شهرستان سردشت

مشتمل بر 3 شهر، 2 بخش،6 دهستان و 263 روستاي داراي سکنه ميباشد نقشه (3-1). اين شهرستان با 75/3 درصد مساحت استان آذربایجان غربی، در منتهي اليه جنوب غرب استان قرار داشته و بعلت همجواري با کشور عراق از شهرستانهاي مرزي استان بشمار ميآيد و از شهرستانهاي کوهستاني استان بوده، بطوريکه قسمت اعظم آن از ارتفاعات2000-1000 از سطح دريا و از شيب50-30 درصد برخوردار ميباشد .

تاریخچه سکونت در سردشت

مردم کردستان و پژوهشگران، تاريخ"سردشت" را زادگاه«زرتشت» پيامبر ايراني در هزارهي اول قبل از ميلاد ميدانند. اقوامي چون « لولوبيان»، « آشوريان»، « هوريان»، « اوراتوها»، «ماننايي ها» و مادها در اين منطقه سکونت داشتهاند که البته برخي چون آشوريها به منطقه تهاجمات سختي داشته اند و بعد ساکن شدهاند. در دره «زاب صغير» تمدني به نام زاموا وجود داشته است که سرتاسر دره و بخشي از جنوب منطقهي « مانناييها» را در شمال « زاب کوچک» در برگرفته است( ابراهيمي، 1384).شهر سردشت در پاي کوه «گرده سور» بر روي دشتي نسبتاً کوچک واقع شده و مشرف بر رودخانه «کلو» ميباشد که از شرق شهر عبور مينمايند. بناي شهر در کنار چشمه آبي بوده که تا چند سال اخير منبع تامين آب بيشتر شهر بوده است.سردشت فعلي قبل از اسلام در ضلع غربي شهر کنوني در کنار چشمه آبي بزرگ قرار داشته و مدتي بنام « نيزه رو» ناميده ميشد. اين شهر داراي برج و بارويي محکم بوده و به دوره اشکانيان نسبت ميدهند( مهندسين مشاور پويا نقش شهر و بنا، 1384: 5 ).بر اساس مطالعات و کاوشهاي باستان شناسان در مورد منطقه کردستان، چنين استنتاج ميگردد که اين منطقه يکي از مناطق اوليه سکونت انسانهاي اوليه بوده است. گروهي از انسانها اوليه در دوره پالئوتيک (عصر حجر قديم) از دورههاي جنوبي ايران گذشته، به طرف شمال غربي رفته، پس از عبور از درهها و تنگههاي سليمانيه، رواندز وارد کردستان شده سپس به سمت شمال حرکت و در منطقه سردشت ساکن شدند( مهندسين مشاور آتک، 1362)

بر اساس نتايج سرشماري آبانماه 1385، از کل جمعيت استان( 2873459 )، 6/3 درصد يعني 105569 نفر در اين شهرستان ساکن بودهاند که در مقایسه با سال 1375، از 12401 نفر افزايش جمعيت برخوردار میباشد. نسبت شهرنشيني به روستانشيني در اين شهرستان، 79/47 به 21/52 درصد مي باشد. بعبارت ديگر از کل جمعيت شهرستان، 50453 نفر در نقاط شهري و 55116 نفر در نقاط روستايي ساکن مي باشند. نسبت جنسي شهرستان در سال 1375 برابر با 103 نفر بوده ( یعنی در مقابل هر 100زن 103 مرد وجود دارد) که اين نسبت در سال 1385 به 104 افزايش داشته است. بعد خانوار يا ميانگين تعداد افراد در خانوارهاي معمولي شهرستان در سال 1375 برابر با 95/5 بوده که اين نسبت در سال 1385 به 16/5 کاهش داشته است. اين نسبت در نقاط شهري شهرستان 7/4 و در نقاط روستايي شهرستان، 6/5 بوده است.در سال 1375، از 77166 نفر جمعيت 6 ساله و بيشتر شهرستان، 5/58 درصد باسواد بوده که نسبت باسوادي در بين افراد لازم التعليم (14-6) ساله شهري، 7/94 درصد بوده است.در سال 75، از شاغلان ده ساله و بيشتر شهرستان، 3/41 درصد در گروههاي عمده کشاورزي، 2/11 در گروه عمده فروشي و خرده فروشي، 6/5 درصد در گروه عمده صنعت(ساخت) و 8/41 در ساير گروه ها عمده فعاليتهاي اقتصادي به کار اشتغال داشتهاند.در فاصله سال هاي 65 تا 75، 15752 نفر به شهرستان وارد يا داخل شهرستان جابجا شدهاند. 25/17 درصد از مهاجران، از ديگر استانها، 37/9 درصد از شهرستانهاي ديگر استان و 24/68 درصد مهاجرت داخل شهرستاني بوده است. همچنين از کل جمعيت ده ساله و بيشتر شهرستان در سال 75، 9/33 درصد را شاغل، 17/2 بيکار، 5/18 محصل، 7/37 درصد را خانه دار و 6/5 درصد را ساير گروههاي فعاليتي تشکيل ميدهند.شهر سردشت در فصول مختلف سال تحت تاثير تودهها و سيستمهاي هوايي زيادي قرار ميگيرد. در دوره گرم سال، بر اثر استقرار پرفشار جنب حارهاي آزور بر بالاي خاورميانه، شرايط ناپايداري بوجود ميآيد. بر اثر استيلاي درازمدت اين شرايط، توده هواي قارهاي حارهاي بر روي منطقه که گرم و خشک است، تشکيل ميشود. در دوره سرد سال بادهاي غربي تودههاي سرد و خشک و در بعضي مواقع بسيار سرد را وارد ميکند( ابراهيمي، 1383: 26).بخش جنوبی شهرستان سردشت واقع در غرب ناحیه[ ناحیه کردستان مرکزی ] و نوار مرزی با عراق یکی از حساسترین منطقه استراتژیک ناحیه و ضمناً از مساعدترین مناطق کشاورزی و توریستی آن نیز به شمار میرود. حاکمیت اقلیم شبه مدیترانهای با خاکهای رسوبی و بلوطی رنگ خود، جایگاه بسیار مناسبی برای کشت انگور و انواع میوهجات و سایر غلات فراهم کرده است( مستوفیالممالکی، 1384: 136).

شرايط طبيعي ـ محيطي شهر سردشت

موقع رياضي و نسبي

شهر سردشت در 36 درجه عرض شمالي و 45 درجه و 30 دقیقه شرقی در جنوب غربی شهرستان و استان آذربايجان غربي، بر دامنه کوه « گردهسور» مشرف به دره زاب، در نوار مرزی ايران و عراق واقع شده است.

پستي و ناهمواريهای ( توپوگرافي)

توپوگرافي يا به عبارت ديگر شکل ظاهري زمين نمايانگر چگونگي پستي و بلندي زمين است. که بعنوان يکي از عوامل تعيينکننده موثر در نحوهي پراکنش فعاليتهاي انساني و استقرار سکونتگاهها، شناخته ميشود. اين عامل در برنامهريزيهاي عمراني و نيز در طرحهاي احداث زيرساختهاي اقتصادي مورد توجه خاص برنامهريزان ميباشد ( مهندسين مشاور پويا نقش شهر و بنا، 1384: 6).وضعيت‌پستي‌و بلندي‌شهر سردشت و عوارض‌ناشي‌از آن‌همانند وجود دره‌ها، تپه‌ها و ارتفاعات‌، نقش ‌موثري‌در شكل‌گيري ‌بافت، ساختار فضايي و رشد فيزيکي شهر‌داشته است. اصولاً شهرهاي‌كوهستاني‌از جمله‌سردشت‌به‌دليل‌محدوديت‌راهيابي‌نفوذ به‌آنها كه‌صرفاٌ از طريق‌گردنه‌ها و راههاي‌محدود ميسر مي‌باشد، فرم‌خاصي‌را از شكل‌يابي‌فضايي‌و مكانگزيني‌جغرافيايي‌را عرضه‌داشته است. اراضي‌اين‌نواحي‌به‌دليل‌شكل‌ظاهري‌زمين‌، اقليم‌نامساعد، وجود اراضي ‌ناهموار، دره‌هاي‌پرشيب‌، عدم‌ امكان‌تشكيل‌خاك‌و رسوبات‌كافي‌، مراكز سكونتي‌چندان‌مساعدي‌را براي‌توسعه‌نشان‌نمي‌دهند و عموماً شهر نشيني‌و استقرار شهر را از نظر آمادهسازي ‌زمين‌دچار مشكل‌مي‌كند و اساساً وجود عوارض‌طبيعي‌موجب‌تراكم‌و تمركز بيشتر آنها در جوار يكديگر شده است. با اين‌همه‌عامل‌ارتفاع‌و عوارض‌طبيعي‌و ناهمواري‌ها از عوامل‌محدود كننده‌در توسعه‌و رشد و گسترش‌شهر سردشت‌محسوب‌مي‌گردند و نتيجه‌اينكه‌اين‌موانع‌و عوارض‌ناشي‌از آن‌علاوه‌بر ايجاد محدوديتهايي‌در توسعه‌فضائي‌شهر، مشكلات‌مهمي‌از نظر اجرائي‌ـ ارتباطي‌و فني‌ايجاد مي‌نمايند. وجود وضعيت‌فوق‌ساختار فضائي‌را به‌طور فشرده‌در كنار هم‌قرار داده‌و زمينه‌هاي‌ارتباط با فضاي‌پيراموني‌، پيوستگي‌و توسعه‌فضائي‌در روابط با پسكرانه‌ها را نيز محدود مي‌نمايد. وجود اين‌ناهموارها عملاً شهر سردشت ‌را با محدوديتهايي‌در اجراي‌طرحهاي‌توسعه‌و برنامه‌ريزي‌فضائي‌مواجه‌ساخته‌است‌.از کل سطوح ساخته شده، 44 درصد سطوح شهر بر بستري با ارتفاع بين 1546-1500 و 28 درصد آن بين 1500- 1453 متر استقرار يافته است که در مقایسه با استانداردهای شهرسازی در حدود50-40 درصد سطح شهر در ارتفاع نامطلوب استقرار یافته است. شيب اراضي استقرار شهر سردشت در دامنه کوه مشرف به دره نسبتاً عميق در شرق شهر، پستي و بلنديها و شرايط ناهموار آن، بستر استقرار شهر را با گوناگوني شيب و جهت آن در کل گستره، مواجه ساخته است. بطوريکه در حدود 62 درصد از گسترهي شهر در شيبي بين 19-0 درصد و همچنين 87/30 درصد از بستر بين 38-19 درصد و 52/5 از کل سطح بين شيب 57- 38 درصد واقع شده است. بقيه بستر شهر (58/1 درصد) در شيب بالاي 57 درصد استقرار يافته است. که در مقایسه با معیارهای شهرسازی در حدود50-40 درصد از سطح شهر در محیط نامناسب شهرسازی استقرار یافته است(فهر، 1387: 68و69).

جمعيت سردشت در گذشته و حال

ژاک دمورگان فرانسوي در سال 1286 که طي يک سفر توريستي از شهر سردشت ديدن کرده، جمعيت اين شهر را 1500 نفر ذکر کرده است(خضري، 1376). نخستين آمار رسمي جمعيتي در دسترس از ساکنين شهر سردشت، به سال 1335 بر ميگردد که طي اين سرشماري، 2645 نفر گزارش شده است. سرشماري بعدي از جمعيت شهر سردشت، مربوط به سال 1345 است که جمعيت شهر با رشد 8 درصدي، به 5759 افزايش مييابد.در سال 1355، جمعيت اين شهر به 10207 نفر ميرسد که نسبت به دوره قبل 89/5 درصد، رشد داشته است. در سرشماري بعدي که چهارمين سرشماري رسمي از جمعيت کشور بوده، جمعيت شهر از 10207 نفر در سال 1355 به 17877 نفر در سال 1365 رسيده است. در واقع، شهر سردشت در طي اين دوره، هر ساله رشدي معادل 76/5 درصد به خود ديده است.جمعيت شهر سردشت در سرشماري سال 1375، 30904 نفر گزارش شد که نسبت به دوره قبل 62/5 درصد رشد داشته است. درسال 1385، جمعيت شهر با کاهش رشد جمعيت نسبت به دورههاي قبل با 2 درصد رشد، به 37699 نفر افزايش يافت. متوسط رشد سالانه جمعيت شهر (2درصد) در سال 1385، در مقايسه با سطح کشور و استان که به ترتيب 6/1 و 4/1 درصد بوده، رشد بالاتري را نشان ميدهد ولي در مقايسه با نقاط شهري کشور و استان(7/2درصد)، از رشد پايينتري برخوردار مي باشد(فهر، 1387: 75 ).

بر اساس نتایج اولیه جديدترين سرشماري عمومي نفوس و مسکن در سال 1390 جمعیت شهر سردشت با 81/1 رشد به 41230 افزایش یافته است.

جايگاه‌ شهر سردشت‌از لحاظ جمعيتي‌در شهرستان

شهرهاي‌امروزي‌، فرآيندي‌از تحولات‌خواسته‌ها و نيازهاي‌جوامع‌انساني‌هستند كه‌بصورت شبكه‌اي‌از مكانهاي‌مركزي‌، نقاط اطراف‌خود را به‌طور شديد تحت‌نفوذ قرار داده‌و همراه‌تحولات‌اقتصادي‌ـ اجتماعي‌و دخالت‌هاي‌انساني‌نظم‌فضائي‌خاصي‌را در سطوح‌ناحيه‌اي‌، ملي‌و جهاني‌به‌وجود آورده‌اند.با توجه‌به‌اينكه‌شهر سردشت‌از نظر موقعيت‌هاي‌سياسي‌و خدماتی، به‌عنوان‌مركزيت‌شهرستان‌سردشت‌و همچنين‌از نظر ارتباطي‌، شاهراه‌ارتباطي‌شهرهای غرب کشور به کشور عراق و بازارچه های مرزی در این شهرستان میباشد‌، قطعاً تحولات جمعیتی نقاط شهری و روستایی شهرستان بر روند توسعه و مهاجرپدیری شهر تاثیر بسزایی دارد. به همین دلیل، بررسی وضعیت حوزه نفوذ شهر از اهم مطالعات میباشد.همانطور که در بخشهای قبلی اشاره شد، شهر سردشت در طی دورههای گذشته به لحاظ افزایش یا کاهش جمعیتی، سیر صعودی داشته است. جمعیت این شهر از 2645 نفر در سال 1335، به 37699 نفر در سال 1385 رسیده است. در طی دوره 85-1375، شهرستان سردشت دارای رشدی معادل 25/1 درصد در سال بوده که در مقایسه با شهر مرکز از رشد پایینتری برخوردار بوده است. در طی همین دوره، شهرهای نوپای ربط و میرآباد به ترتیب دارای رشدی معادل95/5 و 17/2 درصد بودهاند و روستای نلاس با 5923 نفر جمعیت در سال 1385، دارای رشدی معادل85/5 درصد بوده است.روند تحولات جمعیت در طی دوره 85 ـ 1375 در گستره شهرستان، قابل تعمق میباشد. بجز دهستان آلان و ملکاری در شهرستان که در طی دوره رشدی در حدود 6/ و 7/ داشتهاند، بقیه دهستان های شهرستان دارای رشد منفی بودهاند که نشان از سیر مهاجرت از روستاها به نواحی شهری بخصوص شهرهای کوچک شهرستان بوده است(فهر، 1387: 95 ).

جایگاه شهر سردشت در بین شهرهای استان

شهر سردشت در جنوبغربی استان و در فاصله 35 کیلومتری مرز عراق و ایران، دارای موقعیت ویژهای نسبت به سایر شهرهای استان می باشد. این شهر در سال 75، در سلسله مراتب شهری استان، در مرتبه پانزده ( زیاری و موسوی، 1384: 163) و در سال 85 به مرتبه یازده رسیده است. این شهر در دوره 85-75، نسبت به شهرهای همتراز خود در استان از جمله؛ پیرانشهر، رشد خیلی کمتری داشته است. بر اساس تحقیقی که بر روی230 شهر کشور به لحاظ میزان توسعهیافتگی در شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و ... انجامگرفته است، شهر سردشت از شهرهای محروم کشور و استان بوده است( موسوی، 1382: 156).در جدیدترین ارزیابی بر روی شهرهای استان، شهر سردشت به لحاظ میزان برخورداری از امکانات، خدمات، تاٌسیسات و زیرساختهای شهری، در رتبه 11 در بین 36 شهر استان قرار دارد و شهرهای دیگر شهرستان( میرآباد و ربط ) به ترتیب در رتبه 30 و 31 قرار گرفتهاند.کمبود پتانسیلهای توسعه شهری، کمبود سرمایهگذاری، کمرونقی بازارچههای مرزی سردشت، دور بودن شهر از نقاط پرجمعیت و توسعه یافته تر استان و ... از دلایل اصلی

عقب ماندگی شهر سردشت، در بین شهرهای دیگر استان می باشد.

پیش بینی و آینده نگری جمعیت شهر سردشت تا افق 1400

تحلیلهای حاصل از پارامترهای موثر در پیش بینی جمعیت نشانگر آن است که جمعیت شهر سردشت تا افق1400 با رشدی در حدود 4/1 در حال افزایش میباشد که بیشتر اضافه جمعیتی نیز از طریق مهاجرت میباشد. همچنین شاهد کاهش رشد جمعیت در سال1400، نسبت به سال پایه (1385)، به میزان 6/ درصد خواهیم بود. تغییر در شاخصهای جمعیتی و تحولات جمعیتی شهر سردشت تا افق 1400، به صورت زیر میباشد؛

1) جمعیت شهر سردشت از 37699 نفر در سال 1385 به تعداد46500 نفر در سال1400 افزایش خواهد یافت. همچنین، جمعیت در سال های1390 و 1395 نیز به ترتیب به 41600 و 43600 برآورد میشود.

2) میانه سنی از 5/22 سال در سال 1385، به 5/29 سال در افق1400 خواهد رسید که نشان از افزایش جمعیت در گروه سنی 15 سال به بالا و کاهش موالید در شهر می باشد.

3) جمعیت زیر 15سال از 9/30 درصد در سال 1385 به 6/26 درصد در سال 1400 تقلیل خواهد یافت و جمعیت 64-15سال از 65 درصد به 69 و جمعیت بالای 65 سال از 1/4 درصد به 5/4 خواهد رسید که نشان از کاهش موالید و افزایش جمعیت در سنین بالا میباشد.

4) درصد تغییرات ویژگیها و شاخصهای جمعیتی شهر بین سال پایه و افق(1400) به صورت زیر خواهد بود.

5) باروری کل یا TFR از 39/2 در سال1385 به 09/2 در سال1400 کاهش خواهد داشت. این پدیده نیز ناشی از کاهش موالید در طول دوره خواهد بود. اگرچه بعد از سال1390 به تدریج در دروه چندساله با افزایش موالید به دلیل به سن ازدواج رسیدن نسل دهه1360، که در آن سالها با افزایش موالید در کشور و به تبع در شهر مواجه بودیم، خواهیم بود.

6) نسبت جنسی بر اساس این تحلیل از 104 در سال 1385، به 7/103 کاهش خواهد یافت.

7) میانگین رشد جمعیت دوره برابر با 4/1 خواهد بود که دوره پنج ساله آخر دوره دارای کمترین میزان رشد خواهد بود. برنامههای تنظیم خانواده و سیاستهای جمعیتی در سطح کشور روز به روز به ارتقا سطح آگاهی، سطح دانش و بطور کلی سطح فرهنگی جمعیت کمک خواهد کرد که در خلق این روند کاملاً موثر است

(فهر، 1387: 176و177).

============================================================================

بازارچه مشترك مرزي قاسم رش سردشت

اين بازارچه در سال 1375 افتتاح گرديده و آخرين و جنوبي ترين بازارچه اياست كه در مرز مشترك جمهوري اسلامي ايران و عراق در محل روستاي كله واقعگرديده است . اين بازارچه با شهرستان سردشت 21 كيلومتر فاصله دارد و فاصلهآن تا اولين شهر آن سوي مرز 30 كيلومتر فاصله مي باشد . بازارچه سردشت نيزهمانند بازارچه تمرچين بازارچه امنيتي است و سهميه پيمان ارزي آن 20000000دلار مي باشد

اين بازارچه با داشتن مساحتي برابر با 6000 متر مربع داراي 46 غرفه بوده ودر حال حاضر 2 تعاوني با 740 نفر عضو و 62 نفر به صورت پيله وري و انفراديدر آن مشغول فعاليت مي باشند . بازارچه سردشت داراي ساختمان اداري ، سالنغذاخوري و نمازخانه مي باشد .

مکانهای زیارتی

1-مقبره شیخه سور 2- ابن الحاج 3- ملا یوسف اصم 4- شیخ محمد امین نقشبندی (شیخ ئه مینی بیژوی) 5- پیر بابا 6- شیخ ابوبکر نیزه 7- مام سرآواله 8- شیخ مولانا 9- بشر و عون از اصحاب شهید صدر اسلام ( در مسجد روستای بیژوه) 10-عه ولا و عومه ران 11- کورپه = برگرفته از كتاب سردشت در آئينه اسناد تاريخي(فريدون حكيم زاده)

ضعيت آموزش

براساس سرشماري سال 1385از جمعيت 6 تا 24 ساله شهرستان 50/58 درصد در حالتحصيل اند.اين نسبت براي مردان 55/83درصد و براي زنان 44/91 درصد بوده است

در كل شهرستان 92/19 درصد كودكان77/49 درصد از نوجوانان و24/49 درصد از جوانان به تحصيل اشتغال دارند

وضعيت فعاليت

جمعيتفعال(افراد شاغل و بيكار)38/18 درصد از جمعيت 10 ساله و بيشتر شهرستان راتشكيل مي دهد اين نسبت براي مردان و زنان 66/25 و 8/97 درصد است.نوعفعاليت جمعيت 10 ساله و بيشتر در نقاط شهري 34/87 و نقاط روستايي 41/22درصد است.

و ضعيت شغلي

از جمعيت شاغل 10 ساله و بيشتر شهرستان 79/96درصد در بخش خصوصي 17/08درصد در بخش عمومي فعاليت دارند

امور زراعي و باغي :

بر اساس آمار منتشره از سوي جهاد كشاورزي استان آذربايجان غربي در سال 1379 ، جمع كل اراضي كشاورزي اين شهرستان 28831 هكتار مي باشد كه از اين مقدار 32/53 درصد ( 15374 هكتار ) بصورت ديم و 98/19 درصد ( 5762 هكتار ) بصورت آبي كشت مي شوند . كل توليدات اين شهرستان در سال زراعي 1379 ـ 1378 ، 75/6219 تن بوده است كه 82/43 درصد آن توليدات زراعي و 48/56 درصد ديگر توليدات باغي مي باشد و اين شهرستان از لحاظ اراضي كشاورزي ، توليدات زراعي و باغي به ترتيب در رتبه هاي دوازدهم و يازدهم و ششم استان قرار دارد . همچنين اين شهرستان در توليد گلابي در مقام اول و توليد انگور و توتون و تنباكو مقام سوم را در استان دارد .

شهرستان سردشت

مطالب مشابه :

بازارچه های مرزی موجود در سطح کشور (( الهام جهانی))

شهرستان سردشت

قاسم پسر کردنشین

جزئیات مبادلات مرزی در مقررات تجاری سال 93

شهرستان پیرانشهر

مهاباد - کوردستان

کد شهرها و روستای ایران