ارزیابی کیفی کاربری های خدمات شهری در مقیاس محله
ارزیابی کیفی کاربری های خدمات شهری در مقیاس محله
مطالعه موردی : محلات ناحیه 1 منطقه۱۵ شهر تهران
پژوهش گر:محمد لواجو
مقدمه
توسعه فیزیکی و رشد جمعیت شهرهای ایران تا چند دهه پیش دارای روندی هماهنگ و متعادل بود. با بروز تحولات جدید (از جمله خیابان کشی ها و ...)، شهرها به سرعت دچار دگرگونی گردیدند این دگرگونی ها به شکل افزایش سریع جمعیت و گسترش فیزیکی و شتاب آمیز شهرها به صورت نامتعادل و ناهماهنگ بوده است. اگر چه شهرها دارای گسترش فیزیکی وسیعی بودند اما در قالب این گسترش فیزیکی وسیع نیز تعادل برقرار نبوده و سطح زیر ساخت شهری بیشتر تحت تسلط ساختمان های مسکونی بوده. در حقیقت بین کاربری های شهری و اختصاص زمین و سرانه های شهری تناسب معقولی برقرار نبوده است. گسترش خدمات رفاهی و کارخانجات در شهرها و اثرات مخرب اصلاحات ارضی بر اقتصاد روستا و صنعت کشاورزی شهرهای کوچک، باعث مهاجرت مردم به طرف شهرهای بزرگ شده است.
بنابراین شهرهای کشور قبل از اینکه دارای گسترش اساسی و اصولی باشند، با افزایش جمعیت فراوانی مواجه شدند. به عبارت دیگر این شهرها فرصتی برای اعمال سیاست های شهرسازی بدست نیاورده اند. بلکه قبل از محاسبه سرانه ها و تخصیص زمین ها و فضاهای لازم به کاربری های مختلف وآماده سازی زمین، به سرعت تبدیل به ساختمان های مسکونی شده و تنها کوچهها و خیابان هایی برای رفت و آمد باقی مانده است. عدم حاکمیت برنامه های اصولی شهرسازی بر رشد شهرها منجر به عقب ماندگی روند شهرسازی از شهر نشینی شده است. چرا که برنامه ریزی برای شهر تنها ایجاد خانه هایی برای اسکان دادن افراد نیست، بلکه جوابگویی به نیاز های روزمره آنان و برآورده کردن احتیاجات رفاهی، اشتغال، آموزشی، بهداشتی ،تفریحی و غیره نیز هست. بنابراین با وجود چنین نقصی در سیستم شهر سازی، فضاهای شهری در پاسخگویی صحیح به نیاز های شهرنشینی سریع و شتاب آلود ناتوان مانده اند.
تحولات سريع در دنياي امروز امكان تحقق برنامه هاي بلندمدت را بدون بازنگري مستمر ناممكن ساخته است. علاوه بر اين، امكانات، توانايي ها و اولويت هاي جامعه شهري مرتباَ در حال تغيير است. بنابراين با افزایش جمعیت شهرها، درك وضعيت كاربري هاي مختلف شهري و تعيين ميزان كمبود و عدم تعادل در سطوح مختلف، به عنوان ضرورتي اجتناب ناپذير مطرح مي شود. در اين راستا توجه به كاربري هاي مختلف شهري، به دليل نقشي كه در رفع نیاز جوامع شهري و روح و روان شهروندان دارند از اهميت شاياني برخورداراست. بنابراين آگاهي از وضعيت آنها جهت برنامه ريزي و مديريت اين فضاها، امري ضروري است.
امروزه هرچند کلانشهرهای کشور دارای طرح های جامع و تفصیلی مدون می باشند ولیکن اکثر بافت های فرسوده و قدیمی این شهرها ، چهره ای تیره ، ملال آور و نازیبا به خود گرفته اند و به نظر میرسد طرحهای توسعه شهری نتوانسته اند به نحو مطلوب در افزایش ایمنی، رفاه و آسایش شهروندان و رفع نیاز ها و ضرورتهای زندگی نوین شهری در اینگونه بافتها نقش آفرینی کنند. بامطالعه نظريات شهرسازان مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه ايجاد محيط آرام و ایمن و برآوردن نيازهاي ساكنان بسيار مهم‌تر از ايجاد سرپناه است. ايجاد كاربري‌هاي متنوع و مورد نياز ، فضاي سبز عمومي و در نظر گرفتن تاسيسات زيربنايي و تسهيلات عمومي از ملزومات يك شهراست.
با توجه به مباحث فوق الاشاره و این موضوع که شهر تهران دارای طرح جامع و تفصیلی تکمیلی می باشد ولیکن این طرح ها نتوانسته به نحو مطلوب آسایش و ایمنی زندگی شهری را در سطح محلات ناحیه مذکور به اجرا گذارد و تصویری زیبا از سیمای شهری مطلوب را در نظرگاه شهروندان به تماشا بگذارد. لذا این تحقیق می کوشد با تبیین و تطبیق کاربری اراضی وضع موجود با استانداردهای برنامه ریزی شهری به مطالعه کاستی های موجود پرداخته و باکشف دلایل علمی این کاستی ها، گامی در جهت ایجاد شهری پایدار و پویا بردارد.
روش و تکنیک کار تحلیلی – تطبیقی می باشد که با استفاده از نرم افزار GIS به بررسی کاربریاراضی شهری محلات 6 گانه ناحیه 1 منطقه 15پرداخته و با بهره گیری از نرم افزار GIS به مطالعه شاخص های سازگاری و ظرفیت کاربری های خدمات شهری در محلات یک ناحیه شهری پرداخته و بر اساس آن راهکارها و پیشنهادات اجرایی ارایه می نماید.
شکل1- نمودار ماتریس سازگاری
جدول 1- عناصر تشکیل دهنده کالبدی شهر
|
مشخصات شبکه معابر |
عنصر شاخص |
خانوار (نفر) |
نام تقسیم |
ردیف | |||
|
عرض راه (متر) |
نوع شبکه |
شعاع دسترسی (متر) |
خدمات |
رده خدماتی | |||
|
- |
- |
- |
آشپزخانه و.. |
بهداشتی |
1 |
واحد مسکونی |
1 |
|
4 - |
شبکه پیاده:فرعی شبکه سواره:بن بست |
150-100 |
توقفگاه عمومی |
حمل و نقل |
200-90 |
کوچه |
2 |
|
4 12-10 |
شبکه پیاده:فرعی شبکه سواره: خیابان درون محله |
250-200 |
پارک کودک |
اوقات فراقت |
600-200 |
کوی |
3 |
|
6 18-15 |
گذر(پیاده اصلی) شبکه سواره: خیابان دورمحله ای |
- 800-400 375-300 |
مسجد دبستان پارک |
فرهنگی آموزشی |
1250-700 |
محله |
4 |
|
- 20-18 |
شبکه پیاده:راسته برزن شبکه سواره: خیابان دور برزن |
1200-800 |
مدرسه راهنمایی |
آموزشی |
3000-1800 |
برزن |
5 |
|
-
30-24 |
شبکه پیاده: راسته پیاده ناحیه شبکه سواره: خیابان دور ناحیه |
2000-1200 750- 650 750-650 |
دبیرستان درمانگاه پارک |
آموزشی |
5000-3500 |
ناحیه |
6 |
|
45-36 |
شبکه پیاده: خ تجاری.تفریحی شبکه سواره: شریانی درجه 1 |
1500-1000 |
بیمارستان |
بهداشتی درمانی |
18000-13500 |
منطقه |
7 |
ماخذ: حبیبی و مسایلی 1378
نظریه مبنا و چارچوب مفهومی تحقیق
تحول مفهوم زمين و فضاهاي شهري از جنبه هاي گوناگون سبب شده كه بهره برداري از اراضي تحت اصول و معيارهاي مشخصي درآيد و برنامه ريزي هاي گوناگون براي آن صورت گيرد. برنامه ريزي كاربري اراضي شهري به عنوان هسته اصلي برنامه ريزي شهري در همين راستا مطرح شده و سعي مي كند براي استفاده بهينه از زمين از روش ها و ابزار گوناگون بهره جويد تا بتواند در كاربرد زمين به وضعيتي مطلوب دست يابد. در ادامه اين روند ديدگاه هاي مختلف ابراز شده كه هريك از جنبه هاي گوناگون و گاه متفاوت و متضاد با هم به اين قضيه نگريسته و راه حل هايي را براي آن ارائه داده اند.
ديدگاه ساماندهي زمين به وضع قوانين و مقررات براي نظارت بر زمين و جلوگيري از سوء استفاده از آن معتقد است. ديدگاه كاركردگرايي چهار كاركرد عمده سكونت، كار، رفت و آمد و گذران اوقات فراغت را در شهر در نظر گرفته و وظيفه اصلي شهرسازان را سازمان دادن به اين چهاركاركرد مي داند.
ديدگاه توسعه پايدار توسط برانت لند مطرح شد و پيشنهاد مي كند استفاده از زمين بايد طوري صورت گيرد كه توان فعلي زمين كاهش نيافته و بتواند نيازهاي نسل هاي آتي را نيز برطرف نموده و همان كارآيي را داشته باشد. اين نظريه در راستاي عدالت اجتماعي مطرح شده كه در حال حاضر از ديدگاه هاي غالب بوده و عمده گرايشات به سمت اين ديدگاه است. ديدگاه هاي ديگري نيز مثل ديدگاه اقتصادي، اجتماعي، كالبدي، آمايش انساني و پست مدرنيسم نيز مورد بررسي قرار گرفت كه هر كدام از بعد خاصي به زمين و كاربري اراضي نگريسته و در عين حال كه مزايايي داشته اند، نتوانسته اند بطور كامل مشكلات شهري در اين زمينه را برطرف نمايند.
امروزه ديدگاه هاي برنامه ريزي و از جمله برنامه ريزي شهري وكاربري اراضي شهري به سمت جنبه هاي كيفي، عدالت اجتماعي ومحيط زيست گرايش پيدا كرده و مي كوشند با تكيه بر اين ابعاد به توسعه اي پايدار و همه جانبه در شهر دست يابند كه بتواند شهروندان را در دستيابي به زندگي مطلوب ياري نمايد.
معرفی محدوده مورد مطالعه
منطقه 15 شهرداری تهران یکی از مناطق بیست و دو گانه شهر تهران است که در گو شه جنوب شرقی پایتخت واقع شده و در شمال با مناطق 12و14 و در غرب با منطقه16 و در جنوب با منطقه 20 دارای مرز مشترک بوده و در سمت شرق نیز بخشی از حریم استحفاظی شهرتهران قرار دارد که در حوزه خدماتی شهرداری منطقه 15 می باشد.
محدوده مورد مطالعه این تحقیق، ناحیه 1 منطقه 15 با جمعیتی در حدود 127357 نفر و با وسعت 4/4 کیلومترمربع می باشد. شمال اين محدوده از ميدان شوش به سمت ميدان خراسان در مسير خيابان شوش و 17 شهريور آغاز مي‌گردد در شرق اين محدوده در امتداد خیابان خاوران به خيابان ذوالفقاري منتهي مي‌گردد و غرب آن نيز خیابان فدائيان اسلام تا ميدان شوش واقع شده است. جنوب اين ناحيه امتداد بزرگراه بعثت از انتهاي خیابان ذوالفقاري تا تقاطع فدائيان اسلام است. این ناحیه دارای 6 محله شوش، مظاهری، مطهری، طیب، ولی عصر و مینابی می باشد.
محلات شش گانه این ناحیه هر کدام به نوعی درگیر انواع معضلات شهری هستند که ریشه در عدم برنامه ریزی صحیح کاربری اراضی شهری دارند، از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1-کمبود سرانه های خدمات عمومی و شهری که تقریباَ در اکثر محلات قابل مشاهده است
2- بافت فرسوده و متراکم در اغلب محلات
3- فعالیت های مزاحم و آلاینده شهری (سنگ بری ها، اوراقچی ها و مشاغل صنعتی)که بعضی از محلات را درگیر مشکلات زیست محیطی کرده است.
شکل 2- موقعیت نسبی منطقه را نسبت به مناطق مجاور آن و موقعیت ناحیه1 منطقه15 را در سطح کلانشهر تهران نشان می دهد.
بررسي تراکم جمعيتي محلات ناحیه1 منطقه15
يكي از شاخص‌هاي مهم در نحوه برخورداري ساكنان محدوده از فرصت‌ها و امكانات موجود، نسبت و تعداد جمعيت به مساحت محدوده است كه از آن به نام تراكم جمعيتي نام برده مي‌شود. اين موضوع ارتباط تنگاتنگي با ميزان برخورداري ساكنان از فضاهاي خدماتي ـ رفاهي، آسايش ساكنان و... دارد. اين مفهوم برآيندي است از مسايلي چون روند گسترش بافت شهري، نحوه ساخت و سازهاي شهري، تحولات جمعيتي و ابعاد خانوار.
محدوده مطالعاتي داراي مساحتي حدود 444.7 هکتار است. با توجه به نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسکن سال 1390 ، جمعيت 127.357 نفر ملاک عمل مطالعات اين تحقیق قرار گرفت. جمعيت محله‌ها به شرح زیر می باشد (مرکز آمار ایران، سرشماری1390):
1- محله شوش: 15576 نفر با مساحت 468845 متر مربع
2- محله مظاهری: 17495 نفربا مساحت 609947 متر مربع
3- محله مطهری: 20600 نفربا مساحت 1149462 متر مربع
4- محله طیب: 28561 نفربا مساحت 821844 متر مربع
5- محله ولی عصر: 19939 نفربا مساحت 585362 متر مربع
6- محله مینایی: 25186 نفربا مساحت 813979 متر مربع
تراکم ناخالص جمعيتي : با درنظر گرفتن جمعيت 127.357 نفري و مساحت 444 هکتاري،تراکم ناخالص 286 نفر در هکتار محاسبه مي‌شود که نشان‌دهنده تراکم زیاد جمعیت در محدوده مورد مطالعه است. در ميان محلات، محله طیب داراي بیش‌ترين ميزان بافت پر است و با تراکم347 نفر در هکتار، بیش‌ترين ميزان تراکم جمعيتي ناحیه را دارد. از سويي ديگر، محله مطهری که بخش عمده‌ي آن را فضای سبز و باز شهری در بر گرفته، با179 نفر در هکتار داراي کم‌ترين ميزان تراکم ناخالص جمعيتي است. (جدول شماره 2).
|
جدول 2- تراکم‌های ناخالص و خالص جمعیتی ناحیه1 منطقه 15 به تفکیک محله‌ها | ||||||
|
تراکم جمعیتی خالص مسکونی (نفر در هکتار) |
مساحت اراضی مسکونی (هکتار) |
تراکم ناخالص جمعیتی (نفر در هکتار) |
مساحت (هکتار) |
جمعیت سال 1390 (نفر) |
محله |
|
|
539 |
28.9 |
333 |
46/8 |
15576 |
1 | |
|
570 |
30.7 |
287 |
60.9 |
17495 |
2 | |
|
771 |
26.7 |
179 |
114/9 |
20600 |
3 | |
|
613 |
46.6 |
347 |
82.2 |
28561 |
4 | |
|
730 |
27.3 |
340 |
58/5 |
19939 |
5 | |
|
528 |
47.7 |
309 |
81.4 |
25186 |
6 | |
|
612 |
208 |
286 |
444.7 |
127357 |
ناحیه |
جمع کل |
تحلیل محتوا
بررسی کمی کاربری زمین درمحلات ناحیه1منطقه15
بررسی‌های کمی کاربری زمین، مفاهیمی همچون جمعیت، سرانه زمین، درصد و شعاع پوشش هرکاربری، را به کار می‌گیرد تا با بررسی ترکیبی آنها با یکدیگر و مقایسه اعداد و ارقام وضع موجود با سرانه‌های استاندارد و مطلوب، به نتایجی در رابطه با کمبودها و نیازمندی‌های خدماتی دست یابد.
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، محدوده مطالعاتی، مساحتی حدود 444.7 هکتار دارد. جمعیت کل بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، برابر با 127357 نفر محاسبه شده است. از این رو سرانه زمین برای هر نفر، حدود 34.9 مترمربع خواهد بود.
مطالعات کاربری زمین سطح ناحیه 1 منطقه15 نشان می دهد: 208 هکتار از کل مساحت 444 هکتاری ناحیه (حدود44.6%) به کاربری مسکونی اختصاص دارد که متناظر با تراکم 612 نفر در هکتار یا 16.3متر مربع به ازای هر نفر از ساکنان ناحیه است.گذشته از کاربری مسکونی که بیشترین مساحت ناحیه را به خود اختصاص داده است،کاربری شبکه 21.6 %، کاربری فضای سبز 9.2%، کاربری کارگاهی5.1 % ، کاربری تجاری 3.1 % کاربری ورزشی 3.1 % ، کاربری آموزشی 2.4 % ، کاربری درمانی 1.7% و سایر کاربری ها بر روی هم 7 % از مساحت ناحیه را به خود اختصاص داده اند.(جدول3) ،(شکل شماره3 ) ،(نمودار شماره1 )
نمودارشماره 1 فراوانی کاربری های ناحیه 1 منطقه15
شکل 3- نقشه کاربری اراضی ناحیه 1 منطقه15
جدول شماره 3- کاربری اراضی در ناحیه 1 منطقه 15 شهرداری تهران در وضع موجود
|
سهم نسبی (درصد) |
سرانه(مترمربع) |
مساحت(مترمربع) |
کاربری |
|
38.6 |
13.5 |
1718661 |
مسکونی |
|
4.6 |
1.6 |
207715 |
مختلط (مسکونی-تجاری) |
|
3.4 |
1.2 |
151602 |
مختلط (مسکونی و..) |
|
0.05 |
0.02 |
2148 |
مختلط (مسکونی-اداری) |
|
3.1 |
1.1 |
138731 |
تجاری |
|
2.4 |
0.8 |
106477 |
آموزشی |
|
9.2 |
3.2 |
410175 |
فضای سبز |
|
1.2 |
0.4 |
54884 |
مذهبی |
|
1.8 |
0.6 |
80547 |
اداری انتظامی |
|
1.7 |
0.5 |
69475 |
درمانی |
|
3.1 |
1.1 |
138548 |
ورزشی |
|
1.5 |
0.5 |
67856 |
حمل و نقل و انبار |
|
21.6 |
7.5 |
959757 |
شبکه معابر |
|
0.2 |
0.07 |
9435 |
فرهنگی – تفریحی |
|
0.3 |
0.1 |
14362 |
تاسیسات و تجهیزات شهری |
|
0.8 |
0.3 |
36017 |
سایر |
|
5.1 |
1.8 |
228672 |
غیرمسکونی ( کارگاهی) |
|
1.2 |
0.43 |
54377 |
صنعتی |
|
100 |
34.8 |
4449439 |
جمع کل |
سرانه خدمات شهري
سرانه خدمات شهري شامل سرانه هاي آموزشي، درماني و بهداشتي، فرهنگي، مذهبي، ورزشي، تفريحي و تأسيسات و تجهيزات شهري در مقياس هاي محله اي و ناحيه اي به شرح جدول شماره 4 محاسبه گردید :
جدول شماره 4- سرانه های خدمات شهري محلات ناحیه 1
|
مینایی |
ولی عصر |
طیب |
مطهری |
مظاهری |
شوش |
ناحیه |
کاربری |
|
|
0.52 |
0.22 |
0.63 |
1.7 |
0.37 |
0.22 |
0.8 |
اموزشی |
1 |
|
0.01 |
0.001 |
0.16 |
0 |
1.52 |
0.013 |
0.5 |
درمانی |
2 |
|
0 |
0.05 |
0.06 |
0 |
0 |
0.013 |
- |
بهداشتی |
3 |
|
0 |
0 |
0.01 |
0 |
0 |
0 |
0.07 |
فرهنگی |
4 |
|
0.45 |
0.07 |
0.15 |
0.28 |
0.38 |
0.15 |
0.4 |
مذهبی |
5 |
|
1 |
0 |
0.01 |
6 |
0 |
0 |
1.1 |
ورزشی |
6 |
|
0.02 |
0.03 |
0.11 |
0.3 |
0.04 |
0.054 |
0.1 |
تاسیسات شهری |
7 |
|
2 |
0.37 |
1.13 |
8.28 |
2.31 |
0.45 |
2.97 |
جمع کل |
|
منبع:برآورد نگارنده
جدول بالا نشان می دهد که میانگین سرانه خدمات شهري در مقیاس ناحیه نزدیک به 3 متر مربع می باشد و حداقل 2 متر مربع از سرانه پیشنهادی طرح جامع (5 متر مربع )کمتراست و لذا لازم است در خصوص افزایش سطح و سرانه مجموعه کاربری های خدمات شهری اقدام لازم صورت گیرد. موضوع مهم تر در خصوص پراکنش فضایی مجموعه کاربری های خدمات شهری در سطح محلات ناحیه می باشد که با یک نگاه به سر جمع سرانه خدمات شهري در شماره 4 مشاهده می گردد که: محلات ناحیه از توزیع متعادل کاربری های خدمات شهری بی بهره اند، بطوری که محله مطهری با بهره برداری از ظرفیت ورزشگاه های بعثت و باباخانی ،همچنین بوستان وفا و گلزار توانسته به سر جمع سرانه کاربری های خدمات شهری بالاتر از سرانه پیشنهادی طرح جامع دست پیدا کند، در حالی که دیگر محلات با کمبود شدید در این زمینه مواجه هستند.
ارزیابیکیفی کاربری های خدمات شهری در مقیاس محله
ماتریس ظرفیت (تحلیل اجزاء کالبدی، عناصر شاخص و شعاع دسترسی آن ها):
باتوجه به اینکه، ویژگیهای کالبدی شهر از عوامل تعیین کننده در تقسیمات کالبدی شهر است، لذا بررسی ظرفیت کاربریها، قطعاتی که دربردارنده کاربری‌های نامنطبق با سطح عملکرد مکانی شان باشد را برجسته می‌سازد. در این تحقیق ، سعی کردیم تناسب کاربری اراضی را با تقسیمات کالبدی بررسی نمایم. البته لازم است در این خصوص به موارد زیر توجه داشت:
1- استانداردهای مربوط به عناصر تشکیل دهنده کالبدی برای شهری با تراکم متوسط (200نفر در هکتار) طراحی شده است در حالی که تراکم شهر تهران 250 نفر در هکتار می باشد. لذا دراین تحقیق، استانداردهای مذکور به عنوان استانداردهای حداقلی در نظر گرفته شده است.
2- با توجه به اینکه در تقسیمات کالبدی شهر تهران ، اجزای کوچه، کوی، واحد همسایگی و برزن در ساختار کالبدی مناطق لحاظ نشده ، لذا تحقیق در حد سطوح محلات و ناحیه به ارزیابی استانداردهای تقسیمات کالبدی پرداخته است.
بررسی ساختار کالبدی محلات ناحیه1 منطفه15
باتوجه به عناصر تشکیل دهندۀ هر شهر و ردۀ خدماتی هریک از این عناصر، محله باید دارای ردۀ خدماتی آموزشی- فرهنگی با عناصر شاخص مدرسۀ ابتدایی با شعاع دسترسی(800-400 متر) و پارک محله ای با شعاع خدماتی(350متر) باشد و منتهی الیه شعاع دسترسی مدرسۀ ابتدایی باید به عنوان مرز محله عمل نماید.(حبیبی، سید محسن و مسائلی، صدیقه،1378).
کاربری آموزشی در مقیاس محله
کاربری آموزشی با اختصاص 2.4 درصد از کل اراضی ناحیه(حدود 7.8 هکتار) را به خود اختصاص داده است. در میان محلات ناحیه، محله مطهری با اختصاص 3 درصد از مساحت خود و محله ولی عصر با اختصاص 0.7 درصد از مساحت خود به این کاربری، دارای بیشترین و کمترین کاربری آموزشی می باشند. ضمنا برپایه اطلاعات به دست آمده، متوسط سرانه آموزشی در کل ناحیه 0.8 مترمربع است که حداکثر و حداقل اندازه آن به ترتیب 1.7 مترمربع و 0.22 متر مربع در محله های ولی عصر و شوش می باشد. این اطلاعات نشان دهنده کمبود شدید کاربری آموزشی در محلات ناحیه یک می باشد این کاربری در مقایسه با سرانه پیشنهادی طرح جامع(1.5 متر مربع)، از وضعیت مناسبی برخوردار نیست و با کسری سرانه به مقدار0.7 مترمربع به ازای هر نفرمواجه است . (جدول شماره5)
در این خصوص لازم است به این موضوع اشاره گردد که در غالب محلات ناحیه به غیر از محله مطهری ، مقدار سرانه فضای آموزشی پایین تر از نرم طرح جامع می باشد. بالابودن سرانه آموزشی محله مطهری به دلیل استقرار شهرک سجادیه با مساحت بالای کاربری آموزشی در محدوده این محله می باشد.(طراحان خارجی این شهرک در قبل از انقلاب حداکثر فضای آموزشی را در آن تعبیه کرده اند). به منظور تعین سطوح خارج از شعاع دسترسی مدرسه ابتدایی، نقشه فاصله مدارس ابتدایی با استفاده از دستور بافر در دو فاصله 400-0 متر و 800-400 متر، مورد ارزیابی قرار گرفت.
با بررسی نقشه فاصله از مدارس ابتدایی، مشخص گردید که بیش از 90% از مساحت ناحیه در فاصله 400-0 متری وتنها کمتر10 % از مساحت ناحیه در فاصله 800-400 متری مدارس ابتدایی قرار گرفته اند و هیچ قسمتی از ناحیه در خارج از شعاع دسترسی بیش از 800 متری (شعاع خارج از محدوده خدماتی مدارس ابتدایی) نیست. (نقشه شماره4)
درمکان یابی و محل استقرار مدارس ابتدایی بدون توجه به مرزبندی محلات ناحیه بوده و یا به عبارتی دیگر در مرزبندی محلات به شعاع دسترسی مدارس ابتدایی به عنوان عنصر شاخص توجه نشده است.
جدول شماره 5- سرانه های خدمات شهري محلات ناحیه 1 منطقه15
|
محله |
جمعیت(نفر) |
مساحت(متر) |
سرانه(متر) |
سهم نسبی کاربری % |
|
شوش |
15576 |
5204 |
0.22 |
1.2 |
|
مظاهری |
17495 |
42024 |
0.37 |
3 |
|
مطهری |
20600 |
61607 |
1.7 |
3 |
|
طیب |
28561 |
19204 |
0.63 |
2.2 |
|
ولی عصر |
19939 |
3315 |
0.22 |
0.7 |
|
مینایی |
25186 |
7375 |
0.52 |
1.6 |
|
|
127357 |
|
|
|
شکل 4- نقشه فاصله از مدارس ابتدایی
کاربری فضای سبز در مقیاس محله
این کاربری با اختصاص بیش از 9.2 درصد از کل اراضی ناحیه به خود پس از کاربری مسکونی و شبکه معابر مهمترین نوع استفاده از زمین در ناحیه می باشد. در میان محلات ناحیه، محله ولی عصر با اختصاص27.7 درصد از مساحت خود و محله شوش با عدم اختصاص زمین به این کاربری، دارای بیشترین و کمترین فضای سبز می باشند. ضمنا برپایه اطلاعات به دست آمده، متوسط سرانه فضای سبز در کل ناحیه 3.2 مترمربع است که از سرانه پیشنهادی طرح جامع (2.4 متر مربع) بیشتر است. حداکثر و حداقل کاربری سبز در وضع موجود به ترتیب 9.8 مترمربع و صفر متر مربع در محله های مطهری و شوش می باشد. اطلاعات جدول شماره 6 بیانگر عدم توزیع فضایی مناسب کاربری سبز در سطح محدوده ناحیه می باشد. چنانکه سرانه سبز دو محله مطهری و ولی عصر خیلی فراتر از سرانه پیشنهادی طرح جامع و در محله طیب نزدیک به سرانه پیشنهادی طرح جامع و در سایر محلات این سرانه دارای مقدار بسیار ناچیز و اندک است. به منظور تعین سطوح خارج از شعاع دسترسی پارک محله ایی، نقشه فاصله پارک های محله ای با استفاده از دستور بافر در فاصله 350 متر مورد ارزیابی قرار گرفت.
با بررسی نقشه فاصله از پارک های محله ای، مشخص گردید که حدود 19 % از مساحت ناحیه در خارج از محدوده خدماتی پارک های محله ای قرار گرفته اند. (شکل شماره5 -نقشه فاصله از پارک محله ای)
بنابراین قسمت اعظم ساکنین محلات شوش و مظاهری با مشکل عدم دسترسی مطلوب و مناسب به پارک های محله مواجه هستند و این موضوع برای کودکان و خردسالان مشکل ایجاد میکند.
جدول شماره 6- سهم نسبی کاربری فضای سبز در محلات ناحیه1 منطقه 15
|
محله |
جمعیت(نفر) |
مساحت(متر) |
سرانه(متر) |
سهم نسبی کاربری % |
|
شوش |
15576 |
112441 |
0 |
0 |
|
مظاهری |
17495 |
139280 |
0.52 |
17.7 |
|
مطهری |
20600 |
277714 |
9.8 |
17.7 |
|
طیب |
28561 |
189331 |
1.14 |
4 |
|
ولی عصر |
19939 |
106380 |
8.14 |
27.7 |
|
مینایی |
25186 |
217077 |
0.1 |
0.3 |
|
|
127357 |
|
|
|
منبع:برآورد نگارنده
شکل 5- نقشه فاصله از بوستان های محله ای سطح ناحیه1 منطقه 15
جهتتحلیل میزان سازگاری کاربری ها همجوار نسبت به هم، ابتدا بر اساس ماتریس سازگاری، کاربری های شهری در وضع موجود بصورت فرضی به سه گروه کاربری های سازگار، کاربری های نسبتا سازگار و کاربری های کاملاً ناسازگار طبقه بندی شده است.با بررسیاین طبقه بندی می توان گفت که کاربری های قرار گرفته در هر گروه د عین حال که با هم سازگاری دارند (البته در صورت رعایت سلسله مراتب عملکردی) نسبت به دو گروه دیگر یکی ازدو حالت نسبتا ناسازگار و یا کاملاً ناسازگار را دارند.
انطباق ماتریس سازگاری بر نقشه کاربری‌های ناحیه، وضعیت ناسازگاری را نشان می‌دهد. برابر برسی بعمل آمده، 65 درصد کاربری اراضی سطح محدوده ناحیه سازگار،25درصد کاربری ها نسبتاً سازگار و10 درصد کاربری ها هم کاملا" نا سازگار می باشند.
کاربری موارد ناسازگاری ، عموماً به مجاورت کاربری‌های صنعتی، تأسیسات و تجهیزات و حمل و نقل و انبار با مسکونی منتهی می‌شود. از میان موارد نسبتاً ناسازگار نیز تنها، مجاورت کاربری درمانی با حمل و نقل و انباردیده می‌شود. این مورد درخیابان فداییان اسلام واقع شده؛ جایی که بیمارستان فوق تخصصی مهدیه درکنار انبارها و گاراژهای خیابان فداییان اسلام قرار گرفته است. کاربری‌های خدماتی محدوده، تقریباً در مکان‌های نامناسب از نظر مجاورت با سایر کاربریها واقع شده‌اند. تصویر شماره 6، گویای وضعیت ناسازگاری کاربریها هست.
نتیجه: کاربری‌های نامنطبق با بستر ، عموماً خدمات محله‌ای هستند که در کنار راه‌های اصلی و درجه یک استقرار دارند. همچنین در مواردی نیز، کاربری‌های با سطح عملکرد ناحیه ای، در خیابان‌های فرعی مستقر شده‌اند که از آرامش فضای محله می‌کاهند و به لحاظ محدودیت در تأمین دسترسی مطلوب آن از کارایی آن کاسته می‌شود.
شکل 5- نقشه سازگاری کاربری های همجوار در محلات ناحیه1 منطقه 15
مطالب مشابه :
پایان نامه ارزیابی کمی و کیفی کاربری اراضی شهری
به بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهر هریس پس از بررسی کمی و کیفی اراضی شهر هریس
ارزیابی کمی و کیفی کاربری اراضی شهری
به بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهر هریس با به هر یک مورد بررسی و ارزیابی
روش های ارزیابی کاربری اراضی شهری
روش های ارزیابی کاربری اراضی مربوط یا از طریق بررسی نیاز های فعلی و آتی مربوط یا
روشهای ارزیابی کاربری های شهری
بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری از حیث موفقیت کاربریها در جهت تحقق اهداف برنامه ریزی
کاربری اراضی شهری
کاربری اراضی شهری و چگونگی توزیع در این مقاله به بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهر
ارزیابی کیفی کاربری های خدمات شهری در مقیاس محله
تطبیقی می باشد که با استفاده از نرم افزار gis به بررسی کاربری اراضی شهری و ارزیابی
برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری
روشهای ارزیابی کاربری اراضی مربوط یا از طریق بررسی نیازهای فعلی و آتی منطقه
روش های ارزیابی کاربری اراضی شهری
روش های ارزیابی کاربری اراضی مربوط یا از طریق بررسی نیاز های فعلی و آتی مربوط یا از
برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری
روشهای ارزیابی کاربری اراضی مربوط یا از طریق بررسی نیازهای فعلی و آتی منطقه
برچسب :
بررسی و ارزیابی کاربری اراضی