صابون چیست ، تاریخچه صابون - ماده ای در صابون سازی

صابون چیست ؟ - تاریخچه صابون

صنعت صابون‌سازی ، ریشه در بیش از 2000 سال گذشته دارد. در حفاری‌های بمبئی یک کارخانه صابون‌سازی پیدا شده است. با این‌حال ، در میان بسیاری از صنایع شیمیایی ، هیچکدام همانند صنایع صابون‌سازی چنین تغییرات بنیادی در مواد اولیه شیمیایی خود تجربه نکرده‌اند. معمولا پذیرفته شده است که مصرف سرانه صابون نشان‌دهنده سطح زندگی افراد هر کشوری است.
تاریخچه
صابون در واقع ، هیچ‌گاه کشف نشده، بلکه بتدریج از مواد خام قلیایی و چربی‌ها تحول یافته است. پلینی پدر ، ساخت صابون‌های نرم وسخت را در قرن اول شرح داده است، ولی تا قرن سیزدهم هیچ‌گاه صابون بمقدار کافی بطوری که بتوان به آن صنعت گفت، تولید نشد. تا اوایل دهه 1800 باور بر این بود که صابون مخلوطی مکانیکی از چربی و قلیاست.

سپس شورول ، شیمیدان فرانسوی ، نشان داد که تشکیل صابون در واقع یک واکنش شیمیایی است. دومنیه ، کارهای وی را در زمینه بازیابی گلسیرین از مخلوطهای صابونی‌شده کامل کرد. تا پیش از کشف مهم لوبلان در زمینه تولید ارزان قیمت کربنات سدیم از کلرید سدیم ، نیاز به قلیا از طریق خیساندن خاکستر چوب‌ها یا تبخیر آبهایی مانند رودخانه نیل که بطور طبیعی قلیایی‌اند تامین می‌شد.
صابون چیست؟
صابون از نمکهای سدیم یا پتاسیم اسیدهای چرب گوناگون تشکیل شده است. طی هزاران سال مصرف صابون روبه فزونی گذاشت تا ساخت آن برای راحتی و بهداشت بشر متمدن ضرورتی صنعتی یافت.
مواد اولیه صابون
پیه ، ماده چرب اصلی در صابون‌سازی است. مقدار پیه مصرفی ، حدود سه‌چهارم کل روغن‌ها و چربی‌های مصرفی صنایع صابون‌سازی است و مخلوطی است از گلیسریدهایی که از آب کردن چربی جامد گاوی با بخار بدست می‌آید. این چربی جامد با بخار ، گوارش می‌شود و پیه روی آب تشکیل می‌گردد، بطوری که به راحتی می‌توان آنرا از روی آب جمع آوری کرد.

بمنظور افزایش انحلال‌پذیری صابون پیه را معمولا در داخل ظرف صابون‌سازی یا ظرف آبکافت با روغن نارگیل مخلوط می‌کنند. روغن دنبه (حدود 20 درصد) دومین ماده اولیه مهم در صابون‌سازی است. این روغن که منبع مهمی از گلیسریدهای چرب است، از حیوانات کوچک اهلی بدست می‌آید. تصفیه روغن از طریق آب کردن با بخار یا استخراج با حلال انجام می‌گیرد و اغلب بدون اختلاط با سایر چربی‌ها مخلوط می‌شود.
صابون مرغوب
در برخی موارد به جای این روغن‌ها ، طی عملیاتی اسیدهای چرب آنها را استخراج و در صابون استفاده می کنند. روغن نارگیل از مدتها پیش حایز اهمیت بوده است. صابون روغن نارگیل سخت است و بخوبی کف می‌کند. این روغن حاوی نسبتهای زیادی از گلیسریدهای بسیار مطلوب اسید لاریک و اسید میرسیتیک است. 

 تاریخچه صابون :
 صابون دارای قدمتی بالغ بر 2300 سال می باشد.در حقیقت برخی معتقدند صابون در 600 سال پیش از میلاد مسیح توسط مردم فنیقیه ساخته شد، اما در آن زمان از کاربرد آن اطلاع درستی نداشتند و تنها به عنوان یک کالای واسطه ای، جهت داد و ستد از آن استفاده می نمودند. در آن دوره صابون از پیه بز و خاکستر چوب تهیه می شد. در دوران امپراطوری روم مصرف صابون رواج یافت .آنها صابون را از چربی حیوانات و خاکستر گیاهان (به عنوان یک ماده قلیایی) تهیه می کردند و آن را“Saipo” می نامیدند که نام امروزی صابون “Soap” از آن گرفته شده است.
اهمیت صابون به عنوان یک ماده شوینده تا قرن دوم میلادی ناشناخته مانده بود تا اینکه جالینوس، پزشک صاحب نام یونانی، از صابون به عنوان ماده ای جهت شستشو نام برد. در سال 1800 میلادی شیمیدان مشهور عرب، جابر بر حیان ( پدر علم شیمی) در نوشته های خود چندین بار از صابون به عنوان ماده ای مناسب جهت شستشوی بدن نام برد.
کشورهای ایتالیا ، فرانسه و اسپانیا از مراکز اولیه تولید صابون هستند زیرا دسترسی به مواد اولیه (مانند روغن زیتون ) جهت تولید صابون در این مراکز امکان پذیر بوده است. تولید صابون در انگلیس در اواخر قرن 12 میلادی آغاز گردید. در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی، اتحادیه کوچکی از تولیدکنندگان صابون در نزدیکی لندن تشکیل شد. در آن زمان تولیدکنندگان صابون، ملزم به پرداخت مبلغی برای تولید هر تن صابون بودند که پس از دوران جنگهای ناپلئون، این مبلغ به 3 پنی به ازای تولید هر پوند صابون افزایش یافت. این روند تا سال 1853 میلادی ادامه داشت. در این مدت بالغ بر یک میلیون پوند از تولیدکنندگان صابون جمع آوری شد. این امر نشانگر افزایش مصرف صابون در این دوران می باشد.
در دوران انقلاب فرانسه تولید صابون در مارسی به 3500 تن در سال رسید که این مقدار توسط 34 کارخانه کوچک در این شهر تولید می گردید. علامت گذاری تجاری بر روی بسته بندیهای صابون از اواخر قرن هیجدهم آغاز شد. در این زمان صاحبان صنایع در مارسی (فرانسه) اقدام به صادر کردن صابون به کشورهای دیگر (در رأس آنها آمریکا) نمودند.
در ابتدا تولیدکنندگان صابون در مارسی از روغن زیتون برای تهیه صابون استفاده می کردند. در سال 1815 میلادی کمبود محصول زیتون آنها را بر آن داشت که روغنهای دیگر را جایگزین روغن زیتون نمایند. همچنین پیشرفتهایی که در صنعت کشتیرانی و حمل و نقل صورت گرفت، امکان دسترسی به سایر روغنها را نیز فراهم نمود. همین امر سبب ایجاد تغییراتی در فرمولاسیون صابون گردید.
در سال 1791 ، یک دانشمند فرانسوی به نام نیکلا لوبلان (Nicolas Leblanc) تحولی در فرایند در تولید کربنات سدیم به وجود آورد و گامی بزرگ در جهت پیشرفت تولید صابون در مقیاس صنعتی برداشته شد. کربنات سدیم یک ماده قلیایی است که در خاکستر وجود دارد و با چربیها تشکیل صابون می دهد. در روش جدید، لوبلان موفق به تولید مقدار بیشتر این نمک با کیفیت بهتر و قیمت مناسب تر گردید.
ارائه نظریه دانشمند دیگر فرانسوی به نام اوژن شورل ((Michel Uegence Chevreul در سال 1823 میلادی از جمله عواملی بود که تاثیر به سزایی در پیشرفت صنعت صابون سازی داشت. وی اثبات نمود که فرآیند تشکیل صابون در حقیقت، تجزیه شیمیایی چربیها است که به نمک قلیایی اسیدهای چرب (صابون) و گلیسیرین تجزیه می شوند.
عوامل متعدد دیگری که در پیشرفت صنعت صابون سازی تاثیرگذار بوده اند، عبارتند از:
 استفاده از رزین در دیگهای پخت صابون ( سال 1850 میلادی )
 استفاده از سیلیکات سدیم توسط یک دانشمند انگلیسی ( سال 1870 میلادی )
 هیدروژنیزه کردن روغنها و تهیه چربیهای مناسبتر جهت مصرف در صابون ( اوایل قرن 19 میلادی )
 پیشرفت تکنولوژی در دوران جنگ جهانی اول و پس از آن

به کار بردن دستاوردهای علمی به موازات پیشرفت تکنولوژی در کارخانه ها سبب رشد سریع این صنعت در سال 1850 میلادی گردید.
منبع تاریخچه :پاویژ

یکی از آن آداب این بود که هر کس وارد حمام می شد، برای اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کیسه کشی و صابون زدن بودند، یک سطل یا طاس بزرگ آب گرم از خزینه حمام بر میداشت و بر سر آن بزرگتر می ریخت. البته این عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار می شد. و تازه وارد وظیفه خود می دانست که بر سر یکایک آنان با رعایت تقدم و تأخر آب گرم بریزد. بسا اتفاق می افتاد که یک یا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کیسه کشیدن و یا صابون زدن بودند و احتیاجی نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ریخته شود، مع ذالک این عوامل مانع از ادای احترام نمی شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود را موظف می دانستند که یک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بریزند و بدن وسیله عرض خلوص و ادب کنند.

از آداب دیگر در حمام عمومی خزینه دار قدیم این بود که اگر تازه وارد کسی از آشنایان و بستگان نزدیک و بزرگتر از خود را در صحن حمام می دید، فوراً به خدمتش می رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال می داد یا اینکه لیف صابون را به زور و اصرار از دستش می گرفت و پشتش را صابون می زد.

ماده ای در صابون سازی

سنت دیگر این بود که هر کس وارد خزینه حمام می شد به افرادی که شست و شو می کردند سلام می کرد و ضمناً در همان پله اول خزینه دو دست را زیر آب کرده، کمی از آب خزینه بر می داشت و به یکایک افراد حاضر از آن آب حمام تعارف می کرد. برای تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزینه از آشنایان هستند یا بیگانه، به همه از آب مفت و مجانی تعارف می کرد و مخصوصاً نسبت به افراد بیگانه بیشتر اظهار علاقه و محبت می کرد زیرا آشنا در هر حال آشناست، و دوست و آشنا احتیاج به تعارف ندارند. در هر صورت این رسم از قدیمترین ایام یعنی از زمانی که حمام خزینه به جای آب چشمه و رودخانه در امر نظافت و پاکیزگی مورد استفاده قرار گرفت، معمول گردید.

بی فایده نیست که اطلاعات زیر درباره حمامهای قدیم و آداب حمام رفتن، از نوشته شادروان علی جواهر کلام نقل شود:

«در عهد قاجاریه حمام رفتن در فصل زمستان کار دشواری بود و غالب مردم اواخر پاییز حمام می رفتند و تا شب عید رنگ حمام را نمی دیدند. این وضع منحصر به ایران نبود، فرنگیها هم تا پیش از جنگهای صلیبی اصلاً اطلاعی از حمام نداشتند و همین که ایام جنگهای صلیبی به شرق آمدند با حمام آشنا شدند. مع ذالک باز هم تا مدتی بعد از آن حمام نرفتن در فرنگستان مد بود و مشهور است که یکی از ملکه های فرانسه همیشه افتخار می کرد که پنجسال است به حمام نرفته است.

حمامهای قدیم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پایینتر بود؛ چون اگر غیر از این می بود آب به خزانه سوار نمیشد. سر در حمام شکل دیو و رستم و یا شیطان و مالک دوزخ را نقاشی می کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهمیده ام که نقش شیطان و دیو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندین پله پایین می رفتیم تا به سر بنه یا رختکن می رسیدیم. 'بینه' یک حیاط سرپوشیده ای بود که وسط آن حوض بزرگی قرار داشت. اطراف بینه سکوهای بلندی دیده می شد که در آنجا رخت می کندند. استاد حمامی در کنار یکی از آن سکوها یا بالای یکی از سکوها می نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش می گذاشت. از سقف بینه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهی هم چهلچراغ تا بالای حوض آویخته بود. دور تا دور سکوهای رختکن تیر می گذاشتند و به آن تیرها گویهای شیشه ای رنگارنگ می آویختند. یک تغار (کاسه بزرگ س فال ین) محتوی آلو و آب آلو روی چهارپایه نزدیک حوض بود و چندین کاسه کوچک با قاشقهای چوبی پهلوی تغار می گذاشتند. در ایام زمستان به جای آب آلو ، لبو و آب لبو را با کمی سرکه توی تغار می ریختند. علاوه بر استاد حمامی یک نفر به نام 'جامه دار' یک نفر به اسم 'مشت و مالچی' و یک نفر هم به عنوان 'پادو' در سر بینه حضور داشتند و تا مشتری وارد می شد، پادو کفش مشتری را زیر سکو می گذاشت و یک لنگ خشک روی سکو پهن می کرد. مشتری که لخت می شد، پادو یک لنگ دیگر به او می داد. مشتری آن لنگ دوم را به کمر می بست. لباسهایش را توی آن لنگ اول می پیچید و از سکو پایین می آمد. از دالان تاریکی می گذشت، و در صحن حمام را می گشود و توی حمام می رفت. در اینجا چند شاه نشین و چند ایوان و چند طاق نما و یک حوض کوچک آب سرد بود و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و یک پادو، آبگیر و دو سه پادو....»

این نکته جالب هم ناگفته نماند که ایرانیان تا عصر قاجاریه توی خزانه حمام نمی رفتند، زیرا به گفته مورخ معاصر شادوران رحیم زاده صفوی همه حمامهای ایران، درهایش بسته بود و یک روزنه به نام آخور می ساختند که به خزانه متصل بود و از آنجا آب برداشته خود را می شستند. در آن زمان مردم توی خزانه نمی رفتند و درهای خزانه ها فقط قرن گذشته باز شد و موجب کثافت گرمابه ها گشت  

صنعت صابون سازی , صابون را کی ساخت