مناره

معماری ایران در همه دوران صلابت خود را حفظ کرده و جایگاهی در عرش اعلا داشته و معماران چه پیش از اسلام و چه پس از اسلام کوشیده اند تا فاصله فرش تا عرش را با آثار گهر بارشان به کمترین جای خود برسانند و مناره ها یکی از این آثار گهر بار می باشد که در هر دوره زمانی ویژگی خاص خود را داشته و همیشه جز آثار ناب معماری ایرانی محسوب شده اند.

مناره یا میل راهنما که به معنای جای نور و نار است در قدیم چراغدان و یا چراغپایه نیز گفته می شده.

کاربرد مناره:

میل راهنما: برای راهنمایی کاروان‌ها در مسیر جاده‌ها و نشان دادن مکانهای اصلی بافت شهری.

اذان‌گویی و خبررسانی: مکانی برای جارچیان و موذنان

مناره نماد پیروزی: این نوع مناره‌ها را از جمجمه سر انسان‌ها و حیوانات می‌ساختند.

( به مناره های زوجی اطراف گنبد نیز گلدسته می گویند که برای اذان گویی کاربرد داشته )

وجه تسمیه اینست که در دوران پیش از اسلام میل راهنما را جهت راحتی مسافران می ساختند ودر تاج آنها آتش می افروختند تا قافله ها و گمگشتگان با دیدن نور آنها درشب های تاریک یا روزهای مه آلود راه را از بیراه بشناسند و به سمت شهر بیایند.

مناره های قبل از اسلام

قدیمی ترین منار ایرانی، میل اژدها مربوط به دوره اشکانی است که با 7 متر ارتفاع در غرب ممسنی قرار دارد و مصالح آن از سنگ های سفید با تراش منظم است و پس از آن مناری از دوره ساسانی در شهر فیروزآباد فارس باقی مانده که دارای پلان چهار ضلعی است وپلکان آن خارج از منار قرار دارد و 33 متر ارتفاع دارد و ابعاد آن در پای منار حدود 11 متر است.  

مناره های بعد از اسلام

تاریخ احداث اولین مناره جهان اسلام بر کسی معلوم  نیست فقط به طور کلی می توان گفت در زمان خلافت امویان اعراب با الگو برداری از مناره های ایران پیش از اسلام به این بناها کاربری تازه ای داده اند جهت اذان گویی. مناره مسجد شوش با بدنه ای استوانه ای و پلکان داخلی در قرن اول هجری و مناره مسجد تاریخانه دامغان با پایه چهارضلعی از خشت و گل در قرندوم هجری و مناره خشتی مسجد جامع فهرج و مناره مسجد جورجیو در اصفهان از نخستین مناره های اسلامی ایران هستند و مناره ایاز یا ارسلان جاذب نیز متعلق به قرن چهارم هجری تنها اثر دوره غزنوی در خاک ایران است.

مناره منفرد قم با طرحی استوانه ای و پلکان مارپیچی داخلی جایی بین شهر قدیم قم (کمیدان) و شهر جدید اسلامی ساخته می شود تا صدای موذن به هر دو شهر برسد. اما بدون شک نشان طلایی معماری مناره در ایران برازنده سلجوقیان است. پادشاهی ملکشاه سلجوقی وسلطنت سلطان سنجرسلجوقی درکنار وزارت خواجه نظام الملک همراه با انتخاب اصفهان به پایتختی منجر به آبادانی این شهر و ساخت مناره های متعددی شد به گونه ای که اصفهان به شهر مناره ها شهرت یافت. مناره های این دوره بلند و  کشیده اند با حداقل استفاده از آجر لعابدارو البته اجرکاری معجزه گونه که اثر انگشت مخصوص معماران سلجوقی درهمه بناهای این دوره تلقی می شود. منار علی یکی از نمونه ای ترین این آثارمحسوب می شود. مناره ای حداقل پنجاه متری که امروزه با از بین رفتن طبقه سوم آن به چهل و هشت متر رسیده است. استفاده بی نظیر از نگاره های هندسی به صورت آجر کاری از این مناره  در بین رقبایش چیزی دیگر ساخته است.

در همین دوران در سایر نقاط ایران مناره های زیادی ساخته شد. از سمنان و قم و کاشان تا بسطام و نایین وکرمان بذر مناره ها در زمین کاشته و از رود وجود معماران ایرانی سیراب شده و تا آسمان روییده اند.مناره های زوجی در اوایل قرن پنجم متولد شدند  در قرن هفتم به تکامل و از قرن هشتم به تداول رسیدند. تقابل و تقارن مناره ها روحی جدید در کالبد ایوانها و سردرها دمیده و بصر نوازی آنها زیبایی مساجد و بقاع متبرکه را دو چندان کرد.

در دوره مغول مناره ها ازپایین تا لب ایوان مخفی بوده بدنه از پشت ایوان سر بر می اورد. مناره های قوشخانه  مسجد جامع اشترجان و مسجد جامع کرمان از آثار این دوره هستند.

 در عهد تیموری مناره ها مستقل از ایوان چسبیده یا جدا ازآن احداث شدند.

در دوره صفوی همانند دوران پیش از تیموریان مناره ها از پایین مخفی شده در بالای ایوانها به ظهور می رسند. تزئینات لعابدار مناره ها را تسخیرکرده , مقرنس و اسلیمی صفوی مسیر آجرهای سلجوقی را ادامه می دهند.

ازپایان کار صفویان تا شروع عهد قاجاریان مناره قابل توجهی در ایران ساخته نشد.

 در دوره قاجار مناره های مرتفع و کوتاه زیادی ساخته شده از نمونه های بلند می توان به مناره های حرم حضرت معصومه (س) وبارگاه حضرت عبدالعظیم (ع) واز نمونه کوتاه به   مناره های داخلی مدرسه شهید مطهری ومسجد امام خمینی تهران اشاره کرد.

مناره از سه بخش تشکیل می شود :

1- پایه      2- ساقه     3- تاج

 پایه یا سکو: با توجه به ارتفاع زیاد ومساحت کم قاعده  پایه مهمترین نقش را در مقاومت مناره  داشته کوچکترین سستی در این قسمت یا زمین زیرین منجر به فروریختن بنا می شود. بنابراین زمین را تا رسیدن به لایه های سخت حفر کرده با شفته وسنگ پر می کنند. سپس پایه یا سکو ساخته می شود. گاهی مناره ها را بدون پایه مستقیما" روی زمین می سازند که از نمونه های آن میتوان به منار علی و مناره مسجد برسیان اشاره کرد.

پایه عموما یا مربع بوده اند یا کثیرالاضلاع *

ساقه یا بدنه : از دوران پیش از اسلام می توان به میل اژدها که ساقه ای چهار ضلعی داشته اشاره کرد. همچنین می توان از میل فیروزاباد متعلق به دوره ساسانی نام برد. ساقه ای چهار ضلعی با پلکانی بر بدنه خارجی به ارتفاع سی و سه متر (در حال حاضربیست و شش متر) که هر چه به سمت بالا می رود از پهنای آن کاسته می شود.بعد از اسلام ساقه استوانه ای تحفه مناره سازان شد و خود نیز بدل به برگ سبزنقاشی مقرنس کاران آجرکاران و کاشی کاران گشت. تا اوایل قرن پنجم مناره به صورت منفرد و مجزا از مجتمع مسجد ساخته می شد. گاهی مناره ای به مسجدی ساخته شده اضافه می شد و گاهی مسجدی در کنار مناره ای موجود احداث می گشت.

ساقه مناره های منفرد سه گونه است:
الف) ساقه های استوانه ای بسیار ساده با تزئینات ناچیزمانند مناره گلپایگان و خرم آباد و مناره مسجد جامع تفرش.
 ب) ساقه های استوانه ای با ارتفاع زیاد که به دلیل مساحت بیشتر قاعده نسبت به مقطع فوقانی حالتی مخروطی داشته ایستایی بیشتری دارند.
ج) مناره های منشوری که با استقبال معماران ایرانی مواجه نشده  معدودی از آنها در ایران ساخته شد. دراین مناره ها مقطع ساقه چند ضلعی است که با صعود به بالا از مساحت آن کاسته می شود مانند مناره مسجد نائین از حیث زیباشناسی با توجه به اهمیت قرینه سازی در معماری ایران  مناره های زوجی چیزی بیشتراز یک شاهکار هستند و همانطور که دونالد ویلبر می گوید استادانه ترین و زیباترین راه اهمیت دادن به سردر بلند ساختن آن وقراردادن دو مناره در دو طرف آن بود. از دید فنی مناره های زوجی نقشی موثر در مقابله با نیروهای رانشی اتاق ایوان ایفا می کنند. نیروهای رانشی گنبد و ایوان به دو نیروی افقی و عمودی تبدیل می شوند. نیروی عمودی با نیروی عکس العمل زمین به وسیله پایه های قطور و نیروی افقی با عناصری مانند مناره که نیروی اضافی ایجاد می کند خنثی   می گردد.هر ساقه یا بدنه دارای بخشهای زیراست:

دکل: با توجه به ساقه دکل چندضلعی یا استوانه ای است که پلکان مارپیچی به دور         آن می چرخد وبالا می رود. دکل میل های پیش از اسلام بسیار قطور بوده اند ولی در دوران اسلامی باریکتر و ظریفتر می شوند. دکلها معمولا از گچ سنگ و اجر ساخته شده و گاهی جهت استحکام بیشتر از سرب مذاب استفاده شده است.

پلکان: پلکان میل فیروزآباد خارج از بنا قرار دارد اما در مناره های اسلامی پلکان به صورت مارپیچی حول دکل می چرخد. جهت پلکان عموما برخلاف حرکت عقربه ساعت بوده و تاثیر قابل ملاحظه ای بر مقاومت بنا در برابر زلزله دارد. در سه مناره مسجد جامع یزد  مناره سلجوقی گلپایگان و مناره کوتاه مدرسه خان شیراز استثنایی در پلکان وجود یکی جهت صعود و بالا رفتن و دیگری جهت پایین امدن به صورتی که هیچ ارتباطی بین این پلکانها نیست. در این حالت با در نظر گرفتن قد یک فرد متوسط القامه و با احتساب ارتفاع و فاصله خود راه پله ها دو پلکان به صورت مارپیچی و موازی هم ساخته می شوند.

نورگیرها:
الف) روزنه هایی کوچک به اندازه جای خالی یک یا چند آجر
.
 ب) پنجره هایی بزرگ که گاهی جهت اذان گویی نیز از آنها استفاده می شده است.

تاج: سومین و بالاترین بخش یک مناره تاج یا کلاهک است. ساقه در نقطه گلوگاه با افزایش مقطع عرضی باز شده به صورت دایره یا چند ضلعی در آمده و جایگاه موذن را می سازد. دیواره مناره از کف تاج  وسط تاج و سرپوش تاج گذشته تا حدود دو متر بالا تر از سقف تاج ادامه پیدا می کند.اطراف تاج با دیواری کوتاه یا نرده های مشبک فلزی وچوبی محصور می شود.


منبع:
کتاب  آثار ایران , آندره گدار

کتاب آشنایی با بناهای تاریخی

کتاب باستان شناسی ایران باستان , لوئی وندربرگ


                                                                                                               


مطالب مشابه :


مقدمه درخصوص مترو

مترو - مقدمه شمیران به خیابان شوش می و مشخصات فني و نقشه­هاي اجرايي و تدارك




نگاهی به تاریخچه مترو تهران

مترو و یا قطار شهری رسيد و براساس نقشه‌هاي ثبت شده اين به خیابان شوش می




سفر به تهران 24-7-1390

از مدتي بهرحال قطار حركت ميكنه و مسافران پياده ميشوند من خود را به مترو شوش نقشه هوايي




مرکز آموزش شهدای وظیفه نزاجا 01

از ایستگاه راه آهن تهران واقع در میدان شوش: جا با خط زرد مترو نقشه خطوط متروی




شوش 2 - مریم هنر کار یگانه

شده اند و در تنظيم نقشه كاخ و روى نقشه عمومى اتلال شوش اين باغها يك يا دو مترو همه




مناره

نقشه برداری موزه شکلات نـِـسـْـتــْله از مترو؛ پوش مناره مسجد شوش با بدنه ای استوانه




برچسب :