نقاشی کودکان و مفاهیم آن(2)

جلب میشود. و حرکات را با چشمانش تعقیب میکند. کمی بعد او سرش را هم اندکی بطرف اشیاء و یا اشخاص در حال حرکت میگرداند. در سه ماهگی او مرتب به دستهایش مینگرد و اشیاء را لمس میکند. از این زمان است که وی تجارب اساسی و مداومی در جهت فعالیتهای فکری و عاطفی خود پیدا میکند. در سال 1972 بوور (1) در آزمایشی نشان داد که بر خلاف عقیده عمومی، نوزاد چند ماهه کاملاً قادر است بین تصویرهای دو بعدی و سه بعدی اشیاء تمایز قایل شود، جهتهای مختلف را در فضا تعقیب کند، و بنا بر گفته بریمر (2) به کمک ذهن و مغز خود از میان چند شییء یکی را برگزیند.

این کشفیات علمی بر پژوهشهایی که راجع به کودکان انجام میگرفت اثر بسزایی کرد- اگر چه روابط بزرگسالان و کودکان در بیشتر مواقع هنوز مشخص نبود و اعمال کودکان برای بزرگسالان نا مفهوم مینمود. بزرگسالان اصولاً امکانات فکری و عاطفی کودک را در سنین قبل از مدرسه ناچیز میشمارند، زیرا کودک هنوز مانند زمانی که به مدرسه خواهد رفت، مجبور به انجام تکلیفی نیست و یا بطور کلی در بسیاری جهات او هنوز به بزرگترها وابسته است. ولی بنابر نوشته دوگراداو پونزو (3) به مجرد اینکه کودک به مدرسه میرود، همه از او انتظاری بیش از قدرت واقعیش دارند. بزرگسالان اصولاً نوزاد را به عنوان موجودی کاملاً بی دست و پا و حقیر مینگرند و عملاً نیز او را در قنداق میپیچانند و در گهوارهاش قرار میدهند، و اطراف آن را با پرده میپوشانند تا نتوانند کوچکترین حرکتی کند و یا جایی را بیند، و در مقابل هر عمل واکنشی نشان دهد. در صورتی که ثابت شده است که نوزاد از اولین روزهای تولدش به اطراف خود نگاه میکند.

1- مراحل تکامل خط خطی کردن

آن چه کودک به صورت خط خطی عرضه میدارد، به دلایل تکاملی نیز با هم توفیر دارند، و خط خطی کردنهای یک کودک یک ساله از نظر گستردگی و ساختار با نقش و خطهایی که یک کودک 3 ساله میکشد، خواه ناخواه فرق اساسی دارد.

کودکان معمولاً در یک سالگی است که مداد دردست میگیرند ولی به جای خط کشیدن بیشتر با مداد بر روی کاغذ میکوبند و بنابراین، به آسانی موفق نمیشوند اثر بر روی کاغذ بر جای گذارند، ولی سرانجام در 18تا 20 ماهگی بطور کامل موفق به خط کشیدن میشوند.

بررسیهایی که توسط کلوگ (11) در مورد کودکان کشورهای مختلف جهان صورت گرفته، نشان میدهد که از نقش کشیدن وجود دارند که نزد تمام کودکان دنیا یکسان هستند. پیدایش این روح نقش نگاری با عوامل رشد عضلانی و عصبی کودکان ارتباط مستقیم دارد. طبق این بررسی تکامل نقش نگاری در نزد کودکان طی پنج مرحله اصلی صورت میگیرد، که به ترتیب عبارتند از: اثر یا خط نا مشخص، خط مشخص یا اشکال هندسی در هم، طرح یا در کنار هم قرار گرفتن چند شیئ، اجتماع چندین شکل مختلف و تصویرنگاری. در هر حال این پیشرفت به صورتی کاملاً منطقی انجام میگیرد و مرحله بعدی همیشه ترکیبی است از علائم مرحلههای قبلی. به طور مثال علامت صلیب (+) که وقتی در مرحله دوم قرار میگیرد، از برخورد دو خط افقی و عمودی مرحله اول بدست آمده است.

2- کودک و میمون

دانستن این نکته جالب توجه است که کودک در نخستین مرحله خطنگاری، رفتاری همانند انسانهای اولیه دارد. بنا به پژوهش موریس (15) در واقع شامپانزهها و گوریلها نیز دوست دارید خطنگاری کنند. آنها هم مانند کودکان برای لذت بردن علائم و خطوطی رسم میکنند. و نیز میتوانند با چشمهایشان حرکات مداد را به خوبی کنترل و تعقیب کنند. موریس متذکر میشود که میمونها نیز مانند کودکان دو سال و نیمه، قابلیت ن را دارند که خطوط و اشکال مختلفی از قبیل: کشیدن خطوط و علائمی در محدوده، سطح کاغذ، تعادل بخشیدن به تصویرهای نا متعادل، تکمیل کردن تصویر ناقص، رسم خطوط صاف و یا زاویهدار و اشکال هندسی رسم کنند. آنها نیز مانند کودکان برای لذت بردن نقاشی میکنند. و هیچ اجتیاجی به پاداش و جایزه ندارند. طبق آزمایشاتی که انجام گرفته در مواقعی که به شامپانزه به خاطر یک خط نگاری پاداشی داده شده علاقه حیوان نسبت به نقاشی کردن کم شده و توجه او بیشتر به پاداش جلب شده است. این مسئله در مورد کودکان نیز صادق است. زمانی که برای هر نقاشی به کودک پاداشی کودک داده میشود، او نیز کم کم نسبت به لذت بردن خود بخودی از نقاشیهایش بی میل میشود. و بیشتر به جایزه و پاداش توجه میکند.

ب- تکامل چهرهنگاری

1-آدمک

در فاصله سه تا چهار سالگی، کودک سعی میکند تصویر شخص یا اشخاصی را بکشد. این تصویر شامل عناصر مشخص و معینی از قبیل یک دایره، به جای سر، و در اطراف چند خط به عنوان بازوها و پاهاست.

علت ساده بودن نقاشی در این سن از عدم شناخت تکنیک ناشی نمیشود، بلکه این درست همان تصویری است که کودک از بدنش در ذهن دارد. این تصویر، دارای یک سر است که برای کودک مهم جلوه میکند. زیرا سر موضع حسهای شنوایی و بینائی است و این دو، بر قراری ارتباط با خارج را مسیر میسازند. و دیگر این که دارای بازوهایی است که امکان گرفتن و لمس کردن اشیاء را در بر دارد، و دارای پاهایی است که امکان جابجا شدن را فراهم میکند. کودک در سالهای اول زندگیاش هنگام کشیدن آدمک، بدن او را فراموش میکند زیرا به نظر او وظیفهو عمل بدن زیاد مهم نیست، محصول گرافیکی که بر اثر ادارک کودکان این سن و سال در همه نقاط جهان بدست میآید موجودی است که در همه جا شکل واحدی دارد- فقط ممکن است که این موجود به صورت افقی یا عمودی یا اریب بر روی کاغذ کشیده شود. بعد از این مرحله است که کم کم در داخل یک دایره، دو چشم بزرگ نمایان میشود (شکل 5). این موجود دارای دو چشم میشود، زیرا برای کودک هیچ چیز مثل چشمها در صورت او را جذب نمیکند. آنچه نوزاد را نیز به خود جذب میکند و او آشنا را از نا آشنا تشخیص میدهد، همین چشمها هستند.

3-صورت یا پرتره

تکامل تدریجی نمایش آدمک ابتدا از ترسیم با شروع میشود و سپس به دیگر اندامها میرسد، ولی در مورد نقاشی صورت یا پرتره این روند از بعضی جهات دگرگونه است. طی آزمایشی از شاگردان چند کلاس دبستانی یعنی شاگردانی که میتوانند بین تصاویر شخصیتهای مختلف فرق بگذارند، خواسته شد که تصویر خود و دیگر شخصیتهای مورد نظر را ترسیم کنند.

این آزمایش نشان داد که فقط 39 درصد از بچهها که از نظر سنی بزرگتر از بقیه بودند صورت یا پرتره خود و دیگران را گاهی حتی با نیم تنه کشیدهاند و 61 درصد بقیه با آنکه برای آنها توضیح داده شده بود که فقط تصویر چهره از آنها خواسته شده، همگی آدمکهایی با بدن و دست و پا کشیده بودند.

تصور کلی از چهرهنگاری یا پرتره که محدود به سرو صورت میشود، برای کودکان نامفهوم، و یک برداشت تجریدی بزرگسالانه است. کودک اصولاً شخص را به طور کامل میبیند، و تصویر هر فرد مورد نظر را از سر تا پا ترسیم میکند ولی به مرور با زیاد شدن سنش موفق به درک پرتره یا صورت میشود. از طرف دیگر این احتمال وجود دارد که نمایش کامل آدمک نشانه آگاهی جدید کودک از بدن انسان باشد و او میخواهد بدین وسیله شناخت خود را از واقعیتها به اطلاع اطرافیان برساند. ضمن تجزیه و تحلیل تصاویر چهره که توسط کودکان کشیده شده، بدین نتیجه رسیدیم که روند پیشرفت از لحاظ بکارگیری تمام اجزاء چهره، روند منطقی و معینی ندارد، بدین معنی که در پرتره حتماً به ترتیب چشم، دهان، بینی و گوش قبل از مژه و مردمک چشم و داخل گوش ظاهر نمیشوند.

در نقاشیهای مورد آزمایش ما، مردمک چشم بیش از بینی، و ابروها و مژگان بیش از گوش ظاهر میشوند. در واقع کودک برای درک و شناخت خود از دیگران، از طرفی از مشخصات چشمگیر افراد که کلی و عمومی است (چشم قبل از بینی و دهان قبل از گوش مورد توجه قرار میگیرد) و از طرف دیگر از فکر شخصی خود نسبت به آنها که کاملاً ذهنی است، کمک میگیرد و سعی میکند قبل از شروع به ترسیم، مجموعه تشخیص خود را عمق و کمال بخشد، و خصوصیت هر کس را هر چه بیشتر مشخص کند.

نقاشی کودکان و مفاهیم آن(2)

مطالب مشابه :

آموزش نقاشی .....میمون

میمون

نقاشی کودکان ومفاهیم آن

نقاشی کودکان و مفاهیم آن(2)

نقاشی های زیبا و کارتونی برای کتاب قصه کودکان و انیمیشن

ماجرای تپلک و زیرک

آموزش آبرنگ water color