استانداردهاي بايگاني تصاوير ديجيتال راديولوژي در سيستم پكس (PACS) - مهندس علي معين

ماهنامه تخصصی مهندسی پزشکی - شماره 104 ، سال 9 ، آذر/1388

(126 کیلو بایت ) نویسنده: مهندس علي معين
پست الکترونیکی: [email protected]

استانداردهاي بايگاني تصاوير ديجيتال راديولوژي در سيستم پكس (PACS)

گفتگوي ما با مهندس كاوه يوسفي در زمينه استانداردهاي سيستم پكس (PACS) در چند شماره گذشته بيشتر بر مبناي استانداردها و پروتكل هاي اين سيستم بود، در اين گفتگو به اين موضوع مي پردازيم كه با توجه به اينكه تعرفه هاي كار با دستگاه هاي تصويربرداري ديجيتال راديولوژي مانند CR و DR به مراكز تصوير برداري اعلام شده و حركت به سمت راديولوژي ديجيتال و بدون فيلم شدن (Filmless) مراكز تصويربرداري جدي تر شده است، در صورتي‌كه مراكز تصويربرداري اقدام به تهيه سيستم پكس (PACS) كنند،چه ضوابط و استانداردي را از نظر سخت افزاري و نرم افزاري بايد كاملا رعايت كنند.

روش محاسبه ظرفيت سيستم پكس‌ درمراكز راديـــولـــوژي و نــيــازهــاي سـخــت افــزاري و نرم‌افزاري پكس چيست؟
بـراي مـحـاسـبه ظرفيت پكس مورد نياز مراكز تصويربرداري موارد زير بررسي مي شود:
ورودي هاي سيستم پكس شامل:
1-تعداد تجهيزات پزشكي كه تصاوير ديجيتال با فـرمـت دايـكـام (DICOM) را بـراي پـكـس ارسـال مـي‌كننـد، بـراي نمـونـه سـي تـي اسكن، ام آر آي، سونوگرافي، فلورسكوپي ديجيتال، آنژيوگرافي، كــارديــولــوژي، پــزشكـي هستـه اي، راديـوگـرافـي ديـجـيـتـال، راديـوگـرافـي كـامـپـيـوتـري، ماموگرافي ديجيتال و فيلم اسكنر.)
2-تـعداد تصاوير ديجيتال كه توسط تجهيزات تصويربرداري گرفته مي شود.
3-ابعاد تصاوير ديجيتال
4-رزولوشن و بيت تصاوير ديجيتال
براي محاسبه ظرفيت پكس مراكز تصويربرداري بـــايـــد ظـــرفــيــت تـصــاويــر ارســالــي از تـجـهـيــزات تصويربرداري را محاسبه كرده و بر اساس ظرفيت نـهـايي مورد نياز و محاسبه Backup، درخواست سيستم پكس كنند.

براي نمونه اگر يك مركز تصويربرداري داراي يك دستگاه سي تي اسكن باشد ظرفيت سيستم پكس آن چگونه محاسبه مي شود؟
روش مـحـاسـبـه ظـرفـيـت پـكس براي بايگاني تـصـاويـر ارسـالـي بـا فـرمـت دايكام (DICOM) از دستگاه سي تي اسكن به صورت زير است:
اگر در يك مركز تصويربرداري دستگاه سي‌تي اسكن هر روز 30 مورد (Case) را بررسي كند.
در هر مورد 1000 برش براي هر Study
تصوير در ماتريس 1024 * 1024
هر Study معادل 1 گيگا بايت حجم از حافظه را اشغال مي كند.
در هر روز با 30 كيس معادل 30 گيگابايت حجم مورد نياز است.
در هر ماه 30 روز كاري 30 *30، به عبارت ديگر 900 گيگا بايت در ماه

معماري بايگاني تصاوير ديجيتال پزشكي در سيستم پكس چگونه است؟
بايگاني به دو صورت انجام مي پذيرد:

‌بايگاني كوتاه مدت
جهت تشخيص و بررسي بايد به مكاني دسترسي داشت كه تصاوير ديجيتال ارسالي از دستگاه هاي تـصـويـر بـرداري در سـيـسـتـم پـكـس در آن بـايگاني شده‌اند، حداقل يكبار و بر اساس آمار به‌دست آمده تـا پـنـج بـار نـيـاز بـه رجوع به اين تصاوير و دريافت اطلاعات در آن مركز درماني است. زمان نگهداري در بايگاني كوتاه مدت را بين شش ماه تا يك سال مـحـاسـبـه مـي‌كـنند. همراه با تصاوير ديجيتال بيمار اطلاعات ديگر هم در رابطه با بيمار ارسال مي شود.

‌بايگاني دراز مدت
تجهيزات و روش هاي مختلفي براي بايگاني دراز مدت طراحي شده است كه براي نمونه بايگاني بر روي ديسك هاي مغناطيسي، نوري و TAPE را مي توان نام بـرد و سيستم هاي شبكه براي آن را در بيشتر مراكز تصويربرداري Network Attached Storage (NAS) در نظر مي‌گيرند و حجم اطلاعات براي بايگاني را براي پنج سال پيشنهاد مي كنند.

در مورد سخت افزار بايگاني در سيستم پكس توضيحاتي ارائه دهيد.
براي هارد ديسك مورد نياز بايگاني داده ها در سـيـسـتــم پـكــس نـيـاز بـه آشنـايـي كـامـل بـا مفهـوم Redundant Array Inexpensive Drives (RAID) اسـت. RAID سـيـسـتـمـي اسـت كـه از دو يـا چندهارد ديسك به طور هم زمان استفاده مي كند.
هارد ديسك براي بايگاني كوتاه مدت و دراز مدت اطلاعات سيستم پكس ، رابطه مستقيم با نوع RAID و مشخصات آن دارد. البته اين نكته را بايد در نظر داشت كه اين انتخاب بايد با قوانين HIPAA هماهنگي لازم داشته باشد.

مزاياي RAID
‌1-افزايش ظرفيت ذخيره سازي
2-افزايش سرعت دسترسي به داده ها
3-امكان بازيابي داده هاي از بين رفته
4-امـكـان دسـتـرسـي كـاربران گوناگون به طور هم‌زمان
5-امكان اجراي پروتكل هاي HIPAA

در مـورد مـشخصات و انواع RAID و تمايز استانداردهاي آن براي بايگاني داده ها در سيستم پكس و تامين پروتكل HIPAA چه توضيحات تكميلي قابل بحث است؟
موارد زير براي اطلاع بيشتر خوانندگان شرح داده شده است:
1- 0 RAID: ذخـيره سازي روي چند ديسك بـدون كنترل خطا صورت مي گيرد و داده ها در تمامي هارد ديسك ها توزيع مي شود. البته پروتكل HIPAA در اين سيستم قابل اجرا نيست.
2- 1 RAID: ‌كپي برداري هم زمان بر روي دو يا چند ديسك ‌صورت مي گيرد. اگر يكي از درايوها دچـار مـشكل شود، امكان جايگزين كردن درايو سالم وجود دارد و مي توان داده ها را روي درايو سالم كپي كرد.
3- 3RAID: داده هـا بـه صـورت مـوازي انتقال يافته و بر روي هارد ديسك قرار مي گيرد. در اين سيستم سيكل خواندن و نوشتن بسيار سريع است.
4- 4RAID: ديسك هاي داده به صورت مجزا و بلوكي وجود دارند و سيكل خواندن بسيار سريع صورت مي گيرد.
5- 5RAID: اين سيستم داراي كاربرد گسترده‌اي است و هنگام خراب شدن هر ديسك از داده‌هاي آن محافظت مي شود. امتياز ديگر آن در سيكل خواندن بسيار سريع داده ها و تامين پروتكل HIPAA در اين سيستم است.
6- 6RAID: در واقع نسخه پيشرفته 5RAID است كه تصحيح و كنترل خطا را بهبود مي بخشد. در اين روش با خراب شدن يك هارد ديسك امكان بازيابي داده هاي از دست رفته وجود خواهد داشت و تامين پروتكل HIPAA در اين سيستم قابل اجراست.

انواع شبكه هاي استاندارد براي سيستم پكس و كاربرد آن در مراكز درماني چيست؟
1 - شبكه Network Attached Storage با عنوان اختصاري NAS
2 - شــبــكــــه Storage Area Network بــــا عــنـــوان اختصاري SAN
در اكـثـر مـراكـز تـصويربرداري در سيستم پكس براي بايگاني و به صورت اشتراك گذاشتن داده ها در شبكه از سيستم NAS استفاده مي شود. شبكه NAS قادر است با ساير پروتكل ها و اجزاي شبكه ارتباط بــرقـرار كـنـد. وظـيـفـه NAS تـامـيـن نـيـازمـنـدي‌هـاي ذخيـره‌سـازي شـده و امكـان دستـرسي به داده ها و پرسش و پاسخ به داده ها با استفاده از سيستم عامل و سخت افزار و نرم افزار NAS است.
بايد توجه داشت كه NAS يك وسيله شبكه محور است و كاربرد گسترده آن در شبكه LAN و براي انتقـال داده ها، Ethernet و Giga Ethernet ‌است. امتياز NAS در دسترسي سريع به فايل‌هاي تصاوير ديجيتـال پـزشكـي موجود در سرور است. NAS قوانين امنيتي HIPAA را كاملا رعايت مي كند. شبكه SAN ‌در مـراكـز درمـانـي بـزرگ مـورد استفاده قرار مي‌گيرد.

در ارتـبــاط بـا Backup در سيستـم پكـس چـه مواردي قابل بحث است؟
با توجه به حجم فوق العاده اطلاعات ذخيره شده در بايگاني سيستم پكس و ضرورت Backup، اين اطلاعات مي بايست متناسب با سن بيمار بايگاني شـونـد. بـايد در نظر داشت كه براي سنين مختلف زمان‌هاي مختلفي براي Backup در نظر گرفته شده اسـت. لازم بـه تـوضيح است كه اگر مراكز درماني داراي بخش قلبي باشند تصاوير قلبي بيشترين حجم Backup را بــه دلـيــل ظــرفـيــت بـسـيــار زيـاد بـه خـود اختصاص مي دهد.
تـصـاويـر ديـجـيـتـال راديـولـوژي با فرمت دايكام ‌ جهت كنترل كيفيت به Gateway و در صورت تاييد به سيستم پكس ‌ارسال مي‌شود. البته سيستم پكس در مرحله اول آن‌را ذخيره (Back up) گرفته و سپس آن‌را بـه داخل مركز درماني يا خارج مركز درماني ارسال مي كند.

از جـمـع آوري مـطـالـب فـوق چنين برداشت مي‌شود كه داده هاي ورودي به سيستم پكس و نـيـاز‌هـاي سـخـت افزاري آن مورد ارزيابي قرار گرفته است، حال چه نكاتي را بايد بررسي كرد؟
البته رئوس مطالب مورد بررسي قرار گرفت اما در ادامه نياز هاي موجود در سيستم پكس كه از طرف مـــركـــز تــصـــويـــربـــرداري درخـــواســـت مــي‌شــود بــا درخواست نرم افزار سيستم پكس تكميل مي‌شود. اين نرم افزار بايد شرايط استاندارد جهاني را كه دو مركز ACR و NEMA تدوين كرده اند كاملا رعايت كنند. لازم به توضيح است كه نظارت پروتكل هاي HIPAA براي امنيت سيستم پكس بسيار ضروري است.
شاخص هاي مهم نيازهاي سيستم پكس در مراكز تصوير برداري را چگونه مي توان بررسي كرد؟
‌بررسي تبديل دستگاه ها تصويربرداري داراي سـيـسـتــم آنــالـوگ بـه سـيـسـتـم هـاي تـصـويـربـرداري ديجيتال داراي فرمت استاندارد دايكام
‌بررسي فضاي فيزيكي مورد نياز براي سيستم پكس در مراكز تصويربرداري
‌بررسي نرم افزار مورد نياز براي سيستم پكس ‌ بر اساس پروتكل هاي ACR - NEM براي مراكز تصويربرداري
بررسي سخت افزار سيستم پكس براي مراكز تصويربرداري
‌بررسي شبكه سيستم پكس بر اساس شبكه NAS و SAN
‌بـــررســـي RAID، Backup مـــورد نـيـــاز بــراي بايگاني كوتاه مدت و دراز مدت سيستم پكس

‌بررسي Viewer DICOM ايستگاه هاي كاري در مركز تصويربرداري
‌بررسي مانيتورهاي تشخيصي داراي سيستم Lookup Table
‌بـررسـي نـرم افـزارهـاي تـشـخيصي مورد نياز براي متخصصان Diagnostic Viewer
‌بـررسـي Unique IDentification (UID) بـر اساس موقعيت مرا كز تصويربرداري
‌بررسي RIS در رابطه با تدوين و ارسال پرونده باليني بيمار براي سيستم پكس بر اساس استاندارد جهاني 7HL
‌بـررسي و امكانات مورد نياز براي ارسال از سيستم پكس تحت وب (Web-based)
‌بــررســي ظـرفيـت Film Digitizer مـورد نيـاز مراكز تصويربرداري
‌بررسي ظرفيت CD/DVD Burner مورد نياز مراكز تصويربرداري
بررسي ظرفيت چا پگر فيلم مورد نياز مراكز تصويربرداري

جهت آشنايي بسيار مختصر در رابطه با مسئول سيستم پكس، توضيح بفرماييد.
در مراكز تصويربرداري با ارائه فيلم راديولوژي به بيمار، مسئوليت حفظ و نگهداري فيلم راديولوژي بـيـمـار بـه عـهده خود است. در اين حالت اگر فيلم راديولوژي مفقود، سرقت يا هر گونه آسيبي به آن وارد شود آن مركز درماني هيچ گونه مسئوليتي در قبال آن ندارد.
‌امـــا در حـــالـــت بـــدون فــيــلــم (Filmless) مــركــز تصويربرداري اعلام مي كند كه فيلم راديولوژي و CD/DVD در صورت تقاضاي بيمار در اختيار وي قرار مي گيرد و آن مركز درماني براي تشخيص و مــشـــاوره از تــصـــاويـــر ديــجـيـتــال بــا فــرمــت دايـكــام (DICOM) كـه در سـيـسـتـم پكس بايگاني شده اند اسـتـفـاده مـي كـنـد. اسـتـانـداردهاي ضوابط امنيت و بايگاني آن در سيستم پكس كه پروتكل (HIPAA) ‌آن را تدوين كرده است زير نظر مسئول سيستم پكس كاملا رعايت مي‌شود (لازم به توضيح است كه اين پـــروتــكــل بــدون حـضــور مـسـئــول سـيـسـتــم پـكــس قــابـلـيـت بـدون فـيـلـم شـدن (Filmless) را بـه مـراكـز تــصــــويــــر‌بــــرداري نــمــــي‌دهــــد.) فــــردي در بـخـــش راديولوژي كه آشنايي و تجربه كاري با دستگاه‌هاي راديولوژي دارد، پس از سپري كردن دوره آموزشي، مسئول سيستم پكس مي شود.

استانداردهاي بايگاني تصاوير ديجيتال راديولوژي در سيستم پكس (PACS) - مهندس علي معين

مطالب مشابه :

نرخ جديد تعرفه خدمات پزشكي براي سال 92

اعلام تعرفه هاي پزشكي سال 91

استانداردهاي بايگاني تصاوير ديجيتال راديولوژي در سيستم پكس (PACS) - مهندس علي معين

جامعه شناسی پزشکی در ایران

کلینیک فرهنگیان تبریز

استانداردهاي تصاوير ديجيتال پاتولوژي با فرمت دايكام (DICOM)