بررسی اجمالی نقش نور در هنر

نور منبع اصلي حجم است . به طوريكه سطوح يك بعدي را مي توان بوسيله سايه روشن سه بعدي كرد . حتي میتوان احجامي را كه به صورت برجسته هستند برجسته تر نشان داد و به آنها حالت سه بعدي قويتري داد .

هنر مندان و طراحان در آثار هنری خود و بيان احساسشان بيشترين بهره را از نور مي برند .

نور در زمینه های مختلف هنری از جمله طراحی، نقاشی، عکاسی، معماری، چیدمان، تزئینات داخلی و... مورد استفاده قرار می گیرد.

توصیف نور

نور، غیر مادی ترین عنصر محسوس طبیعت، در واقع نشانه ی عالم والا و فضای معنوی است.

نور و روشنایی چه ظاهری و چه عرفانی باعث می شود که زیبائی به چشم آید و رنگ و سایر زیبائیهای شیء جلوه کند.

نور، به عنوان عنصری از طبیعت اولین شرط برای هر نوع ادراک بینایی است. در تاریکی مطلق ، ما نه فضا را می توانیم ببینیم و نه فرم و نه رنگ را . با اینحال نور تنها یک ضرورت فیزیکی نیست، بلکه ارزش روانشناختی آن یکی از مهمترین عوامل زندگی انسانی در همة زمینه هاست . موریس لاپیدوس می گوید:

«انسانها مانند پشه هستند . هر کجا نوری باشد به سمت آن هجوم می برند بدون اینکه بدانند چرا

چه بخواهیم و چه نخواهیم به سمت روشنایی می رویم. نور، ما را به خود جذب می کند »

نور علاوه بر استفاده کاربردی دارای ارزش نمادین نیز بوده است.

نور جزیی از ذات زندگی بوده و در بسیاری از فرهنگ ها نور، یا خورشید به عنوان منبع نور ، عنصری خدایی محسوب می شده و آن را ارج می نهاده اند.

نور نماد عقل الهی و منشأ تمام پاکی ها و نیکی ها است.

نور مظهر پاکی و تقدس است.

نور نقطه مقابل تاریکی، سیاهی و جهل است.

نور نماد بسیار مثبتی به حساب می آید. نشان دهنده روشنایی، روشن بینی، برطرف ساختن سیاهی ها و نایل آمدن به درک و معرفت است.

نور نشانی از حرکت به سمت حقیقت است که حالت فیزیکی و مادی ندارد.

حرکت نور نماد اوج گرفتن است.

نور در آثار نقاشان امپرسیون

درتاریخ نقاشی توجه به نور طبیعی در دوره امپرسیونیست ها دیده می شود. هنگامی که نقاشان آتلیه های خود را ترک کردند و در زیر نور طبیعی مشغول نقاشی شدند.

از مشخصات این سبک توجه به رنگ و نور در ساعات مختلف روز

وانعکاس رنگ های اشیاء مختلف در یکدیگر و تأثیر رنگ های پیرامونی

و به کار بردن رنگ های خاص و ناب می باشد.

تجلی نور در هنر اسلامی

(نمادی از ذات مطلق خدا)

هنر اسلامي در نور و تجلي آن حضور مي‌يابد.

مفهوم عميق اين عنصر در عرفان اسلامي، (به ‌ويژه در عرفان شيخ اشراق، ابن عربي و صدرالمتالهين) مويد اين نكته است كه جريان وجود، از مطلق به صورت نور متجلي شده و هر جا نشان از وجودي هست نوري است از جانب وجود مطلق.

لازم به توضیح است که نور در پیش و پس از ظهور اسلام نقش مهمی در محور اندیشه‎های ایرانیان داشته است.

در حکمت ایران باستان، (اهورامزدا) همان نقشی را به عهده دارد که «الله» در اسلام به عهده دارد.

با اسلام آوردن ایرانیان مظاهر دین زرتشتی از میان نرفت، بلکه به دلیل آشنایی مفاهیم عرفانی آن توسط ایرانیان، در اسلام ممزوج شد.

این مسئله خصوصاً در پی تلاش‎های شیخ شهاب الدین سهروردی حاصل شد، چرا که سهروردی بسیاری از این مفاهیم پیشااسلامی را دوباره احیاء و مورد بازاندیشی جدی قرار داد.

نور در معماری اسلامی

بر اساس باور اسلامی در اثر تابیده شدن نور الهی به درون کالبد مادی، یعنی جایگاه نفس آدمی است که انسان به رشد و تکامل معنوی می رسد.

برای نمایش این تمثیل در معماری اغلب بناهای مذهبی ، نور به عنوان عنصری بارز و مستقل از سایر عناصر و مفاهیم به کار رفته در ساختمان به کار گرفته می شود به گونه ای که شعاع های آن به طور واضح در داخل کالبد مادی و تاریک حجم قابل مشاهده است.

فضاهای عمیق و تاریک مساجداسلامی که با عنصر نور مزین شده اند به خوبی قادر به انتقال یک حس روحانی و معنوی می باشند. انسان در چنین فضاهایی که با نوری ضعیف روشن می شوند با مشاهده سایه های مبهم از اشیاء و احجام در ذهن خود به کامل کردن تصاویر پرداخته و با این عمل به نوعی خلسه فرو می رود که نتیجه آن یک حس نزدیکی به منبع وجود و هستی در درونش بیدار می شود.

نور در هنرهای هندسی ایران

نور در هنر هندسي ايران نيز متجلي مي‌شود. اين تجلي در «شمسه» به عنوان معرفي نور به شكل خورشيد به صورت تجریدی نمود يافته است.

نور در نگارگری ایران

عناصر نور و رنگ در نگاره‎های ایرانی از محسوسات پیروی نمی‎کنند بلکه از اثرات مستقیم و خواص طبیعی نور بهره می برند:

عدم حضور سایه روشن به عنوان اصلی مانا در مقررات حاکم بر اجرای نگاره‎ها،

استفاده و کاربرد فراوان رنگ طلایی

و ترسیم هاله‎های نور پیرامون سر اشخاص خود حکایت از انواری فراحسی و غیرمادی دارند. گویی نگارگر ایرانی تصویرگر عالم مثال و برزخی است که آن را لازم‎الابیان و ضروری‎تر از تصویرکردن عالم خاک که عالم فساد و اعتبارات زودگذر در نظر وی است می‎داند.

در نگارگری ایرانی هنرمند همه چیز را از بالا می بیند در یک نور، که این نور به پرده اضافه نشده است. این نور در درون رنگهاست؛

رنگ در نگارگری هرگز تاریکی ندارد و وقتی می خواهد قوی تر شود، نیرومندتر می شود.

در نقاشی ایرانی همان گونه که فرشتگان سایه ندارند، انسان ها و چیزها نیز سایه ندارند، همه چیز نور است،واقعیتی مجرد و آرمانی است بدون سایه و آزاد از سنگینی و حجم واقعیت روزمره، در بند این جهانی نیست و در حقیقت خیالش نورانی است.

نور در گرافیک محیطی

نور (چه طبیعی و چه مصنوعی) از مهمترین اجزا در گرافیک محیطی و طراحی داخلی و خارجی محسوب می شود.

برای نمونه بیلبورد خلاقانه ای که برای تبلیغ رنگ موی kolestan بوده در تصویر می بینیم.

در این بیلبورد رنگ موی زن بر طبق طلوع و غروب آفتاب تغییر می کند.

"نور در گرایشهای هنر جدید"

* نمونه هایی از طرحهای نوری با استفاده از قلم نوری و دوربین عکاسی

این عکس‌ها هم از نظر تکنیک عکسبرداری و هم از نظر نبوغ هنرمند که می‌‌تواند یک طرح را در ذهن مجسم کند و محاسبه کند که چطور با حرکت ممتد قلم نوری، می‌تواند یک نقاشی ویژه ایجاد کند، بسیار جالب هستند.

پیکاسو نیز در گذشته ازین روش بهره برده:

*هنرمند ژاپنی کومی یاماشیتا با تاباندن نور از جهتی خاص بر روی اشیایی که به دیوار چسبانده است سایه های جالبی ایجاد کرده است.

*مشابه همین کار را در آثار هنرمند آذربایجانی راشد ال اکبر میبینیم. با این تفاوت که این هنرمنداز اجسام رنگی و مواد دور ریختنی(هنر بازیافت) نیز برای خلق تصاویر زیبا استفاده کرده است.

* اثر هنری به کمک نور توسط احمد نادعلیان از چهره های شناخته شده هنر محیطی و از پیشگامان هنر شبکه و اینترنت

* در آخر دو طرح زیست محیطی در رابطه با نور می بینیم که می تواند معنی و مفهوم جدیدی را در روابط انسان و طبیعت ایجاد کند.

در این طرح سعی شده کرم های شب تاب را با استفاده از ماده غذایی مورد علاقشان ، به سمت ظروف شیشه ای که برای همین منظور ساخته شده اند کشانده و از نور صاتح شده آنها برای روشنایی استفاده کنند.

این طرح خلاقانه توسط لی کوئین، کین داین، و پنگ لانجو پایه ریزی شده است.

تولید چراغ‌ با نور عروس‌ دریایی

یک شرکت آمریکایی با استفاده از جسد عروس‌های دریایی مرده به ساخت چراغ‌های شب‌تابی دست زده که در تاریکی می‌درخشند.

این چراغ‌ها در طول روز به جذب نور طبیعی پرداخته و در شب از خود نور آبی‌رنگ ساطح می‌کنند. با این حال برخی از این چراغ‌ها از پایه خاصی برخوردار است که درخشش متفاوتی به عروس دریایی داده و نور آنرا از نورهای سنتی متمایز می‌کند.

گردآورنده: فاطمه پورذبیح

اردیبهشت 91

بررسی اجمالی نقش نور در هنر

مطالب مشابه :

نور و تاریکی در معماری اسلامی

بررسی اجمالی نقش نور در هنر

تاویل ها همواره در تاریکی رخ می دهند.

خط در هنرهای تجسمی

هنر هاي تجسمي

عناصر بصری

نقد فیلم "رقصنده در تاریکی" ( Dacer in the Dark )

عناصر بصری ( نقطه، خط، سطح و حجم)

شکل گیری نیروها