دنیای رنگ ها
روند تکامل نگرش رنگ حسب نظریه ارسطو قرن ها ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۶۷۶ میلادی با تحول علم فیزیک توسط نیوتن نظریه جدیدی پایه گذاری شد که وی توانست اجزای نور سفید خورشید را به رشته هایی از رنگ تجزیه نماید و آن را طیف نامید که از آن هفت رنگ حاصل می گردید.
دنیای رنگ
از کهن ترین ایام، توجه انسان به رنگ از مهمترین مسائل زندگی و فکری بشر بوده است. چرا که انسان از زمان به کارگیری رنگ بر پیکره و اندام خویش و دیگر ادوات و وسایل زندگی متوجه شد که می تواند از طریق رنگ ها جان دوباره ای به پیرامون اطراف خود ببخشد و برای رسیدن به این اهداف با تعمق و کنکاش و بررسی عمیق، هر روزه یافته های ذهنی و فکری خود را یادداشت می نمود و با به کارگیری این یافته ها زمینه پیدایش علم رنگ و رنگ شناسی پدید آمد که دانش رنگ به علت مشاهدات دقیق و استنادبه استدلال های عقلی و تمرینات فکری و با آزمایش های مختلف رونق و اعتبار گرفت که ارزش اساسی این اعتبار مدیون تفکرات و نظریه ارسطو می باشد که وی را پدر علم رنگ شناسی می نامند. روند تکامل نگرش رنگ حسب نظریه ارسطو قرن ها ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۶۷۶ میلادی با تحول علم فیزیک توسط نیوتن نظریه جدیدی پایه گذاری شد که وی توانست اجزای نور سفید خورشید را به رشته هایی از رنگ تجزیه نماید و آن را طیف نامید که از آن هفت رنگ حاصل می گردید. امروزه دانش نوین رنگ با بیان این مطلب که اگر نور خورشید شامل فقط یک نوع اشعه بود در دنیا یک رنگ وجود داشت در صورتی که هر شی ای اشعه های رنگ خودش را در مقایسه با دیگر اشیا به طور گسترده انعکاس می دهد که این وفور نور انعکاس یافته باعث شناخت رنگ آن شی می گردد.
● دسته بندی رنگها
رنگ ها به دو دسته قابل تقسیم می باشند:
۱) اول رنگ های اصلی که شامل قرمز، آبی و زرد هستند
۲) دسته دوم رنگ های ثانوی یا میانگین یاترکیبی هستند که با عمل ترکیب می توان انواع آنها را تولید نمود.
رنگ ها هرچه بیشتر با هم ترکیب شوند به همان نسبت میزان ناخالصی آنها افزون تر و با شدت کمتری بروز می کنند. با توجه به دانش امروزی بر اثر تابش نور سفید خورشید به هر جسم و یا ماده با توجه به نوع ساختمان و جنسیت ماده و نیز حالت سطح آن پدیده ای روی می دهد که بازتاب آن به سه حالت ذیل قابل شرح خواهد بود؛
۱) اگر تمامی پرتوهای تابیده شده پخش گردد در این حالت جسم سفید به نظر می رسد.
۲) اگر تمام پرتوها جذب شوند در این حالت جسم سیاه به نظر می رسد.
۳) اگر قسمتی از پرتوها به طور انتخابی جذب شوند و قسمت دیگر پخش گردند در این حالت جسم رنگی به نظر می رسد.
خانواده رنگ ها هم به ۳ دسته تقسیم می شوند:
۱) رنگ هایی که از خانواده قرمز هستند به رنگ های گرم معروفند.
۲) رنگ هایی که از خانواده آبی هستند به رنگ های سرد معروفند.
۳) رنگ هایی که از ترکیب قرمز و آبی و یا از انواع خاکستری و سیاه و سفید به وجود می آیند به رنگ های خنثی معروفند.
رنگ ها کلا به دو گروه تقسیم می شوند:
الف) رنگ های طبیعی که با استفاده از رنگدانه های طبیعی پدید می آیند به سه دسته قابل تقسیم می باشند.
۱) رنگ های گیاهی
۲) رنگ های حیوانی
۳) رنگ های معدنی
رنگ های گیاهی که هر ماده گیاهی با توجه به نوع خود دارای مقدار معین یا متفاوتی ماده مازوجی (تانن)است که خود به بیست دسته تقسیم می شود:
۱) اسپرک:
گیاهی یک ساله که در ایران به صورت خودرو می روید و این گیاه در کنار مزارع و بعضا در جنگل ها رویش دارد و از فصل بهار تا پایان پاییز گلهای معطر به رنگ سفید متمایل به زرد می دهد که بهترین رنگ زرد از آن حاصل می شود.
۲) اسکوتی:
این گیاه در فصل پاییز وزمستان گل می دهد و گل های آن به رنگ سفید است که شکوفه اسکوتی در آب جوشانده و به آن زاج سفید و نمک اضافه می کنند تا قدرت رنگ زایی آن بالا برود.
۳) انار:
درخت انار در مناطق گرمسیر ایران می روید. برگ های کاملا سبز و گلی قرمز رنگ دارد که پوست آن رنگ زایی دارد و به علت مقدار کمی ماده مازوجی (تانن) نیاز به دندان ه ندارد و چون از ثبات خوبی برخوردار نیست بیشتر برای رنگ های نخودی و خاکستری مورد استفاده قرار می گیرد.
۴) بقم:
این گیاه درختی خاردار بوده و منشا آن از آمریکا می باشد. ماده رنگی در تنه درخت یافت می شود. با جوشانیدن و تبخیر از شیره آن ماده رنگی حاصل می گردد که اگر با اسید سولفوریک ترکیب شودبه رنگ قرمز و اگر با سود سوزآور ترکیب گردد به رنگ بنفش پررنگی در می آید.
۵) تمشک:
این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می روید و مصرف خوراکی دارد و جوانه های گیاه قسمت رنگ زای آن محسوب می شوند و در فصل بهار جمع آوری می گردد و از آن رنگ خاکستری تیره حاصل می گردد.
۶) پیاز:
گیاهی یک ساله که مصرف خوراکی دارد و قسمت رنگ زای آن در پوست نازک یافت می شود و از آن رنگ های مسی، نارنجی و پوست پیازی حاصل می گردد.
۷) نیل:
گیاهی دارویی است که تکثیر آن از طریق کاشت بذر صورت می گیرد. قسمت اصلی رنگ دهی آن در برگ گیاه است که بهترین رنگ آبی لاجوردی از آن به دست می آید و بیشتر در مناطق شرق آسیا می روید.
۸) جفت یا پوست بلوط :
محل رویش این گیاه بیشتر در مناطق غرب ایران است. دو درخت نر و ماده این گیاه دو نوع گل دارد که در نوع نر گل هایی به شکل سنبله های آویز و در نوع ماده گل هایی به صورت منفرد دوتایی و سه تایی است که پوست آنها رنگ زایی دارد. در پوسته زیرین مقدار زیادی ماده رنگی یافت می شود و پوست رویی ماده سرخ رنگ کدر دارد.
۹) روناس:
یکی از قدیمی ترین و مهمترین ماده های رنگی قرمز است که با عمر طولانی در اکثر مناطق ایران می روید. قسمت اصلی رنگ دهی آن در ریشه گیاه است و بهترین نوع این گیاه در دو سالگی آن است که رنگ قرمز روشن و یا روناسی از آن به دست می آید.
۱۰) زعفران :
این گیاه به علت عطر و طعم خاصی که دارد بیشتر مصرف خوراکی و پزشکی دارد و به علت گرانی و کمیابی کمتر در رنگرزی استفاده می شود. در گذشته پارچه نفیس ابریشمی را با زعفران رنگ می کردند و از زعفران بهترین رنگ های زرد و زرد طلایی به دست می آید.
۱۱) سماق :
گیاه خوراکی است که دربرگ و جوانه های نورس آن مقدار زیادی ماده مازوجی (تانن) وجود دارد که از این گیاه رنگ های خرمایی و قهوه ای سیر به دست می آید و از کلیه قسمت های گیاه نظیر جوانه، پوسته و ریشه آن می توان استفاده کرد.
۱۲) شیرین بیان:
گیاهی خوراکی و دارویی است که درجنوب اروپا و شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا می روید. گل های بنفش و آبی دارد و ریشه آن چوبی بوده و پوست آن به رنگ قهوه ای سیر است.
۱۳) پوست گردو :
درخت گردو تقریبا در تمام نقاط معتدل و شمال ایران می روید.ماده رنگ زایی در پوست آن یافت می شود و چون مقدار زیادی ماده مازوجی (تانن) در آن وجود دارد در رنگرزی نیاز به دندان ه ندارد و از آن رنگ های قهوه ای سیر و خاکستری و حتی مشکی به دست می آید.
۱۴) زرشک وحشی:
این گیاه در هندوستان مصرف خوراکی دارد و در مناطق معتدل و سردسیر می روید. گل های آن پنج کاسبرگ و پنج گلبرگ دارد. میوه آن بدون هسته بوده و تنها ماده رنگی طبیعی بازیک (جوهری)است که تاکنون کشف شده است. محلول رنگ این گیاه در برابر کلر زرد شفاف می شود و ماده رنگ زایی آن در ریشه گیاه یافت می شود.
۱۵) گل زرد:
این گیاه بیشتر در خراسان می روید که بعضا گل آن را با زعفران مخلوط می کنند و به عنوان زعفران به فروش می رسد و از آن رنگ زرد حاصل می گردد.
۱۶) توت:
درخت توت در مناطق معتدل و گرم می روید که میوه آن مصرف خوراکی دارد و برگ های آن ماده رنگ زایی دارد و میزان رنگ دهی آن کم است و از آن رنگ سبز مغز پسته ای حاصل می گردد.
۱۷) هلیله:
این گیاه به صورت هلیله زرد و هلیله سیاه وجود دارد و در ایران بیشتر در منطقه سیستان و بلوچستان می روید. هلیله زرد مواد مازوجی فراوان دارد و با زاج سفید در رنگرزی مورد استفاده قرار می گیرد و هلیله سیاه از رنگ آن انواع رنگ های خاکستری حاصل می شود.
۱۸) گلرنگ:
گلرنگ یا کافشه گیاهی طبی است و مواد رنگ زایی آن در گل گیاه یافت می شود و از آن رنگ های زرد، نارنجی و قهوه ای روشن به دست می آید.
۱۹) سرخس وحشی:
این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می روید و ماده رنگ زایی آن در سر شاخه های گیاه یافت می شود و از آن رنگ سبز متمایل به زرد و خاکستری به دست می آید (رنگ سبز مایل به زرد با رعایت نسبت مواد دندان ه بستگی خواهد داشت.)
۲۰) انار وحشی:
درخت انار در جنگل ها به صورت خودرو می روید و بیشتر از انار معمولی ماده مازوجی (تانن) دارد و از رنگ های کرم زرد تیره نخودی و قهوه ای به دست می آید.
۲) رنگ های حیوانی:
از حشره ای به نام قرمزدانه جهت رنگ های لاکی و روناسی استفاده می شود. این حشره بر روی شاخه و برگ درختان انجیر و درخت بلوط زندگی می کنند و شکل ظاهری آن شبیه کفش دوزک است و غذایش شیره گیاهان می باشد. این حشره تخم گذار بوده و بسیار بدبو می باشد که انواع گوناگون دارد.
۳) رنگ های معدنی:
این مواد املاح فلزات معدنی هستند که در آب قابل حل شدن بوده و به دو دسته تقسیم می شوند. رنگ های معدنی بی رنگ و رنگ های معدنی رنگی.
ب) رنگ های شیمیایی یا مصنوعی:
حدود صد سال پیش دانشمندی به نام پرکین اولین رنگ مصنوعی را از تقطیر ذغال سنگ به دست آورد که بعدها با تنوع و گسترش تولیدات رنگ مصنوعی این رنگ ها جای خود را در بازار مصرف باز کردند و انواع مختلف دارند.
● انواع رنگ های شیمیایی
۱) رنگ های شیمیایی بازیک یا جوهری:
این رنگ ها دارای ثبات نبوده و از کیفیت خوبی برخوردار نیستند.
۲) رنگ های شیمیایی که از ثبات مناسب و قابل قبولی برخوردار هستند به چند دسته تقسیم می شوند؛
الف) رنگ های اسیدی:
این رنگ ها اسید قوی دارند و شامل رنگ های میلنیک و سوپر میلینک می باشند.
ب) رنگ های متالیک:
این دسته از رنگ ها به خاطر عامل فلزی در داخل مولکول رنگی دارای ثبات فوق العاده ای بوده و به سه دسته تقسیم می شوند؛ رنگ های پره متالیز نوع یک، رنگ های پره متالیز نوع دو، رنگ های پره متالیز دی اکتیو.
۳) رنگ های خمی:
این رنگ ها دارای ثبات خوبی بوده ولی کاربرد آن بسیار مشکل و عدم توجه به کارگیری صحیح باعث پوسیدگی الیاف رنگ شده خواهد شد.
۴) ری آکتیو: این رنگها دارای شفافیت و ثبات خوبی بوده و از سرعت جذب بالای برخوردار است.
۵) رنگ های گوگردی:
این رنگ ها از ذوب ترکیبات آلی با سولفید سدیم حاصل می شود، قدرت رنگی کمی دارد و با قیمت ارزان در بازار عرضه می شود.
۶) دندان ه ها:
رنگ های واسطه هستند که محیط را برای رنگ الیاف آماده می سازد و موجب می گردد که ثبات و شفافیت رنگ بیشتر گردد و قریب به اتفاق کلیه رنگ ها نیاز به دندان ه ها دارند مگر گیاهانی که از ماده مازوجی (تانن) فراوانی برخوردار باشند که چند نوع دندان ه را که کاربرد بیشتر دارد ذکر می کنیم؛ زاج سفید نمک مضاعف آلومینیوم و املاح آلومینیوم و زاج سیاه سولفات آهن و بیکرومات سدیم و بیکرومات پتاسیم و کروم شیرین و ترش قلع و نیکل و کبالت.
شمس الله قبادی
روزنامه رسالت
,