مدیریت منابع آب در ایران و جهان - منابع آب ایران

مدیریت منابع آب در ایران و جهان

 

    آب سر منشاء تولید تلاش و تمدن است .خداوند در قرآن کریم به عنوان والاترین و تنهاترین خالق هستی  حیات هر چیزی را به آب وابسته دانسته است.و تداوم  حیات را در گرو وجود آب دانسته است.

منابع آب ایران

  اهمیت آب و آبیاری در کشاورزی بر کسی پوشیده نیست.مخصوصا در کشاورزی ایران.آب سر منشاء تولید تلاش و تمدن است.در صنعت کشاورزی بهداشت و ... تمامی فعالیت های بشری .

  اگر تمام مشکلات و مسائل مربوط به تولید کشاورزی را در در یک کفه ترازو و و مشکلات و مسائل مربوط به آب را در طرف دیگر قرار دهیم مشکلات مربوط به آب سنگین تر خواهد بود .

   کشور ایران در بخش نیمه خشک کره زمین قرار دارد پس خارج از ذهن نیست که آب از قدیم الایام ارزش بسیار والایی نسبت به دیگر مناطق داشته است.در گذشته با وجود مشکلات فراوان و نبود امکانات فنی برای دسترسی به آب های زیرزمینی دست حفر چاه و ایجاد قنات و.. زدند.

   بر خلاف نفت و کالاهای دیگر آب را نمی توان در حجم زیاداز جایی به جای دیگر انتقال داد و لذا مصرف آن فقط به منابع محلی محدود است.پس باید بپذیریم که اکثر مناطق کشور با کم آبی مواجه است. به طوری که در بعضی از مناطق امنیت و سلامت اقتصادی را به مخاطره  خواهد افکند.

   از جمله اینکه تغییرات اقلیم و اثر گازهای گلخانه ای الگوی بارندگی را تغییر داده است و در آینده نیز این مسئله جدی تر خواهد بود.

   تدوین صحیح مصرف بهینه

 

 

    آب مانند نفت از منابع ملی است و به نقطه خاصی تعلق ندارد این بدان معناست که پس از تامین نیازهای شرب و بهداشتی که بدون توجه به مسائل اقتصادی آن اجتناب ناپذیر است .

   آب را باید با مصرف هزینه حداقل به نقاط مستعدی که بیشترین و بهترین استعداد را برای تولید ملی نسبت به سایر نقاط در اختیار دارند انتقال داده و درآمد های آن را از طریق خزانه دولت صرف هزینه های ملی و آبادانی کشور نمود.

    شکی نیست که توسعه و اجرای طرح های آبی از نظر بالابردن استاندارد و سطح زندگی مردم الزامی است و اگر بخواهیم به مردم کمک شود باید توسئه برنامه های آبی صورت گیرد. اما این کار بدون تخلیه آب های زیر زمینی و خشک شدن رودخانه ها  و یا از بین رفتن جنگلها به آسانی حاصل نخواهد شد.

    

    اگر آب را با کارایی بالا مصرف کنیم  بدون قطع نیاز شهری می توان نیاز دیگر شهروندان را برآورده ساخت با استفاده از روش های کار آمد در بخش صنایع 40 تا 80 درصد در کشاورزی 10 تا 15 درصد و در شهرها تا 30 درصد کاهش داد.

     آب یکی از بزرگترین چالش های قرن حاضر است که می تواند سر منشاء بسیاری از تحولات مثبت و منفی جهان قرار گیرد .

     5/96 درصد از کل آب کره زمین در دریاها و اقیانوسها و مابقی 7/1 درصد در سفره های زیر زمینی  7/1 درصد در یخچالها ی قطبی و 0/1 درصد در سطح است. از این 0/1 درصد آب در سطح 12900کیلو متر مکعب یا حدود یک صد هزارم کل آب کره زمین در اتمسفر است.

    5/2 درصد از کل آب های زمین شیرین است که حدود 6/68 درصد آن به صورت جامد در یخچالهای قطبی و قله کوه ها قرار دارد. 15 درص در زیر زمین در عمق 600 متری و 15 درصد در عمق بیش از 600 متری قرار گرفته است. 006/0 درصد از کل آبهای شیرین در رودخانه ها جاری است  و آبهای بیولوژیکی 003/0 درصد در اندام حیوانات و گیاهان قرار گرفته است.

     بنابراین بین توان تامین آب و شدت تقاضا در جهان خلاء ای وجود دارد که بحران آفرین است. هنگامی که این عدم تعادل با مجموعه راهکارهای مدیریتی قابل مهار نباشد زبان مفاهمه در بخش آب به زبان مخاصمه تغییر مکان خواهد داد چه در بعد محلی و چه در بعد ملی و جهانی .   طیق آخرین برآورد های یونسکو و فائو از چرخه آب در کره زمین نشان می دهد که متوسط  بارندگی سالانه ایران 251 میلیمتر است که اختلاف قابل توجهی با متوسط  بارندگی  هر یک از قاره ها دارد و تنها با بارندگی کشور های نیمه خشک و صحرایی برخی از قاره ها قابل مقایسه است.

    متوسط بارندگی در تمامی خشکی ها:831میلیمتر

    متوسط بارندگی در آسیا : 732میلیمتر

   متوسط سالانه ریزش های جوی در ایران 413میلیارد  متر مکعب  این در حالی است که وسعت ایران 1/1درصد مساحت خشکی ها و 35/3 درصد مساحت قاره آسیا است. حجم ریزش های کشور تنها 37/0 درصد از کل ریزش های جوی خشکی های کره و 29/1 درصد حجم بارشهای قاره آسیا است.

    متوسط سالانه تبخیر واقع در ایران حدود 70 تا71 درصد بارندگی سالانه برآورد شده که تنها قاره آفریقا با 79 درصد و استرالیا با 80 درصد تبخیر در شرایط نامساعد نزولی  هم نسبت با ایران می باشند.

    آب برای زندگی ضروری است و منبع کلیدی برای سلامتی انسانها می باشد . حدود 1/2 میلیارد انسان در جهان به آب شرب  قابل اطمینان دسترسی ندارند.

    اجلاس جهانی توسعه پایدار در سال2002  اجرایی نمودن اهداف و برنامه ریزی های کنفرانس ریو را در دستور کار قرار داد  و پنج محور آب  انرژی  سلامت  کشاورزی  و تنوع زیستی WEHAB  را به عنوان عناوین اصلی برگزید.

   سال 2003 میلادی با نام سال جهانی آب های شیرین بیانگر اهمیت آب به ویژه آب های شیرین در حیات بشر و سایر جانداران و استفاده بهینه  و پایدار از این منابع است.

 ((  ما در ایران با دارا بودن مرز های آبی در شمال و جنوب کشور از منابع با ارزشی برخورداریم . ))

   ایران دارای 6 حوزه آبریز اصلی و 31 حوزه آبریز فرعی  است و متوسط  دامنه تغییرات بارندگی  در نقاط مختلف ایران  بین 2000 میلیمتر  در حوالی تالش تا کمتر از 51 میلیمتر در دشت کویر است . حدود 72 درصد بارندگی سالانه کشور به میزان 296 میلیارد متر مکعب به صورت تبخیر از دسترس خارج می گردد  میانگین میزان آب  ورودی به کشور از طریق رودخانه های مرزی سالانه حدود 8 میلیارد متر مکعب است و میزان جریان  سطحی ناشی از تخلیه چشمه ها  سالانه  حدود 7/10 میلیارد متر مکعب برآورد شده و در مجموع کل جریانهای سطحی  رودخانه های کشور  حدود 7/99 میلیارد متر مکعب در سال و جمع تغذیه   سفره های آب زیرزمینی  حدود 51 میلیارد متر مکعب در سال است.

   از کل جریان حاصل از باران موثر حدود 36 میلیارد متر مکعب در دشت ها نفوذ کرده و 81 میلیارد متر مکعب به صورت جریان سطحی به  رودخانه ها جریان می یابد.

                                          نقش آب در توسعه پایدار و وضعیت آب در ایران

       چالش های بنیادی :

   * محدودیت ذاتی آب

   * عدم توازن بارندگی

   * خشکسالی

   * کاهش کیفیت منابع آب

   * جمعیت و مصرف

    *  محدودیت ذاتی آب:

    از مهم ترین چالش های بخش آب در ایران است. ایران به علت شرایط خاص جغرافیایی و آب و هوایی سهم نا چیزی از آب شیرین را  دارا می باشد.

   * عدم توازن بارندگی:

    میزان نزولات جوی هم از بعد زمانی و هم از نظر کمیت و میزان استفاده در جغرافیای کشور ایران به شدت متفاوت است .چنانچه میزان بارندگی سالیانه بین مناطق کویری تا مناطق سرسبز ایران بین 50 تا 1800 میلی متر متغییر است.

   *خشکسالی:

    محدودیت ذاتی منابع آب  زمینه را برای بروز خشکسالی های شدید در بخش هایی از کشور بیشتر کرده است.خشکسالی پدیده ای غیر طبیعی نیست  اما ابعاد و اثرات تخریبی آن به نسبت شدت و موقعیت جغرافیایی متفاوت است.

    ایران یک دوره اقلیمی خشکسالی دارد که غالبا در دوره های 10 و30 ساله اتفاق می افتد و جلوگیری از آن خارج از دست بشر است. اما باید با پیامد های خشکسالی مقابله نمود . مقابله با پیامدهای خشکسازمانی موفق است که با پیش بینی و برنامه ریزی دوره های خشکسالی و ایجاد ظرفیت های لازم  هم در بعد تامین و هم در بعد مصرف با روشی پایدار به عبور از دوره خشکسالی  نایل آئیم.

     *کاهش کیفیت آب:

 منابع آب در اثر بهره برداری و استفاده بی رویه همواره در معرض  آلو دگی و با کاهش کیفیت بوده است. مصرف رو به رشد در تمامی عرصه های مصرف اعم از شرب  و صنعت و خدمات و کشاورزی  پیامدهای  تغییر و کاهش کیفیت را به دنبال دارد . در حال حاضر حدود 29میلیارد متر مکعب  از پساب های کشاورزی و شهری و صنعتی  کنترل نشده وجود دارد که خطر بالقوه ای برای کاهش کیفیت منابع آب است و پیش بینی می شود این روند در سال 1400 به حدود 40 میلیارد متر مکعب برسد.

    تبعات کاهش کیفیت و آلو دگی منابع آب باعث شیوع بیماری های مختلف است. کاهش آلو دگی منابع آب با کاهش آلاینده ها امکان پذیر است. زباله ها  و فاضلاب ها  و پساب ها  و مواد شوینده  و سموم دفع آفات  و کود های شیمیایی و .. از آلاینده های مهم آب هستند.

 

  *جمعیت و مصرف:

   ای دو متغیرهایی هستند که همواره سیر صعودی را طی می کنند و عدم تناسب بین آنها چالش های مربوط به آب را تشدید می کنند.

   پیش بینی ها نشان می دهد که جمعیت ایران در سال 1400 به 97/5 میلیون نفر خواهد رسید و مقدار آب مورد نیاز برابر 130 میلیارد متر مکعب خواهد بود که تامین این میزان آب از منابع تجدید پذیر آبی کشور امکان پذیر نخواهد بود.

     روش های تا مین آب:

1 :سفره های آب زیر زمینی:  

   آب های زیرزمینی بسیار با ارزش بوده و بیشترین منابع آب در سطح کره زمین محسوب می شود. مقدار آب ذخیره شده در زیر زمین بیش از 30 برابر تمام آبهای موجود در دریاچه ها  و رودخانه ها و مخازن آبی است . اکثر آبها وقتی تحت جریان  نفوذ  به داخل زمین هدایت می شوند به منابع آب زیر زمینی می پیوندند به عبارتی باعث تجدید حیات  و تغذیه منابع آبی در زیر زمین می شوند.

   مخازن  زیر زمینی آب بر خلاف مخازن سطحی بی خطر و بدون هزینه نگهداری بوده و در صورتی که به طور صحیح مورد بهره برداری قرار گیرند می توانند مطمئن ترین و دقیق ترین منبع آبی محسوب شوند.

  2 :چاه:

    یکی از قدیمی ترین روش های بهره برداری از سفره های آب زیر زمینی حفر چاه در داخل سفره هاست  بشر از دوران گذشته با حفر چاههای کم عمق و دستی  آب مورد نیاز جهت مصارف شرب و کشاورزی خود را تامین می نموده است با توسعه  فناوری و دستیابی انسان به ابزار و ادوات پیشرفته  و حفر چاه های عمیق و با استفاده از ماشین آلات حفاری توانمند پیش رفته سوق پیدا کرده است .

 3: قنات:

    یکی از شاهکار های فنی مهندسی ما دستیابی به آب های زیر زمینی  و اتقال آن در زیر زمین است که به قنات یا کاریز معروف می باشد.

    در ایران حداقل 5000 سال سابقه دارد و برای تامین آب کشاورزی و شرب  و بهداشت جوامع مسکونی بهره برداری شده است . از آن جمله می توان به قنات گناباد چاهی به عمق 350متر و قدمتی حدود 2500 سال اشاره کرد. البته حفر قنات در  کشور های همسایه عراق و افغانستان  و پاکستان و کشور های چین و مراکش و الجزایر نیز مرسوم بوده است.

   4: چشمه:

   نقاط  خروجی طبیعی آب از سفره های زیرزمینی را چشمه گویند که معمولا در شرایطی عملی می شود که سفره آبداری در نقطه ای با سطح زمین قابل نفوذ برای آب  تماس پیدا کند .

   در سال 1360 وزارت نیرو تعداد چشمه ها را 9841 دهنه و میزان برداشت آب را 7/8 میلیارد متر مکعب اعلام نموده است.

   5:آبهای سطحی:

    قسمتی از بارش های که به داخل زمین نفوذ نمی کند در سطح زمین جاری گشته و جریان آبهای سطحی را تشکیل می دهد . آب های سطحی همچنین ممکن است از منابع زیرزمینی  به وجود آمده باشد و همچنین این آب ها پس از آنکه در سطح زمین به جریان می افتند ممکن است دو وضعیت برای آن ها به وجود آید:

   1:به صورت آب های سطحی جاری در چرخه هیدرولوژی قرار گیرند.

   2:به صورت آب های سطحی راکد ظاهر شوند.

    سیاست ها و راهبرد ها

   آب گنجینه مشترک انسان هاست که باید به نسل های بعدی سپرده شود  لذا محور های زیر اهمیت خاصی را در آینده برنامه های آب دارند:

   - جلوگیری از تخریب منابع آب و حفظ  و احیاء  و توسعه بهره برداری بهینه از آن ها در جهت توسعه پایدار

  - بهره برداری بهینه از آب های مرزی کشور

  - اصلاح قانون توزیع عادلانه آب و تدوین قانون جامع آب کشور

  - اعمال الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی  و صنعت و شرب با شرایط اقلیمی

  - تعیین حریم بهداشتی و زیست محیطی برای منابع تامین کننده آب شرب

  - تدوین روش های مدیریت ریک برای مقابله با خشکسالی و سیل

  - تدوین اقتصاد آب از جمله اقتصاد محیط زیست در برنامه ریزی

  - تهیه برنامه جامع ملی به منظور جلوگیری از ورود آب های آلو ده به چرخه طبیعی

  - ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های مهم توسعه منابع آب به منظور کاهش اثرات منفی بر محیط زیست 

 

   از 50 سال گذشته تا کنون برای حل مشکلات آب طرح های بزرگ از جمله سد سازی انجام گرفته است و در حال انجام گیری می باشد تا امکان آبیاری برای کشاورزی با آب کافی انجام گیرد و بدین وسیله انرژی برق از آب و همچنین آب شرب و کشاورزی تولید گردد.

   مسئله استفاده غیر منطقی از منابع آب در کشاورزی ایران یک حقیقت آشکار و انکار ناپذیر می باشد که به صورت های گوناگون انجام می گیرد که در رأس آن ها استفاده غیر بهینه در پاره ای موارد مخرب از منابع تجهیز شده موجود است.

   از مشکلات دیگر بخش کشاورزی ایران سنتی بودن روش های تولید است که قسمت عمده آن نیز به دلیل پایین بودن سطح دانش کشاورزی است. لذا بخش آموزش ترویج و تحقیقات کشاورزی بیش از پیش باید به این مسئله رسیدگی کرده و فعال تر نقش خود را ایفا کند زیرا تنها راه امکان کشاورزی سنتی به تجاری اقتصادی تنها از طریق استفاده تکنولوژی نوین * در بخش گسترش ایستگاه های آموزشی و ترویج و تحقیقات در سطح مناطق روستایی کشور می باشد. زیرا بهره برداری بهینه از منابع آب  و خاک  و نیروی انسانی  و تکنولوژی در بخش کشاورزی زمانی میسر است که واحد های بهره برداری آموزش کافی دیده باشند و در ضمن ای واحد ها در حد و اندازه مناسب و مطلوب باشد  لذا قبل از طراحی  هر گونه نظام بهره برداری از اراضی کشور باید تدابیر لازم در جهت همکاری کشاورزان در بین خود به وسیله کم رنگ کردن انگیزه مالکیت زمین و فراهم سازی زمینه پذیرش کار تولید تعاونی صورت پذیرد.

   از سوی دیگر با توجه به افزایش جمعیت وضعیت عرضه و تقاضای جهانی غذا بدون شک بحرانی خواهد شد ضروری است که سیاست گذاران کشاورزی و رفع موانع ای مهم برای توسعه شبکه آبیاری و زهکشی اقدامات اساسی انجام دهند.

   توصیه هایی برای برنامه ریزی و اجرای طرح های مدیریت مصرف آب:

  1: توسعه شیوه های جدید آبیاری قطره ای و بارانی در راستای استفاده از منابع موجود آب

  2: احداث شبکه های آبیاری و زهکشی سدهای ساخته شده و در حال ساخت

  3: اجرای برنامه های آبخیز داری در بالادست سدها *

   4:ایجاد شبکه های تعاونی آبیاری در بخش کشاورزی با توجه به اینکه در بعضی از مناطق باران خیز کشور به ویژه در مناطق شمالی در آبیاری مزارع برنج بیشترین مقدار آب به زمین نفوذ می کند و مقداری هم به رود خانه ها می ریزد و جریان آب رودخانه ها را تعادل می بخشد و مقداری هم به نواحی عمیق تر جاری می گردد که در نتیجه آب های زیر زمینی را تشکیل می دهد.

    بررسی اثرات رژیم های مختلف آبیاری و ریز مغذی ها بر عملکرد آب آّیاری در زراعت گویجه فرنگی

   بررسی 1382-1381 در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی ورامین  اثر سه میزان آب آبیاری بر اساس 60, 80, 100 % تبخیر از تشک تبخیر کلاس Aو چهار تیمار کودی NPKZn, NPK , NPKFe ,  و NPKFeZn بر عملکرد محصول گویجه فرنگی با روش آبیاری قطره ای با دور آبیاری یکسان در زمان محصول دهی در غالب طرح آماری کرت های خورد شده  با سه تکرار در یک خاک لوم رسی مورد مطالعه قرار گرفت.

   نتایج نشان داد اثر عوامل اصلی و اثرات عوامل فرعی و اثرات متقابل آنها بر متوسط عملکرد میوه و کارایی آب مصرفی معنی دار می باشد . مصرف آهن و روی باعث افزایش معنی دار عملکرد و بازده آب آبیاری در مقایسه با تیمار مشاهده شد.

   از طرفی افزایش مصرف آب  عملکرد و بازده آب آبیاری را به طور معنی داری افزایش داد در این خصوص مناسب ترین ترکیب تیمارهای آبیاری و کودی  اعمال رژیم آبیاری به میزان 100% تبخیر و تیمار کودی NPKFeZnبا متوسط تولید میوه 48.1 تن در هکتار و کارایی آب آبیاری 6.2 کیلوگرم محصول به ازای مصرف یک متر مکعب آب آبیاری بود.

        حوزه های آبخیز کشور

  1 :حوزه آبخیز دریای خزر

   به مساحت آن به 173,300 کیلومتر مربع میرسد دارای شیب زیاد بوده و بیشترین اختلاف ارتفاع حوزه آبخیز های کشور را بالغ بر 5500متر است  به خود اختصاص داده است. در این محدوده 13رودخانه با مساحت حوزه آبخیز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد که رودخانه های ارس ,سفید رود, هراز و اترک از نظر وسعت حوزه آبخیز و ویژگی های اقلیمی و تداوم آب دهی متفاوت از حوزه دیگر می باشد.

 

  2 :حوزه خلیج فارس و دریای عمان

   با مساحت437,150   کیلومتر مربع یکی از پهناور ترین حوزه آبخیز های ایران محسوب می گردد و رودخانه های غرب ,جنوب غربی   و جنوب زیر حوزه های سر چشمه گرفته از کوه های زاگرس و بشاگرد و بلوچستان را در بر می گیرد.

   جمعأ29رودخانه با مساحت بیش از 1000 کیلومتر مربع در این زیر حوزه وجود دارد.

  3 :حوزه آبخیز ارومیه

    با مساحت 50,850 کیلومتر مربع است در این حوزه دریاچه ارومیه هشت رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد و زرینه رود بزرگترین و مهم ترین آنها به شمار می رود.

     4 :حوزه آبخیز دریاچه نمک قم

      با مساحت50,850 کیلومتر مربع است و بخش بسیار ناچیز و کوچکی از آن به دریاچه حوض سلطان و کویر میغان و دشت جنوبی قزوین وارد می گردد.رودخانه های کرج, جاجرود, شور, قره چای و قمرود  به این حوزه زهکشی می شودکه رودخانه شور و قره چای و قمرود بزرگترین آنها محسوب می شود.

      5 :حوزه آبخیز اصفهان و سیرجان

      از زیر حوزه های کوچک باتلاق گاو خون ی ,کویر ابر کوه ,شوره زار مروس و کویر سیرجان تشکیل یافته است .دارای 90,700 کیلومتر مربع مساحت و زاینده رود بزرگترین رودخانه آن به شمار می رود.

     (انتقال آب کارون از تونل کوه رنگ به زاینده رود از وقایعی است که بر بیلان هیدرولوژیک این محدوده تأثیر دارد.)

  6 :حوزه نیریز یا بختگان

   با مساحت 31000 کیلومتر مربع از حوزه های فرعی دریاچه کافتر , دریاچه بختگان و دریاچه مهار لو  تشکیل شده است رودخانه کر مهمترین رود این منطقه محسوب می شود.

  7 :حوزه آبخیز جازموریان

   با مساحتی برابر 69600 کیلومتر مربع در جنوب شرقی ایران و بین رشته کوه های بشاگرد در جنوب و جبال در شمال جای دارد و آب های سطحی آن تمامأ هامون جازموریان می ریزد. در این حوزه 5رودخانه با مساحت آبریز بیش از 1000کیلومتر مربع وجود دارد که هلیل رود بزرگترین آن هاست.

  8 :حوزه دشت کویر

   یکی از کم باران ترین حوزه های کشور محسوب می شود از حوزه های کوچکتری همچون کویر حاج علی قلی , کویر نمک, دشت گناباد تشکیل می شود و مساحت آن 227400 کیلومتر مربع  است.از رود خانه های این حوزه حبله رود در گرمسار و کال شور جاجرم که یکی از طویل ترین رودخانه های ایران است.

  9 : حوزه آبخیز کویر لوت

   این حوزه از کم باران ترین و خشک ترین حوزه های ایران است . با مساحت 199000 کیلومتر مربع است از مهمترین رود خانه های آن رودخانه تهرود در استان کرمان که اغلب سیلابی و فصلی است.

    10 :حوزه اردستان ,یزد, کرمان:   با مساحت 99800 کیلومتر مربع یکی از خشک ترین و بی آب ترین حوزه های ایران است از زیر حوزه های کوچک تری همچون کویر سیاه کوه , کویر درانجیر , دشت جنوب خاوری یزد , شنزار کشکوئیه ,دشت کویرات ,دغ سرخ و شنزار های جنوب کرمان تشکیل یافته است.

   11 :حوزه هامون

    در شرق ایران با مساحتی برابر 109850کیلومتر و از حوزه های کوچک تری چون نمکزار خواف , دریاچه نمک زار , دریاچه هامون صابری ,لورگ شتران , دریاچه هامون , هامون گود زره , دریاچه کرگی , هامون ماشکل و نمکزار کپ و...  تشکیل شده است.این حوزه نیز از کم باران ترین و خشک ترین حوزه های ایران به شمار می آید و رود های هیرمند و ماشکل مهمترین رود های آن به شمار می آید.

    مدیریت آبیاری

     گرفتگی فیزیکی:

     منابع آبی دارای ذرات ماسه به بزرگی دهانه ورودی و خروجی قطره چکان ها از مهمترین عواملی هستند که باعث گرفتگی قطره چکان ها از نوع فیزیکی می شود. بنابراین انتخب نوع قطره چکان نیز در پیشگیری از گرفتگی فیزیکی نقش مؤثری دارد . معمولأ منابع آبی زیرزمینی می تواند حاوی ذرات شن و ماسه مضر باشد. حتی اگر غلظت ذرات موجود در آب آبیاری به میزان 500ppm برسد در صورتی که از سیستم فیلتراسیون  مناسب استفاده شود مشکلی پیش نخواهد آمد.

      گرفتگی بیولوژیکی:

     معمولأ سلول های باکتریایی و همچنین جلبک ها آنقدر کوچک هستند که به راحتی از فیلتر های آبیاری عبور می کنند و موجب مسدود شدن قطره چکان ها در سیستم های قطره ای می گردند. معمولأ سیستم های آبیاری قطره ای محیط مناسبی برای رشد این گونه موجودات هستند. همچنین اگر آب آبیاری از منابع آب های سطحی تأمین شود می تواند حاوی خزه ,حلزون و قطعات گیاهی باشد که باید از ورودشان به سیستم جلوگیری شود. جهت جلوگیری از ورود ذرات بسیار درشت به سیستم باید از محفظه های توری مناسب در لوله مکش پمپ استفاده نمود.در این موارد وجود یک فیلتر شن مناسب قبل از فیلتر دیسکی اجتناب ناپذیر میباشد.

    فیلتر های مناسب جهت مقابله با رسوبات فیزیکی و بیولوژیکی:

   1: هیدروسیکلون

    از فیلتر های اولیه مجموعه سیستم کنترل می باشد و صرفأ ذرات شن بزرگتر از 1میلیمتر را می تواند جدا سازد. معمولأ جهت استفاده از منابع آب های سطحی با کیفیت نامطمئن ,هیدروسیکلون نقش مهمی جهت تصفیه ذرات درشت ایفا می کند.

   بسته به غلظت مواد معلق در آب آبیاری محفظه زیرین آن بای بین هر 3 الی 10 روز یک بار باز بینی شود.

   2: فیلتر شنی

   پس از هیدروسیکلون قرار می گیرد عامل بسیار مؤثری در تصفیه عوامل آلی و جلبک ها می باشد در حالی که می تواند درصد مناسبی از ذرات معلق بزرگتر از 0.5 میلینتر را نیز در خود نگاه دارد .

   حدود 0.8 اتمسفری بین ورودی و خروجی فیلتر می بایست فیلتر ها شستشو شوند بدین معنی که جریان آب در محفظه ها عکس شده تا  ذرات تصفیه شده مابین دانه های فیلتر از آن خارج شوند.

    باید دقت شود در هنگام شستشو از آب تصفیه شده استفاده گردد.

   3: فیلتر دیسکی یا توری

   معمولأ جهت جلوگیری از عبور ذرات درشت تر از 100میکرونی یا به عبارتی بین 0.1 تا 0.3 میلی متر به کار می روند .

     در میان ذرات گرفتار شده می توان انواع شن و ماسه های ریز دانه, ذرات جلبک و مواد ارگانیک عبور کرده از فیلتر های قبلی را مشاهده نمود.

     در یک ایستگاه مرکزی در سیستم های آبیاری قطره ای ,این نوع فیلتر آخرین فیلتر می باشد و از اهمیت ویژه ای مخصوصأ در سیستم هایی که در آن قطره چکان ها و یا نوارهای آبیاری قطره ای از حساسیت ویژه ای برخوردار هستند , برخوردار می باشند. در کل فیلتر های دیسکی با مش مناسب یکی از حساس ترین عضو های سیستم کنترل مرکزی می باشند.

     در این نوع سیستم ها در صورت افت فشار به میزان 0.7اتمسفر بین دو سر ورودی و خروجی فیلتر  , backwash شود.

     شستشو در صورت پکیج بودن سیستم مراحل راحتی داشته و تنها با باز و بسته کردن دو شیر جهت هر فیلتر به صورت متوالی امکان پذیر می باشد. در غیر این صورت معمولأ با باز شدن محفظه آن اقدام به تمیز نمودن دیسکها می شود.

   اخیرأ فیلتر های دیسکی از نوع تلفیق دیسک های شبکه ای با نام فیلتر های دیسکی سه بعدی این امکان را به مصرف کننده می دهد تا با افزایش سطح جانبی فیلتراسیون به میزان 10 برابر فیلتر های دیسکی پیشین و افزایش راندمان و کاهش افت فشار ,دفعات شستشو در یک دوره کاری کاهش داده شود.

    در ضمن شستشو دیسک های شبکه ای در این نوع سیستم ها بسیار ساده تر از دیسک های پیشین می باشد.

    گرفتگی شیمیایی

     بیش از 90% از گرفتگی های شیمیایی در سیستم های آبیاری معمولأ از دو عامل " کربنات کلسیم" و " آهن" نشأت می گیرد.

    کربنات کلسیم به 2 صورت قابل رسوب گذاری می باشد:

   1.تبخیر آب  و باقی گذاشتن نمک های موجود در آب که بیشتر در دهانه قطره چکان ها صورت می گیرد.

   2.افزایش دما و یا ph که باعث کاهش حلالیت کربنات کلسیم در آب شده و با واکنش با سایر فلزات موجود در آب از جمله ca باعث رسوب کربنات ها در لوله و قطره چکان ها می شود. عناصر آهن موجود در آب آبیاری با اکسیداسیون  بیولوژیکی مواجه شده و رسوبات اکسید آهن با رسوب در آب موجب گرفتگی در پیرها می شود.

   تزریق مواد شیمیایی به درون سیستم آبیاری:

  1: جلوگیری از رسوب کربنات:

   تزریق دایمی اسید سولفوریک ,هیدروکلریک و یا فسفریک جهت نگاه داشتن ph آب آبیاری نزدیک به 7 و در مواردی که به صورت موضعی هر یک ماه یکبار تزریق صورت می گیرد. پایین آوردن ph تا حد 3 و در مواردی که تزریق اسید به منظور برطرف کردن رسوب تثبیت شده به کار می رود  ph می بایست تا حد 2 پایین آورده شود. در مواردی که ph به میزان 3 یا پایین تر می رسد جهت جلوگیری از آسیب دیدن ریشه ها مدت تزریق می بایست نهایتأ 15-20 دقیقه باشد.

   با تزریق اسید حلالیت کربنات کلسیم بالا رفته و امکان رسوب گذاری کربنات کلسیم پایین می آید. قبل از تزریق خورندگی اتصالات آهنی و آلومینیوم ی توسط اسید می بایست مد نظر قرار گیرد. معمولأ اتصالات پلی اتیلن و پی وی سی  نسبت به اسید مقاوم هستند.

  2: جلوگیری از رسوب آهن:

  می توان قبل از ورود آب به پمپ آن را به استخر هدایت کرده و عملیات هوادهی صورت گیرد و بدین ترتیب آهن اکسید شده در کف استخر رسوب می کند.

   از اقدامات شیمیایی در این مورد تزریق کلرین به سیستم آبیاری می باشدکه در این مورد مسائل زیست محیطی ,تثبیت کلرین در خاک و حساسیت گیاهان می بایست در نظر گرفته شود.

    3: شستشو گرفتگی های بیولوژیکی و ارگانیک:

    در سیستم های آبیاری تزریق کلرین به صورت دائم به میزان 1 الی 2 ppm پیشنهاد می شود.مدت تزریق می بایست برابر 10 الی 20 دقیقه جهت دورترین دریپر در سیستم باشد. اگر گرفتگی شروع شده و در مرحله میانی باشد غلظت 5ppm پیشنهاد می شود و در صورتی که گرفتگی در مرحله بحرانی باشد با غلظت 20 الی 30ppm می توان سیستم را شستشو داد. در کل جهت کنترل رشد بیولوژیکی مواد ارگانیک تزریق دوره ای به روزانه ترجیح داده می شود .

    با توجه به اینکه سفید کننده های موجود در بازار که به مصارف خانگی می رسد همه جا در دسترس می باشد می تئان از این محلول به جای کلرین استفاده کرد به شرطی که به این نکته توجه کرد که سفید کننده ها دارای کلرین 5درصد هستند .

   جهت تست و کنترل شستشوی کامل سیستم ,غلظت کلرین در هنگام خروج از در  یپرها می بایست مساوی با غلظت کلرین تزریقی باشد . در کل در مورد تزریق کلرین به سیستم آبیاری می بایست نهایت دقت را مد نظر گرفت تا اثرات سوء آن بر محیط زیست ,تثبیت در خاک و حساسیت گیاه کنترل شود.

  تزریق کود های محلول در آب در سیستم های آبیاری:

   مکانیزم سیستم های آبیاری قطره ای به صورتی است که با راندمان بالای 85% آب مورد نیاز تبخیر و تعرق گیاه را به محیط رشد ریشه ها می رساند همین امر و همچنین ارزش بالای کود های مورد نیاز گیاه موجب گشته تا از سالها پیش متخصصین تغزیه گیاه به فکر رساندن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به همین شیوه با راندمان بالا باشند.   

    راه هایی که تا کنون جهت تزریق کود در سیستم های آبیاری به کار گرفته شده متنوع می باشد. یکی از مؤثرترین و به صرفه ترین این شیوه ها استفاده از ونتوری تزریق کود mazzei injector می باشد که با راندمان بسیار بالا و با غلظت کاملأ یکنواخت محلول کود را به درون سیستم هدایت می کند.

  نکته مهم در این مورد درصد حلالیت کود,درجه اشباع و ph آن می باشد. متأسفانه به کار گیری کود هایی با کیفیت بسیار پایین باعث به وجود آمدن خسارات بسیار جبران ناپذیر به سیستم آبیاری می شود.

  به تازگی کود های unec علاوه بر تأمین نیاز غذایی گیاهان  با پایین آوردن ph آب آبیاری در حدود 4-3 باعث عدم رسوب گذاری املاح محلول در آب گشته و علاوه بر آن به تدریج باعث شستشوی رسوبات پیشین نیز می گردد. این نوع کود ها در حال حاضر بسیار مطرح بوده و هر سال استفاده کنندگان از سیستم های آبیاری به خصوص سیستم های قطره ای را به خود جلب می کند.

  گرفتگی در سیستم های آبیاری قطره ای:

  1: گرفتگی فیزیکی  (رسوبات معلق غیر محلول )

  2: گرفتگی بیولوژیکی و مواد آلی  (باکتری ها و جلبک ها)

  3: گرفتگی شیمیایی  ( مواد محلول در آب)

   گرفتگی در سیستم های آبیاری می تواند هم زمان سه نوع موارد بالا را شامل شود ولی در کل دلیل گرفتگی در سیستم های آبیاری بستگی به نوع منبع آب در آن سیستم دارد.

   منابع تأمین آب در سیستم آبیاری دو گروه هستند:

  *منابع زیر زمینی – مثل چاه های آب عمیق و نیمه عمیق

  *منابع آب سطحی – مانند رودخانه ها ,کانال های رو باز و شبکه های آبیاری

   آنالیز آب آبیاری

   با آزمایش آب آبیاری و آنالیز آن که معمولأدر آزمایشگاه های آب و خاک سراسر کشور صورت می پذیرد می توان تصمیم لازم را در مورد چگونگی مدیریت سیستم فیلتراسیون و شستشوی شیمیایی لوله های آبیاری به صورتی که آب آبیاری از عمق بیش از 30 متری تأمین می شود, جمعیت باکتریایی کم اهمیت و زمانی که آب از منبع سطحی تأمین می شود پارامتر سولفید هیدروژن کم اهمیت خواهد بود.

 

   ایران با متوسط نزولات جوی 260میلی متر در سال یکی از کشور های خشک جهان محسوب می شود. با توجه به رشد جمعیت در تؤسعه صنعتی و حفاظت اکوسیستم ها  تقاضای آب را روز به روز افزایش داده است.

  جایگاه نیرو گاه های آبی در استراتژی کشور

    نیروگاههای آبی ، سازه‌های عظیم و پیچیده‌ای هستندکه در زمانی طولانی و با صرف هزینه‌های بسیار بنا می‌شوند. در کنار تولید برق، با احداث سدها و ایجاد مخازن تغییرات زیست محیطی و تحولات بسیاری در شرایط زندگی و توسعه اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی منطقه اجرای طرح پدید می‌آید. در کشورهایی نظیر ایران که از کمبود منابع سرمایه‌گذاری رنج می‌برد و ظرفیتهای شناخته و ناشنانخته بسیاری جهت احداث نیروگاههای آبی در اختیار دارد، استراتژی توسعه نیروگاههای آبی نمی‌تواند فارغ از جنبه‌های دیگر توسعه کشور باشد.

    تا زمانیکه منبع اصلی سرمایه‌گذاری در این بخش دراختیار دولت و حکومت مرکزی است و امکان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی بصورت واقعی و موثر فراهم نشده است تداوم سرمایه‌گذاری در زمان منطقی جهت بالفعل ساختن این ظرفیت‌ها در گرو پیشرفتهای ملموس و همه‌جانبه در منطقه اجرای طرح می‌باشد.          طرحهای سد و نیروگاه کرخه و سد و نیروگاه کارون3 که هزینه آن به ترتیب در حدود 400 و 650 میلیارد تومان برآورد می‌شود مثالهای روشنی در این بحث می‌باشند. دریاچه‌های جدید، توسعه فعالیتهای کشاورزی، دامداری، گردشگری، جابجایی و اسکان مجدد روستاهای منطقه اجرای طرح، افزایش اشتغال صنعتی و خدماتی در دوره اجرای طرح و ایجاد فرصت جهت کسب مهارتهای مختلف و همچنین افزایش اشتغال کشاورزی، دامداری، خدماتی و صنعتی پس از شروع بهره‌برداری از نتایج مستقیم و غیرمستقیم این دو طرح می‌باشد. اگر این فرصتها در جهت تغییر سیمای منطقه طرح و توسعه همه‌جانبه مورد توجه قرار نگیرد. تداوم سرمایه‌گذاری در نیروگاههای آبی با محدودیتهای زیادی مواجه خواهند شد، حال آنکه اگر احداث یک نیروگاه آبی مترادف با ارمغان توسعه و پیشرفت برای هر منطقه باشد به جهت جلوگیری مناسب در تخصیص منابغ محدود خواهد انجامید. پروژه‌های سدهای بزرگ برقابی از جمله سرمایه‌گذاری‌های کلان محسوب می‌شوند که معمولاً به بیش از دو میلیارد دلار سرمایه نیاز دارند.

   اگر با معیارهای اقتصادی بین‌المللی بسنجیم، در ایران نیز طرحهای کارون 3 و کرخه (شامل شبکه‌های آبیاری و زه‌کشی) با سرمایه‌گذاری در حدود یک میلیارد دلار ساخته شده‌اند. چنین پروژه‌های بزرگی که معمولاً با یک یا چند هدف معین اجرا می‌شوند، امکانات و ظرفیت‌های بالقوه‌ای در پیرامون خود ایجاد می‌کنند. این آثار و پتانسیل‌ها را می‌توان در سه دوره‌ی قبل از ساخت (مطالعه و طراحی)، حین ساخت و پس از ساخت (بهره‌برداری و از کاراندازی) مورد بررسی قرار داد. 1-پتانسیل‌ها و آثار قبل از ساخت مرحله مطالعات و طراحی سدهای بزرگ بسیار طولانی است و نتایج آن مهمترین سند برای تصمیم‌گیری در خصوص احداث سدها بشمار می‌آید.

   از طرف دیگر تاخیر جدی بین تصمیم‌گیری برای احداث یک سد و تامین مالی برای شروع اجرای آن وجود دارد در این دوران، سرمایه‌گذاری در منطقه طرح دچار تزلزل خواهد بود . از یک طرف ممکن است بخش خصوصی یا دولتی که قصد سرمایه‌گذاری در منطقه را دارد بدلیل ترس از به زیر آب رفتن سرمایه خود دست از سرمایه‌گذاری بکشد و عملاً منطقه را از نظر رونق اقتصادی با مشکل مواجه سازد. از طرف دیگر ممکن است دستگاههای دولتی و یا کشاورزانی که از محدوده اجرای طرح کاملاً آگاه نیستند و یا نسبت به زمان شروع و پایان پروژه اطمینان کافی ندارند، اقدام به طراحی و سرمایه‌گذاری در جایی کنندکه بزودی و پس از شروع احداث در محدوده دریاچه سد قرار گیرد. از این نمونه پیرامون سدهای کرخه، کارون 3 و کارون4 موارد فراوانی به چشم می‌خورد. حدود 21 کیلومتر مسیر سخت جاده روستایی و شوسه در ساحل چپ رودخانه کارون 3 ساخته شده، بخشی از جاده ایذه به شهرکرد که در دوران مطالعات و طراحی سد کارون4 ساخته شده و یک دستگاه پل روستایی در حاشیه دریاچه کرخه به زیر آب خواهد رفت. همچنین تعداد 12 واحد ساختمان بهداشتی، آموزشی و تاسیسات آبرسانی در روستاهای واقع در مخزن کارون3 نیز که در حین سالهای طراحی پروژه ساخته شده‌اند، در اثر آبگیری تخریب خواهند شد. این موارد که قطعاً دوباره‌کاری و اتلاف سرمایه محسوب می‌شود، ناشی از فقدان یک سازمان همه جانبه‌نگر در محدوده ساخت سدهای بزرگ است. این نقیصه در جائیکه یک سرمایه‌گذاری عظیم در حال طراحی است کاملاً مشهود و در عین حال عواقب آن بسیار پرهزینه است. از سوی دیگر پتانسیل‌هایی برای پیشرفت و توسعه در منطقه طرح، همزمان با طراحی پروژه وجود دارد که در صورت عدم استفاده از این فرصتها، خود به تهدید تبدیل می‌شوند. هنگامی که یک پروژه سدسازی را طراحی می‌کنیم علاوه بر مسائل فنی آن، می‌دانیم که به نیروی انسانی متخصص، تکنسین و کارگر ماهر نیاز خواهد داشت.

   این یک فرصت برای منطقه خواهد بود تا در زمان اجرای پروژه نیازی به جذب نیروهای متخصص، تکنسین و کارگر ماهر از خارج منطقه نباشد. حدود 70% نیروی انسانی شاغل در زمان اجرای سدهای کرخه و کارون 3 بومی بوده‌اند ولی تقریباً بیش از 90% آنها کارگر ساده و غیرمتخصص می‌باشند. بعبارتی سهم منطقه از نیروی متخصص، تکنسین و کارگر ماهر شاغل در کل پروژه کمتر از 20% بوده است. این در حالیست که درست زمان طراحی سد و سالهای آغازین اجرای آن، ایجاد واحدهای دانشگاهی در شهرهای ایذه و دزفول و شوش در نزدیکی سدهای کارون3 و کرخه در دستور کار مسئولین مربوطه بوده است که برنامه آموزشی و تربیت نیروی انسانی آنها ارتباطی با نیروی انسانی مورد نیاز طرحهای مذکور و یا فعالیتهای پس از آن نداشته است. این به مفهوم تبدیل فرصت به تهدید است.

   مطالعه و طراحی راههای ارتباطی، کارخانجات و کارگاههای تولیدی و مانند اینها همزمان با مطالعه و طراحی سدهای بزرگ می‌تواند به ایجاد و بهره‌گیری از ظرفیتهای بالقوه و توسعه پایدار منطقه‌ای کمک نماید. بعنوان نمونه سد کارون3 در فاصله 250 کیلومتری شهر اهواز قرار گرفته است و توسعه و بهبود محورهای ارتباطی در منطقه اجرای طرح نه تنها مورد توجه و اهتمام دستگاههای مربوطه نبوده بلکه طرحی که ادامه محور شهرکرد به اهواز پس از ایذه می‌باشد (محور باغ‌ملک به هفتگل و هفتگل به اهواز) پس از اتمام پروژه کارون 3 به بهره‌برداری خواهد رسید. 3- آثار و پتانسیل‌های دوران ساخت اجرای یک پروژه عظیم که حدود یک میلیارد دلار هزینه دربر خواهد داشت یک فرصت بزرگ برای استفاده از پتانسیل‌های منطقه‌ای است. ایجاد اشتغال حدود 5 تا 6 هزار نفر برای مدت 7 تا 10 سال در هر یک از سدهای کرخه و کارون3 هم برای مدت نسبتاً طولانی نرخ بیکاری را کنترل می‌کند و هم درآمد قابل توجهی را در منطقه توزیع می‌نماید. این درآمد در سالهای اوج فعالیت پوژه به سالانه 15 تا 20 میلیون دلار می‌رسد. برآوردها نشان می‌دهد که در سال 81 در سد کارون3 بالغ بر 150 میلیارد ریال بابت حقوق و دستمزد کارگران بومی منطقه پرداخت شده است. این درآمد که حدود نصف بودجه عمرانی استان خوزستان در سال 79 بوده است برای شهر کوچک ایذه بسیار قابل توجه است.

   هدایت این جریان درآمدی و تبدیل بخش مهمی از آن به سرمایه‌گذاری مجدد در فعالیت‌های تولید فرصت و پتانسیل مهمی برای نهادهای مالی، اعتباری و سرمایه‌گذاری است تا از آن استفاده کنند. از آنجا که معمولاً میل متوسط به پس انداز در مناطق محروم بسیار اندک است، لدا باید نهادهای مالی قوی برای جذب پس‌اندازهای مردم و هدایت آنها شکل گیرد.

   هم‌اکنون هیچ نهاد مالی و سرمایه‌گذاری در منطقه وجود ندارد تا این وظیفه مهم را بعهده گیرد تا جائیکه هم‌اکنون شهرک صنعتی ایذه بطور کامل خالی از واحدهای صنعتی است و 44 طرح صنعتی با ظرفیت اشتغال حدود 960 نفر بدلیل مشکلات اداری برای اخد وام، طولانی‌شدن زمان اخد موافقت اصولی و مجوز وام، نرخ بهره بالا و فقدان مراجع راهنمایی‌کننده و مشاوره‌ای به اجرا درنیامده‌اند. سایر طرحهایی نیز که به اجرا در آمده‌اند عمدتاً کارگاههای کوچک برای تولید مصالح ساختمانی مانند موزائیک‌سازی و تولید گچ بوده‌‌اند. پروژه‌های بزرگ برق-آبی در زمره طرحهای بزرگ ملی محسوب می‌شوند که نیازمند بکارگیری مدیران و کارشناسان خبره می‌باشند. این تیم‌های مدیریتی علاوه بر صلاحیت تصمیم‌گیری در مورد مسائل مالی و فنی بایستی مقتضیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منطقه اجرای طرح و همچنین کسب حمایتهای لازم در نزد ارگانهای مسئول و حمایت‌کننده طرح از نظر مالی را در نظر داشته باشند.

    به طورطبیعی مدیران و کارشناسان اجرای طرح چندصدمیلیون دلاری در مقایسه با تیمهای مدیریتی و کارشناسی محلی، امکانات و اقتدار بیشتری جهت اجرای برنامه‌های توسعه منطقه‌ای دارند. جدول شماره 1 مقایسه‌ای بین اعتبارات طرحهای کارون3 و کرخه با کل اعتبارات عمرانی در خوزستان در سالهای اجرای طرح را نشان می‌دهد. جدول شماره1- مقایسه عملکرد اعتبارات عمرانی استان خوزستان و سدهای کارون و کرخه (میلیارد ریال) سال 75 ,76 ,77 78, 79, 80, 81, میانگین خوزستان 619/9, 627/1, 470/7 ,410/2 ,311/4 ,ن.م ن.م  478/9  کرخه 339/2,245/7, 367/8, 619/6, 620/6 ,380/6    591/8 , 452/2کارون 3 331/9, 270/5 ,384/6, 461/1 546/9, 759/9, 1092/7, 549/7, این در حالیست که در استان خوزستان علاوه‌بر طرحهای مذکور طرحهای بزرگ برقآبی دیگر نظیر سد و نیروگاه مسجد سلیمان و گتوند و همچنین طرحهای بزرگ صنعت نفت در دست اجرا بوده است. علاوه براین، 6 بار بازدید روسای جمهور وقت کشور، از پروژه کرخنه در طول سالهای اجرای آن، حکایت از جایگاه این طرحها در نظام مدیریتی کشور می‌دهد. در طول سال 81 بیش از 100هزار نفر شامل متخصصین، دانشجویان و سایر اقشار از دو سد کرخنه و کارون3 بازدید کردند.

   این توجه عمومی نیز خود یک ظرفیت و پتانسیل قوی برای شناخت منطقه است که بکارگیری آن می‌توانست موجب توسعه عمومی منطقه گردد. علاوه براین، مدیریت و امکانات فنی گسترده ایجاد‌شده برای اجرای پروژه، پتانسیل قوی به حساب می‌آید که در صورت وجود نهادهای ذیصلاح می‌توان از آن برای توسعه عمومی منطقه بهره جست. از سوی دیگر اجرای طرحهای بزرگ می‌تواند آثار منفی نیز در منطقه برجای گذارد. جابجایی مردم از اراضی داخل مخزن، به زیر آب‌رفتن اراضی و باغات کشاورزی و جلوگیری از تخم‌ریزی ماهیان بالارو در اثر انحراف آب رودخانه، از جمله این آثار است. در بالادست سد کارون3، تعداد 73 روستا آسیب‌ دیده و یا خواهند دید. تاکنون حدود 500 نفر از 18 روستای کاملاً آسیب‌پذیر با دریافت غرامت، اراضی و مسکن خود را ترک کرده و به شهرهای اطراف مهاجرت کرده‌اند. جمعیتی حدود 3011 نفر از 16 روستای کاملاً آسیب‌پذیر نیز با دریافت غرامت و تخریب کاشانه خود تا پایان سال 1382 مجبور به مهاجرت خواهند شد. علاوه‌بر کل اراضی دیم و آبی 34 روستای کاملاً آسیب‌پذیر، از 33% تا 66% اراضی کشاورزی 20 روستای دیگر نیز از بین خواهد رفت و جمعیتی حدود 3800 نفر را تحت تأثیر قرار خواهد داد که به احتمال زیاد با از دست‌دادن بخش عمده محل درآمد خود ناگزیر به مهاجرت خواهند شد. در مجموع بنظر می‌رسد در حوزه مخزن سد کارون3 حداقل جمعیتی بیش از 6000 نفر مهاجرت خواهند کرد و این در حالیست که هیچ سازمانی مسئول اسکان مجدد آنها نیست و نباچار باید حاشیه‌نشینی در شهرها و یا زندگی بدون زمین در روستاهای دیگر را تجربه کنند.

    در این میان وضع افراد خوش‌نشین و بدون زمین که بر روی اراضی دیگران کار می‌کنند اسفبارتر است چرا که تنها غرامت مسکن خود را دریافت می‌کنند، در حالیکه اراضی محل درآمد آنها نیز که مالکش نبودند بطور کامل از بین رفته است. زنان نیز که تا قبل از این در روستاها مشغول به کار و تامین معاش بوده‌اند، پس از مهاجرت قادر به انجام کار مناسب در شهرها نخواهند بود و سرانجام روستاییان مهاجر از نظر درآمدی نیز جزء گروههی کم درآمد شهری محسوب خواهند شد. واقعیت این است که هنگامی که یک پورژه بزرگ تنها با اهداف معین تعریف می‌شود و مدیران آن وظیفه‌ای جز انجام بموقع آن ندرند، نه تنها پاسخی برای عوارض فوق نخواهند داشت بلکه راهی نیز برای استفاده از ظرفیتهای فوق برای جبران عوارض و یا توسعه منطقه نخواهند داشت. اما ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های طرحهای بزرگ برق‌آبی پس از ساخت کدامند؟ آیا این پتانسیل‌ها قادر به پاسخگویی نیازها و عوارض احداث این طرحها هستند؟ 3- پتانسیل‌ها و آثار پس از ساخت اجرای سرمایه‌گذاری کلان در مناطق محروم و دورافتاده‌ای چون اندیمشک در غرب خوزستان و ایذه در شرق این استان برای تامین انرژی برای مصارف صنعتی و مصرف‌کنندگان خانگی عمدتاً شهری فواید و آثاری در پی دارد. در منطقه اجرای طرح کرخه بحث کنترل سیلاب و توسعه کشاورزی نیز آثار مثبت خود را برجای گذارده است. اما آیا می‌توان چنین پروژه‌هایی را در یک فرآیند توسعه بررسی و اجرا کرد؟ برای روشن‌شدن مسئله لازم ست مثالی ذکر شود.

    در ایران شهرهای متعددی وجود دارد که روزی در کنار آنها پروژه بزرگی به اجرا درآمده است.  در مدت کوتاهی بدلیل تزریق درآمدهای زیاد و غیرقابل انتظار، چهره شهر از نظر اقتصادی و اجتماعی دگرگون‌ شده و عوارضی چون تورم بالا و انتظارات و توقعات گسترده دامنگیر مردم شده است. با این همه در دوران اجرای پروژه، اینگونه شهرها از رونق بهتری نسبت به قبل برخوردار بوده‌اند. اما سرانجام چه شده است؟ شهری چون هفتگل، آغاجاری، مسجدسلیمان، دزفول، اندیمشک و نفت‌شهر را در نظر بگیرید. اندک زمانی پس از خاتمه د