گلپایگان اصفهان ایران - گلپگان در کجای ایران

معرفی گلپایگان از استان اصفهان

گُلپایـِگان شهری در استان اصفهان ایران است. شهر گلپایگان مرکز بخش مرکزی شهرستان گلپایگان است. گلپایگان، یکی از شهرستانهای استان اصفهان می باشد که از شمال به شهرستان محلات و خمین، از جنوب به شهرستان خوانسار، از شرق به میمه و از غرب به شهرستان الیگودرز محدود می باشد.

گلپگان در کجای ایران

مقاله باستان شناسی دشت گلپایگان

 

بر اساس آنچه که از متون تاریخی مانند نزهت القلوب نوشته حمد ا... مستوفی بر می آید: گلپایگان 5225 سال بعد از هبوط آدم توسط همای چهر آزاد، دختر بهمن کیانی (بهمن دراز دست) پوراسفندیار رویین تن، که به تخت پادشاهی جلوس کرده بود ساخته شد و از ابتدا این شهر را به نام خود چهرآزادگان و یا گلبادگان نامید.(حمدالله مستوفی، 1366، ص75) بر اساس شواهد باستان شناسی و بررسی ها انجام گرفته بر روی سنگ نبشته های تاریخی، سابقه سکونت انسان اولیه در دشت گلپایگان به حدود هفت هزار سال قبل می رسد ولی شروع مدنیت را می بایست هم زمان با اواسط حکومت سلسله هخامنشی دانست که کاربری این شهر به عنوان یک پادگان بزرگ تغییر یافت و حتی گروهی را اعتقاد بر این است نام اولیه این شهر گردپاذگان بوده است.(برهان قاطع،1361، ذیل گلپایگان)، گروهی دیگر نام اصلی آن راگَرپادگان به معنی کوهپایه می‌دانند. «گَر» در زبان پارسی میانه به معنای کوه است. (گریوه و گریبان هم از همین ریشه هستند).

به هرحال پس از حمله اعراب مسلمان گروهی از آنان در اطراف این شهر ساکن شده و نام آن را معرب گردانیده ،جرفادقان نامیدند. در دوران بعد از اسلام علی الخصوص در دوران عباسیان گلپایگان از مناطق معتبر و آباد کشور بوده است، ولی اوج شکوفایی و آبادانی آن در زمان حکومت سلجوقیان به خصوص محمد بن ملکشاه سلجوقی بوده که آثار و ابنیه زیادی از جمله مناره و بازار و مسجد جامع را از خود باقی گذاشته است.

از آن پس به دنبال آشوب های اسماعیلیه و فتنه مغول و یورشهای تیمور این شهر از اعتبار و رونق ساقط گشت و تنها در زمان اوزون حسن بود که مجددا نامی از آن بر سر راه تجاری همدان به اصفهان به میان می آید. آخرین دوران طلایی آن که آثار و ابنیه تاریخی موجود، مبین رونق شهردر آنزمان می باشد، مقارن با دوران حکومت شاه عباس کبیر و امارت امامقلیخان سردار بزرگ صفوی در گلپایگان می باشد.

با شروع فتنه افغان گلپایگان که مقر فرماندهی علیمردان خان بختیاری و محل تجمع نیروهای کمکی به اصفهان بود به شدت از طرف محمود افغان مورد انتقام جویی واقع گشت و نه تنها اکثر اهالی آن از دم تیغ گذشتند بلکه اغلب آثار و ابنیه و تاسیسات کشاورزی و قنوات آن هم تخریب گشت و دیگر هرگز این شهر به اعتباری که در گذشته داشت، دست نیافت. شهری که بنا به گفته ظل السلطان زمانی از حدود 200 الی 300 هزار نفر جمعیت برخوردار بود، هرچند که به این اظهار نظر باید با دیده تردید نگریست، در زمان حکمرانی ظل السلطان به زحمت حدود 15 هزار نفر جمعیت ساکن را در خود جای داده بود و نمای شهر به ویرانهای بزرگ می ماند. (اشراقی، 1383، ص157 به نقل از تاریخ مسعودی نوشته ظلالسلطان)

گلپایگان از طرف شمال به محلات و کمره (خمین) و از طرف مغرب به کوه های بختیاری و الیگودرز و از طرف جنوب به خوانسار و کوههای بختیاری و از طرف مشرق به کوه شیخ احمد و کوه صالح محدود است. ارتفاع آن از سطح دریا 1818 متر است. (مبنای ارتفاع سطح متوسط آب خلیج فارس در منطقه فاو که مبنای مسطحات اروپائی می باشد.) گلپایگان از مناطق نیمه صحرایی است و به علت نزدیکی به کویر مرکزی بارندگی آن کم و دارای زمستان های گرم می باشد و هوایش متغیر است. دشت گلپایگان، وسیع و آب آن از رودخانه و قنات و چشمه و منابع آب های زیرزمینی تامین می گردد.

بنای مناره آجری سلجوقی در زمره بلندترین مناره های قرن پنجم هجری قمری که دارای دو در است و در درون آن پلکانی تعبیه شده است. قسمت های پایین و بالای مناره مرمت گردیده و دارای کتیبه آجری است که این کتیبه به خط کوفی نوشته شده و فاقد تاریخ می باشد و متن کتیبه آن از آ یات کلام الله مجید است.این مناره با قدمتی حدود 900سال در برابر عوامل طبیعی (زلزله، باد، باران، سرما و گرما) سرفراز برجای مانده است و از جمله بلندترین مناره های ایران می باشد. دو راه پله دارد که بصورت دورانی با 64پله به بالای مناره می توان صعود کرد. این مناره از زمان سلجوقیان می باشد که ساختمان آن را احتمالا با ساختمان مسجد جامع و بازار چهارسوق همزمان می دانند. تا حدود چهل سال قبل، اطراف آن خرابه و چاله چوله بود که مردم گاهی از آنجا خاک می بردند و قطعه های ظروف سفالین شکسته نیز دیده می شد و آن محل را چاله های پامناره می گفتند. جای خندقی هم بود که یک قسمت آن را برای زمین ورزش صاف کرده بودند ولی اکنون فقط چند متری اطراف مناره را حصار نموده اند. گفته می شود این مناره برای راهنمایی کاروانیان بوده و بالای آن چراغ نصب می کرده اند و در جنوبی چهارسوق از جلوی مناره شروع می شده است. فعلا خیابان، گودتر از سطح پای مناره و بازار چهارسوق است. دوشیر قبلا در محل پاشیرا نزدیک مقبره باباعبدالله در کنار جاده قافله و ابتدای کوچه حکومتی بودند. میدان پاشیرا نسبتا وسیع و دکه بازی و ورزش بچه های محل بود و براین شیرها که وسیله سرگرمی بچه ها بود سوار می شد ند وبازی می کردند.بعد از خیابان کشی چون خیابان چند متری از جاده قافله فاصله پیدا کرد و زمین های اطراف پاشیرا را با قسمتی از جاده قدیم به مالکین آن حدود دادند و میدان پاشیرا را هم گودبرداری نمودند که رختشوی خانه بسازند. شیر های سنگی رابا تخته و گرده چوب و غلطک که بوسیله دو گاو نر کشیده می شد، تک تک به پای مناره منتقل کردند. شیرهای سنگی امروز در زیر سایه مناره سلجوقی محبوس اند.

بنای سیداسادات که مربوط به دوران قرن هشتم هجری است، دارای ایوان و غرفه های دو طبقه و گلدسته و گنبدی به بلندی 9 متر است. تزئینات سمت شمال شرقی و جنوب شرقی این بقعه از نظر ظرافت کار شایان توجه می باشد. درسال1354 شمسی یک خیابان جدید کنار این امامزاده و ساختمان مسجد جامع احداث گردیده است. بنا به نوشته اشعاری که برروی سنگ حک شده است و سنگ مزبور در طرف راست در ورودی بقعه می باشد، سه تن از فرزندان حضرت امام موسی کاظم (ع) به نام های : امامزاده اسحاق،امامزاده منصور و امامزاده رضا در آنجا مدفون اند. قبر دیگری به نام امامزاده یحیی فرزند حضرت امام علی النقی (ع) می باشد.این بقعه مبارکه در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار توسط مردی محتشم به نام حاج میرزا مهدی خان تعمیر و مرمت گردیده است. بنای جامع گلپایگان از مساجد مهم تاریخی دوران سلجوقی است. این مسجد دارای صحن و شبستان وسیع و گنبد بزرگ آجری می باشد و متعلق به زمان محمد بن ملکشاه سلجوقی و از حیث نکات فنی و ساختمانی دارای امتیازات فراوانی می باشد. ازخصوصیات مسجد و گنبد آن دارا بودن کتیبه های آجری متعدد و تزئینات فراوان دوره سلجوقی است. در متن کوفی گنبد، نام محمد بن ملک شاه خوانده می شود و اطراف محراب بزرگ زیر گنبد در متن کتیبه ای نام بانی آن بنای عظیم را، ابونصربن محمد بن ابراهیم آورده اند. همچنین بربدنه های مختلف شبستان نام بزرگان دین و جملات مذهبی را به خط کوفی آجری نوشته اند. در زمان فتحعلی شاه قاجار شبستان های ساده طرفین گنبد و بناهای شرقی و غربی مسجد را احداث نموده و بر ساختمان های گنبد عهد سلجوقی افزوده ا ند. ساختمان گنبد عهد سلجوقی متعلق به اوایل قرن ششم هجری قمری است. بنای بقعه هفده تن از ابنیه قرن 11 هجری قمری است.درزمان شاه عباس اول صفوی که بر طبق کتیبه سر در آن در سال 1032 هجری قمری ساخته شده است. بر روی بنای هشت گوش بقعه گنبد، کاشی کاری باشکوهی قرار گرفته است که از لحاظ ساختمانی و تزئین کاشیکاری بسیار جالب و زیباست. کتیبه منظوم ا رسی مفصلی در توصیف شاه عباس اول صفوی در این بنا به یادگار مانده و حاکی از احداث این بقعه بوسیله امام قلی خان سردار معروف آن زمان است. طبق شجره نامه موجود در اداره اوقاف و هفده تن افرادی که در این محل مدفون اند عبارتند از: امام زاده ابو الحسن فرزند امام حسن مجتبی (ع)، سلطان اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع)، صالح و قاسم فرزندان جعفربن علی (ع)، عباس و حسین فرزندان حضرت موسی بن جعفر(ع)، شهربانو و حلیمه و صفورا دختران حضرت حضرت موسی بن جعفر (ع) ، علی اکبربن علی بن حسین (ع)، محمد بن محسن بن علی بن حسین(ع)، محمود و محسن و عبدالله بن یحیی بن امام موسی الکاظم (ع)، موسی و مظفر فرزندان جعفر طیار، اسحق فرزند ا براهیم که مشخص نیست ابراهیم مزبور به کدام امام منتسب است. بقعه ناصر بن علی بن ابی طالب(ع) درقسمت شرقی هفده تن و در فاصله چند متری آن است. در مورد شهادت این بزرگوار شایعاتی وجود دارد که از سنگدلی قاتلین او دارد و می گویند کسانی که او راشهید کرده اند، از ایادی خلیفه عباسی بوده اند و در نهایت بی رحمی اورا زنده لای جرز دیوار گذاشته و شهید کرده اند. این بقعه نیز توسط امام قلی خان سردار لایق دربار صفویه ساخته شده که بعدا تعمیر گردیده است. از جمله کارهای دستی هنر منبت کاری می باشدکه از زمان های گذشته در این شهر اساتید معروفی داشته است. منبت کاران، انواع نقش های جالب را بانیش قلم منبت بر روی چوب گلابی و گردو و امثال آن در می آورند و با تلفیق برش سطحی جوش ها و گره های چوب سنجد و برخی چوب های جنگلی که برسطح کار می چسبانند، وسائل تزئینی جالبی می سازند. انواع قاب عکس و ظروف و جعبه های منبت که هنرمندان می سازند وسایل تزئینی و دکوراسیون و فروشگاه های هنری راتشکیل می دهد. در گلپایگان و حومه مخصوصا حوزه جلگه بیش ازپنج شش هزار کارگاه برای قالی بافی دستی به نام دیواری و دار زمینی وجود دارد. انواع قالی نخ فرنگ و فرش های معمولی درابعاد مختلف تو دری و نیم و دو ذرعی و شش ذرعی و نه ذرعی و دوازده ذرعی و سرانداز و پنج چارکی می بافند. نوعی از فرش گلپایگان به نام ویس و یاوری با پشم گوسفند و رنگ دندانه و نخ مرغوب و بافت خاص دارای استقامت فوق العاده می باشد.

 وجه تسمیه گلپایگان

درباره کلمه گلپایگان و وجه تسمیه آن تا کنون نظرات مختلفی بیان شده است.
عده ای گلپایگان را کوهپایگان خوانده اند. شاید به تناسب اینکه اطراف گلپایگان را کوههای نسبتاً مرتفع محصور نموده است. و حال آنکه شهرستان گلپایگان جلگه وسیع و مسطحی است که زمین های صاف هموار و قابل کشاورزی آن فقط در کنار یکی از دهات گلپایگان بنام (قالقان) تپه ای وجود دارد.

تاریخچه شهرستان گلپایگان

براساس آنچه در متون تاریخی مثل نزهت القلوب نوشته حمدالله مستوفی و جغرافیای تاریخی شهرهای ایران آمده است قدمت گلپایگان به 5 قرن بعد ازهبوط آدم می‌رسد. گویند این شهر را اولین بار همای چهر آزاد دختر بهمن کیانی بنا کرد و بنام خویش چهر آزادگان یا گلباذگان نامید. در دوره هخامنشیان، منطقه‌ای آباد و معتبر بوده است. در دوره حکومت اسلامی و حضور اعراب در ایران گلباذگان معرب گشته و جرفادقان خوانده شد. در دوره عباسی ان شهری آباد و معتبر بوده ولی شکوفایی و آبادانی آن در زمان حکومت محمد بن ملکشاه سلجوقی به اوج خود می‌رسد که آثار و ابنیه زیادی از جمله مسجد جامعگلپایگان و بازار شهر بجای مانده این دوره است. در زمان صفویه از شهرهای بزرگ ایران بشمار می‌رفته است زیرا در مکاتبات مستند تاریخی همیشه گلپایگان را شهری بین اصفهان و همدان ذکر کرده‌اند. وجود کاروانسراهایمتعدد در منطقه وآثار تاریخی حکایت از اهمیت و آبادانی این شهر دردوره‌های مختلف تاریخی دارد. در دوره صفویه امام قلی خان پسر اله‌وردی خان حاکم گلپایگان بوده که آثار و ابنیه‌هایی در گلپایگان بنا کرد که مهمترین آنها بقعه 17 تن می‌باشد. گلپایگان همواره کانون اسلام خواهی و مهد دیانت بوده به طوری که این شهر هیچگاه خالی از عالم و مرجع دینی نمانده است. درانقلاب اسلامی نیز این منطقه از پشتوانه‌های انقلاب و اسلام بوده است. درعرصه دفاع مقدس مردم این شهرستان تعداد 356 شهید و 800 جانباز و 54 آزاده را برای دفاع از کیان نظام به نام خود ثبت کرده است. گلپایگان با عظمت دیرینه و قدمت 2000 ساله و تاریخی کهن و فرهنگی اصیل و سابقه درخشان دینی،علمی، فرهنگی و اماکن تاریخی با شکوه و ماندگار و طبیعت مستعد خدادادی برای توسعه همه جانبه و مناظر دیدنی زیبا در دشت، کوهستان و چشمه ها ومردمی با فرهنگ و هنرمند، دارای جاذبه فراوان برای سرمایه گذاری بخش دولتی و خصوصی و خارجی است. درباره نام گلپایگان عقاید متنوعی اظهار شده است; عده ای آن را کوهپایگان و عده ای وردپادگان خوانده اند. در نزهت القلوب حمداله مستوفی گلپایگان از اقلیم چهارم شناخته شده است. در زمان صفویه حدود 200 تا 300 هزار جمعیت داشته است.

 
  آثار تاریخی گلپایگان

از جاهای تاریخی و دیدنی این شهر میتوان ارگ تاریخی گوگد رانام برد که اخیرا بازسازی گردیده ومورد توجه بسیاری از توریستهای داخلی وخارجی قرارگرفته است. ضمنا هفده تن یکی دیگر از اماکن مقدس و مذهبی آن به نام ابراهیم بن علی می باشد که بسیار مورد توجه مردم مسلمان آنجا قراردارد و در قریه گوگد واقع شده است.

منبع :
/isfahanportal.ir

سایر شهرهای استان اصفهان داران را بیشتر بشناسیم آشنایی بیشتر با بادرود زرین شهر خمینی‌شهر را بیشتر بشناسیم نجف آباد را بیشتر بشناسیم نایین را بیشتر بشناسیم خوانسار را بیشتر بشناسیم مبارکه اصفهان را بیشتر بشناسیم شهرضا را بیشتر بشناسیم اصفهان را بیشتر بشناسیم فلاورجان را بیشتر بشناسیم کاشان را بیشتر بشناسیم

,