گفت و گو با ناصر وحدتی محقق و خواننده موسیقی فولکلور گیلان

خواندن در خونِ من است<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

اشاره : ناصر وحدتی خواننده ترانه های گیلکی اهل روستای لیش از توابع سیاهکل است. او از کودکی به خوانندگی و موسیقی علاقه داشت و نشانه این علاقه مندی را می توان در چهل سال تلاش برای جمع آوری اشعار،ترانه ها و ملودی های محلی مشاهده کرد. او فعالیت خود را از سال 1365 آغاز کرد و با همکاری گروه های شمشال، آمارد و گیل کنسرتهای زیادی در زمینه موسیقی گیلکی اجرا نمود.از وی تاکنون دو آلبوم «زرنگیس»و «شورم نقش»به بازار آمده و آلبوم «دامون» نیز توسط حوزه ی هنری گیلان به زودی به بازار خواهد آمد.

ناصر وحدتی علاوه بر فعالیت در عرصه موسیقی، دستی هم بر قلم دارد و تاکنون آثاری همچون رمان خوندشت 1374، داستان یک زندگی 1375، روی خوش زندگی 1376، زندگی و موسیقی 1378، زندگی و موسیقی چاپ دوم 1384، داستان سیاهکل حاوی مجموعه دو داستان خوندشت و روی خوش زندگی 1386، انتشار چهار شماره فصل نامه دیلمان، ثبت معادل گیلکی واژه نامه بزرگ طبری حدود چهل هزار واژه به مدت 2 سال از او منتشر شده است.

***

*حدود40 سال زحمت برای جمع آوری اشعار و ترانه ها و ملودی های محلی، چه انگیزه و هدفی باعث شد تا شما دست به چنین کاری بزنید؟

ابتدا باید از شما تشکر کنم زیرا که امکان یک مصاحبه ی نوشتاری را فراهم آورده اید! پیشتر و بارها با من مصاحبه شده و پرسش گر، پاسخ هایی را که برای سئوالهای او می گفتم را ضبط می کرد و می برد با نثر خودش اما از قول من چاپ می کرد و از این منظر به من لطمه می زد! اما برگردیم به سئوال شما: من از وقتی که خودم را شناختم یعنی از همان ایام سه چهار سالگی آواز می خواندم و دنبال خواندنی و خواننده و از این منظر خودی نشان دادن! پس تنها انگیزه و هدف من فقط مویسقیایی زیستنِ من بود و هست. حالا دلیل اینکه دنبال موسیقی گیلان بودنم چه معنی داشت، این است که به رغم علاقه وافر به موسیقی آذری، فارسی فاخر، موسیقی سایر نواحی ایران و آثار کلاسیک جهان، قابل فهم ترین موسیقی برای من، موسیقی گیلان بود و هست که این همه سال دنبالش بودم و تا زنده ام خواهم بود.

* آقای وحدتی شما در جایی اشاره کرده اید که کار من پژوهش و نوشتن است و علاقه ای به خوانندگی ندارید، اما الان شما را بیشتر به عنوان یک خواننده ترانه های گیلکی می شناسند، چه شد که به خوانندگی روی آورده اید؟

نه نگفتم به خوانندگی علاقه ندارم! منظورم این بود که میل نداشتم یک خواننده ی حرفه ای بشوم. چون هم پی تحقیق بودم و هم چند جلد رمان نوشته ام و الان پشت ویترین کتابفروشی ها حضور دارم و این یعنی نهایت و ثمر رسیدن در مرحله نوشتن. اما همه ی دوستان و فامیل من می دانند که محال است من جایی چند نفر را پیدا کنم و مجلسی باشد و دست به خواندن نزنم. خواندن در خونِ من است، نمی خواستم حرفه ای بشوم که شدم! مردم باعث شدند من حرفه ای بشوم. آنقدر که در بیست و پنجمین جشنواره ی موسیقی فجر در بخش رقابتی و در سال 1388 بین ده ها گروه قَدر و قدرتمند نواحی ایران مقام دوم را کسب کردم و شاهین فرهت موسیقی دان برجسته ی ایران، پای لوح تقدیرم را امضاء کرد. امسال هم قدرتمندانه شرکت خواهم کرد با طرحی دیگر و جدید. تمریناتش را هم در رشت انجام می دهیم.

*آقای وحدتی به نظر شما گستره موسيقي گیلکی تا کجاست؟ و آیا شما اصولاً به تفکیک موسیقی در گیلان معتقد هستید؟

سال گذشته در ساری مراسمِ عروسی دختر یکی از دوستانم بود و من هم حضور داشتم. باور بفرمایید که مردم سرِ ارکستر داد می زدند گیلکی بزند! اصلاً در همه جای ایران در عروسی ها این اتفاق می افتد. یکی از اقوام من سالها در استان هرمزگان کار و زندگی می کرد. او می گفت بیشتر مردم جنوب ایران فقط به خاطر موسیقی گیلان و آواز استاد پور رضا به تماشای تماشای سریال « پس از باران » می نشستند پای تلویزیون. هر جای ایران و غیر ازگیلان هم وقتی صحبت ازموسیقی گیلان می شود، محال است نام استاد عاشور پور، استاد مسعودی و استاد پور رضا را نبرند.

اما در مورد تفکیک، ببینید همه ی مردم آستارا، یعنی بیشترشان آذری هستند، اما همه ی اینها به شدت خودشان را گیلانی می دانند و از موسیقی گیلکی لذت می برند. چند سال پیش اداره ی ارشاد آستارا « عارف بابایف » یکی از بزرگترین خواننده های جمهوری آذربایجان را فقط برای یک اجرا به آستارا دعوت کرد، سیصد هزار تومان کمتر از رقم پیش بینی شده، بلیط فروخته نشد! یعنی اینکه استقبال شایسته ای از بابایف به عمل نیامد. حال چون زبان، تعیین کننده ی موسیقی است، ما در گیلان رسماً فقط موسیقی گیلکی داریم و موسیقی تالشی. زیرا که زبان تالشی برای گیلک زبانها قابل فهم نیست، حتا تات های رودبار و عمارلو و کردهایش نیز به گیلکی صحبت می کنند. اما دوستی دارم در لنگرود بنام آقای صفر رمضانی. صفر خوب کمانچه می زند، خوب آواز می خواند و خوب هم مصاحبه می کند! آقای رمضانی اصرار دارد که ما در گیلان موسیقی گالشی داریم. مردم سرتاسر گیلان حتا تالش ها هم به گیلکی صحبت می کنند. با تغییری اندک در ادای بعضی کلمات و واژه ها. یعنی اگر یک آدم اهلِ رشت برود دیلمان یا اشکور و با مردم آنجا صحبت کند، مشکلی پیش نمی آد و همه حرفهای او را می فهمند و بالعکس یک دیلمانی یا اشکوری برود رشت یا انزلی. مردم سرتاسر شرق گیلان حتا تا نوشهر به گیلکی صحبت می کنند و موسیقی این ناحیه نیز گیلکی است نه گالشی. سال 1385 در چهلمین روز درگذشت استاد شریف پور که نوازنده ی ویلون دسته های مطربی بود آقای رمضانی در حیاط منزلش مراسمی برگزار کرد که من هم شرکت کردم. امسال نیز این اس ام اس را از آقای رمضانی دریافت کردم: « دومین همایش تجلیل از کوشندگان موسیقی گالشی به بهانه درگذشت استاد ایرج خوشخوان چهارشنبه نهم تیر ماه 1389 ساعت پنج عصر ارشاد اسلامی لنگرود» که البته آقای رمضانی فراموش کردند که دومین همایش را در همان سال 1385 برای استاد مجید طربی در سیاهکل من برگزار کردم و ایشان هم حضور داشت.

خوب این استاد خوشخوان هم در دسته های مطربیِ رودسر دایره می زد و آواز می خواند، نه اینکه مطربها آدمهای بی مقداری هستند، نه! آنها اگر نباشند شادی و سروری در عروسی ها پیدا نمی شد. آنها در گیلان همیشه نوازنده های چیره دست ِ سورنا ( ساز )، نقاره، تمبک، دایره، دف، دایره زنگی و کمانچه ی پنج سیم دیلمان بودند. آوازهای خاصِ حودشان را هم همیشه خوانده اند. اصلاً چه اشکالی دارد بنویسم همایش گرامیداشت نوازنده ی دسته های مطربی استاد ایرج خوشخوان؟

این گالشی نوشتن و گالشی گفتن به ظاهر می خواهد درجه ی این جماعت را بالا ببرد، و گرنه خود آقای رمضانی می دانند که همه و یا بیشتر آدمهای این اهالی از کردهای عینه شق دیلمان هستند، نه گالش! یک عده ای هم که اصلاً گیلک بوده و هستند.

اخیراً چند سالی است که استاد همه ی این جماعت، کمانچه نواز و ویلون نواز برجسته ی گیلان استاد محمد رضا شاه نوری، گروهی دست و پا کرده است و کنسرت برگزار می کند و می خواهد و می گوید اگر غم نان نبود، هرگز در عروسی ها ساز نمی زدم، که من بارها با این حرف او مخالفت کردم و گفتم اگر عروسی ها را رها کنی صدها هزار طرفدارت را در گیلان از دست خواهی داد. مگر کارِ بدی می کنی! اما موسیقی مطربی را موسیقی گالشی دانستن دور از علم موسیقی است، زیرا که خودِ مردم گیلان هم زبان، هم نژاد و هم موسیقی دو ناحیه ی گیلان را تعیین کرده اند و گفته اند موسیقی غرب گیلان و موسیقی شرق گیلان. البته تعدادی آواز و ترانه را به گالش ها نسبت می دهند که بسیار هم درست است مثل « شورته ». ترانه ها و آوازهای موسیقی ِ مطربی را هم باید به درستی تنظیم، ارکستر بندی و اجرا کرد و نامش هم می شود بازآفرینی، نه همان اجرای مطربی را روی سن اجرا کرد!

* آقای وحدتی وقتی آلبوم « شورم نقش» از کارهای شما را گوش می دادم ، این سئوال برایم مطرح شد که با اينكه ريتم‌هاي طرب‌انگيز در مقام هاي موسيقي گیلکی زياد است، چرا اين نوع موسيقي، روايتگر رمانتيك و بيانگر حرمان است؟

موسیقی و همه ی ادبیات شفاهیِ به جا مانده از اعصار گذشته گیلان، بیانگر ناداری ها، بیماری ها، جنگهای ویرانگر، کشتارهای گسترده و اتش سوزی ها، اما شادی های سرخوشانه ی مردم گیلان است. ولی به هر روی به دلیل سرسبزی و دلپذیریِ اقلیم گیلان گاهی در اندوه بارترین ملودی موسیقی فولکلور گیلان، رگه هایی از شادمانی یافت می شود. آنچه هم که شادمانه است بسیار هم جذاب و دلپذیر است، اما تاکید می کنم که ماندگار ترین ژانر موسیقی در جهان بخش اندوهگین آن است و بس!

* آيا موسيقي گیلکی، مقام‌هاي مختلفي دارد؟ ساختار اين مقام‌ها چگونه است؟

ساختار عمده ی موسیقی فولکلور گیلان، شور، دشتی و شوشتری است. البته در ردیف های دیگر موسیقی ایرانی نیز فولکلورهای گیلان وجود دارد که در مقامهای شرفشاهی، آبکناری، جلویی، پهلوی دشکن قوربتی، عزیز و نگار، رقاصی مقام، عروسی بران، گلنکشی، زنگ شتر، زرد ملیجه، گوسوند دوخان، گوسوند ها گردان و ... بخش هایی از این مقام ها آوازی و بخش های دیگری را چوپانان با نی و نی لبک و مطربها با سورنا، کمانچه و ویلون نواخته اند.

*در نغمه‌هاي محلي گیلکی چه سازي بيشتر مورد استفاده قرار مي‌‌گيرد؟‌

به رغم اینکه عمده ترانه ها و آوازهای موسیقی فولکلور گیلان مربوط به زنان گیلان است، آنها نوازنده ی هیچ سازی نبودند. همیشه هم برای خودشان آواز خوانده اند، نه برای مردان! تنها ابزاری را هم که برای صدا دهی هنگام اجرای موسیقی شادمانه به کار می بردند، تشت بود و کوبیدن دو تکه سنگ و کَتَره و ملاقه و ابزاری از این دست! اما نی نوازان چیره دست دیلمانی، اشکوری و تالش ده ها مقام را نواخته اند که به آن اشاره کردم. دسته های مطربی هم با سورنا ( ساز )، کمانچه و ویلون نغمه ها و مقام های فولکلور را می نواخته اند.

سازهایی بود از شاخ بزکوهی، گوزن و گاو که اینها را ( موره more) می گفتند. این سازها اخباری بودند. مثلاً می نواختند و خبر می کردند آب فلان رودخانه طغیان کرده و کسی حق عبور از آنرا ندارد. چون هنگام طغیان پل های چوبی را آب با خودش می برد، می نواختند و آدمها را برای صرف نهار از شالی زار فرا می خواندند و ... ساز خبری دیگری بود از جنس صدفِ دریایی، این ساز را بالای حمام ها می نواختند تا روز به حمام رفتنِ زنان را اعلام کنند.

ساز دیگری داریم بنام « کرنا » که اندازه آن به طول چهار متر است . این ساز را هنگام جنگ می نواختند که در آن « کر » همان کار و پیکار است و « نا » یعنی نی و اکنون « کرنا »، « کرپ » ( دو قطعه چوب است که به هم می کوبند) و نقاره ی تک گیلان، از سازهای مذهبی موسیقی گیلان محسوب می شوند. اینکه این همه تاکید دارم که بود و می شد، به این دلیل است که همه ی موسیقی فولکلور گیلان که سینه به سینه به ما به ارث رسیده، مربوط به دوران پیش ازاصلاحات ارضی ( 1341 ) است که پس از آن هیچ فولکلوری را مردم در گیلان خلق نکرده اند.

* آقای وحدتی همانطور که می دانید بخشی از ترانه ها و آوازهای محلی برگرفته از لالایی های مادران و زمزمه های زنان گیلانی به هنگام کار در مزارع برنج و باغات چای است، جایگاه زنان را در موسیقی فولکلوریک چگونه ارزیابی می کنید؟

برای جمع آوری موسیقی فولکلور و ادبیات شفاهی،افسانه ها، مثل ها، باورداشتها و ... بیشتر باید به زنان سالخورده مراجعه کرد تا مردان! زیرا که مردان در جنگها کشته می شدند اما زنان می ماندند با حافظه ای قوی تر از مردان، که آنها مردان، آوازهای چارواداری، ریزه خونده گی « ریز ریز خواندن » شرفشاهی، قوربتی و گاهی هم عزیز و نگار را خوانده اند. آوازهای مطربی را هم خوانندگان این دسته ها می خواندند صدای مردان هنگام خواندن اذان، مرثیه، مداحی، چاووشی هم شنیده می شود که به عربی و به فارسی است و حتی تعزیه که به فولکلور ربط ندارد . اما لالایی ها، ریزه خوندگی، عزیز و نگار، شرفشاهی، قوربتی و دهها ترانه و آواز شالیزار و عمده موسیقی گیلان مربوط به زنان گیلان است و بس . در 50 سال اخیر خانم خورشید عاشوری بی بالان ساکن لنگرود، طوبی پاینده لنگرودی «شادروان» خواهر محقق نامدار گیلان محمود پاینده لنگرودی ، ماه سلطان روشن و گل جهان روشن هر دو از لیش سیاهکل و فاطمه عشقی اتاقوری ، بیشترین آوازها و ترانه های فولکلور گیلان را برای محققین خوانده اند .

* آيا موسيقي گیلکی پذيراي اشعار فارسي است؟ اگر چنين است حد آن كجاست؟‌

تعدادی بیشمار ترانه و دو بیتی به زبان فارسی فاخر که از نظر مزامین به سروده های فائز شیرازی نزدیک است و تعدادی هم دو بیتی های بابا طاهر در میان آواز ها و ترانه های گیلکی خوانده شده است حتی تعداد زیادی ترانه و تصنیف که نیمی به فارسی و نیمی به گیلکی سروده شده است . اما اینکه بیاییم حافظ و سعدی و اشعار و ترانه های فارسی دیگر را به گیلکی بخوانیم ، به موسیقی گیلان لطمه ای ویرانگر وارد کرده ایم .

* آقای وحدتی جایگاه موسیقی فولکلور در عصر حاضر و خصوصاً در جامعه ما کجاست؟

ببینید برای پاسخ به این سئوال، به شروع کار خودم در این عرصه باید اشاره کنم. اولین بار به یاری دوست یگانه ام استاد قباد رضایی که هم سنتور و هم رباب می نوازند که پدرش سالها پزشک اطفال در لاهیجان بودند ، با استاد حسین حمیدی، استاد بازآفرینی موسیقی نواحی ایران، آشنا شدم و از سال 1380 یعنی سیزدهم دی ماه 1380 در فرهنگسرای نیاوران به روی صحنه رفتم اصلا انتظار این همه استقبال از مردم را نداشتم، انگار که ژانر جدیدی برای اجرای موسیقی فولکلور گیلان خلق شده بود که درست هم همین بود . با حمیدی 17 کنسرت در تهران و ساری برگزار کردم که حاصل همه آواز خواندنم تا کنون سه آلبوم رسمی با مجوز است که : « زرنگیس» و« شورم نقش» به بازار آمده و آلبوم «دامون» توسط حوزه ی هنری گیلان به زودی به بازار خواهد آمد.

جایگاه موسیقی فولکلور گیلان را هم سال پیش در بیست و پنجمین جشنواره ی موسیقی فجر در بخش رقابتی تعیین کردیم . موسیقی فاخر و توانای نواحی ایران شد موسیقی فولکلور گیلان .

علاوه بر تحقیقاتی که من در عرصه ی موسیقی شرق گیلان داشتم، دهها روشنفکر شرق گیلانی از جمله دوست ارجمندم صفررمضانی ، شب و روز دست از تحقیق نمی کشند . طالشها هم آرمین فریدی را دارند و دهها نفر دیگر را ، اما در غرب گیلان معلوم نیست چرا کسی چراغ تحقیق در این عرصه را روشن نمی کند ؟!

* وضعيت موسيقي امروز گیلکی و جايگاه آن در بين جوانان چگونه است؟‌ و آینده موسیقی محلی را به چه شکل می بینید و به طور خاص موسیقی گیلان را؟

ببینید اجراهای ما بیشترین جایگاه را در بین جوانان و نوجوانان گیلان پیدا کرد. ضمن اینکه آنها همواره به خصوص جوانان پنجاه سال اخیر با رویکرد رادیو، ضبط صوت، صفحه و سینما و سپس سی دی و دی وی دی، ماهواره و اکنون سبکهای رَپ و متالیکا، هیجان انگیزترین ژانر موسیقی را طالب هستند، اما هیجان این رویکرد به سی سالگی آنها نمی رسد و این هنگامی است که آنها در می یابند، حافظ دارند، سعدی و مولوی دارند و خوانندگانی که غزل هایشان را خوانده اند و رهی معیری ها و نی داودها و ابتهاج ها و ... که ترانه هایش را ساخته اند، هر نوع گرایشِ جوانان به هر ژانری از موسیقی در سنینِ پایین را باید با بردباری و تعامل تحمل کرد تا به سنِ خردورزی برسند. برای موسیقی گیلان علاوه بر فولکلورهایش، افرادی مانند سرتیپ پور، شیون، مظفری و ... صدها ترانه ساخته اند، و خواهد ساخت. خوانده اند و خواهند خواند!

گفت و گو با ناصر وحدتی محقق و خواننده موسیقی فولکلور گیلان

مطالب مشابه :

دانلود مداحی بسیار زیبا در مورد حضرت فاطمه زهرا (ع) توسط محمود کریمی

دانش آموزان برتر پایه ی سوم

برازجان

گفت و گو با ناصر وحدتی محقق و خواننده موسیقی فولکلور گیلان

حاشيه‏ نگاری از ديدار نخبگان با رهبر انقلاب/محمد مهدی دادمان

برترین های المپیاد علمی پایه پنجم شهرستان دیر