مروری بر پیدایش چرخ و اتومبیل - مخترع چرخ
بشر از دیرباز در تلاش ساخت وسایلی بوده که بتواند خود، بارو ملزومات مورد نیازش را با صرف نیروی کمتر و سرعت بیشتر جابجا کند.
مخترع چرخ
بشر از دیرباز در تلاش ساخت وسایلی بوده که بتواند خود، بارو ملزومات مورد نیازش را با صرف نیروی کمتر و سرعت بیشتر جابجا کند. بنابه گزارش های تاریخی در۵۵۰۰ سال قبل چرخ بوسیله سومری ها اختراع شد. نمونه ای از چرخ نیز در موزه ملی ایران در تهران وجود دارد که پیشینه آن به حدود۵۰۰۰ سال قبل برمی گرددو از نظر ساختار نسبتاً کامل به نظر می رسد.
برخی اختراع چرخ را به دهقانی چینی بنام »نونگ« در۵۰۰۰ سال قبل منسوب داشته اند و شواهد دیگر حاکیست که چرخ توسط اقوام بین النهرین اختراع شده و این گزارش به حقیقت نزدیک تر به نظر می رسد.
ایران باستان بعنوان یک ابرقدرت در جهان آن عهده، با کشوری به گستردگی بیش از ۱۲ میلیون کیلومتر مربع (حدود۷ برابر ایران فعلی) جهت نقل و انتقال، اخبار و مکاتبات و پیامها، لشگرکشی ها و مراودات خود نیازمند به یک حمل و نقل منظم و کارآمد داشته و بنابراین وجود چرخ و وسایل حمل و نقل در این خطه سابقه ای طولانی دارد.
نقوش حک شده برالواح و سنگ نبشته ها موید این نکته است که وسایل نقلیه بخصوص ارابه و گاری در زندگی مردم به عنوان رکنی جداناپذیر حضور داشته اند.
در طول تاریخ وسایل نقلیه دستخوش تغییراتی شد و طی سالیان متمادی مردم با وسایلی چون پالکی، کجاوه، هودج، تخت روان، کالسکه، دلیجان، درشکه، تروکه و سایر وسایل نقلیه، به حمل و نقل می پرداختند.
همه این وسایل از دو جزء اصلی تشکیل می شد. اول محل قرارگیری انسان وبار ودوم نیروی محرکه که اغلب چهار پایان یا در مواردی انسان ها بودند. با اختراع ماشین بخار توسط »جیمزوات«، موتورها جایگزین نیروی کششی زنده شدند و تحولی بزرگ در صنعت خودروسازی جهان و حمل و نقل بوجود آمد. شروع حرکت خودروسازی با نام مهندس »نیکلاس جوزف کوگنات« افسر ارتش فرانسه که اولین خودرو با موتور بخار را در سال۱۷۶۹میلادی طراحی و اختراع کرد رقم خورده است. این خودرو با سرعت۴ کیلومتر در ساعت حرکت می کرد و هم اکنون در موزه ملی فرانسه نگهداری می شود.
● ورود کالسکه و اتومبیل به ایران
کالسکه که در قرن چهارم میلادی در فرانسه اختراع شده بود در قرن هجدهم در زمان فتحعلی شاه قاجار و از طریق روسیه وارد ایران شد. دراین دوره همچنین یک کالسکه زرنشان توسط انگلستان و کالسکه دیگری توسط ناپلئون به فتحعلی شاه هدیه شد. علیرغم قدمت تاریخی ایران از نقطه نظر ساخت وسایل حمل و نقل در گذشته، ورود خودروسواری به ایران سالها بعد از اختراع آن اتفاق افتاد.
افتتاح راه آهن تهران ری در۱۳۰۱ هجری قمری انجام گرفت. این قطار بنام ماشین دودی معروف بود که همان لوکوموتیو و قطاری است که توسط مهندس »بوتال« فرانسوی با مشارکت بلژیکی ها ساخته و به ایران آورده شده بود. این آغاز ورود تکنولوژی صنعتی حمل و نقل مدرن به کشور بود.
براساس مدارک موجود، ناصرالدین شاه قاجار در سفرهایش به خارج از کشور با اتوموبیل آشنا شده بود ولی هیچگاه تمایلی به ورود آن به ایران از خود نشان نداد و ورود اولین خودروی سواری به ایران۱۵ سال بعد از اختراع آن در سال۱۹۰۰ به سفارش مظفرالدین شاه قاجار صورت پذیرفت. مظفرالدین شاه قاجار در نخستین سفر خود به اروپا دو دستگاه اتومبیل از نوع »رنو« خریداری کرد. (در برخی از اسناد اشاره شده که این دو دستگاه خودرو به مظفرالدین شاه قاجار هدیه شده بود.) این دو دستگاه اتومبیل ها که در ماه اوت۱۹۰۰ (مرداد ماه۱۲۷۹ هجری شمسی) به ایران رسید، نخستین خودروهایی بود که به ایران وارد شد. مستندترین مدرک در این ارتباط نقل قول »کوریلن« مهماندار فرانسوی مظفرالدین شاه قاجار در کتاب وی که ترجمه فارسی آن در همان زمان بنام »بدایع الوقایع« در ایران منتشر شد بدینگونه آمده است:
در ماه اوت۱۹۰۰ در مراجعت اعلیحضرت از جنگل بولونی، دو دستگاه اتومبیل که برای بردن به تهران سفارش داده بودند جلوی عمارت برای معاینه اعلیحضرت حاضر بودند. در هرکدام آنها دو نفر از پیشخدمت های مخصوص حاضر بودند. به امر مبارک مکانیسین ها اتومبیل را به راه انداخته، بعضی حرکات را امتحاناً در حضور اعلیحضرت بجا آوردند و پس از انجام امتحان، سوارها وملتزمین رکاب جابجا شده اتومبیل ها آهسته پهلوی کالسکه همایونی آمدند تا سلطان از نزدیک نیز درست آنها را معاینه کند. چون اتومبیل ها از هر حیث مطابق میل بودند و هیچ نوع عیب و نقصی در آنها مشاهده نشد، حکم اعلی به حمل آنها صادر شد و کالسکه همایونی بطرف عمارت سوورن به راه افتاد.
از دو اتومبیل رنو که بوسیله راننده های فرانسوی به تهران انتقال داده شد، یکی در راه تهران انزلی دچار نقص فنی شد و از حرکت بازماند و دیگری به تهران رسید. اتومبیل در راه مانده در زیر برف و باران و آفتاب به آهن قراضه ای مبدل شد و هیچ تلاشی برای انتقال آنها به تهران صورت نگرفت. سالها بعد جهانگردان اروپایی که به تهران سفر می کردند در خاطراتشان به این اتومبیل قراضه اشاره می کردند.
به دلیل اینکه کوچه و خیابان های تهران آن روز برای حرکت اتومبیل مناسب نبود این خودرو قادر به حرکت در شهر نبود و فقط اغلب روزها در میدان مشق به دستور مظفرالدین شاه بوسیله راننده فرانسوی آن یعنی موسیو »وارنه« به حرکت درآمده و موجب حیرت و شادی مردم می شد.
گاهی اوقات نیز مظفرالدین شاه در خودرو نشسته و برای مردم دست تکان می داد. به هرحال این خودرو هرچه بود وسیله ای برای آشنایی ایرانیان با تکنولوژی جدید دنیای غرب به شمار می آمد. این خودرو در نهایت به محمدعلی شاه قاجار رسید و در سوء قصد نافرجامی که به جان او شد از بین رفت. شاید اشاره به چگونگی اولین حادثه و یا بهتر بگوییم ترور در خودرو در ایران خالی از لطف نباشد. در روز جمعه هشتم اسفند ماه۱۲۸۶ هجری شمسی هنگامی که خودروی محمدعلی شاه قاجار در خیابان باغ وحش (اکباتان امروزی) در حرکت بود توسط چند بمب دستی مورد حمله قرار گرفت.
گفته شده است؛ محمدعلی شاه قاجار قبل از سوار شدن به خودروی خود بعلت عطسه کردن، صبر آمدن، صرف نظر کرده بود و با کالسکه در عقب خودرو حرکت می کرد. و بدین ترتیب از این سوء قصد جان سالم بدر برد ولی خودرو منهدم شد.
شرح اولین حادثه اتومبیل که در ایران منجر به فوت شد بسیار غم انگیز است در نخستین تصادف اتومبیل، درویش خان استاد نامدار موسیقی با خودرویی که از خیابان عبور می کرد، مواجه شد و بر اثر جراحات وارده درگذشت.
● تعمیر و روغنکاری
نخستین مکانیک اتومبیل در ایران، »موسیو وارونه« اولین راننده خودروی مظفرالدین شاه قاجار بود که حرفه خود را به میرزا تقی نام آموزش داد.
آما قدیمی ترین خودروهای بجای مانده از گذشته که در موزه خودرو ایران نگهداری می شود یک دستگاه »موریس اکسفورد«، یک دستگاه »رولزرویس سیلورگوست« متعلق به احمدشاه قاجار و یک دستگاه اتومبیل فیات مدل سال۱۹۱۶ است.
روغن، گریس و روانکارهای مورد نیاز این خودرو از فرانسه وارد می شد و تا سالها پس از تاسیس شرکت ملی نفت ایران، کلیه روانکارهای مورد استفاده در ایران برای اتومبیل و ماشین های صنعتی وارداتی بود. نکته حائز اهمیت اینکه طی هزاران سال ایرانیان برای روانکاری از روغن دانه های گیاهی استفاده می کردند. البته برای چرخ و ابزارهای غیرماشینی، اما پس از ایجاد شرکت ملی نفت ایران، روانکارهای ایرانی به بازار آمد و۵۰ سال پیش نیز شرکت نفت پارس نخستین تولید کننده پخش خصوصی روانکارها در تولید روانکار برای اتومبیل و ماشین های سنگین، صنعتی و غیره نقش سازنده خود را آغاز کرد که همچنان ادامه دارد.
منابع و ماخذ:
۱ اینترنت
۲ نگاهی به تاریخچه اتومبیل
۳ مطالعات گردآورنده
ماهنامه نفت پارس ( www.naftepars.ir )
,