شهرستان سردشت
تقسیمات کشوری
تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:
بخش‌ها
شهرها
دهستان‌ها
دهستان‌های بخش مرکزی
دهستان‌های بخش وزینه
- دهستان گورک نعلین(دهستان منگور سردشت)
- دهستان ملکاری
ساعت ۴:۳۰ بعد از ظهر هفتم تیرماه سال ۱۳۶۶این شهر مورد حمله شیمیایی جنگنده های عراقی قرار گرفت، هفت بمب شیمیایی به این شهر اصابت کرد که چهار عدد از آنها به مرکز شهر وسه بمب دیگر در یک دره نزدیک روستاهای سردشت فرود آمد. ۱۰۹ نفر از ساکنان شهر در دم شهید شدند، همان سال وزارت امورخارجه در نامه‌ای به سازمان ملل تعداد کشته، مجروح و بازماندگان بمباران را چهار هزار و ۶۰۰ نفر اعلام کرد
مردم سردشت به زبان کردی سورانی و با لهجهٔ مُکریانی صحبت می کنند.
سورانی موکریانی شاخه ای از کردی کرمانجی شمالی محسوب می شود و قرابت های همسان با سورانی هولیر در استان اربیل و سورانی بابانی استان سلیمانیه در کردستان عراق دارد.
از شخصیت های تاریخی سردشت می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
سردار عزیز خان مکری ( وزیر جنگ ناصرالدین شاه قاجار[نیازمند منبع] و حاکم آذربایجان)، .
عمرپاشا .
ملا خلیل منگور(گوراومر) روحانی و مبارز کردستان
خدراغا گورک رییس ایل گورک .
ملایوسف اصم، شیخ امین نقشبندی، شیخ مولانا .
سردشت از کانون های مهم تمدن های باستانی و تاریخی همچون ماد، اورارتو، مانا و آشوری ها به شمار می رود.
از ایلات و عشایر سردشت می توان به ایل گورک، منگور، ملکاری، ایل بریاجی، میراودلی و بیگ زاده را نام برد.
پراکندگی عشایر سردشت به شرح زیر است :
گورک : شهر ربط ،؛ اطراف نستان و پاراستان، سیسر، هندآباد، بریسو، اطراف جاده مهاباد و بوکان
منگور: منطقه میرآباد، آلواتان، دوله تو، دارمه کون، سوستان، گرور، نیزه، دشت وزنه
ایل بریاجی و ملکاری : سردشت، نلاس، بیوران، قلعه رش، بیزیله، بیشاسب، ملاشیخ، مزرا
میراودلی : آلان و بیژوه، بیتوش
بیگ زاده و باپیرآقایی : سردشت، شلماش، آلان.
جمعیت
جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۰۴۱۴۶ نفر بوده است که از این تعداد ۵۲۴۹۴ نفر آنان مرد و ۵۱۶۵۲ نفر آنان زن بوده اند. جمعیت شهرستان سردشت براساس پبش بینی های نرخ رشد سالانه و احتساب مهاجرت های منظور نشده در آمارها در سال 1390 بالغ بر 118،000 نفر می باشد.و دارای رشد 3.6 درصدی جمعیت می باشد.
ویژگی های توریستی - تجاری و صنعتی
ناحیه سردشت به دلیل وجود جاذبه های طبیعی – محیطی و مناظر بکر و فوق العاده و همچنین آداب و رسوم و ویژگی های ناحیه در استان و حتی کشور یک محدوده جغرافیایی استثنائی است. جاذبه های طبیعی – محیطی از جمله (آبشار شلماش در فاصله ۸ کیلومتری شهر، گردنه زمزیران بین سردشت و مهاباد، آبشار رزگه در منطقه آلان، آبشار چکوو تفرجگاه خدرآباد و پردانان و دره گرژال در جاده سردشت به پیرانشهر، دشت وزنه در دامنه کوهستان های قندیل، دشت باژار، تفرجگاه و مصیف زوران، تفرجگاه بیوران و باساوه، کانی گراوان در کیلومتر ۱۵ جاده مهاباد، و وجود ۹۰٬۰۰۰ هکتار جنگل در سطح ناحیه و چشمه سارهای متعدد، جاذبه های فرهنگی (آداب و رسومات خاص)، آثار تاریخی و باستانی ناحیه (از جمله قلعه باستانی ربط در ۱۵ کیلومتری شهر مربوط به هزاره قبل از میلاد، شهر موساسیر ربط مربوط به دوران مادها، مربوط به دوره اشکانیان در فاصله 2 و 3 کیلومتری شمال شهر، محوطه تاریخی ساوان در فاصله 25 کیلومتری شهر، پل قلاتاسیان مربوط به دوره سامانیان، حمام قدیمی در داخل شهر مربوط به دوره عزیزخان موکری وزیر کرد که مربوط به دوران قاجاری است و محوطه های تاریخی متعدد که هنوز در سطح ناحیه شناسایی و کشف نشده اند.را می توان به عنوان بستر و زمینه ساز رشد و شکوفایی ناحیه در زمینه های مختلف اجتماعی و اقتصادی و توریستی دانست؛ با ذکر این اوصاف باید گفت که سردشت قابلیت تبدیل به منطقه نمونه گردشگری را دارد.
شهرستان سردشت دارای دو بازارچه فعال مرزی کیله و بیژوه در منطقه آلان است . که از طریق گمرک قضایی و بازارچه کیله در سال ۱۳۸۹ ۵۷ میلیون دلار کالا صادر شده است. سردشت مبداء صدور کالاهای خارجی به بازارچه ها و پاساژهای شهرهایی چون بانه، مهاباد و پبرانشهر و حتی ارومیه، میباشد.چالب توجه اینکه این در شهرهای مذکور کالاها با قیمت های گذاف تر فروخته می شوند ولی در شهر سردشت با قیمت نازل می توان آنها را خرید.
شهرستان سردشت بهترین و نزدیک ترین شهر آذربایجان غربی به شهرهای اقلیم کردستان، عراق، و حوزه مدیترانه میباشد.در آینده ای نزدیک مرز بین المللی کیلا در سردشت افتتاح خواهد شد که نزدیک ترین مسیر از تهران و مرکز کشور به شهرهای هولیر(اربیل) و دهوک و سلیمانیه خواهد بود.
همچنین سردشت دارای گمرک و مرز زمینی کیله با کردستان عراق می باشد که درحال تبدیل شدن به مرز بین المللی است . فاصله سردشت از طریق راه آسفالته با مرز ۱۴ کیلومتر و فاصله هوایی سردشت با نقطه صفر مرزی کیله ۸ کیلومتر می باشد، و فاصله سردشت با قلادزه (قلعه دیزه) ۳۵ کیلومتر و با رانیه ۶۵ کیلومتر و با هولیر(اربیل) ۲۰۰ کیلومتر می باشد. با افتتاح مرز بین المللی کیله، سردشت به دروازه ترانزیت ایران در شمال غرب به کردستان عراق، ترکیه، سوریه و حوزه مدیترانه تبدیل می شود.
كردهای كردستان، سردشت را زادگاه زرتشت پنداشته و آن را گرامی می دارند. سردشت یکی از شهرستان های کردنشین استان آذربایجان غربی است که در ناحیه ی جنوب باختری این استان و در مرز ایران و عراق قرار گرفته است. سردشت طبيعتی بسيار زيبا و آبشار معروفی دارد. مردمان این منطقه به کشاورزی و دام داری اشتغال دارند. در اين منطقه آثار تاريخی ويژه ای نيز كشف شده است.
مکان های دیدنی و تاریخی
سردشت طبيعت وحشی زيبا یی دارد و آبشار آن مهم ترین جاذبه طبیعی این
منطقه به شمار می آید. در اين منطقه آثار تاريخی ويژه ای نيز كشف شده که
هنوز در دست مطالعه و بررسی است.
صنايع و معادن
صنایع شهرستان سردشت محدود به صنایع دستی و صنایع کوچک کارگاهی است.
این منطقه در مسیر توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهی در آن
دیده نمی شود.
کشاورزی و دام داری
کشاورزی و دام داری اصلی ترین شغل ساکنان منطقه ی سردشت را تشکیل می
دهد در این منطقه محصولاتی چون: گندم و جو و انواع محصولات باغی به عمل می
آید. دام داری در مراتع این شهرستان بیش تر به صورت سنتی رایج است و
محصولات تولیدی به مصارف داخلی منطقه می رسد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
كردهای كردستان، سردشت را زادگاه زرتشت پنداشته اند و از آن جا كه
اين را در كردی زرتشت و زرادشتره می گويند، عقيده دارند كه سردشت از نام
زرتشت گرفته شده كه بعد از حمله اعراب به ايران، به سردشت تغيير نام داده
است. واژه سردشت مركب از دو كلمه «سر» و «دشت» است که آغاز دشت يا دشتی كه
تا رود زاب ادامه دارد؛ معنا می شود.
مشخصات جغرافيايي
ارتباطات و راه ها
شهرستان سردشت دارای جاده مستقیم با شهرهای ارومیه، مهاباد، بانه، پیرانشهر و بوکان می باشد، که البته جاده بوکان به طول 105 کیلومتر شوسه و فقط 55 کیلومتر از سمت بوکان، آسفالت است.
همچنین سردشت دارای جاده آسفالته مناسب با کشور عراق و اقلیم فدرال کردستان عراق می باشد.فاسله سردشت با اولین شهرها در اقلیم فدرال کردستان عراق به صورت زیر است :
Ghaladze قلعه دیزه(قه لادزی): 35 کیلومتر - Ranyaرانیه: 65 کیلومتر
Sangasar سنگسر = 50 کیلومتر Jarawe ژاراوه 45.ک.م
کویسنجق = 110 .ک.م(Koya ) اربیل (هولیر)= 200 Hewler
سلیمانیه = 225 ک.م Silemani -کرکوک Kerkuk =(از طریق کویسنجق )265 ک.م
Duhok دهوک = 355 ک.م Zaxo زاخو= 405 ک.م
فاصله سردشت با شهرهای اطراف
ارومیه= 195 کیلومتر ( از طریق جاده اشنویه)
مهاباد= 120 کیلومتر
پیرانشهر= 85 کیلومتر
اشنویه= 125 کیلومتر
بانه= 67 کیلومتر
سقز = 125 کیلومتر نقده= 127 کیلومتر ماکو= 430 کیلومتر
بوکان= (105 کیلومتر، از طریق جاده شوسه : 165 کیلومتر از طریق سقز ) تبریز= 340 کیلومتر
مرزترکیه، سرو؛ ارومیه = 235 کیلومتر مرز ترکیه بازرگان، ماکو =440 کیلومتر
مرزعراق، حاجی عمران، پیرانشهر= 94 کیلومتر مرز کیله -Kele, سردشت= 14 کیلومتر
تکاب= 220 کیلومتر (از طریق سه راهی جاده سقز-دیواندره) دیواندره= 215 کیلومتر سنندج = 305 کیلومتر کرمانشاه =430 کیلومتر ایلام= 585 کیلومتر
زنجان = 405 کیلومتر تهران= 740 کیلومتر
شهرستان سردشت (کردی : Serdeşt) یکی از شهرستان‌های مرزی و کردنشیناستان آذربایجان غربی است که در جنوب غربی این استان و امتداد جنوبی ارومیه قرار دارد و با شمال کشور عراق و اقلیم کردستان عراق همسایه است. مرکز این شهرستان، شهر سردشت بوده و مردم این شهرستان کردزبان می‌باشند و با با لهجه سورانی موکریانی صحبت می کنند.
سردشت از شمال و شمال شرق با پیرانشهر و مهاباد، از شرق با بوکان و از جنوب شرق با بانه در استان کردستان همسایه است.سردشت از غرب با شهرهای رانیه و قلعه دیزه و استان اربیل و از جنوب با شهر سلیمانیه و شهر شارباژیر و ماوت در استان سلیمانیه همسایه است. همچنین سردشت دارای 100 کیلومتر مرز با کردستان عراق می باشد
این چشمه از چشمه های آب معدنی می باشد که املاح درآن حداقل یک گرم در لیتر می باشد. این چشمه در نزدیک روستای«کانیه گویز» در جنوب شرقی حوضه ی زاب واقع است. که آب جوشان از آن بیرون می آید. در کل این چشمه، معدنی و گازدار می باشد. حتی در امور پوست درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. این چشمه در جوار شرقی رودخانه زاب بین روستاهای «هرمز آباد» و « کانیه گویز» بر روی سازند
فیلیت
هوموژنز (یکنواخت) و آبرفت های رودخانه ای قرار دارد. آب این چشمه پس از
جریان در سطح زمین از خود موادی بر جای می گذارد که روز به روز بر حجم توده
مخروطی شکل آن افزوده میگردد. آب آن از نظر سنتی جهت معالجه امراض جلدی
شهرت داشته و خواص درمانی و بیوفیزیولوژیکی دارد. پل قلعه تاسيان 
یکی از پلهای موجود بر رودخانه زاب صغیر پل قلا تاسی یا قلاتاسیان است که به مرور زمان و همچنین بالا آمدن آب موجب تخریب لایه های سست سطحی آن شده طول پل شمالی- جنوبی است و در حقیقت به استثنای یکی از ستونهای شمالی سنگ چینی که ملاط ان تقریباً از پایه شروع شده بقیه ستونها را نگهای طبیعی طرفین پل که ناشی از شیب تند کوهستانی و آخرین دامنه آن است با سه ستون سنگی نیمه تمام طبیعی که هر کدام با سنگ چینی محکم پایه های اصلی پل را تشکیل می دهند ساخته شده است. این پل بر سر راه قدیمی میر آباد به مهاباد در قسمت شمالی رودخانه زاب کوچک بنا شده نزدیکترین روستا به پل قلاتاسیان از سمت غربی روستاهای نبی آوا و موسالان است. احتمالاً این پل در اواسط قرن سیزدهم هجری و به دستور شیخ مولانا از مریدان شیخ یوسف الدین برهان بنا شده باشد و به گفته ای به پل مولانا نیز شهرت دارد.
این پل دارای سه دهنه و چهار ستون است طول تقریبی آن پنجاه متر و عرض آن در قسمت پایین ده متر و در قسمت فوقانی چهار متر است ارتفاع آن تا کف دهانه تقریباً پانزده متر می باشد
آبشار شلماش
از مهمترین آبشارهای حوضه زاب در مسیر رودخانه شلماش قرار دارد که با جهت شمال غربی- جنوب شرقی در پایین دست «ویسک» و «رودخانه پمو» به رودخانه زاب می ریزد. این رودخانه دقیقاً بر روی گسل فرعی روستای آلمان و روستای شلماش جاری است و بستر آن در محل تلاقی فیلیت هوموژنز(یکنواخت) و مرمر دارد که در طی مسیر گاه بر روی مرمر و در بعضی مکانها بر روی فیلیت جریان می یابد. در پایین دست جاده سردشت- شلماش نرسیده به روستای نامبرده 3 آبشار در مسافتی کوتاه 200 متری نمایان هستند که آبشار جنوبی تر به علت ارتفاع فراوان و شکست شیب در مرکز آن 2 آبشار تلقی می گردد و آبشار شمالی تر که در اطراف آن پوشش جنگلی متراکم وجود دارد از چشم اندازهای طبیعی زیبای منطقه محسوب شده و سالیانه مردم زیادی را به خود جلب می کند.
در
چند سال اخیر با اقدام به آسفالت جاده سردشت به آبشار شلماش و همچنین
احداث سرویس های بهداشتی و جایگاه مخصوص برای رفاه خانواده های مهمان و
همچنین وجود تورهای سیاحتی به شلماش باعث جذب زیاد توریست به این منطقه خوش
آب و هوا است.رود خانه زاب
یکی از رودهای غربی ایران به طول 400 تا 440 کیلومتر که از کوههای کردستان سرچشمه میگیرد و به طرف مغرب ایران خارج از مرز در کشور عراق به رود دیاله و سد دوکان و سپس به دجله می پیوندد. شاخه ای از زاب صغیر(که لوی) از کوههای شمال غرب پیرانشهر (سیاه کوه با ارتفاع 3578 متر)شروع شده و ضمن دریافت آب از شعباتی مانند لاوین، بادین وارد تنگ گرژال می شود آنگاه در دشت که لوی 6 کیلومتری سردشت جریان پیدا می کند آنگاه از زیر پل فلزی (سردشت- مهاباد- بانه) عبور می کند و در پیچ وخم کوهستان جریان پیدا می کند و شعبات دیگری مانند چم شلماش و رزگه را دریافت می کند و آنگاه مرز بین ایران و عراق را در منطقه آلان تشکیل می دهد. و بعداً به نام چم تیت وارد خاک عراق شده و سپس با دریافت شعبات مهم دیگر به دریاچه دکان عراق می ریزد و به دجله می پیوندد.
از
مهمترین آثار حیات انسان اولیه را می توان در محدوده زاب در دره انجیران
در 26 کیلومتری جاده ی مهاباد- سردشت در صخره ای از نوع سنگهای نیلی رنگ
می توان یافت. که بر آن کتیبه ای تصویری حکاکی شده است که با خود راز
انسانهای عهد کهن را دارد. این کتیبه به خوبی بیانگر رابطه مستقیمی است،
بین انسان و رودخانه. در این کتیبه تصویری از عده ای از افراد را نشان می
دهد که با خود شیئی یا اشیایی را با کلک وقایق ابتدایی به سوی دیگررودخانه
می برند. انسانهای دیگر ناظر بر جریان ایستاده اند. آیا اینان گوسفند یا
کل یا بز کوهی را برای قربانی و نذر به پیشگاه الهه آبها به آن سو می
برند بر روی رودخانه زاب پل
قلعه تاسيان و پل فلزی که سردشت را به شهرهای بانه و مهاباد وصل می کند
قرار دارد که توسط عزیزخان مکری سردار کل داماد امیر کبیر ساخته شده
است.
حمام قدیمی سردشت (گرمابه بیستون سردشت) 
این حمام جنب کاروانسرای الیاس آقا (پارک فعلی شهر) به دستور سردار کل عزیزخان مکری در زمان قاجاریان احداث شده است که مالکیت حمام به اداره کل اوقاف وامورخیریه بوده که از موقوفات مسجد جامع شهرسردشت می باشد.
برگرفته از كتاب سردشت در آئينه اسناد تاريخي (فريدون حكيم زاده)
کليات جغرافیایی شهرستان سردشت
شهرستان سردشت در جنوب غربي استان آذربايجان غربي واقع شده است. وسعت آن در حدود 3/1411 کيلومتر مربع بوده و از شمال به شهرستان پيرانشهر، از جنوب به بانه، از شمال غرب به مهاباد و از شرق به بوکان و از غرب به کردستان عراق محدود شده است. اين شهرستان از دو بخش « مرکزي» و « وزينه » تشکيل شده است و داراي سه شهر سردشت، ربط و ميرآباد مي باشد. شهرستان سردشت بر اساس آخرين تقسيمات سياسي مشتمل بر 3 شهر، 2 بخش،6 دهستان و 263 روستاي داراي سکنه ميباشد نقشه (3-1). اين شهرستان با 75/3 درصد مساحت استان آذربایجان غربی، در منتهي اليه جنوب غرب استان قرار داشته و بعلت همجواري با کشور عراق از شهرستانهاي مرزي استان بشمار ميآيد و از شهرستانهاي کوهستاني استان بوده، بطوريکه قسمت اعظم آن از ارتفاعات2000-1000 از سطح دريا و از شيب50-30 درصد برخوردار ميباشد( مهندسين مشاور پويا نقش شهر و بنا، 1384: 4و5). شهرستان سردشت، از لحاظ زمين شناسي جزو زون سنندج_سيرجان بوده که متعلق به واحد زمین شناسی زاگرس مي باشد. قديميترين تشکيلات زمين شناسي مربوط به دوره پرکامبرين و جوانترين آنها مربوط به دوران سوم ميباشد. از نظر سنگهاي تشکيل دهنده، بيشترين وسعت منطقه را سنگ هاي دورهي کرتاسه(سليت و فيليت KP ) و مرمر و سنگهاي آهکي تشکيل ميدهد(خضري، 1376: 24). از نظر تکتونيک، منطقه تحت تاثير روندهاي حاکم بر غرب آذربايجان بوده که تحت تاثير فشارهاي وارده بر قفقاز و آسياي صغير قرار گرفته و از سوي ديگر متاثر از جريانات زاگرس شمالي مي باشد(همان منبع).به علت اينکه ليتولوژي عمدهي منطقهي مورد مطالعه متشکل از سنگهاي اسليت(سنگ لوح) و فيليتهاي کرتاسه ميباشد، از نظر ريخت شناسي، شکل و عوارض و توپوگرافي محلي بوسيلهي همين سازند تا حدودي کنترل ميگردد.تراسهاي آبرفتي به همراه مخروط افکنهها که در پاي کوهها و شيبهاي منتهي به دشتهاي کم وسعت و دره هاي باز تشکيل ميشوند، از اشکال ژئومورفولوژيک محسوب ميشوند.اشکال درهها نيز به صورتهاي مختلف و داراي برشهاي متفاوتي است. در بعضي مکانها، مئاندرهاي کوهستاني و جلگهاي به وضوح ديده ميشود. دشتهاي سيلابي، لغزشها، ريزشها و ... هر کدام به نحوي، سيماي مورفولوژي منطقه را آفريدهاند(خضري، 1379)بر اساس نتايج سرشماري آبانماه 1385، از کل جمعيت استان( 2873459 )، 6/3 درصد يعني 105569 نفر در اين شهرستان ساکن بودهاند که در مقایسه با سال 1375، از 12401 نفر افزايش جمعيت برخوردار میباشد. نسبت شهرنشيني به روستانشيني در اين شهرستان، 79/47 به 21/52 درصد مي باشد. بعبارت ديگر از کل جمعيت شهرستان، 50453 نفر در نقاط شهري و 55116 نفر در نقاط روستايي ساکن مي باشند. نسبت جنسي شهرستان در سال 1375 برابر با 103 نفر بوده ( یعنی در مقابل هر 100زن 103 مرد وجود دارد) که اين نسبت در سال 1385 به 104 افزايش داشته است. بعد خانوار يا ميانگين تعداد افراد در خانوارهاي معمولي شهرستان در سال 1375 برابر با 95/5 بوده که اين نسبت در سال 1385 به 16/5 کاهش داشته است. اين نسبت در نقاط شهري شهرستان 7/4 و در نقاط روستايي شهرستان، 6/5 بوده است.در سال 1375، از 77166 نفر جمعيت 6 ساله و بيشتر شهرستان، 5/58 درصد باسواد بوده که نسبت باسوادي در بين افراد لازم التعليم (14-6) ساله شهري، 7/94 درصد بوده است.در سال 75، از شاغلان ده ساله و بيشتر شهرستان، 3/41 درصد در گروههاي عمده کشاورزي، 2/11 در گروه عمده فروشي و خرده فروشي، 6/5 درصد در گروه عمده صنعت(ساخت) و 8/41 در ساير گروه ها عمده فعاليتهاي اقتصادي به کار اشتغال داشتهاند.در فاصله سال هاي 65 تا 75، 15752 نفر به شهرستان وارد يا داخل شهرستان جابجا شدهاند. 25/17 درصد از مهاجران، از ديگر استانها، 37/9 درصد از شهرستانهاي ديگر استان و 24/68 درصد مهاجرت داخل شهرستاني بوده است. همچنين از کل جمعيت ده ساله و بيشتر شهرستان در سال 75، 9/33 درصد را شاغل، 17/2 بيکار، 5/18 محصل، 7/37 درصد را خانه دار و 6/5 درصد را ساير گروههاي فعاليتي تشکيل ميدهند.شهر سردشت در فصول مختلف سال تحت تاثير تودهها و سيستمهاي هوايي زيادي قرار ميگيرد. در دوره گرم سال، بر اثر استقرار پرفشار جنب حارهاي آزور بر بالاي خاورميانه، شرايط ناپايداري بوجود ميآيد. بر اثر استيلاي درازمدت اين شرايط، توده هواي قارهاي حارهاي بر روي منطقه که گرم و خشک است، تشکيل ميشود. در دوره سرد سال بادهاي غربي تودههاي سرد و خشک و در بعضي مواقع بسيار سرد را وارد ميکند( ابراهيمي، 1383: 26).بخش جنوبی شهرستان سردشت واقع در غرب ناحیه[ ناحیه کردستان مرکزی ] و نوار مرزی با عراق یکی از حساسترین منطقه استراتژیک ناحیه و ضمناً از مساعدترین مناطق کشاورزی و توریستی آن نیز به شمار میرود. حاکمیت اقلیم شبه مدیترانهای با خاکهای رسوبی و بلوطی رنگ خود، جایگاه بسیار مناسبی برای کشت انگور و انواع میوهجات و سایر غلات فراهم کرده است( مستوفیالممالکی، 1384: 136).
شرايط طبيعي ـ محيطي شهر سردشت
موقع رياضي و نسبي
شهر سردشت در 36 درجه عرض شمالي و 45 درجه و 30 دقیقه شرقی در جنوب غربی شهرستان و استان آذربايجان غربي، بر دامنه کوه « گردهسور» مشرف به دره زاب، در نوار مرزی ايران و عراق واقع شده است.
پستي و ناهمواريهای ( توپوگرافي)
توپوگرافي يا به عبارت ديگر شکل ظاهري زمين نمايانگر چگونگي پستي و بلندي زمين است. که بعنوان يکي از عوامل تعيينکننده موثر در نحوهي پراکنش فعاليتهاي انساني و استقرار سکونتگاهها، شناخته ميشود. اين عامل در برنامهريزيهاي عمراني و نيز در طرحهاي احداث زيرساختهاي اقتصادي مورد توجه خاص برنامهريزان ميباشد ( مهندسين مشاور پويا نقش شهر و بنا، 1384: 6).وضعيت پستي و بلندي شهر سردشت و عوارض ناشي از آن همانند وجود درهها، تپه‌ها و ارتفاعات، نقش موثري در شكل‌گيري بافت، ساختار فضايي و رشد فيزيکي شهر داشته است. اصولاً شهرهاي‌كوهستاني از جمله سردشت به دليل محدوديت راهيابي نفوذ به آنها كه صرفاٌ از طريق گردنه‌ها و راههاي محدود ميسر ميباشد، فرم خاصي را از شكل‌يابي فضايي و مكانگزيني جغرافيايي را عرضه داشته است. اراضي اين نواحي به دليل شكل ظاهري زمين، اقليم نامساعد، وجود اراضي ناهموار، دره‌هاي پرشيب، عدم امكان تشكيل خاك و رسوبات كافي، مراكز سكونتي چندان مساعدي را براي توسعه نشان نمي‌دهند و عموماً شهر نشيني و استقرار شهر را از نظر آمادهسازي زمين دچار مشكل مي‌كند و اساساً وجود عوارض طبيعي موجب تراكم و تمركز بيشتر آنها در جوار يكديگر شده است. با اين همه عامل ارتفاع و عوارض طبيعي و ناهمواري‌ها از عوامل محدود كننده در توسعه و رشد و گسترش شهر سردشت محسوب مي‌گردند و نتيجه اينكه اين موانع و عوارض ناشي از آن علاوه بر ايجاد محدوديتهايي در توسعه فضائي شهر، مشكلات مهمي از نظر اجرائي ـ ارتباطي و فني ايجاد مينمايند. وجود وضعيت فوق ساختار فضائي را به طور فشرده در كنار هم قرار داده و زمينه‌هاي ارتباط با فضاي پيراموني، پيوستگي و توسعه فضائي در روابط با پسكرانه‌ها را نيز محدود مي‌نمايد. وجود اين ناهموارها عملاً شهر سردشت را با محدوديتهايي در اجراي طرحهاي توسعه و برنامه‌ريزي فضائي مواجه ساخته است.از کل سطوح ساخته شده، 44 درصد سطوح شهر بر بستري با ارتفاع بين 1546-1500 و 28 درصد آن بين 1500- 1453 متر استقرار يافته است که در مقایسه با استانداردهای شهرسازی در حدود50-40 درصد سطح شهر در ارتفاع نامطلوب استقرار یافته است. شيب اراضي استقرار شهر سردشت در دامنه کوه مشرف به دره نسبتاً عميق در شرق شهر، پستي و بلنديها و شرايط ناهموار آن، بستر استقرار شهر را با گوناگوني شيب و جهت آن در کل گستره، مواجه ساخته است. بطوريکه در حدود 62 درصد از گسترهي شهر در شيبي بين 19-0 درصد و همچنين 87/30 درصد از بستر بين 38-19 درصد و 52/5 از کل سطح بين شيب 57- 38 درصد واقع شده است. بقيه بستر شهر (58/1 درصد) در شيب بالاي 57 درصد استقرار يافته است. که در مقایسه با معیارهای شهرسازی در حدود50-40 درصد از سطح شهر در محیط نامناسب شهرسازی استقرار یافته است(فهر، 1387: 68و69).
استقرار شهر در رابطه با گسلهها و شکستگيهاي زمين (زلزله)
اين منطقه با توجه به وضعيت زمينساختي جزو زون سنندج ـ سيرجان ميباشد و يكي از پرتكاپوترين واحدهاي زمين ساخت ايران زمين بوده است « اسفندقه ـ مریوان در ايران كه نام ديگر سنندج ـ سيرجان است».اگرچه تا زمان حاضر مدرکي که حاکي از وقوع زلزله مهمي در شهر سردشت باشد، بدست نيامده است. اما در نواحي اطراف شمالي شهر، زلزله در سال 1349 ه.ش با شدت 6 درجه مرکالي بوقوع پيوسته است( مهندسين مشاور توسعه و بهساز،1382). بر اساس گزارشات ثبت شده توسط "موسسه بين االمللي مهندسي زلزله و لرزه شناسي" در طي سال هاي 2007-1984 ميلادي 11 زلزله با شدت نسبتاً متوسط در اين منطقه بوقوع پيوسته است که جديدترين آن مربوط به مورخه 7/2007 با شدت 1/4 ريشتر و شديدترين آن مربوط به سال 2002 با 8/4 ريشتر بوده است که کانون اصلی آن در فاصله 15 کيلومتري شهر روي گسل فعال پيرانشهر بوده است.در حوزه استحفاظي شهر سردشت 29 گسل اصلي و فرعي وجود دارد که مهمترين آنها گسل فعال پيرانشهر بوده که از سمت شرق عبور ميکند. نخستین بار افتخار نژاد در سال 1973 این گسل را به نام گسل پیرانشهر نامید که مرمرهای ژوراسیک ـ کرتاسه ( دوران دوم زمین شناسی) را در جنوب باختری از آبرفتهای کواترنر در شمال خاوری جدا میکند( آقا نباتی، 1383:530). همچنين 5 گسل فرعي از داخل شهر عبور کرده و در شعاع 1 کيلومتري شهر نيز 7 گسل ديگر اين نقطه سکونتگاهي را احاطه خطر خود قرار دادهاند. از طرف ديگر با توجه به اينکه شهر سردشت داراي بافتي پيوسته و نامنظم ميباشد، از نظر آسيب پذيري بافت در طبقه بافتهاي با آسيبپذيري زياد قرار دارد(فهر، 1387: 72).
جمعيت سردشت در گذشته و حال
ژاک
دمورگان فرانسوي در سال 1286 که طي يک سفر توريستي از شهر سردشت ديدن
کرده، جمعيت اين شهر را 1500 نفر ذکر کرده است(خضري، 1376). نخستين آمار
رسمي جمعيتي در دسترس از ساکنين شهر سردشت، به سال 1335 بر ميگردد که طي
اين سرشماري، 2645 نفر گزارش شده است. سرشماري بعدي از جمعيت شهر سردشت،
مربوط به سال 1345 است که جمعيت شهر با رشد 8 درصدي، به 5759 افزايش
مييابد.در سال 1355، جمعيت اين شهر به 10207 نفر ميرسد که نسبت به دوره
قبل 89/5 درصد، رشد داشته است. در سرشماري بعدي که چهارمين سرشماري رسمي از
جمعيت کشور بوده، جمعيت شهر از 10207 نفر در سال 1355 به 17877 نفر در سال
1365 رسيده است. در واقع، شهر سردشت در طي اين دوره، هر ساله رشدي معادل
76/5 درصد به خود ديده است.جمعيت شهر سردشت در سرشماري سال 1375، 30904 نفر
گزارش شد که نسبت به دوره قبل 62/5 درصد رشد داشته است. درسال 1385، جمعيت
شهر با کاهش رشد جمعيت نسبت به دورههاي قبل با 2 درصد رشد، به 37699 نفر
افزايش يافت. متوسط رشد سالانه جمعيت شهر (2درصد) در سال 1385، در مقايسه
با سطح کشور و استان که به ترتيب 6/1 و 4/1 درصد بوده، رشد بالاتري را نشان
ميدهد ولي در مقايسه با نقاط شهري کشور و استان(7/2درصد)، از رشد
پايينتري برخوردار مي باشد(فهر، 1387:75 ).
بر اساس نتایج اولیه جديدترين سرشماري عمومي نفوس و مسکن در سال 1390 جمعیت شهر سردشت با 81/1 رشد به 41230 افزایش یافته است.
تاریخچه سکونت در سردشت
مردم کردستان و پژوهشگران، تاريخ"سردشت" را زادگاه«زرتشت» پيامبر ايراني در هزارهي اول قبل از ميلاد ميدانند. اقوامي چون « لولوبيان»، « آشوريان»، « هوريان»، « اوراتوها»، «ماننايي ها» و مادها در اين منطقه سکونت داشتهاند که البته برخي چون آشوريها به منطقه تهاجمات سختي داشته اند و بعد ساکن شدهاند. در دره «زاب صغير» تمدني به نام زاموا وجود داشته است که سرتاسر دره و بخشي از جنوب منطقهي « مانناييها» را در شمال « زاب کوچک» در برگرفته است( ابراهيمي، 1384).شهر سردشت در پاي کوه «گرده سور» بر روي دشتي نسبتاً کوچک واقع شده و مشرف بر رودخانه «کلو» ميباشد که از شرق شهر عبور مينمايند. بناي شهر در کنار چشمه آبي بوده که تا چند سال اخير منبع تامين آب بيشتر شهر بوده است.سردشت فعلي قبل از اسلام در ضلع غربي شهر کنوني در کنار چشمه آبي بزرگ قرار داشته و مدتي بنام « نيزه رو» ناميده ميشد. اين شهر داراي برج و بارويي محکم بوده و به دوره اشکانيان نسبت ميدهند( مهندسين مشاور پويا نقش شهر و بنا، 1384: 5 ).بر اساس مطالعات و کاوشهاي باستان شناسان در مورد منطقه کردستان، چنين استنتاج ميگردد که اين منطقه يکي از مناطق اوليه سکونت انسانهاي اوليه بوده است. گروهي از انسانها اوليه در دوره پالئوتيک (عصر حجر قديم) از دورههاي جنوبي ايران گذشته، به طرف شمال غربي رفته، پس از عبور از درهها و تنگههاي سليمانيه، رواندز وارد کردستان شده سپس به سمت شمال حرکت و در منطقه سردشت ساکن شدند( مهندسين مشاور آتک، 1362).
جايگاه شهر سردشت از لحاظ جمعيتي در شهرستان
شهرهاي امروزي، فرآيندي از تحولات خواسته‌ها و نيازهاي جوامع انساني هستند كه بصورت شبكه‌اي از مكانهاي مركزي، نقاط اطراف خود را به طور شديد تحت نفوذ قرار داده و همراه تحولات اقتصادي ـ اجتماعي و دخالت‌هاي انساني نظم فضائي خاصي را در سطوح ناحيه‌اي، ملي و جهاني به وجود آورده‌اند.با توجه به اينكه شهر سردشت از نظر موقعيت‌هاي سياسي و خدماتی، به عنوان مركزيت شهرستان سردشت و همچنين از نظر ارتباطي، شاهراه ارتباطي شهرهای غرب کشور به کشور عراق و بازارچه های مرزی در این شهرستان میباشد، قطعاً تحولات جمعیتی نقاط شهری و روستایی شهرستان بر روند توسعه و مهاجرپدیری شهر تاثیر بسزایی دارد. به همین دلیل، بررسی وضعیت حوزه نفوذ شهر از اهم مطالعات میباشد.همانطور که در بخشهای قبلی اشاره شد، شهر سردشت در طی دورههای گذشته به لحاظ افزایش یا کاهش جمعیتی، سیر صعودی داشته است. جمعیت این شهر از 2645 نفر در سال 1335، به 37699 نفر در سال 1385 رسیده است. در طی دوره 85-1375، شهرستان سردشت دارای رشدی معادل 25/1 درصد در سال بوده که در مقایسه با شهر مرکز از رشد پایینتری برخوردار بوده است. در طی همین دوره، شهرهای نوپای ربط و میرآباد به ترتیب دارای رشدی معادل95/5 و 17/2 درصد بودهاند و روستای نلاس با 5923 نفر جمعیت در سال 1385، دارای رشدی معادل85/5 درصد بوده است.روند تحولات جمعیت در طی دوره 85 ـ 1375 در گستره شهرستان، قابل تعمق میباشد. بجز دهستان آلان و ملکاری در شهرستان که در طی دوره رشدی در حدود 6/ و 7/ داشتهاند، بقیه دهستان های شهرستان دارای رشد منفی بودهاند که نشان از سیر مهاجرت از روستاها به نواحی شهری بخصوص شهرهای کوچک شهرستان بوده است(فهر، 1387: 95).
جایگاه شهر سردشت در بین شهرهای استان
شهر سردشت در جنوبغربی استان و در فاصله 35 کیلومتری مرز عراق و ایران، دارای موقعیت ویژهای نسبت به سایر شهرهای استان می باشد. این شهر در سال 75، در سلسله مرا
مطالب مشابه :
لیست روستاهای شهرستان بانه
روستاهای شهرستان بانه نقشه زمینی و ماهواره ایی روستای
لیست روستاهای استان کردستان
لیست روستاهای استان کردستان معرفي روستاها و دهستان هاي بخش كلاترزان شهرستان
بانه
شهرستان بانه در سرشماری آبان ماه سال 1345 بانه و برخی از روستاهای آن در جنگ نقشه سنندج(سنه
لیست وبلاگ روستاهای کردستان
در این قسمت لیست وبلاگ روستاهای کردستان را آورده نام شهرستان. بانه. روستای
شهرستان سردشت
نزدیک روستاهای چون بانه، مهاباد ميباشد نقشه (3-1). اين شهرستان با 75/3
لیست روستاهای استان کردستان
روستاهای استان کردستان. لطفا شهرستان مورد نظر را انتخاب بانه بیجار
معرفی اعضای شورای اسلامی بخش مرکزی بانه
شورای اسلامی بخش مرکزی شهرستان بانه متشکل از 5 نفر عضو از روستاهای نقشه کشی شهرستان
تفریحگاهها و مناطق دیدنی بانه
شرقی شهرستان بانه قرار پر آب ترین روستاهای بانه به بانه ، نقشه بانه ، اماکن
اسامی روستاهای کامیاران
اسامی روستاهای شهرستان کامیاران در استان کردستان به نقشه شهرستان روستای بانه
برچسب :
نقشه روستاهای شهرستان بانه