طرح و نقش(نقوش هندسی- گره و ...)

و دومین مطلب این که با تکرار طرح گره در کنار آلات گره، یکدیگر را کامل کنند و توانایی ایجاد زمینه ی گسترده تری را داشته باشند.

گره ها شامل گره کند،گره تند،گره شل،گره کندو شل،گره تند وشل هستند.

گره کند دارای آلتی به شکل پنج ضلعی منتظم است.

در گره تند از راس هر پنج ضلعی به رئوس مقابل وصل کرده ،ستاره ی پنج پر حاصل

می شود که آلت گره تند است.

در گره شل از راس هر پنج ضلعی با زاویه ی 18 درجه نسبت به ضلع پنج ضلعی رسم می کنیم.

ستاره ای پنج پر اما متفاوت و باز تر از پنج تند

حاصل می شود.

گره «تند وشل»و«کند وشل»اختلاطی از این دو گره است.

گره دارای خاصیت تکثیر در درون خود است ،یعنی می توان طرحی از گره کند را رسم کرد و سپس این گره را مجددا کند کرد و این عمل را به همین نحو ادامه داد (گره در گره ،شاه گره). گره های چند زمینه ای به گره های گفته می شود که دارای شمسه های گوناگون هستند؛ مثلا گره 8و10 دارای شمسه های 8و10 خواهند بود.همان طور که گفته شد گره های دارای قواعد دقیق هندسی اند به جز گره های دستگردان که برای گنجاندن شمسه های10 و12 در یک زمینه احتیاج به فشردگی ویا باز شدن آلت ها دارد و از قاعده ی دقیق هندسی به صورت دقیق بهره نمی گیرد . معمولا برای نشان دادن آلات گره از «بوم آلت»و «رو آلت»استفاده می کنند به این ترتیب که آلت هایی که در کنار هم قرار می گیرند؛ یک در میان برجستگی و فرو رفتگی پیدا می کنند و یا در کاشی کاری و غیره اختلاف رنگ پیدا می کنند و یادر اکثر مواقع توسط یک باریکه ی کاشی عمدتا آبی رنگ به نام «حمیل »از یکدیگر تفکیک می شوند.

آلت های گره

آلت های گره کند-1

زوایای آلت های گره تند:

در اشکال هر تقسیم معادل 36=10/360

درجه یک دهم دایره است.36

زوایای آلت های گره تند:

آلت های گره شل:

گره ده (10) :

مرسوم ترین ،منظم ترین و زاینده ترین نوع گره است..

گره کند 10

شش نوع گره کند ده می توان رسم کرد که عبارتند از:

گره کند دو پنج یا ام الگره 1-

2-گره کند طبل قناس

3-گره کند سرمه دان

4-گره کند سرمه دان قناس کوچک

5-گره کند سرمه دان چهار شمسه

6-گره کند سرمه دان قناس بزرگ

گره تند 10

پنج نوع گره تند ده می توان رسم کرد:

گره تند دو پنج 1-

2- گره تند قناس پابزی

3- گره تند طبل و پابزی از سرمه دان چهار شمسه

4- گره تند پابزی دو برگ چناری از کند سرمه دان

گره تند از سرمه دان قناس کوچک 5-

انواع گره تند 10 هم از تند کردن گره کند به دست می آید . و هم مستقلا توسط خط رزم رسم می شود.

گره در گره:

چنانکه یک زمینه ی ام الگره آنقدر در درون خود تند وسپس کند شود که تمام آلت ها ی گره را در بطن خود به وجود آورد ، گره در گره خواهد بود.

ام الگره پس ازطی چهار مرحله تند و کند شدن به گره در گره کند تبدیل می شود.

ام الگره پس ازطی پنج مرحله تند و کند شدن به گره در گره تند تبدیل می شود.

مرحله ی سوم گره درگره ،گره ی سرمه دان قناس بزرگ نام دارد.

شاه گره:

چنانچه یک زمینه ی گره ده (تند یا کند)رسم شود و سپس هر آلت این گره توسط گره ی ریزتری (تند یا کند)خورد شود شاه گره خواهد بود.

خورد کردن آلت های گره به این معنی است که هر آلت توسط گره ریزتری در بر گرفته شود.

گره های یک زمینه ای

غیر از گره ی 10 گره های یک زمینه ای دیگر هم می توان رسم کرد . مثلا در گره 8 شمسه های 8 و در گره 12 شمسه ها ی 12 خواهیم داشت.

گره های چند زمینه ای یا دستگردان

گره هایی هستند در یک سوی زمینه ،شمسه ی 10 و در دیگر سو شمسه ی 12 ودر میان شمسه ی 9 داشته باشیم. در این حالت چون آلت های گره از یک سو10وا ز سوی دیگر 12و سپس 9 خواهند بود ،فشرده یا گشاد خواهد شد که دستگردان نامیده می شود.

گره«کند دو پنج»یا ام الگره:

این گره را ام الگره نامیده اند . زیرا مادر دیگر گره ها ست و انواع گره 10 بر اساس این گره رسم می شود.

قائمه ها ی روبروی هم ،که شمسه در آن قرار می گیرد را توسط خط گیر ها (شعاع ها) به 5 قسمت مساوی تقسیم می کنیم( 18=5/90 ). عرض زمینه اختیاری است.

گره تند:

گره تند دو پنج:

گره های تند را از دو راه می توان رسم کرد:

ا) از طریق تند کردن گره کند

از طریق رسم )2

گره در گره:

اگر در یک زمینه گره کند دو پنج رسم کنیم و سپس آن قدر تند و سپس کند و دوباره تند

شود که به یک زمینه ی گره با تمام آلت های آن برسیم ، گره د ر گره خواهیم داشت.

خصوصیت گره حالت زایندگی آن است به طوری که از درون هر گره می توان گره

دیگری رسم کرد این مطلب به خوبی در گره در گره نمایان است.

شاه گره:

هر گاه آلت های گره در هم خرد شوند به نحوی که گره های درونی هم با یکدیگر تشکیل یک زمینه ی گره کامل بدهند ، شاه گره خواهیم داشت.که روش های مختلف دارد .

شاه گره

آلت چهار لنگه(شاه گره)

گره درآجروکاشی:

مقرنس ورودی کاشی کاری مسجدسپهسالار تهران(گره تند درشت وسپس درون آن به وسیله ی گره ریز تر خرد شده)

مسجد لرزاده ی تهران سقف شبستان زنانه بوسیله ی گره تند خورده شده

ازاره ی مسجد جامع یزد ایوان غربی مسجد جامع اصفهان(صفه ی استاد) استفاده از شمسه8،10و...

گره درفضای زیرگنبد (در شبستان مسجد جامع اصفهان) شمسه ی9

مسجد سپهسالار تهران کار استاد لر زاده مقرس سنگی سرستون بر روی رومی های بین چشمه

هابه وسیله ی گره کند گچ بری شده است.

2- نقوش گیاهی

اسلیمی،ختایی ونشان:

در نقاشی ایرانی وبه ویژه نقوش تجریدی و قدسی،هرگزمحاکات وتقلید از

جهان محسوس و نمایش صورت های طبیعی-که اشکال سه وجهی هستند-

مورد نظرهنرمند نبوده،زیرا این عالم را فانی وهمه ی ممیزات آن را گذرا

می دانسته و نمایش اشکال سه بعدی نیز نیرنگ به شمار می رفته اند.

با حذف پرسپکتیو وبعد نمایی عالم هنر اسلامی وسعت بیشتری می یابد و به ساحت اقدس خیال محمود نزدیک تر می شود . ازسویی زمان و مکان باقی

در هم شکسته شده و تصویری تمثیلی از زمان و مکان نمایان می گردد.

الف)ختایی:

ختایی مشتمل بر گل و برگ و غنچه و گره و ساقه است .

1- گل گرد

شکل گیری گل از طریق تکرار دایره (تکرار دایره در درون دایره از یک الی هفت بار )

2- گل برگ

شکل گیری گل از طریق تکرار برگ(تکرار برگ در درون دایره از یک الی هفت بار )

3- گل گرد با تزیین برگ

شکل گیری گل از طریق ترکیب دایره و برگ(تکرار دایره با تزیین برگ در درون دایره از یک الی هفت بار )

4-گل برگ با تزیین دایره

شکل گیری گل از طریق ترکیب برگ ودایره (تکرار برگ با تزیین دایره در درون دایره از یک الی هفت بار )

تزیین گل:

1)دندان موشی و انواع مختلف آن

دایره ی سه دندان موشی دایره یدو دندان موشی دایره ی یک دندان موشی

2)کنگره و انواع آن

غنچه

نرگسی

سه پر

چهار پر

پنج پر

شش پر

لاله عباسی

گل برگ چناری

برگ کنگره ای

لاله عباسی

ب)اسلیمی

تمامی منحنی های اسلیمی رویی به درون ورویی به بیرون دارند.

معنای اسلیمی : اسلیمی از ریشه ی واژه ی «سلم»به معنی آشتی و صلح و سلامت است و ممال کلمه ی اسلام نیز هست که ریشه ی لغوی آن تسلیم در برابر فرامین حقانی است.

(سلم در لغت نامه ی دهخدا نام درختی است با میوه های شفابخش)

تاریخچه : اسلیمی نقوشی است که با اقتباس از مانویان و میتراییان و زرتشتیان که در دوره ی اسلامی به کمال رسیده است.

صورت اسلیمی : در صورت و ظاهر به سروی ماند که در حلقه ی وجود سر خم کرده و تسلیم تعظیم را نشان می دهد.

در مجموعه ی اسلیمی چند عنصر وجود دارد که اعضای ساقه ی اسلیمی را نشان می دهند .

که عبارتند از:

1-بته جقه(اسلیمی) 2- سر اسلیمی

3-چنگ وگره 4- نشان

1-بته جقه

روش اول

1- روش ترسیم هندسی بته جقه توسط دو دایره است.

دو دایره، درون یک دایره ی بزرگتر.

2-انتخاب یکی از دوایر و ترکیب آن با زاویه ی بزرگتر تشکیل بته جقه را می دهد. این عمل با حفظ قاعده در سه دایره و بیشتر نیز تکرار می شود.

روش دوم

این روش نیز با تناسبات روش اول هم خوانی دارد.

به وسیله ی ترسیم دو نیم دایره با قطر مساوی روی

خط است قطر نیم دایره ی سوم دو برابر نیم دایره

های قبلی خواهد بود .(1)

بته جقه را درصورت کشیدگی اغراق آمیز،اسلیمی

می گویند؛

تک اسلیمی را می توان در خود تکرار و به دواسلیمی تبدیل کرد.

و هم چنین دو اسلیمی را به سه و چهار اسلیمی تبدیل

کرد .(4)

2- سراسلیمی:

برای تزیین اسلیمی ، گاهی در انتهای آن این عنصر آورده می شود.

3- چنگ وگره:

گره در اسلیمی و ختایی صورت مشترک دارد اما چنگ در اندازه ای بزرگتر نسبت به گره و متناسب با اندازه ی اسلیمی تعبیه می شود.

چنگ توسط دو دایره

رسم می شود و در

مجاورت اسلیمی به

گونه ای دیگر است.

(1)

در استقرار اسلیمی روی ساقه ی نیلوفری

یا عشقه هم چون ختایی همه ی عناصر به

سوی درون مرکز ساقه جهت دارند.(2)

انواع اسلیمی ها:

1- ساده

2- خرطومی یا فیلی

3- دهن اژدری

4- ماری یا ابری

5- پیچک

اسلیمی

نشان

در نقوش تجریدی به غیر از ختایی واسلیمی عنصر دیگری وجود دارد با نام نشان.

از این رو که شروع ساقه ها در ختایی و اسلیمی باید در حجاب باشند،این محل اختفا که شروع ساقه ها را به پنهانی رمز آلود دعوت می کند «نشان » نام دارد.

لچک و کتیبه ی نشان

بته جقه ی نشان

دل نشان(3)

ابرک نشان یا اسلیمی ماری(4)

نقش در نقش

شرفه

نشان ها در شمسه بری

نشان

اصول قابل اهمیت در کلیات نقش:

الف) رعایت دقیق مراحل کل به جز

ب) حفظ اصول زیبایی شناسی اعم از تعادل،توازن،تقارن،تشابه،تناسب و تقسیم درست سواد و بیاض،تقسیم مناسب سیاهی ،نقش و کنترل سفیدی نقش به اندازه ی خوشایند.

پ) رعایت اصول حسن و استحان .به این معنی که در چرخش حلقوی و دایره ای شکل ساقه ها هیچ خمیدگی و شکستگی دیده نشود.

ت) رعایت اصول هماهنگی و تناسب و حسن همجواری :رعایت تناسب در اندام که نتیجه ی آن ریتم در کار است . مثلا در ختایی رعایت کوچکتر بودن غنچه از گل

ث) رعایت تناسب اتصال و انفصال. چرخش ساقه ها همواره با گل و در اسلیمی با عناصر مربوطه و اتصال ساقه ها هماهنگ بوده و دور دورانی را طی کند.

ج)رعایت اصل بدیع و نوآوری

نمونه هایی از نقوش گیاهی

استفاده از نقوش گیاهی در مسجد جامع اصفهان نمایش اسیمی و ختایی

معروفترین نقوش گیاهی عبارتند از:

پالمت یا پالمیر( نخل )، تاک،پیچک، گل نیلوفر(گل لوتوس)با دوازده گلبرگ نماد

خورشید و الهام گرفته از نیلوفر آبی که مشهورترین گل در تزیئنات حجاری های پارسه است، نقش انگور و انار،برگ انجیروبلوط نقش هایی شبیه برگ اما استیلزه شده.

( استیلیزه یا برساو کردن = طرح خلاصه شده)

نقوش گیاهی در نقش برجسته های تخت جمشید

نقوش گیاهی در تخت جمشید

3- نقوش انسانی و حیوانی

4-نقوش خط وکتیبه

نقوش خط و کتیبه ها:

خطوط بنایی از نظرزیبایی دارای اساسی

فرهنگی-اجتماعی هستند که در معنویت ریشه دارد و با پیروی از ویژگی و اصول خاصی

به دست توانای انسان هنر مند با ایمان شکل گرفته اند.

منابع وماخذ :

1- زمرشیدی - حسین، گره سازی

2-زمرشیدی - حسین ، کاشی کاری ، جلد سوم : خط معقلی ، انتشارات کیهان

3- کیانی -محمد یوسف ، مقدمه ای برهنر کاشی کاری ایران ، انتشارات موزه ی رضا عباسی

4-ماهر النقش- محمود، کاشی کاری ایران ، انتشارات موزه ی رضا عباسی،

1362

5- اسکندرپورخرمی - پرویز ( - 1338) ، اسلیمی و نشان ها، انتشارات سازمان چاپ وانتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،1383

6- اسکندرپورخرمی – پرویز ( - 1338) ، گل های ختایی ، انتشارات سازمان چاپ وانتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،1383

7- سیف - هادی، نقاشی روی کاشی ، ترجمه : مهوش مجذوب ، انتشارات سروش، 1376

طرح و نقش(نقوش هندسی- گره و ...)

مطالب مشابه :

بته جقه را بسیار دوست می دارم...

نقش ایرانی- سرو راست قامت تا بته ی خمیده

سیر و تحول بته جقه در ایران

نقوش گلیم بختیاری

دانلود بته جقه - پترن بته جقه - بافت بته جقه - پس زمینه بوته جقه- iranpsd 003913

تحقیق هنر - فرش ایران و چگونگی طبقه بندی آن

سیر تحول و تطور بته جقه در قالی ایران

طرح و نقش(نقوش هندسی- گره و ...)