روز حکومت زنان در شمال - زن جند هروستای شمال

 

برای زنان روستای آب اسک یک روز در ماه اردیبهشت روز خاص و جالبی است؛ روزی که هیچ مردی در آن اجازه ماندن در روستا را ندارد و این زنان هستند که ریاست و فرمانروایی روستا را به عهده می گیرند!

 

در یکی از جمعه های اردیبهشت ماه، که بزرگان روستا آن را انتخاب می کنند، آب اسکی ها مراسم "زن شاهی" یا "ورف چال" را اجرا می کنند. در این روز زنان روستا صبح زود، وقتی آفتاب هنوز طلوع نکرده زیر قابلمه غذای ناهار مردانشان را خاموش کرده و بار سفر یک روزه آنها را می بندند و اسپند دودکنان آنها را تا ورودی روستا بدرقه می کنند.

همه اهالی در میدان بزرگ روستا جمع می شوند و اعضای شورا و بقیه ریش سفیدان با خواندن آوازی در کوچه و پس کوچه ها مردان کوچکتر را با خبر می کنند این به آن معنا که همه بدانند هیچ مردی از پنج ساله تا 70 ساله نباید در روستا بماند، البته به جز پیرها و بیماران که آنها هم تا پایان مراسم در خانه حبس هستند.

زن جند هروستای شمال

 مردان قابلمه و بقچه به دست از روستا خارج می شوند و زنان خود را برای پادشاهی یک روزه آماده می کنند. بعد از آن یک نفر به عنوان ملکه انتخاب می شود دیگری وزیر می شود و نفرات بعدی، عروس و نگهبان و حاکم هستند. اما سربازها از همه سرشان شلوغتر است باید مرتب اوضاع روستا را به ملکه گزارش دهند. آنها باید جلوی ورودی روستا نگهبانی دهند تا مردی از مردان روستا حتی به زور هم که شده نتواند وارد شود که اگر به هر نحو بخواهد از این کار تخطی کند، سر و کارش با ماموران حاکم است!

نگهبانان با کمک زنان دیگر، مردی را که آگاهانه یا ناآگاهانه پا در حریم حکومت مادرشاهی گذاشته است دستگیر و وادار به رقصیدن می کنند، بعد از آن کتک مفصلی به او می زنند، سپس به دستور حاکم فرد خاطی را با چشمان بسته پشت و رو سوار الاغ کرده و ضمن گرداندن در کوچه های روستا و هلهله زنان و دختران، در طویله زندانی می کننداگر موردی مبنی بر دیده شدن مردی در داخل روستا به حاکم گزارش شود ملکه زنان را برای به دام اندختن مرد بسیج می کند تا مجازات‌های ویژه را در مورد آن بیگانه خاطی اجرا کنند. نگهبانان با کمک زنان دیگر، مردی را که آگاهانه یا ناآگاهانه پا در حریم حکومت مادرشاهی گذاشته است دستگیر و وادار به رقصیدن می کنند، بعد از آن کتک مفصلی به او می زنند، سپس به دستور حاکم فرد خاطی را با چشمان بسته پشت و رو سوار الاغ کرده و ضمن گرداندن در کوچه های روستا و هلهله زنان و دختران، در طویله زندانی می کنند. البته این قانون در مورد زنان خاطی که از قوانین مادرشاهی سر باز بزنند هم مصداق دارد. اما معمولا مجازات بدنی در مورد زنان صورت نمی گیرد و بیشترشان محکوم به تهیه شیرینی و دیگر خوراکی ها می‌شوند.

در این بین گردشگران و کسانی که از روستاهای اطراف برای شرکت در زن شاهی به این روستا آمده اند باید مقررات روستا را رعایت کنند وگرنه به دستور ملکه توسط همین سربازها تنبیه می شوند. آنها باید بدانند که به هیچ وجه نباید در روستا و هنگام برگزاری این مراسم از دوربین فیلمبرداری یا عکاسی و یا موبایل استفاده کنند. حتی یک روز که مسئولان گردشگری و صدا و سیما خواستند وارد شوند ملکه اجازه ورود آنها را به روستا نداده بود.

وقتی همه آماده شدند رسم زن شاهی هم اجرا می شود. ملکه و همه زیردستانش اول به دیدن خانواده هایی که در سوگ از دست دادن عزیزی سیاه پوشیده اند می روند و آنها را از عزا در می آورند. اهالی خانه هم رسم مهمان نوازی را می دانند و پذیرایی می کنند حتی به اندازه یک خرما یا شیرینی.

 خانواده های دیگری که اهالی به دیدن آنها می روند بیماری را در خانه نگهداری می کنند پس اولویت بعد عیادت از بیماران است. تبریک گفتن دخترهای نو عروس وظیفه عروس نمادین روستاست.

پادشاه روستا هم که از میان زنان سرشناس روستا انتخاب شده در این روز باید اختلافات و مشکلات زنان روستا را حل کند به همین دلیل اگر زنی از دیگری شکایت دارد باید در ملاء عام مطرح کند تا مسئله حل شود. این است روایت یک روز حکومت روستای آب اسک در دست زنان است.

 در این روز که از هر خانه بوی نذری می آید زنان بسیاری برای برآورده شدن حاجاتشان نذری می پزند از آش رشته گرفته تا قیمه. 

ورف چال مردانه

اما از آن سو مردان روستا که صبح زود توسط خانواده بدرقه شدند یک روز را در کوه های اطراف سپری می کنند تا آنها هم بخش دیگری از این مراسم را با نام ورف چال را برگزار کنند. در این روز مردان روستا در دامنه کوه دماوند به محل ورف چال می رسند یعنی جایی به نام منطقه "اسکه وش". اینجا محلی است که از دوران گذشته چاهی در آنجا به عمق 12 متر و قطر 10 متر برای جمع آوری برف در حدود نیمه اول قرن نهم هجری به وسیله شخصی به نام سید حسن ولی از اهالی نیاک حفر شده است.

مردان روستا قطعات یخ زده برف را از کوه ها جدا می کنند و هر کس به توانایی خود مقداری از قطعات آخرین برف زمستانی به جا مانده در طبیعت را در این چاله می ریزد و روی چاه را می پوشانند تا فصل تابستان که دامهای خود را برای چرا به این منطقه می آورند مقداری از این برف را آب کرده و برای آشامیدن استفاده کنند. اجرای بازی های محلی و پذیرایی از مهمانان روستا بخش دیگری از برنامه ورف چال مردان روستاست.

در این روز هم زنان می توانند یک روز اقتدار را در روستا تجربه کنند و هم مردان یک روز را در دامان طبیعت رفته و برای جلوگیری از خشکسالی و کم آبی، چاهی از برف ذخیره می کنند.

بد نیست بدانید که روستای آب اسک، از روستاهای شهرستان آمل در بخش لاریجان است و هر سال خیلی از گردشگران را به این منطقه جذب می کند؛ البته به شرطی که دقیقا بدانند کدام  جمعه قرار است مراسم ورف چال اجرا شود!

البته فقط آب اسکی ها نیستند که از قدیم رسم زن شاهی را اجرا می کنند، تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که این رسم مربوط به سه روستای "افوس"، "توچه غار" و "آب اسک" بوده اما تنها آب اسک است که مراسم ورف چال را در کنار زن شاهی دارد.

 

 

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از: مهر، شمال نیوز

گردآوری ایران شناسی برگزیده ها
,