پیرانشهر

شهرستان پیرانشهر یکی از شهرستانهای کردنشین کردستان در جنوب غربی استاناست. مرکز این شهرستان، شهر پیرانشهراست. گردکشانهدیگر شهر آن است.

بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۶ جمعیت این شهرستان ۱۰۷٬۶۷۷ نفر است.

این شهرستان در میان جنگل‌های انبوه ، از گونه‌های زاگرسی قرار گرفته است که در چهار فصل سال زیبایی‌های آن گردشگران را محو تماشای خود می‌کند.

بزرگترین روستاها

رتبه	جمعیت	نام مکان
۱	۹۷۷۲	پسوه
۲	۹۰۸۲	شین اباد
۳	۴۹۳۱	دربکه
۴	۴۴۶۱	جلدیان
۵	۳۱۶۱	گردکشانه
۶	۲۸۱۱	زیوه
۷	۲۵۰۱	سروکانی
۸	۹۵۷	کهنه لاهیجان
۹	۹۱۹	سیلوه
۱۰	۹۱۵	گزگسک

جغرافیا

این شهرستان به سبب هم مرز بودن با کردستان های جنوبی و شمالی و نزدیکی به ارومیهو قرار گرفتن در مرز شهرستانهای مهاباد، نقده، اشنویهو سردشتاز موقعیت تاریخى، اقتصادى، اجتماعى، سیاسى و استراتژیک بسیار ممتازی برخوردار است. و تمام ساکنان آن کرد هستند.

این شهرستان از شمال به نقدهو اشنویه, از جنوب به سردشت؛ از خاور به مهابادو از باختر به مرز کردستان های همجوارمحدود می‌شود. مرکز این شهرستان در درازای خاوری ۴۵ درجه و ۸ دقیقه و پهنای شمالی ۳۶ درجه و ۴۲ دقیقه و در ارتفاع ۱۴۶۰ متری از سطح دریا واقع شده است. کوه‌های بلندی چون کیوه ره ش در شمال و شیخان در جنوب این منطقه سر برافراشته و همچنین کوه سربلند قندیل در شرق آن نشان اقتدار کردهاست. از همین کوه‌ها چشمه‌های رود زاب روان است.

شهرستان پیرانشهر یکی از مناطق استان آذربایجان غربی است که در ناحیه ی جنوب باختر این استان و منطقه ی مرزی جمهوری اسلامی ایران و عراق قرار گرفته است. پیرانشهر به دلیل موقعیت نظامی و وضع ارتباطی و اقتصادی در حال توسعه و گسترش است. اهالی این منطقه به کشاورزی و دام داری اشتغال دارند

صنایع و معادن
صنایع شهرستان پیرانشهر محدود به صنایع دستی و صنایع کوچک کارگاهی است. این منطقه در مسیر توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهی در آن دیده نمی شود.
کشاورزی و دام داری
پیرانشهر یک منطقه کشاورزی است و بیش ترین افراد ساکن آن به کشاورزی و دام داری اشتغال دارند محصولات آن توتون، چغندر قند، حبوبات، پشم و روغن است. دام داری نیز در این منطقه رایج است و بیش تر به صورت سنتی اجرا می شود.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
پیرانشهر در گذشته; خانه نام داشت. اما بعدها با توجه به نام ایل پیران به پیرانشهر تغییر نام یافت. پیرانشهر در مرز ایران و عراق قرار گرفته است و به دلیل موقعیت نظامی و وضع ارتباطی و اقتصادی رو به گسترش و توسعه است. قسمتی از مرکز شهرستان در دامنه کوه و باقی آن در زمین های هموار ساخته شده است.
مشخصات جغرافیایی
پیرانشهر یکی شهرستان های استان آذربایجان غربی است که در جنوب باختری استان واقع شده است. این منطقه از شمال به نقده و اشنویه; از جنوب به سردشت; از خاور به مهاباد و از باختر به مرز ایران و عراق محدود می شود. مرکز این شهرستان در درازای خاوری 45 درجه و 8 دقیقه و پهنای شمالی 36 درجه و 42 دقیقه و در ارتفاع 1460 متری از سطح دریا واقع شده است. کوه های بلندی چون سیاه کوه در شمال و شیخان در جنوب این منطقه سر برافراشته و از همین کوه ها چشمه های رود زاب روان است. مسیرهای ارتباطی این منطقه را راه پیرانشهر- اشنویه به درازای 44 کیلومتر و راه پیرانشهر - سردشت به درازای 112 کیلومتر تشکیل می دهد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
مردم ‌شناسی

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۲۰۰۶ جمعیت پیرانشهر ۵۷۶۹۲ برآورد شده‌است. جمعیت پیرانشهر از گروه قومی کرد تشکیل شده‌است. زبانهای رایج در این شهر کردی است.مردم کردزبان این شهر به لهجه سورانی, زیرلهجه مکریانی و به گونه پیرانشهری تکلم می‌نمایند.
این شهر دارای سه ایل به نامهای ایلمنگور، پیران و مامش است که مجموعا بلباس خوانده می‌شوند.

کارخانه قند

این کارخانه درسال 1347 توسط شرکت بلژیکی اوکماس و از طریق وزارت صنایع در 5 کیلو متری جاده پیرانشهر نقده واقع در استان آذر با یجان غربی احدا ث و طی سالهای های فعا لیت خود ، با استفاده از توانمندی های موجود از ظرفیت 1000 تن به 2500 تن چغندر در روز توسعه یافته و محصول تولیدی این واحد 30000 تن شکر سفید و 3 میلیون لیتر الکل طبی و 15000 تن تفاله خشک در سال می باشد. کارخانه قند پیرانشهر با جذب 365 هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده است.

آب و هوا

آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت‌ دو عامل‌ بارز خشکی‌ تابستان‌ و سرمای‌ زمستان‌ کوهستان‌ها قرار دارد. بخش‌ وسیعی‌ از شهر در شرایط‌ آب‌ و هوای‌ کوهستانی‌ سرد و مدیترانه‌ای‌ با باران‌ بهاره‌ قرار دارد. آب‌ و هوای‌ پیرانشهر در تجزیه‌ خاک‌، رویش‌ گیاه‌، گسترش‌ علف‌زار، شرایط‌ مساعد توسعه‌ دیم‌زار، مناطق‌ و معیشت‌ شبانی‌ و گله‌داری‌ و گسترش‌ جنگل‌ و باغ‌داری‌ نقشی‌ تعیین‌ کننده‌ دارد. میزان‌ بارندگی‌ در پیرانشهر از غرب‌ به‌ شرق‌ کاهش‌ می‌یابد. دلیل‌ این‌ امر وجود دیواره‌ کوهستانی‌ ناحیه‌ است‌ که‌ از نفوذ جریان‌هایی‌ که‌ از غرب‌ به‌ فلات‌ وارد می‌شود جلوگیری‌ می‌کند.

بازارچه مرزی

مبادلات کالا از طریق بازارچه مرزی تمرچین این شهر در سال 2005 به ‪ ۱۱۵‬میلیون دلار رسیده است.
موقعیت بسیار ممتاز این بازارچه در مبادلات کالا این منطقه مرزی را در آینده‌ای نزدیگ به فعال‌ترین مرز زمینی کشور به لحاظ ترانزیت کالا تبدیل خواهد کرد.
وجود راه‌آهن اربیل در نزدیکی این بازارچه که به شبکه راه‌آهن سراسری عراق و سوریه متصل و امتداد آن به بندر الرازقیه سوریه منتهی می شود از جمله مزیت‌های مهم برای ترانزیت کالا بویژه برای کشورهای همجوار ایران و کشورهای آسیای میانه به شمار می‌رود.
این بازارچه سال گذشته با صادرات ‪۱۳۳‬ هزار و ‪ ۴۸۰‬تن کالا به خارج از کشور رتبه اول صادرات را دربین ‪ ۲۸‬بازارچه مرزی کشور به خود اختصاص داد.
گمرک زمینی " تمرچین " در غرب پیرانشهر کوتاه‌ترین مسیر جمهوری اسلامی به شمال عراق، بنادر و سواحل دریای مدیترانه محسوب می‌شود.
درزمان حاضر سالانه صدها هزار تن کالای تجاری و بازرگانی کشورهای عربی و آسیای میانه از طریق گمرک تمرچین به نقاط مختلف جهان ترانزیت می‌شود.
توجه ویژه دولت به شهرستان مرزی پیرانشهر و آماده شدن تدریجی زیر ساخت‌های اقتصادی انگیزه بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این شهرستان را افزایش داده است.در صورت ادامه روند سرمایه‌گذاری و محقق شدن طرحها و برنامه‌های در دست اجرا، پیرانشهر به یکی از شهرهای توسعه یافته کشور تبدیل خواهد شد.
وجود منابع غنی آب و خاک، معادن بزرگ و با ارزش گرانیت، قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه و وجود نیروی فنی و کارآمد، زمینه را برای هر نوع سرمایه‌گذاری در این شهر فراهم ساخته است.

آثار باستانی

آثار باستانی شهر عبارت‌اند از: تپه قلات جلدیان تپة قلات موت آباد تپه آشه وان (گرد) قلات شین آباد گرد مرقد و نیز قلعه و تپه ای قدیمی متعلق به دورة ساسانیان در آبادی قدیمی پسوه مرکز دهستان لاهیجان شرقی در حدود 5ر13 کیلومتری مشرق پیرانشهر.
۱۲۰۰‬عدد سکه متعلق به دوره ساسانی در پیرانشهر کشف شده است.
این سکه‌ها توسط ماموران انتظامی به هنگام حفاری در منطقه مرزی پیرانشهر جهت ساخت پایگاه کشف شده است. هنوز مشخص نشده که این سکه‌ها را کسی جا گذاشته یا قبلا در این منطقه وجود داسته است.ارزش این سکه‌ها بیش از ‪ ۳۰۰‬میلیون ریال است.

سنگهای گرانیت

با توجه به نزدیکی پیرانشهر به بازار کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه، این شهر برای تامین سنگ‌های تزیینی مورد نیاز کشورهای منطقه از اهمیت زیادی برخوردار خواهد شد.
مکان یابی برای ایجاد شهر سنگ پیرانشهر به پایان رسیده و برای ایجاد آن ‪ ۵۰‬هکتار زمین مشخص شده که تا ‪ ۱۵۰‬هکتار قابل توسعه‌است.
باتوجه به آنکه بیش از ‪ ۸۰‬درصد معادن سنگهای گرانیت آذربایجان غربی در شهرستان مرزی پیرانشهر واقع شده‌اند و در شهرهای همجوار آن نیز شمار زیادی معادن سنگهای تزیینی از نوع گرانیت وجود دارد، این شهرستان برای ایجاد شهر سنگ مناسب تشخیص داده شده‌است.
این شهر با داشتن ‪ ۶۵‬معدن گرانیت و تولید سالانه ‪ ۳۰۰‬هزار تن سنگ گرانیت یکی از قطب‌های مهم کشور در تولید سنگ گرانیت به شمار می‌رود.
سنگ‌های گرانیت پیرانشهر هم اکنون یکی از بزرگ‌ترین اقلام صادرات استان را تشکیل می‌دهد.
سالانه ۱۷۳ هزار تن سنگهای تزئینی از معادن شهرستان پیرانشهر برداشت می‌شود.
سنگهای تزئینی معادن پیرانشهر بطور عمده از نوع گرانیت رنگی با کیفیت بی نظیر در ایران است .در این معادن بیش از ۵۰۰ نفر بطور مستقیم و بیش از ۲۰۰ نفر دیگر بطور غیر مستقیم مشغول بکار هستند .

وجه تسمیه

پیرانشهر در گذشته؛ خانه نام داشت. اما بعدها با توجه به نام ایل پیران به پیرانشهر تغییر نام یافت.
نام رسمی این شهر پیرانشهر است که به زبان محلی یعنی کردی آن را پیرانشار تلفظ می‌کنند.نام آلترناتیو آن خانه‌است و از دیگر شکلهای این نام میتوان خانا را نام برد که نزد ترکها رایج است.
برخی نام قدیم آن را برگرفته از خان (ارباب ) و گروهی دیگر آن را به معنای کاروانسرا (به دلیل نزدیکی به مرز) می دانند. ظاهراً مکانی که یاقوت حموی به نام «خان خاصبک » در کنار بسوی ضبط کرده می تواند اشاره به خانه (پیرانشهر امروزی ) باشد
برخی نام پیرانشهر را اخذ شده از پیران پسر ویسه، می دانند. پیران پسر ویسه، در شاهنامه پهلوان و سپه‌سالار افراسیاب است. وی در پایان جنگ دوازده رخ به دست گودرز به قتل می‌رسد. با اینکه پیران از تورانیان است شخصیتی تماماً منفی نیست و در طول شاهنامه کارهای نیک زیادی از وی سر می‌زند.

وقایع

از وقایع مهم شهر استقرار واحدهایی از لشکر رضائیه (ارومیه) در این شهر پس از شهریور ۱۳۲۰ در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود.

تقسیمات اداری

از لحاظ تقسیمات اداری و سیاسی در ۱۳۳۸ ه.ش دهستانهای پیران و کهنه لاهیجان و مامش از شهرستان مهاباد منتزع و به نام بخش خانه تابع شهرستان نقده شد و آبادی خانه نیز مرکز بخش شد. بخش خانه در ۱۳۴۷ ه.ش به دلیل سکونت ایل پیران به پیرانشهر تغییر نام یافت.این بخش در ۱۳۴۸ ه.‌ش تبدیل به شهرستان شد. در تقسیمات کشوری ۱۳۵۵ ه.‌ش پیرانشهر با یک بخش به نام حومه و سه دهستان ضبط شده است . طبق تصویبنامة هیئت وزیران در ۱۳۶۶ ه.‌ش شهرستان پیرانشهر مشتمل بر چهار دهستان به نامهای منگور غربی پیران لاهیجان شرقی و لاهیجان غربی تشکیل شد و در همین سال دهستان لاهیجان نیز در ترکیب آن قرار گرفت.در ۱۳۷۳ ه‌.ش بخش لاجان (لاهیجان ) در این شهرستان تشکیل شد.

تقسیمات کشوری این شهر، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:

بخش‌ها

* بخش مرکزی
* بخش لاجان

شهرها

* شهر پیرانشهر
* شهر گردکشانه

دهستان‌ها

دهستان‌های بخش مرکزی
* دهستان پیران
* دهستان منگور غربی
* دهستان لاهیجان

دهستان‌های بخش لاجان
* دهستان لاهیجان شرقی
* دهستان لاهیجان غربی

کشاورزی

اهالی عمدتاً به زراعت باغداری دامداری و تولید صنایع دستی اشتغال دارند. آب کشاورزی و آشامیدنی از چشمه و چاه تأمین می شود و محصولاتی از قبیل گندم جو نخود چغندرقند آفتابگردان و محصولات باغی مانند گردو بادام سیب توت انجیر انگور قیسی و به دارد از گیا دارای بلوط سیاه و سقز است . بافت قالی جاجیم و شال از تولیدات صنایع دستی آن به شمار می رود. ایلات پیران * منگور و مامش در محدودة آن به سر می برند.

گردشگری

گردشگاه طبیعی پردانان، سواحل رودخانه‌های زاب، بادین آباد، عرصه‌های جنگلی، آبشارها، تپه‌های باستانی اطراف پیرانشهر و زادبوم‌های عشایری از جمله مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی پیرانشهر محسوب می‌شود
سالانه ‪ ۱۰۰‬هزار نفر از مردم با هدف تجارت و گردشگری به پیرانشهر وارد می‌شوند.
در نوروز سال ۲۰۰۵، ‪ ۳۰‬هزار مسافر وارد این شهرستان شدند که پیش‌بینی می‌شود امسال از افزایش چشمگیری برخوردار شود.
نام پیرانشهر که در سالهای نه چندان دور مترادف با جبهه و جنگ، دفاع و حمله، توپ و خمپاره بود، هم‌اکنون با گردشگری، بازارچه‌ها، تجارت خارجی، ترانزیت کالا، هتل‌ها و پاساژهای بزرگ مترادف گشته‌است.
پیرانشهر که در گذشته نیز به لحاظ بارندگی زیاد و داشتن عرصه‌های طبیعی غنی، زمین‌های حاصلخیز و معادن با ارزش گرانیت، رودخانه‌های پرآب ، مردمان غیور و خونگرم و سلحشور از اعتبار زیادی برخوردار بود، هم اکنون صاحب یک جاده ترانزیت، یک مرز زمینی و گمرک مرزی، بازارچهٔ مشترک مرزی و دهها طرح جدید تولیدی، گردشگری و تجارت خارجی شده‌است.
امکانات و ظرفیت‌های اقتصادی موجود، ساخت و سازهای جدید، اشتغال، تولید ترددهای مرزی و رونق صنعت گردشگری را با خود به همراه آورده‌است.
خیابانها، معابر عمومی، بازارچه‌های پیرانشهر هر روز از گردشگرانی که به قصد تجارت و یا استفاده از طبیعت زیبای منطقه به این شهرستان سفر می‌کنند، پر و خالی می‌شود.
در تمام طول روز بازارچه‌ها پر از خریدارانی است که، انواع لوازم خانگی، صوتی و تصویری، البسه‌های لوکس و روز جهان را با قیمت‌های مناسب خریداری و با خود به سوغات می‌برند.
غنای بازارچه‌های پیرانشهر درتمام شمالغرب کشور منحصر بفرد است، بطوریکه هر شخصی با هر توانایی و سلیقه‌ای می‌تواند کالای موردنیاز خود را تهیه کند.
وقت ناهار غذاخوریها، رستورانها و مهمان پذیرهای پیرانشهر به حدی با ازدحام گردشگران روبرو می‌شود که برای خوردن یک پرس غذا مهمانان باید زمان زیادی را منتظر باشند.
بازارچه‌های این شهر دو سال پیش تنها به چند راسته در خیابان اصلی شهر خلاصه می‌شد در حالیکه امروزه اکثر نقاظ شهر تبدیل به بازار کالاهای خارجی شده‌است.
مراکز تجاری و خدماتی از خیابانهای اصلی به کوچه و پس کوچه‌ها کشیده شده و به همین دلیل قیمت اماکن تجاری و مسکونی با افزایش چشمگیری روبرو شده‌است.
حضور بیشمار گردشگران و خریداران در پیرانشهر موجب شده تا تعداد زیادی از مردم پیرانشهر و دیگر شهرهای اطراف برای توسعه مراکز بازرگانی به ساخت پاساژها و مجتمع‌های تجاری روی بیاورند.
در زمان حاضر دهها پاساژ و مجتمع تجاری در این شهر در حال ساخت است و مجوز ساخت تعداد زیادی نیز اخیرأ صادر شده‌است.
علاوه بر مراکز تجاری اخیرا مجوز ساخت دو هتل چهار ستاره و سه ستاره در این شهر صادر شده که هتل چهار ستاره توسط سازمان گردشگری و صنایع دستی و هتل دیگر توسط بخش خصوصی ساخته می‌شود.

موقعیت جغرافیایی

شهر پیرانشهر با مساحتی در حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است و از شمال به اشنویه و نقده ، از جنوب به سردشت و از شرق به مهاباد محدود می‌باشد.فاصله این شهر با ارومیه 120 کیلومتر است.
به دلیل موقعیت سوق الجیشی خاص منطقه (نزدیکی به مرز) پادگانهایی در پیرانشهر مانند پادگان جلدیان پادگان پیرانشهر و پادگان بزرگ پسوه احداث شده است
شهر دارای دو بافت معماری قدیم و جدید است . بافت قدیمی شهر که در دامنه کوه جای دارد دارای ساختمانهایی از گل و خشت است و بافت جدید شهر که در دشت واقع است ساختمانهایی امروزی دارد. دو محله کهنه خانه و زرگتن که امروزه از محله‌های قدیمی شهر محسوب می‌شوند در گذشته دو آبادی بوده‌اند.

تاریخچه

به روایت کتب تاریخی سابقه شهر پیرانشهر مربوط به پیش از اسلام و در دوره سامانیان می‌رسد .
برخی نام آبادی پسوه را اخذ شده از واژة اکدی پارسوا (نام سرزمینی که در 834 ق م اراضی واقع در جنوب و جنوب غربی دریاچة ارومیه را شامل می شد) به معنای «خطه » و «مرز و کنار» می دانند. به نظر می رسد شهر بسوی ــ که یاقوت حموی در قرن هفتم آن را شهری از آذربایجان کنار خان خاصبک آورده و حمدالله مستوفی در قرن هشتم آن را یکی از چهار شهر تومان مراغه ذکر کرده است ــ همان پسوة امروزی باشد.

مشاهیر

امیر واحدی پوکرباز حرفه ای
فرزاد بنیادی قهرمان جهانی پوکر
ناصر حجازی فوتبالیست مشهور
امید کردستانی در مجله ی تایمز به عنوان یکی از صد نفری که دنیا ی ما را شکل داده اند نام گرفته است.

پیرانشهر

مطالب مشابه :

شناسنامه شهرستان پیرانشهر