فومن گیلان - فومن کجای ایران است
پیشینه تاریخی
براساس منابع محلی ، گیلان در سالهای نفوذ اسلام و قدرت یافتن حکمرانان محلی به دو بخش « بیه پیش » یا بخش شرقی گیلان و « بیه پس» یا بخش غربی گیلان تقسیم شد . مرز مشخص میان آن دو رودخانه سفید رود بوده است . بدین ترتیب ، فومن در این دوران ، بعنوان مرکز بخش بیه پس یا بخش غربی گیلان، دربرابر لاهیجان ، که مرکز بیه پیش یا بخش شرقی گیلان بود، شناخته می شد . بنابراین باید گفت : سالها حوزه فرمانروایی امیران فومنی ، از کنار رودخانه سفید رود تا سرزمین های مجاور بخش های خلخال و تارم بوده است .
فومن تا عهد صفویه پایتخت « بیه پس » و مقر فرمانروایی شهریاران اسحاقی بوده است . پس از درگذشت شاه عباس صفوی مبداء‌قیام عادلشاه شد و در سالهای جنگ اول بین الملل 14-1918 و پس از آن یعنی از سال 33-1340 ه . ق مرکز قیام جنگلیان شد اما از سال 1340 قمری از آرامش برخوردار شده است
دکتر ستوده در کتاب از آستارا تا استار آباد می نویسد :
« فومن مرکز بخشی به همین نام و پس از آن تا 980 قمری مرکز تمام ناحیه بیه پس گیلان بوده است . در این سال است که جمشید سلطان مرکز حکومت خود را به رشت انتقال داده است ، قصر حاجی جمال هنوز در فومن برقرار است این شخص در سال 1159 قمری جان التن(Elton ) را کشت . این قصر محل اقامت بازماندگان او بوده است . حاجی محمد خان نیز در همین قصر زندگی می کرد . در وایل سلطنت ناصر الدین شاه خود او و اطرافیانش را به رشت منتقل کردند . از آن وقت فومن اهمیت خود را از کف داد و به نام ” قصبه ” خوانده شد و یکی از دهکده های مهم این بخش به حساب آمد . »
عموماً فرمانروایی امیران این سامان ، به خانواده « آل اسحاق » نسبت داده می شود که خود را از اخلاف خاندان های باستانی ایران می شناختند و در یک فهرست طولانی سلسله نسبت خود را به اشکانیان می رساندند.
مسلم است که فومن یکی از نقاط تاریخی و قدیمی گیلان بوده و بطوریکه در کتاب سالک الابصارفی ممالک الامصار ، چنین نوشته اند ، در میان همه حکام قسمتهای مختلف گیل ، حاکم فومن بایــد
اصیل و مؤمن باشد ، سلطان فومن دارای 1000 سرباز است و قسمت اعظم درآمد وی از راه تجارت تأمین میشود ، ابریشم به فراوانی بدست می آید و بین حکام فومن و لاهیجان درستی و اتحاد برقرار است و این امر باعث شده که بازرگانان به فعالیت بپردازند . بر روی سکه هایی که در زمان فتح علیشاه ضرب شده از فومن به نام فومن المبارک یاد کرده اند و در تاریخ قدیمی ، فومن را دارالاماره نامیده اند
فومن را در آثار تاریخی گیلان ، بعنوان « دارالملک تخت ، تختگاه » هم یاد کرده اند . طولانی ترین دوران تختگاهی و مرکزیت فومن از اواخر دوران ساسانی آغاز شد که گیلانشاه و پس از او پسرش ، گیل گیلانشاه گابره ، فرمانروای گیلان بودند بنابراین فومن شهری است که حداقل از قرن چهاردهم میلادی به بعد مهمترین شهر گیلان و مدتهای زیادی در مقابل لاهیجان که پایتخت بیه پیش بود ، پایتخت بیه پس محسوب می شد . فقط در پایان قرن شانزدهم میلادی جای خود را به رشت داد و در حقیقت افول آن از قرن نوزدهم میلادی یعنی از زمانی که خانواده حاجی محمد خان برای سکونت به رشت نقل مکان کردند ، شروع شد . ولی در مناظر شهری فعلی اثری از این گذشته پر افتخار باقی نمانده است به جز شاید در حالت فشرده و متراکم بازار آن . این بازار مجموعه ای از ساختمانهای آجری با بامهای پوشیده از سفال است که قدیمی ترین آنها در اوایل قرن بیستم میلادی و طبق یک نقشه چهار خانه ی شطرنجی ساخته شده اند . فرمانداری در قصر حکام سابق بین مسجد جامع و بازار قرار داشت . یک میدان باشکوه در زمان رضا شاه پهلوی در جلو و انتهای خیابان مستقیمی که به رشت منتهی می شود ، درست شده است رابینو می نویسد :
« این شهر سه شنبه بازاری دارد که بنای دکانهای آن آجری است و بام آنها سفالپوش می باشد و در حدود شش سال است (حدود 1900 میلادی ) که سردار همایون شصت باب دکان در آن بنا کرده است . »
برخی از آثار تاریخی شهر فومن را می توان به مدرسه و مسجد قدیم (مسجد جامع) ، مناره ای که تاریخ بنایش به زمان سلجوقیان می رسد ، بقعه پیر جلودار ، قلعه کل ، و ... اشاره نمود . البته قلعه رودخان در آثار تاریخی این شهر جای ویژه ای دارد چرا که این محدوده مدتها تخت سلطنت و مرکز حکمرانی حکام گیلان بیه پس بوده است
- وجه تسمیه
فومن را در فارسی به ضم اول fuman و در گیلکی به فتح اول foman می خوانند . در برخی از یادداشتهای مربوط به ترجمه احوال نامداران گیلان از جمله شیخ علی فومنی ، این نام با «پ» مفتوح آغاز می شود : پومن به فتح اول poman که ترکیبی است از دو واژه «پو po » و «من man ».
اگر نام فومن را ترکیبی از دو واژه « پو ، من یا فو ، من » بدانیم ، نامی خواهد بود مرکب از« پوش»به معنی پناه دادن یا پناه در اوستا و « من » به معنی اندیشیدن ، شناختن ، به یـــاد آوردن و دریاقتـن است . و معنی کلمه مرکب از فومن به معنی (پناه منش ، پناه اندیشه ، پناه شناخت ) یا (پناه بخش اندیشه ـ دریافت ـ پندار ) و یا جایی که مأمنی برای اندیشیدن ، دریافتن و پنداشتن و عرضه داشتن است .
البته در گاتهای اوستا «پئو» یا «فو» به معنی فوا ، پیش ، در آغاز و نخست نیز آمده است .
- قومیت ـ زبان ـ مذهب ـ آداب و رسوم
قومیت مردم فومن ـ همچون قومیت اهالی جلگه ای شهرستان ـ گیلک است و با زبان گیلکی لهجه غرب گیلان (بیه پس) و گویش فومنی سخن می گویند . البته در این شهر نیز مانند سایر شهر ها ، برخی به زبان فارسی (بویژه در مدارس و ادارات ) و همچنین تالشی و ترکی (اغلب مهاجران وارد شده به شهر ) سخن می رانند ولی زبان محاوره ای رایج بین عموم مردم همان گیلکی با گویش فومنی است .
دین مردم شهر فومن اسلام و مذهب شایع در آن شیعه جعفری اثنا عشری است . (بر اساس آمار سال 1375 حدود 99 درصد مردم شهر فومن مسلمانند ).
در فومن به علت قدمت شهر و منطقه ، امام زاده و مزار پیر و صحابه رسول هاشمی (ص) بسیار است که زیارتگاه مردم منطقه و حتی خارج از شهرستان می باشد . علاوه بر آن در تکیه و اکثر مساجد و بقاع متبرکه شهر خصوصاً در اعیاد و ماههای محرم و صفر محل زیارت مردم مسلمان و با ایمان فومن بوده و مراسم سوگواری امام حسین (ع) با شکوه و جلال خاصی که مختص استان گیلان است برگزار شده و دسته های عزاداری به هر سو روان می شوند . (شب عربان ـ شب سوم عاشورای حسینی ـ در منطقه شهره عام است )
در اعیاد ملی ـ مذهبی هم بویژه در سالروز میلاد صاحب الزمان (عج) مردم شهر فومن با چراغانی و گلکاری و تزئینات خیابان هـا ، میادین و پیاده روها و کـوچه هـا و پخش شیرینی و نقل به شــادی و سرور می پردازند و اکثر مراسم های عقد و عروسی نیز منطبق بر چنین اعیادی است . شهر فومن مانند سایر نقاط و شهرهای استان گیلان ، مراسم خواستگاری با ارسال پیام و با اعزام دوستان مشترک و یا آشنایان مورد قبول دو خانواده عروس و داماد و اطمینان از قبول پیوند از سوی خانواده عروس ، اقدام به خواستگاری رسمی شروع شده و در مراسم خواستگاری معمولاً بزرگان دو خانواده حضور یافته و شرایط تعیین و موافقت رسمی عقد اخذ و صورت برداری مهریه و شیر بها و لوازم و تاریخ عقد و عروسی معین می شود .
مراسم عزاری وفات یافته گان همچون سایر نقاط با مراسم دفن میت و سوم ، هفتم ، چهلم و سال ، همراه با هزینه های شام و نهار برگزار گردیده و معمولاً مراسم سوم و هفتم و سال در مساجد و تکایا برگزار می شود .
عکس های قدیمی فومن و شمال ,