سلاح‏های ضدماهواره چه نوع سلاح‏هایی هستند؟

سلاح‌های ضد ماهواره (ASAT)ها تسلیحاتی هستند که برای انهدام ماهواره‌ها در راستای اهداف نظامی طراحی شده‌اند. در حال حاضر فقط ایالات متحده، روسیه و جمهوری خلق چین قادر به تولید و بهره‌گیری از این تسلیحات هستند؛ همراه با هند که چندی پیش اعلام داشته به فناوری ساخت این سلاح‌ها دست پیدا کرده است. در ۱۱ ژانویه ۲۰۰۷ چین یک ماهواره هواشناسی کهنه را در مدارش منهدم نمود که تنها آزمایش (ASAT) از دهه‌ی ۸۰ به بعد محسوب می‌شود.

تاریخچه

طراحی و گسترش سلاح‌های ضد ماهواره مراحل گوناگونی را طی کرده است. نخستین قدم برای روسیه و آمریکا در راه دستیابی به تسلیحات ضد ماهواره، موشک‌های هوا پرتاب بودند که فناوری اولیه‌شان پیش از این به خوبی شناخته شده بود. در سال ۱۹۵۰ آمریکا شروع به آزمایش این سامانه‌ها کرد ولی نتایج اولیه بسیار ناامیدکننده بود. اولین پرتاب آزمایشی موفق به پیمودن مسافتی بِیش از ۶۰۰۰ مایل نشد و در راستای تلاش‌های ناموفق بعدی سرانجام این پروژه در سال ۱۹۶۳ متوقف شد و هم‌زمان با آن آزمایش‌هایی که در نیروی هوایی ایالات متحده در دست اجرا بود نیز لغو گردید. گرچه پروژه‌های کوچک‌تر این تسلیحات نیز تا اوایل دهه ۷۰ پیشرفت چندانی در این ارگان نداشتند. در سال ۱۹۷۶ شوروی سابق شروع به اجرای برنامه‌ی مشابهی کرد و موفق به ساخت و به‌کارگیری اولین نسل از موشک‌های ضد ماهواره شد. ایالات متحده که از پیش‌رفت‌های شوروی در این زمینه نگران بود پروژه تسلیحات ضد ماهواره را در نیروی هوایی آمریکا از سر گرفت و در سال ۱۹۷۷ از این موشک‌ها برای هدف قرار دادن ماهواره‌ها در مدارهای پایین استفاده کرد. در جریان عملیات آزمایشی که در سال ۱۹۸۳ به انجام رسید یک موشک سه مرحله‌ای «ای.اس.ام-۱۳۵» توسط یک جنگنده «اف-۱۵» ایگل پرتاب شد که حامل یک ردیاب کوچک (ام.اچ.وی) برای دنبال کردن هدف و انهدام آن در حین حرکت بود. این موشک‌ها اولین بار در ۱۹۸۵ ره‌گیری هدف واقعی را بر روی ماهواره‌ی آمریکایی «P78 SolWind» با موفقیت به انجام رساندند.

استفاده از انفجارات اتمی در ارتفاع‌های بالا به منظور تخریب ماهواره‌ها بعد از آزمایش اولین سامانه موشکی متعارف (برنامه‌ی دومینیک-۱) در دهه‌ی ۶۰ مورد بررسی قرار گرفت. استفاده از فناوری ردیابی هدف در این موشک‌ها بی‌مورد در نظر می‌آمد، در حالی که یک انفجار هسته‌ای برای انهدام ماهواره‌ای که در فاصله یک هزار کیلومتری موشک قرار داشت کافی بود. هرچند شعاع تخریب بسیار بالا، ظرفیت گسترش تشعشع‌های هسته‌ای و ضررهای EMP سبب شد بهره‌گیری از سامانه‌های ضدماهواره‌های غیر متعارف هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسد. با وجود همه تهدیداتی که سلاح‌های اتمی برای محیط زیست داشتند، آمریکا از سال ۱۹۶۲ شروع به آماده‌سازی موشک‌های هسته‌ای «نایک زئوس» برای مقاصد ضدماهواره نبود. این موشک با عنوان DM-15S و اسم مستعار ۱ تا سال ۱۹۶۶ در آتول واجلین مستقر شد ولی در همان سال با تصمیم نیروی هوایی آمریکا مبنی بر لغو گسترش تسلیحات ضدماهواره برچیده شد. این وقفه در برنامه تحقیقاتی تسلیحات مذکور تا سال ۱۹۷۲ به طول انجامید. ایالات متحده هم‌چنین تعدادی از تسلیحات هسته‌ای ارتفاع‌های بالا را در چند عملیات آزمایشی امتحان کرد و در طیِ یک انفجار MT 4/1 در ارتفاع ۴۰۰ کیلومتری بالای اقیانوس آرام سه ماهواره را منهدم نمود و به سامانه برق‌رسانی و ارتباطات مناطق عرضی اقیانوس آرام خساراتی وارد کرد. به دنبال این اقدام، پیمان فضایی سال ۱۹۶۷ استقرار تسلیحات هسته‌ای غیرمتعارف را در مدار زمین ممنوع اعلام کرد ولی انهدام ماهواره‌ها را به طور مستقیم توسط سلاح‌های هسته‌ای زمین‌پایه یا هواپایه بلامانع دانست.

عملیات تخریب ماهواره‌ها توسط هر سلاحی که قادر به قطع ارتباط بین ماهواره و مرکز کنترل باشد انجام می‌گیرد. ایجاد اختلال در سامانه فعالیت ماهواره‌ها می‌تواند در مدار خود ماهواره، لینک‌های اطلاعاتی یا سامانه‌های مستقر در زمین صورت گیرد. عملیات تخریب ماهواره‌ها را می‌توان به دو دسته‌ی مأموریت‌های سرنشین‌دار و بدون سرنشین تقسیم کرد. در مأموریت‌های گروه اول خلبان هواپیما را در مدار ماهواره و سر راه آن قرار می‌دهد تا قادر به از کاراندازی یا گیرانداختن ماهواره شود؛ اما استفاده از سامانه‌های خودتخریب‌گر هسته‌ای در مأموریت‌های بدون سرنشین باعث افزایش ضریب‌خطر برای دیگر ماهواره‌ها در مدارهای مجاور می‌شد؛ به همین دلیل، استفاده از هواپیماهای سرنشین‌دار مجهز به سلاح‌های تخریب‌گر جای‌گزین این طرح گردید. البته لغو مأموریت‌های بدون سرنشین دلایل دیگری نیز داشت. این مأموریت‌ها همان مشکلاتی را داشتند که موشک‌های هواپرتاب با آن‌ها مواجهه بودند. سامانه‌ی هدایت و ردیابی نمی‌توانست اصابت به هدف را به خوبی تضمین کند. مأموریت‌های بدون سرنشین شامل طرح‌هایی چون ماهواره‌های خودتخریب‌گر، فضاپیماهای رهگیر تک‌منظوره و اکتشاف‌گرهای فضایی می‌شدند.

شوروی ماهواره‌های خودتخریب‌گر را برای اهداف نظامی‌اش انتخاب کرد که ساده‌تری و ارزان‌ترین راه برای از رده خارج کردن ماهواره‌ها بودند. این طرح، تخریب‌گر ماهواره‌ها نام داشت؛ کار گسترش این طرح از اوایل دهه‌ی ۶۰ آغاز گردید و اولین ماهواره آزمایشی نیز در ۱۹۶۸ ساخته شد. فعالیت‌های اصلی مرتبط با پروژه مزبور در سال ۱۹۷۲ بعد از انعقاد پیمان SALT 1 متوقف شدند ولی سامانه‌های جانبی هم‌چنان در بعضی مناطق مستقر بودند و آزمایش ایده‌های جدید تا نزدیکی سال ۱۹۸۲ ادامه یافت. این در حالی بود که روند توسعه سایر طرح‌ها تحت تأثیر سامانه‌‌های مذکور مستقر در مدار، در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، موضوع داغی برای بحث است؛ به دنبال آزمایش سامانه‌های زمین‌پایه روسیه (پروژه Terra- 3) در سال ۱۹۷۰، گزارش‌هایی از کور شدن ماهواره‌های جاسوسی آمریکا در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ دریافت شد که حاکی از موفقیت‌آمیز بودن پروژه Terra- 3 دارد. در اواسط دهه‌ی ۷۰ تخمین زده می‌شد که سه‌چهارم ماهواره‌های مستقر در مدار، برای مقاصد نظامی استفاده می‌شدند. هم‌چنین گفته می‌شود آزمایشی که چین در سال ۲۰۰۶ انجام داد با هدف کور کردن یکی از ماهواره‌های جاسوسی آمریکا بوده است. از دیگر تلاش‌های روسیه در راستای اهداف نظامی در فضا می‌توان از قابلیت ضدماهواره‌ای ایستگاه‌های فضایی روسی در برنامه آلماز نام برد هرچند که مشخصه‌های این برنامه هنوز بازگو نشده است.

سلاح‌های ضدماهواره در عصر دفاع راهبردی

نوآوری‌ها و اختراع‌ها در عصر دفاع راهبردی به طور گسترده‌ای بر روی طرح‌های دفاعی در مقابله با سرهای جنگی هسته‌ای متمرکز شده بود که بعضی از آن‌ها توانایی کور کردن با ماهواره‌ها را نیز داشتند. در این دوران شوروی از سامانه‌های هم‌مدار استفاده کرد که از موشک‌های مجهز به کلاهک‌های غیر اتمی تشکیل شده بودند. در سامانه‌های هم‌مدار موشک زمانی پرتاب می‌شد که سامانه ارتباط زمینی ماهواره از بالای سکوی پرتاب گذر می‌کرد؛ به این ترتیب ماهواره‌ی هدف، مورد شناسایی قرار می‌گرفت و موشک به مدار ماهواره و به نزدیکی آن پرتاب می‌شد. ۹۰ تا ۲۰۰ دقیقه (یک یا دو بار گردش به دور زمین) طول می‌کشید تا موشک به اندازه کافی به هدف نزدیک شود. این موشک‌ها توسط راداری که روی آن‌ها نصب شده بود، هدایت می‌شدند. به این ترتیب که رادار، ماهواره هدف را تشخیص می‌دهد، حرکت موشک را با مسیر ماهواره هم‌آهنگ می‌سازد و در آخر آن را به طرف هدف هدایت می‌کند و ماهواره منهدم می‌شود. ترکش‌های حاصل از این انفجار گاهی تا ۱۴۰۰ کیلوگرم وزن دارند و می‌توانند برای مدارپیماهای دیگر که تا شعاع یک کیلومتری هدف در حرکت هستند، خطرناک باشند. آزمایش سامانه‌های ضدماهواره‌ی روسیه در دهه‌های ۶۰ تا ۸۰ هر چند ابتدایی، ولی موفقیت‌آمیز بودند به گونه‌ای که بین اکتبر ۱۹۶۸ و ژوئن ۱۹۸۲ نُه موشک از چهارده موشک آزمایشی در نظر گرفته شده که مجهز به سامانه‌ی هدایت راداری بودند با موفقیت پرتاب شدند.

از دستاوردهای دیگر عصر دفاع راهبردی، می‌توان از سلاح‌های انرژی مستقیم (لیزر پرتو X که توسط انفجار اتمی تغذیه می‌شود) نام برد. این سلاح‌ها در سال ۱۹۶۸ در آزمایشگاه ملی «لیورمور» آمریکا ساخته شدند. یکی از طرح‌هایی که بر پایه لیزرها و میزرهای غیر اتمی در این مرکز مورد آزمایش قرار گرفت، دستگاهی متشکل از یک لیزر ثابت و آیینه‌ای تنظیم‌شونده- که بر روی خود ماهواره نصب می‌شد- بود. آزمایشگاه ملی لیورمور تحقیقات بر روی طرح مذکور را ادامه داد ولی گسترش قسمت‌های مربوط به لیزر پرتو X در سال ۱۹۷۷ متوقف شد. (هرچند تحقیقات بیش‌تر بر روی این لیزرها طی برنامه «SDI» در دهه‌ی ۸۰ ادامه یافت.) شوروی تحقیقات بر روی سلاح‌های انرژی مستقیم را از سال ۱۹۷۶ بار دیگر تحت پروژه «Fon» از سر گرفت ولی فناوری لازم برای ساخت و تجهیز لیزرهای گازی دینامیکی پر قدرت و سامانه‌های پرتوی ذرات باردار یا خنثی تا مدت‌ها دور از دسترس دانشمندان روسی بود. در اوایل دهه ۸۰ روسیه در رقابت با سامانه‌های هواپرتاب ASAT آمریکا، با استفاده از یک فروند «میگ-۳۱» به عنوان سکوی پرتاب، شروع به گسترش موازی برنامه‌های هواپرتاب کرد. در ۱۹۸۲، ایالات متحده یکی از سامانه‌های هواپرتاب خودش را که تجهیزات هواپرتاب مینیاتوری (ALMV) نامیده می‌شدند، آزمایش کد. این سامانه‌ها از یک «اف-۱۵» حامل یک موشک ضدماهواره (ASM)- که به طور مستقیم زیر خط مرکزی هواپیما قرار می‌گرفت- تشکیل می‌شد. «اف-۱۵» مورد نظر که برای این هدف خاص طراحی شده بود می‌توانست موشک را به باتری ذخیره، میکروپردازش‌گرِ جت و ارتباط اطلاعاتی با سامانه هدایت میان‌مرحله‌ای مجهز کند. اولین پرتاب یک موشک ضدماهواره در ژانویه ۱۹۸۴ انجام شد. این موشک قرار بود از یک نقطه مجازی در فضا عبور کند. در پرتابی دیگر در همان سال، سه موشک ضدماهواره آمریکایی با هدف اصابت به سه منبع فروسرخ در اتمسفر شلیک شدند. به دنبال این آزمایش‌های موشکی، ایالات متحده سرانجام در سال ۱۹۸۵ یکی از ماهواره‌های آمریکایی را با موشک منهدم کرد. در این مانور که در ۱۳ سپتامبر ۱۹۸۵ انجام پذیرفت؛ اولین موشک ضد ماهواره با هدف انهدام یک مدار گرد واقعی پرتاب شد. طی این عملیات، یک جت «اف-۱۵» از پایگاه ادوارد نیروی هوایی آمریکا برخاست و تا ارتفاع ۸۰ هزار پایی صعود کرد سپس موشک را به صورت عمودی به خارج از جو پرتاب نمود. هدف موردنظر یک ماهواره طیف‌شناسی اشعه گاما (Wind-p78-1Sol) بود که در مداری در ارتفاع ۵۵ کیلومتری زمین پرواز می‌کرد و در سال ۱۹۷۹ در فضا قرار داده شده بود.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، پیشنهادهایی به صنایع دفاع روسیه برای استفاده از این هواپیما به عنوان سکوی پرتاب- برای در مدار قرار دادن مجموعه‌های بازرگانی یا علمی، تحقیقاتی- داده شد که مورد استقبال قرار گرفت. شروع عصر دفاع راهبردی، برنامه‌های موشک‌های ضد ماهواره روسیه و آمریکا را چند مرحله جلو انداخت؛ زیرا هسته‌ی اصلی پروژه‌های این سامانه‌ها به موشک‌های بالستیک ضدماهواره وابسته بودند و برعکس. برنامه آمریکا این بود که از تجهیزات کوچک ردیابی که پیش‌تر طراحی کرده بود (MHV) به عنوان فناوری اصلی مجموعه‌های فضاپایه بهره گیرد. این مجموعه‌ها ۴۰ ایستگاه در مدارهای متفاوت را در برمی‌گرفت که مجهز به هدف‌گیرها و ردیاب‌های جنبشی برای انهدام مدارپیماها بود. در ۱۹۸۸ برنامه‌ی مذبور به یک پروژه‌ی چهار مرحله‌ای ارتقا پیدا کرد که مرحله‌ی اول از یک سامانه دفاعی «ریگ درخشان» تشکیل می‌شد

این سامانه شامل ۴۶۰۰ فضاپیمای رهگیر (مجهز به سامانه‌های ردیابی KE ASAT)، هر یک با وزنی معادل ۴۵ کیلوگرم، در مدارهای پایین اطراف زمین بود. مرحله بعدی سکوهای بزرگ‌تری را در مدار مستقر می‌کرد و مرحله سوم و چهارم شامل سلاح‌های لیزری و پرتو ذرات باردار بود که تحت جریان پروژه MIRACL در حال تکمیل بودند. طبق جدول زمان‌بندی برنامه‌های پنتاگون، قرار بود مرحله اول با بودجه‌ای بالغ بر ۱۲۵ میلیارد دلار تا سال ۲۰۰۰ تکمیل شود.

بررسی‌های بیش‌تر در مراکز تحقیقاتی روسیه و آمریکا نشان می‌داد که امکانات لازم- حداقل برای سلاح‌های انرژی مدارپایه- با فناوری روز غیرقابل دسترس است. با این حال احتمال درگیری‌های نظامی و امکان پیشرفت طرف مقابل در استفاده از فناوری‌های نوین، روسیه را واداشت تا سرمایه کلانی را به دوازدهمین برنامه پنج‌ساله‌اش اختصاص دهد. روسیه درنظرداشت با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در بخش‌های نظامی توانایی‌های لازم را برای مقابله‌ی تسلیحاتی با آمریکا تا ابتدای قرن ۲۱ به‌دست آورد. به همین منظور بخش‌های مختلف این برنامه را تحت کنترل (GUKOS) قرار داد.

به هر حال در سال ۱۹۸۹ هر دو کشور سیاست کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نظامی را در پیش گرفتند و به دنبال آن روسیه همه تحقیقات SDI را از سال ۱۹۹۲ به بعد ناتمام رها کرد؛ اما امروزه تحقیقات و گسترش فناوری‌ها (هم سامانه‌های ASAT و هم دیگر تسلیحات فضاپایه) تحت حمایت دولت ولادمیر پوتین از سرگرفته شده است. گفته می‌شود این فعالیت‌ها در پاسخ به تجدید دفاع راهبردی آمریکا و بی‌توجهی این کشور به «پیمان موشک‌های ضد بالستیک» است، هرچند جدی بودن این فعالیت‌ها و چه‌گونگی نظارت «اداره‌ی بین‌المللی اکتشافات نظامی» بر آن‌ها هنوز در هاله‌ای از ابهام باقی مانده. (از جمله اقدام‌هایی که آمریکا در تجدید دفاع راهبردی خود شروع کرده، شامل تجهیزاتی است که می‌تواند اساس تسلیحات ضدماهواره‌ای قرار گیرد. برنامه‌ها در راستای اقدامات مذبور شامل سامانه‌ی آزمایشی فضاپیمای XSS11، آزمایش میدان کوچک اشعه فروسرخ (NFIRE) و هواپیمای رهگیر فضاپایه (SBI) می‌شوند.

منبع: ماهنامه اطلاعات راهبردی

سلاح‏های ضدماهواره چه نوع سلاح‏هایی هستند؟

مطالب مشابه :

سلاح‏های ضدماهواره چه نوع سلاح‏هایی هستند؟

به تغذیه ی دانش آموزان اهمّیّت دهید.

تغذیه ی ورزشکاران:

تغذیه سالم

تاثیر وضو و سوره قدر بر شیر مادر

نگاهی به تغذیه ی دانش آموزان، در ایام امتحانات

سامانه های راداری مورد استفاده در ایران

سامانه های راداری مورد استفاده در ایران