تأثیر کتابخانه هاي عمومی وآموزشگاهی درگسترش فرهنگ مطالعه

تعریف کتابخانه

كتابخانه نهادی اجتماعی است كه با گردآوری ، سازماندهی و نگهداری دانش مدون بشر امكان رشداندیشه ، شكوفایی استعداد و باروری ذهن خلاق انسان پویا وجستجوگر را فراهم می كند. باتوجه به گسترش روزافزون علوم و فنون در زمانها و مكانهای مختلف تنها كتابخانه است كه دسترسی آسان به انبوه دانش آدمی را میسر می سازد و تبادل افكار را به بار می آورد (نشریه کتابداری،1375،ص24)

در جهان كنوني كه به قول دي اچ لارنس نويسنده انگليسي جهان دانش است و نه جهان تجربه، اگر شخص نتواند خود را با دانش روز هماهنگ نمايد بزودي اين تنها وسيله ارتباط با جهان را نيز از دست مي دهد بويژه دانشجويان و دانش آموزان اگر توان بهره گيري از منابع دانش موجود را نداشته باشند به طور مضاعف زيان مي بينند زيرا به هدف اصلي تحصيلات عالي كه رسيدن به نوعي اجتهاد است نخواهند رسيد. پس همه افراد نياز به استفاده از كتابخانه را دارند. نقش كتابخانه در زمان ما بسيار مهم و شايان توجه است و بجاست از منابع و خدمات آنها استفاده كامل به عمل آيد. )صادقی ،فرنگیس.کتابخانه روزنه ای به دنیای دانش،1387)

اهمیت کتابخانه

كتابخانه از آن جهت حائز اهميت ويژه است كه گنجينه اي است از دانش هاي گوناگون و مكاني است براي انجام تحقيقات كه محققين در آن به مطالعات علمي و بررسي دانش موجود مي پردازند. محتويات كتابخانه نه تنها وسيله دانش اندوزي است بلكه لذت بخش نيز هست. مطالعه، رايج ترين سرگرمي هاست و كتابخانه ها مي توانند براي هر نوع سليقه اي كتابي فراهم كنند. اهميت كتابخانه از آن رو مورد تاكيد است كه هيچ چيز نمي تواند جاي محتويات كتابخانه ها را كه شامل كتاب و ساير مواد مكمل كتاب است بگيرد. چون مطالعه كتاب و ديگر رسانه هاي انتشاراتي، ايجاد علاقه و عادت به مطالعه، توسعه كتابخواني و ارائه راه ها و مهارت هاي مطالعه و يادگيري، در بالابردن سطح آگاهي هاي يك جامعه و افراد آن نقش بسزايي دارد.

كشور ما علي رغم غناي فرهنگي و داشتن سابقه بسيار طولاني تمدن اسلامي، متاسفانه از نظر ميزان مطالعه در سطح پاييني قرار دارد، و اين در صورتي است كه امروزه يكي از شاخص هاي رشد ملي در هر كشوري توسعه كتاب و كتابخواني است. بنابراين مطالعه و پژوهش صرفا پيشه ژرف انديشان، عالمان و اساتيد نيست. همه اقشار بويژه دانش آموزان و دانشجويان به نوعي سرگرم مطالعه و پژوهش هستند. البته مطالعه براي دانش آموزان يك وظيفه و شغل است به همين جهت مي بايست براي پيشرفت در درس و نهايتا در آينده براي ايفاي نقش در جامعه، به مطالعه بپردازند. مطالعه يك دانش آموز دو صورت دارد، يا به صورت مطالعه دروس تحصيلي در مدرسه و سپس در مراكز آموزش عالي و يا به صورت مطالعات ديگري است كه در كتابخانه، مراكز فرهنگي، انجمن هاي اسلامي و ... انجام مي پذيرد. در هر دو صورت، مطالعه مستمر و منظم و هدفدار موجب پرورش نيروي فكري، زنده كردن قوه ابتكار، رشد عقلاني، استقلال فكري و بالابردن قوه استنباط مي شود. انگيزه هاي مطالعه در افراد مختلف است. بررسي عملكرد مطالعاتي نشانگر اين تفاوت است و نشان مي دهد برخي با انگيزه افزايش معلومات فردي، برخي با انگيزه ارضاي علايق هنري و فرهنگي، برخي با انگيزه ارضاي نيازهاي فكري، روحي و معنوي و برخي ديگر براي رفع نياز اجتماعي به مطالعه روي مي آورند. در انگيزه هاي مطالعاتي شخصي هم عوامل دروني (نيازها و علايق) و هم عوامل بيروني (نيازهاي اجتماعي) تاثير دارند. شخص را نمي توان جدا از اجتماع در نظر گرفت هم چنانكه فشارهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در زندگي شخص اثرات مثبت يا منفي دارد، الگوي مطالعاتي او را نيز تحت تاثير قرار مي دهد. اهداف و انگيزه هاي مطالعه علاوه بر عوامل دروني و بيروني در فرهنگ هاي مختلف متفاوت است. برخي از عوامل يا زمينه هايي كه در مطالعه افراد تاثير بسيزايي دارند عبارتند از: الف) ارضاي نيازهاي فكري، روحي و معنوي ب) ارضاي ميل شخصي پ) گذران اوقات فراغت ت) نياز زندگي س) ارضاي نيازهاي اجتماعي ش) نياز به رشد و ارتقاي علمي در جامعه د) وظيفه تحصيلي و شغلي. اگر به كتاب و مطالعه آن به عنوان يك ضرورت و وظيفه نگاه كنيم و آ ن را در زندگي روزانه خود وارد نماييم، نه تنها براي ما لذت بخش و شادي آفرين است بلكه اطلاعات و آگاهي هاي ما را در سطح خوبي افزايش داده و همچنين در درس و تحصيل نيز ما را ياري مي دهد.

ما بدون تحمل فشار ناشي از خواندني هاي ناگهاني نزديك امتحان، به آساني به موفقيت هاي چشمگيري دست مي يابيم. براي رسيدن به چنين آمادگي، بايد مطالعه را به متن زندگي آورد و با تمرين، عادت به مطالعه را به مانند بسياري از عادات ديگر كسب نمود. لازمه عادت به مطالعه لذت بخش كردن كار مطالعه است و لازمه لذت بردن از هر كاري مهارت داشتن در آن كار است. كتابخانه وسيله اي است كه شخص با آن قدم به دنياي كتاب گذاشته و از معارف آن بهره مي گيرد. كتابخانه ها به طور رايگان و يا با مبالغي ناچيز خدمات باارزشي را ارائه مي نمايند. به همين جهت عامل عمده اي در تشويق مردم به مطالعه بوده و هستند. پيدا كردن كتاب و ديگر انتشارات مورد نظر خواننده، تشويق و كمك به خوانندگان كم اطلاع، فراهم آوردن امكاناتي كه دستيابي خوانندگان به اطلاعات بيشتر را ميسر مي كند، ايجاد شرايط مناسب براي مطالعه در فضاي كتابخانه از جمله خدمات با ارزشمند كتابخانه هاست. كتابخانه ها به طرق گوناگون، مطالعه و ارج نهادن به كتاب را تشويق مي نمايند و كتابخانه هاي مدارس و كتابخانه هاي عمومي شهر در اين زمينه داراي نقش برجسته تري هستند.

برگزاري نمايشگاه ها، جشنواره ها و هفته كتاب در كشور ما هر چند اندك، ولي متداول است. هدف اين نمايشگاه ها عبارتند از: -1 اطلاع رساني از كتاب و تازه هاي انتشاراتي2. بالابردن سطح آگاهي جامعه كتابخوان. -3 ايجاد علاقه و تشويق به مطالعه و كتاب -4 افزايش ميزان خريد كتاب از سوي مردم. با مراجعه به اين نمايشگاه ها از آخرين انتشارات مطلع و كتب مورد نياز خود را كه گاه كمياب است خريداري كرده و از آخرين تحولات علمي و انتشاراتي بويژه در كشورهاي ديگر اطلاعات خوبي به دست مي آوريم. (فخرایی، سیروس،1379،ص32-45)

کتابخانه وسواد آموزی

کتابخانه ها در هر کشوری با هر درجه از توسعه نقش بسیار مهمی در سواد اموزی بر عهده دارند کتابخانه های عمومی نیز نقش بسزایی در پیشرفت نهضت کتابخوانی ایفا می کنند. در حقیقت این کتابخانه ها دنبا له رو سیاست های کتابخانه اموزشگاهی محسوب شده ومکمل برنامه هایی هستندکه در کتابخانه های اموزشگاهی شکل گرفته اند.

اولین کنفرانس بین المللی اموزش بزرگسالان در السینور 1949 اموزش بزرگسالان را اینگونه تعریف می کند تدارک اموزش مستمر وسازمان یافته برای تدارک جامعه در حال یادگیری تا افراد جامعه بتواند در جهت تکامل وتعالی حدکت کنند ودر سرنوشت جامعه خود را از لحاظ فرهنگی ،اجتماعی،اقتصادی وسیاسی تغییر ایجاد بکند. کتابخانه ها در هر کشوری با هر در جه از توسعه نقش بسیار مهمی درسواذ اموزی بر عهده دارند کتابخانه های عمومی نیز نقش بسزایی در پیشرفت نهضت کتابخوانی ایفا می کنند در حقیقت این کتابخانه ها دنباله رو سیاست های کتابخانه اموزشگاهی محسوب شده ومکمل برنا مه هایی هستند که در کتابخانه های اموزشگاهی شکل گرفته اند کتابخانه های اموزشگاهی از این جهت که فرهنگ مطالعه وخواندن وروحیه جستوجوگری وعلم اموزی را پرورش وتولید می کنند مهم است

و کتابخانه عمومی از این منظر که دسترسی عامه مردم را به اطلاعات و دانش فراهم می کند حائز اهمیت می باشد. اهداف تشکیل کتابخانه های عمومی در استانداردهای فدارسیون بین المللی موسسات و انجمن های کتابداری ایفلا-IFLA به قرار زیر است: تشویق به مطالعه در افراد اجتماع، حمایت از رشد فکری و آموزشی عامه، آشنا ساختن مردم با فرهنگ شفاهی و مکتوب کشور، دسترسی به همه انواع اطلاعات ودانش روز، فراهم ساختن امکانات آموزش سواد رایانه ای افراد و در نهایت حمایت و پشتیبانی از برنامه های سواد آموزی در جامعه.

بدون تردید، کتابداران بنا به دلایلی موجه ترین افراد برای آموزش سواد اطلاعاتی به شمار می روند. سازماندهی و اشاعه اطلاعات از فعالیتهای اصلی حرفه کتابداری است و در طول تاریخ، تجربه های سودمندی را در مورد منابع اطلاعاتی، ارزیابی منابع، سازماندهی و اشاعه اطلاعات و نیز در باره استفاده کنندگان، نیازها ورفتارهای آنان کسب کرده است. این تجربه ها اکنون به صورت دانش عمومی در اختیار کتابداران است.
بنابراین، آنها می دانند چه تحولاتی در محیط اطلاعاتی رخ داده و استفاده کنندگان به چه نیاز دارند. آنها بر اساس تجربه و پژوهش دریافته اند که چه کسانی به چه نوع آموزشی نیاز دارند و چه شیوه ها و ابزارهایی برای آموزش افراد مختلف مناسب تر است. بر اساس نظر کرایست ، شالوده نظری علم کتابداری، آموزش است. این آموزش نه تنها به زیر ساختهای ذهنی کاربران توجه دارد و بر دانش آنها می افزاید، بلکه به توانمندی آنها در کسب دانش نظر دارد. بر خلاف آموزش سنتی، در آموزش کتابداران آموزش بیننده و تعامل او با اطلاعات را مرکز توجه خود قرار می دهند. نگاهی به فعالیتها و برنامه های متنوع کتابخانه ها در توسعه سواد اطلاعاتی به خوبی نشان می دهد که حرفه کتابداری تا چه حد و چگونه در این زمینه اقدام کرده است. تعداد و حجم همایشهای برگزار شده و نیز گستره پژوهشهای کتابداران به ویژه در سالهای اخیر می تواند نشان دهنده رویکرد این حرفه نسبت به آموزش سواد اطلاعاتی باشد. از جمله این فعالیتها، تشکیل کمیته های سواد اطلاعاتی در انجمن های کتابداری و برگزاری همایشهای تخصصی در کشورهای مختلف می باشد. با افزایش تعاملات و ارتباطات جهانی و شکل گیری جوامع اطلاعاتی و تداوم فرایند جهانی شدن، اطلاعات و اطلاع رسانی جایگاه ویژه ای پیدا می کند. کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی از جمله نخستین نهادها و مراکزی هستند که به طور مستقیم به گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات در اشکال مختلف پرداخته و با تغییرات زمان خود را سازگار نموده اند و اکنون در عصر اطلاعات و عرصه جهانی شدن وظیفه سنگینی را بر دوش داشته و در تعامل با این پدیده جهانی در مقابل فرصتها و چالشهای ویژه ای قرار گرفته اند و در بررسی تعامل کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی با سوادآموزی در عصر جهانی شدن فرصتها، زمینه های فعالیت و چالشهای احتمالی وجود دارد که باید آنها را با هم در نظر گرفت تا بتوان تصویری روشن از جایگاه کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی در فرایند سوادآموزی در عصر جهانی شدن ارائه داد. فرصتها و زمینه های فعالیت عبارتند از:
1. ایجاد دسترسی به اطلاعات،

۲. سواد آموزی،

۳. مشارکت در ریشه کن کردن فقر و توسعه پایدار،

۴. توسعه آزادی اندیشه و بیان،

۵. حفظ هویت و تنوع فرهنگی به موازات همگن سازی فرهنگی

۶. اعتلای تفاهم بین المللی و ارتقای همکاریهای جهانی.

▪ چالشها نیز عبارتند از:

۱. مسائل مالی.

2. مسایل آموزشی.

۳.استاندارد سازیومسایل تبادل اطلاعات.

۴. مسائل زبانی

در اینجا بد نیست که به پروژه سواد آموزی گوگل اشاره ای داشته باشیم. پروژه جدید گوگل، به معلمان، سازمانها و کسانی که به سواد آموزی علاقه مند هستند این امکان را می دهد تا از اینترنت برای دریافت و ارائه اطلاعات استفاده کنند. با این محصول جدید گوگل، تمام سازمانهایی که به نحوی در سواد آموزی در نقاط مختلف دنیا فعالیت می کنند، می توانند با یکدیگر در ارتباط باشند.کاربران از این پس قادر خواهند بود که به کتاب های دیجیتالی و مقاله های علمی دسترسی داشته باشند و اطلاعات و دانش خود را از طریق وبلاگها، گروه های اینترنتی و ویدئو با دیگران تقسیم کنند.این پروژه توسط گوگل و با همکاری برنامه سواد آموزی نمایشگاه فرانکفورت(LitCam) و یونسکو ارائه شده است.

نقش کتابخانه در آموزش بزرگسالان

در عصر حاضر مفهوم سواد تا حدودی تغییر کرده است. پیشرفت روزافزون در عرصه محمل های اطلاعاتی و فناوری های مربوط به سواد اطلاعاتی به عنوان بخشی از ضروریات و نیازهای اجتماعی بشر در آمده است. از آنجایی که کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی از پیشگامان عرصه اطلاعات و ارتباطات به حساب می آیند بنابراین می توانند آموزش سواد اطلاعاتی را به نحو احسن انجام داده و افراد را در استفاده از اطلاعات و کسب دانش مورد نیاز یاری کنند. در این راستا تهیه استانداردهای سواد اطلاعاتی و برگزاری دوره های مناسب و ارائه گواهینامه های سواد اطلاعاتی می تواند افراد را در ارتباطات علمی و اجتماعی در فرایند جهانی شدن به مهارتهای لازم تجهیز نماید. با توجه به اینکه سواد اطلاعاتی یکی از مولفه های ایجاد فاصله بین جوامع توسعه یافته و در حال توسعه می باشد. لذا، کتابخانه ها می توانند در جبران این نقیصه فعالانه وارد شوند.
اهمیت کتابخانه ها در خدمت به آموزش بزرگسالان نمی تواند اغراق آمیز باشد.کتابخانه ها به عنوان یکی از موسساتی که در پیشرفت سواد و آموزش در جامعه نقش دارند مورد احترام می باشند. به نظر می رسد کتابخانه به صورت ضروری لازم است تا در هرسیستم آموزش رسمی و در ارتباط با نیاز بزرگسالان و تشویق آنها در آموزش بصورت پایه یا در سطح آموزش عالی نقش داشته باشند. در اینجا ، نقش کتابخانه به عنوان یکی از آن خدمات ضروری و معین در اصول ، فعالیتها و اعمال آموزش سواد با ارجاع خاص برای آموزشگر بزرگسال مورد بررسی قرار گرفته است.

آموزش به عنوان یک پیچیدگی در فرآیندهای اجتماعی در نیاز به دانش و تجربه به صورت رسمی یا به صورت دیگری تعریف شده است . در اینجا یک بزرگسال به کسی گفته می شود که پنجاه سال یا بیشتر سن داشته باشد که مسوول خود و دیگران می باشد و کسی است که شاید احساس از دست دادن دیدگاه قرار گرفتن در آموزش رسمی آموزشگاهی می نماید بدلیل مشکلات مالی یا عوامل دیگر یا این احساس که او بعد از گذشت یک یا دو یا سه سال دچار افت تحصیلی شده است .
منظور از آموزش بزرگسال استمرار آموزش بزرگسال می باشد. بنابراین موارد زیر قابل تشخیص است:

۱.حالتی از سواد که ممکن است به آن دسترسی پیدا کنند و استمرار داشته باشد.
۲.بزرگسال ممکن است به صورت مداوم دانش و مهارتهایش را بهبودی بخشد.
۳. این شخص توانایی دارد تا عینا زندگی در اجتماع ، سیاست و سیستم های اقتصادی را تجربه نماید.

۴.این بزرگسال ممکن است نسبت به میراث فرهنگی شهروندی و ارزشهای اجتماعی و بنابراین پذیرش تغییر نقش در زندگی بزرگسالی آگاهی پیدا کرده باشد.
۵. این شخص ممکن است شخصیتش را تکامل ببخشد و توانایی بالقوه اش را نیز تکامل بخشد و شاخه ای از ادراک و علاقه و مهارتهایش را توسعه دهد .

کتابخانه شخص را قادر می سازد تا یک حالت روحانی و معنوی بدست آورد و فعالیت تفریحی را در مطالعه القا کند بنابراین مطالعه اثر متقابلی روی ثروت جامعه و حصول دانش دارد. کتابخانه می تواند آموزش بزرگسال را پس از تحصیل توسعه دهد. بخشی از ماموریت کتابخانه به آموزش بزرگسالان اختصاص دارد.

از جمله مهمترین نهادها، وزارتخانه ها و سازمانهای دولتی و غیر دولتی مسوول آموزش بزرگسالان در جمهوری اسلامی ایران، می توان به سازمان نهضت سواد آموزی (O.M.L) وزارت جهاد کشاورزی و بسیج اشاره نمود. با توجه به نقش قاطع سازمان نهضت سواد آموزی در آموزش بزرگسالان در سال ۱۹۸۷(۱۳۶۶) شورای پشتیبانی

آموزشی تحت ریاست رئیس شورا به تشکیل جلساتی جهت طراحی و تصویب استراتژیها و یافتن راه حلهای علمی جهت مبارزه با بی سوادی تشکیل یافت.

بر این اساس از جمله مهمترین برنامه ریزی های آموزشی که در حوزه آموزش بزرگسالان صورت گرفته می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

۱.تغییر ساختار دوره های آموزش حضوری به آموزش مکاتبهای و نیمه حضوری
۲.برطرف نمودن بیسوادی در افراد رده های سنی ۴۰-۱۰ سال.

۳. تحکیم و تثبیت مهارتهای سوادآموزان و نوسوادان در جهت جلوگیری از بازگشت آنان به دوره بیسوادی

۴. ثبت نام کودکان در مدارس رسمی

۵. اعمال محدودیتهایی در هدایت افراد بیسواد و کم سواد رده های سنی زیر ۴۰ سال به کلاسهای سوادآموزی

۶. استفاده از منابع عمومی و خصوصی جهت مبارزه با بیسوادی من جمله رسانه های جمعی مانند رادیو، تلویزیون و نشریات.

▪ ازجمله مهمترین راهبردهای آموزشی آموزش بزرگسالان طی برنامه ۵ ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱.تعیین و تعریف سطح آموزش در جامعه و توسعه کشور، تعیین و تعریف مسئولیتهای مکمل دولت و مردم درآموزش و ارتقای انگیزه های ملی جهت برقراری مشارکت و همکاریهای مردمی

۲.تاکید برآموزشهای عملی، علمی و فنی و حرفه ای در چارچوب برنامه های جاری آموزشی

۳. تلاش درجهت کسب اطمینان از همکاری سازمانهای مربوطه به منظور اصلاح قوانین و مقررات موجود درجهت برخورداری همگانی از تسهیلات اجتماعی من جمله قانون ممنوعیت کار ویژه کودکان رده های سنی ۶ تا ۱۰ سال

۴.تاکید برانسجام و تقویت روشهای آموزشی جهت جلوگیری از بیسوادی و اولویت دادن به نو آوری و اتخاذ روشهای مناسب جهت یادگیری موثر و قابل کاربرد برای افراد شاغل ازجمله مهمترین راهبردهای آموزشی آموزش بزرگسالان طی برنامه ۵ ساله دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱. توسعه وتشویق آموزش بزرگسالان زیر رده سنی ۴۰ سال به واسطه اتخاذ متدهای مدرن آموزشی

۲. توسعه آموزش مکمل بزرگسالان

(رضایی خاجکی،فاطمه.روزنامه مردم سالاری،1387)

نقش کتابدار

امروزه بسیاری از مشکلات مانبود چرخه مناسب توزیع کتاب ومشکلات اخذ مجوزاز مراجع ذی صلاح،گرانیکاغذ ونبود حمایت های لازم در چاپ کتاب است.

از جمله عوامل مهم در کتابخانه براي هدايت و راهنمايي دانش آموزان وجود کتابدار متخصص و يا معلم و مربي است که با ايجاد هماهنگي بين کتابخانه و برنامه هاي آموزشي مدرسه موجبات ذوق و علاقه دانش آموزان به مطالعه و تحصيل را تقويت مي کنند ، کتابدار مانند مهندسي است که عمل تفکرسازي را انجام مي دهد . از جمله وظايف کتابداران مي توان به طراحي و برنامه ريزي براي کتابخانه ، تهيه مواد و مجموعه مناسب براي آن ، تشويق و راهنمايي دانش آموزان و فعال نمودن کتابخانه را با استفاده از درگير نمودن دانش آموزان در استفاده از کتب موجود نام برد.

پیشرفت هایی که در فنآوری ارتباطی صورت گرفته، کتابخانه ها را از حالت خودمداری خارج کرده و به سمت شبکه های کتابخانه ای و اطلاعاتی سوق داده است. در این محیط دسترسی بی واسطه کاربران به اطلاعات راحت تر شده است و ممکن است نقش کتابداران متخصص را با چالش روبرو کند؛ اما کتابداران متخصص می توانند با آموزش کاربران در دستیابی به اطلاعات، نقش مؤثرتری در عصر اطلاعات داشته باشند فرهنگ مطالعه رادرجامعه نهادینه کنیم که بسترهای تهیه وتوزیع مناسب ودسترسی اسان به کتاب را برای مردم فراهم کنیم.

یکی از راههای مهم توسعه فرهنگی،اقتصادی،اجتماعی سیاسی توجه به مسئله کتاب وکتابخوانی وترویج ان به نوجوانان وجوانان است طبق امار رسمی سرانه مطالعه هر فرد ایرانی به میانگین در طول روز یک دقیقه است. این در حالی است که هر ایرانی هر ساله730ریال وروزانه فقط2ریال صرف خرید کتاب می کند.با توجه به اهمیت کتاب وکتاب خوانی عواملی مثل حمایت از چاپ ونشر ،ارائه کتاب مناسب،افزایش سهمیه شمارگان،برای ناشران،تجهیز کتابخانه های موجودو فرهنگسازی صحیح در خانواده ها از جمله عواملی است که موجب ارتقای فرهنگ کتابخانی در جامعه می شود.

یک نظریه کارشناسی می گویدکه هرگاه ضرورت کتابخوانی واهمیت ان برای همگان تبیین وتفسیر شود دران صورت هیچ گاه ودر هیچ محلی نباید انسانی رایافت که با مطالعه بیگانه باشد که نقش محوری وکلیدی کتاب دران نادیده انگاشته شودحتی با داشتن گرفتاری های متعدد زندگی نباید از کتابخوانی دست برداشت در کنار این مسائل باید به این موضوع توجه کردکه مقوله کتاب وکتاب خوانی باید از نگاه ملی بر خوردار باشدوعزم واراده وهمت جدی مسئولان دستگا ه های ذی صلاح فرهنگی برای ارتقای سطح فرهنگ مطالعه وگسترش

کتابخانه های عمومی نیزوجود داشته باشد. (نشریه کتابداری،1379،ص15-20)

هر فرد به عنوان عضوی از اجتماع برای تامین نیازهای اطلاعاتی ومطا لعاتی خود باید چاره ای ای بیاندیشد وكسی كه توانایی كسب اطلاعات را نداشته باشد در مسیر حركت خود دراجتماع بامشكلات بسیاری روبرواست و برای بر طرف نمودن این نیاز به راههای مختلفی متوصل گشته و بسته به نوع نیاز اطلاعاتی وجایگاه اجتماعی ، شغلی و محل زندگی خود ، برای رفع نیاز خوداقدام می نماید و در این راه از روش هایی ‌تعامل با دیگر افراد جامعه ، مطالعه روزنامه ها ومجله های مرتبط ، استفاده از اینترنت وغیره استفاده می كند. وکتابخانه وظیفه دارد كه در تمام رشته های مختلف علوم ، فنون ، فرهنگ ، هنر و كلیه معارف بشری ، ، برای عموم افراد جامعه( بینا و نابینا) مجلات و نشریات سودمند وجدیدراجمع آوری كرده و در اختیار مردم بگذارد همه كس حق استفاده از كتابخانه های عمومی را دارند به همین جهت برای این نوع كتابخانه ها باید مكانی مناسب ودرخوراستفاده همگان تدارك ببینند (شکویی،علی،1364،15-30)

طبيعي است كه وقتي مي خواهيم توسعه كتاب و كتابخواني داشته باشيم بايد مراكز و مكان هايي داشته باشيم كه بتواند كتاب را در اختيار مردم قرار دهد، چراكه شايد خريد كتاب براي همه اقشار كار مشكلي باشد. ممكن است تهيه كتاب و به دنبال كتاب هاي تازه رفتن با وقت و يا اقتصاد مردم همخواني نداشته باشد ، لذا وجود كتابخانه هاي عمومي متعدد مي تواند كمك بزرگي براي بحث كتابخواني باشد، ضمن اينكه كتابخانه ها مراكزي دلنشين و زيبا هستند كه نخبگان جامعه و علاقمندان به مطالعه را در خود جمع مي كنند.

کتابخانه می تواند :

نقش اساسی در توسعه عادت به مطالعه داشته باشد. زیرا همچون پناهگاه امن اجتماعی، در محیطی سالم، محتوای منابع و اطلاعات مورد نیاز را به صورت نظام مند در اختیار جامعه قرار داده و با الگوسازی، عادت مطالعه را در سطح جامعه توسعه می دهد. توسعه کمی و کیفی کتابخانه ها، بویژه کتابخانه هایی که در سطح گسترده ای با جامعه در ارتباطند در توسعه عادت به مطالعه نقش بسزایی ایفا می کند.

کتابخانه های عمومی را از مظاهر دموکراسی در دنیای جدید دانسته اند. چرا که در حقیقت پایه های دموکراسی بر آزادی بیان و اندیشه نهاده شده است، و کتابخانه های عمومی نهادی است که با کمک به رشد و شکوفایی اندیشه افراد جامعه به آنها کمک می کند تا با دانش و احاطه بیشتری عقاید خود را ابراز کنند. کتابخانه عمومی این فرصت را برای همه افراد جامعه فراهم می کند که به شکلی فعال در امور فرهنگی و اجتماعی جامعه خود دخالت داشته و در فرایندهای فرهنگی جامعه نقش مؤثری ایفا کنند. همانطور که در آخرین رهنمودهای ایفلا برای کتابخانه های عمومی آمده است: نقش مهم کتابخانه عمومی ایجاد تمرکز بر رشد فرهنگی و هنری در جامعه است. در بیانیه یونسکو نیز از کتابخانه های عمومی به عنوان بزرگراهی برای رشد فرهنگی افراد و گروه های اجتماعی نام برده شده و از رسالت های مهم کتابخانه های عمومی ارتقای آگاهی افراد از میراث فرهنگی و نیز حمایت از گفتگوهای فرهنگی و تنوع فرهنگی ذکر شده است.

از دیگر اهداف کتابخانه های عمومی حمایت از سوادآموزی بزرگسالان می باشد. چرا که سوادآموزی کلید دستیابی به تحصیلات، دانش، و نیز استفاده از کتابخانه ها و خدمات اطلاعاتی است.(کوه پیما، محمد رضا.نقش کتابخانه عمومی در تقویت فرهنگ مطالعه،1385)

کتابخانه آموزشگاهی

کتابخانه ي آموزشگاهي مجموعه اي است سازمان يافته از مواد چاپي و غير چاپي ، که در مدرسه و در يکفضاي مشخص براي دانش آموزان و معلمان ايجاد مي شود تا پاسخگوي نيازهاي آموزشي اطلاعاتي ، تحقيقاتي ، تفريحي و فردي دانش آموزان ومعلمان باشد . هدف اصلي از هر کتابخانه مشارکت در دست يابي به اهدافي است که آموزش و پرورش تعيين کرده است .

ازمنابع مورد نياز دانش آموزان کتابخانه هاي آموزشگاهي مي باشد،چرا که در جامعه اطلاعاتي و عصر اطلاعات، دستيابي و نيل به سواد اطلاعاتي امري ضروري و حياتي است. نياز دانش آموزان براي دستيابي به منابع موثق و معتبر و کارآمد بر همگان مبرهن و آشکار است. پرورش قوه تفکر و خلاقيت نيز در نوجوانان تنها از طريق کلاس و انجام تکاليف يا موفقيت در امتحانات و آزمونها ميسر نمي شود ، بلکه نياز دارند که به عمق هر مسئله بينديشندو اين چيزي بيشتر از کتاب ودرس و مدرسه را مي طلبد .در اين راه کتابخانه ها در پرورش و رشد فردي ، اجتماعي ،علمي و فرهنگي کودکان و نوجوانان نقش و اهميت بسيار دارند . وجود کتابخانه در هر مدرسه يک ضرورت است چرا که کتابخانه ها وسيله اي براي تقويت خواندن ، ترويج سواد و بالا رفتن فرهنگ محسوب مي شوند در نگرش نظام يافته به آموزش و پرورش کتابخانه از جمله نيازهاي اساسي است و در صورت حذف يا عملکرد ضعيف آن آموخته هاي دانش آموزان گسترش نمي يابد و منحصر به يادگيري هاي کتب درسي مي شود .مقاله حاضر به منظور شناخت بهتر کتابخانه هاي آموزشگاهي ارائه شده است . که در آن به اهميت مطالعه و نقش کتابخانه ها در اين راه و منابع مورد نياز کتابخانه در مدرسه، تاريخچه کتابخانه هاي مدارس و مشکلات موجود بر سر راه اين کتابخانه ها با استفاده از تحقيقات پيشين محققان اشاره شده است ، باشد که تلنگري هرچند کوچک باشد که متوليان امر آموزش و پرورش را متوجه اهميت کتابخانه هاي آموزشگاهي نمايد .

نظام اموزش وپرورش در کشورهای جنوب واز جمله کشور ما نظامی غیر پویا وتک محور است نظام تک محور نظامی است که بر اساس یک کتاب ویک جزوه درسی شکل میگرد ومعلم ودانش اموز خود را از هر گونه مراجعه به دیگر منابع اطلاعاتی بی نیاز می داند نظامی که ساختار متون درسی ان درون زا نیست وهمین باعث می شود که دانش اموز از خواندن ان احساس لذت نکند واز ادامه راه باز بماند در این نظام نگاه دانش اموز وحتی دانشجو از خواندن رفع تکلیف است. در نظام مدارس نگرش به کتاب ومراجعه به ان با انگیزه وظیفه مندی انجام می شود. درچنین نظامی نهادی به نام کتابخانه اموزشگاهی وشخصی به نام کتابدار که مسوولیت اموزش را داشته باشد شکل خواهد گرفت. بدین ترتیب هر گاه هم شالوده خواندن قبلا در خانواده شکل گرفته باشد خواندن تداوم نمی یابد به دلیل عدم پویایی نظام اموزشی موانع جدی هم بر سر راه این تداوم خواندن ایجاد می شود زیرا در چنین نظامی معلم ودانش اموز محور باشد وکتاب درسی نقطه شروع فعالیت اموزشی معلم ودانش اموز تلقی می شود وهیچ فعالیت اموزش وپرورشی بدون بهره گیری از سایر منابع دانش بشری امکان پذیر نمی باشد.

کتابخانه آموزشگاهي بايد مانند اهرمي کار را براي پيشرفت آموزش و پرورش ساده کند يعني بايد در گسترش علم و معلومات دانش آموزان مؤثر باشد و بتواند تقويت کننده و مکمل مواد آموزشي باشد ، کتابخانه مي تواند در گذران اوقات فراغت و پروراندن نيروي تخيل دانش آموزان ، رشد و توسعه ذهني کودکان و نوجوانان و آمادهسازي آنها براي پژوهش و مطالعه نقشي مهم و مؤثر ايفا کند . با توجه به آنچه که گفته شد در مي يابيم که کتابخانه آموزشگاهي از اهداف آموزش است . "هدف مستمر کتابخانه در مدرسه تشويق و توانمند کردن دانش آموزان براي رسيدن به حد اکثر دانايي و توانايي است در واقع دانش آموز در کتابخانه ياد گرفتن را ياد مي گيرد " بنابراين کتابخانه هم در پر کردن اوقات فراغت و هم در ايجاد عادت به مطالعه ، افزايش دانش و تکميل مواد آموزشي دانش آموزان را ياري مي کند .

دستیابی به اطلاعات، نقش مؤثرتری در عصر اطلاعات داشته باشند (دهقان،علی.کتابخانه عمومی شهر ابپخش،1385)

محیط وفضای کتابخانه

فضاي کتابخانه و تجهيزات آن در برنامه هاي کتابخانه مؤثرند ، کتابخانه بايد فضايي صميمي و جوي دوستانه داشته باشد تا دانش آموزان و معلمان در آن احساس آرامش کنند .

کتابخانه آموزشگاهي بايد محلي براي امانت دادن ، مخزن ، مطالعه عمومي ، محل مطالعه معلمان ، محلي براي قراردادن مواد و تجهيزات کتابخانه و ...... را داشته باشد از نور کافي ، وسايل گرمايشي و سرمايشي برخوردار و در معرض ديد دانش آموزان باشد . تجهيزات کتابخانه شامل ميز و صندلي ، انواع قفسه ها ، برگه دان ، ويدئو و تلويزيون ، و ...... مي باشد . بلندي ميز و صندلي ها بايد متناسب با قد و اندازه مطالعه کنندگان باشد .

مجموعه کتابخانه

مجموعه کتابخانه در راهنمايي و شکل دادن به انديشه و شخصيت دانش آموزان بيشترين تأثير را مي گذارد . مجموعه بايد متناسب با نيازها و علائق دانش آموزان و آموزشگاه باشد ، چرا که مي تواند بسياري از نيازها يگوناگون و متنوع دانش آموزان را برطرف و آنها را هدايت و شکوفا کند . مواد کتابخانه هاي مدارس به دو بخش کلي چاپي و غير چاپي تقسيم مي شود . مواد چاپي شامل انواع کتاب هاي داستاني و غير داستاني ، مرجع و نشريات و مواد غير چاپي شامل انواع نوارهاي کاست ، نوارهاي ويدئويي و..... مي باشند . در مورد تعداد کتاب هاي موجود در کتابخانه نظريه هاي مختلفي وجود دارد ، که بهترين و مناسب ترين آن بيست نسخه براي هر دانش آموز است . اما حداقل براي هر دانش آموز بايد يک کتاب براي امانت موجود باشد . براي مقاطع راهنمايي و متوسطه وجود بخش مرجع الزامي است

گسترش مطالعه

تشکیلات و رونق این کتابخانه ها نیز در مجموع آنچه هست مناسب با شان فرهنگی مردم ما نیست و حق آن است که، کوشش های جدی و بررسی های پردامنه به منظورطرح مسائل این نوع کتابخانه و جایگاه مطلوب آن، فراگیر شود.توجهی که اکنون از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور حاصل شده، موجب خوشوقتی و مایه امیدواری است.

اهل نظرمی دانند که از عوامل شرافت هر شهر و کشور، حضور بارز و فعال و سازنده کتابخانه های آن است.معمولا، انسانهای سالم و خودشکوفا ، وقت خویش رابا نا آگاهی هدر نمی دهند. این گونه افراد دراتوبوس، تاکسی و حتی صف انتظار بانکها، روزنامه یا کتابی را مطالعه می کنند.

درکشور ما، پژوهشهای علمی ویافته های مبتنی بر واقعیات کتابخانه های عمومی و مسائل مربوط به آن یکسره خالی است و باید که اندیشمندان با عنایت به معیارهای درست پژوهش، راه ترقی و تکامل این کتابخانه ها را در همه ابعاد مطرح سازند و مواردی را که نقصانهایی در وضعیت موجود کتابخانه های عمومی است، محققانه روشن سازند.

کتابخانه عمومی

کتابخانه های عمومی اگر جایگاه واقعی خود را بیابند، جامعه مخاطب آنها از حیث تاریخی و اجتماعی در مکانی از بلوغ و قدرت گزینش قرار می گیرد که به عنوان پشتیبان امر تحقیقات در کشور و ضمانتی مطمئن برای سلامت جامعه باشد و شبیه قلب نیرومندی عمل کند که خون حیات بخش آموختن و یادگیری را به تمام پیکره اجتماع برساند.

کتابخانه عمومی، مکانی است که فعالیت خود را به این اصل متمرکز ساخته که خدماتش را با زندگی روزمره مردم بخصوص قشر جوان درآمیزد،مشکلاتشان را حل کرده،استعدادهایشان را بپروراند و با هدف معنوی و اخلاقی که دارد آنان را از گرایشهای نامناسب بسوی سرگرمیها و خواسته های نامطلوب، باز دارد.

ایجاد و توسعه کتابخانه های عمومی در همه شهرها و روستاها، از جمله وظایف اساسی دولتهاست. تامین مخارج آن باید در بودجه عمومی منظور شود و موجباتی فراهم شود تا هر کس بتواند از موهبت مطالعه، بهره گیرد و بر علم ودانسته های خویش بیفزاید.یک برنامه وسیع و سالم کتابخانه ها می تواند به رشد و گسترش ارزشهای اخلاقی و بهداشت روانی جامعه و جذب بیشتر مردم به امر مطالعه، کمک موثری بکند، گروههای سرگردان را از ارتکاب به بزهکاریها و تبهکاریها بازدارد.

توسعه زنجیره کتابخانه های عمومی در هر گوشه و کنار کشور همراه با فراهم سازی زمینه لازم برای همگانی کردن کتابخوانی و معرفی کتابهای خوب از امهات اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا با پیوند دادن آثار گذشتگان به آیندگان و تقویت اندیشه های نو، منبع عظیمی از علم و معرفت را فراهم سازد.

آنچه صرفنظر از توجه کمی و کیفی به مجموعه کتابخانه و تامین هزینه های لازم برای اداره آن اهمیت دارد نقش کتابدار در کتابخانه های عمومی است که امری بسیار مهم و بسیار حساس است.اگر کتابداران از حیث علم کتابداری و اخلاق انسانی رشد کاملی داشته باشند،بدون تردید همچون معلمان و استادان جامعه که معماران نسلهای آینده به شمار می روند در جلب و جذب مردم به استفاده از کتابخانه و افزایش بار معلوماتی و تربیتی آنان فوق العاده تاثیرگذار خواهند بود و می توانند با پروراندن صفاتی شایسته از قبیل مردم دوستی و کنجکاوی و با کسب معلومات کافی از کتابها، راهنما و رابط میان آنان و کتاب باشند.

چنانچه كتابخانه را مجموعه اي سازمان يافته براي استفاده دانش پژوهان تعريف كنيم شرط اساسي استفاده بهتر و بيشتر، دسترسي به مواد‌آن است . دسترس پذيري شاخص بسيار مهم براي عملكرد كتابخانه است. چون قضاوت استفاده كنندگان براساس ميزان دستيابي آنان به منابع مورد نظرشان مي باشد به عقيده برخي نقش كتابخانه در صورتي مي تواند سازنده و تعيين كننده باشد كه گنجينه آن به روي همه پژوهندگان دانش باز بوده تا بدين ترتيب امكان بهره گيري از دانش بشري و درخشش استعدادهاي ذهني ذخيره شده براي همگان فراهم آيد. كتابخانه ها از هر نوع كه باشند همه در متن اجتماع، خدمتگزار مردم هستند و در روشنگري و توسعه فكري توده اجتماع نقش بسزائي دارند. اما اين نقش با حفاظت از منابع كتابخانه و حفظ امنيت كتابخانه پايدار خواهد ماند.

سیستم کتابخانه

دسترسي آزاد به كتاب هايي كه بر حسب موضوع دركنار يكديگر در قفسه ها قرار گرفته اند موثر ترين و ساده ترين راه استفاده از مجموعه يك كتابخانه است. اين روش كه در برخي كتابخانه ها به كار مي رود، شيوه اي مناسب براي بازيابي سريع كتاب در يك مجموعه كوچك است.

در فرهنگ فشرده كتابداري و اطلاع رساني اثراستلا كينان‌ اصطلاح قفسه باز اينگونه تعريف شده است: «كتابخانه يا مراكز اطلاع رساني كه مراجعان آن مي توانند منابع خود را راساً از قفسه ها بردارند.»

پس در كتابخانه هايي كه به شيوه قفسه باز اداره مي شوند كتابها به سادگي در دسترس مراجعان قرار مي گيرند و جستجو در ميان قفسه ها براي استفاده كنندگان به سهولت امكان پذير است. اما اين روش در همه كتابخانه‌ها مرسوم نيست و هنوز كتابخانه هايي هستند كه به شيوه قفسه بسته اداره مي شوند.

ارائه خدمات در نظام قفسه بسته مراجعان را ملزم مي نمايد كه كتاب هاي مورد نظرشان را با استفاده از برگه دان و يا فهرست رايانه اي انتخاب نمايند. آنها بايستي مشخصات كامل كتاب و شماره راهنماي آنرا حداقل يكي از اطلاعات كتابشناختي (عنوان، موضوع، پديدآور) را بعد از يادداشت، به كتابدار ارائه نموده و منتظر بمانند تا وي كتابها را بازيابي و سپس در اختيارشان قرار دهد. در واقع كتابدار رابط بين قفسه هاي كتاب و مراجعاناست.(جمالی،فیض الله.نگاهی به سیستم امنیت در کتابخانه ها،1384)

نتیجه

به نظر من در کتابخانه نقش کتابدار بسیار مهم است.کتابدار باید کاملا اموزش دیده ومتخصص کتابداری باشد که الان در جامعه ما کاملا این مشکل هست واکثر کتابخانه ها مخصوصا کتابخانه های اموزشگاهی از نیروی غیر متخصص استفاده می کنند.وچون به حرفه کتابداری اشنا نیستند به مراجعین کمک کافی نمی کنند. از این رو شاید یکی از دلایل اکراه ان ها از امدن به کتابخانه همین باشد زیرا انها نمی توانند کتاب خود را پیدا کنند وکتابدار نیز با انها همکاری نمی کند علاوه بر تخصص انها اخلاق کتابدار نیز بسیار مهم است کتابدار بد اخلاق با مراجع خوب برخورد نمی کند ودر این موقع دانش اموز از گفتن نیاز خود خودداری می کند.. اگر کتابدار انها را راهنمایی کند انها زودتر به کتاب ومنبع مورد نظر می رسند واز اینکه سریع به منبع خود رسیده اند احساس رضایت دارند ودیگر از کتاب وکتاب خوانی فراری نیستند علاوه بران این تشویقی است که دوباره به کتابخانه رجوع کنند واین در امر گسترش مطالعه مهم است.مدیریت کتابخانه می تواند با انجام فعالیت های فوق بر نامه مثل برپایی جلسات بحث وگفت وگو با مراجعان از نیاز های انها اگاه شود هم چنین ایجاد جلساتی که در ان اهمیت کتاب وکتابخوانی توسط کتابدار یا دعوت از اساتید در شناسایی اهمیت کتابخوانی برای مراجعین مخصوصا نوجوانان در کتابخانه اموزشگاهی مهم است. هم چنین کتابخانه باید از تمام مواد اطلاعاتی دارا باشد که هر مراجعی اعم از هر گروهی که باشد با توجه به علاقه خود بتواند نیاز خود رابرطرف کند.واین باعث خوشحالی او می شود واحساس می کند که کتابخانه به نیاز وعلاقه او اهمیت داده است.همکاری میان کتابدار ومربی پرورشی ومعلم در تشویق دانش اموزان به استفاده از کتابخانه وغنی کردن مجموعه کتابخانه مهم است. همچنین ایجاد مسابقه های کتابخوانی از طرف مدیر اموزشگاه در کتابخانه عمومی ورییس کتابخانه عمومی ودادن جایزه به انها در تحقق این هدف مهم است.در رابطه با سیستم کتابخانه سعی شود سیستم باز باشد تا دانش اموز راحت کتابش راپیدا کند واز این بابت بسیار خرسند تر خواهد بود.همچنین همکاری اموزشگاه با پدران ومادران بچه ها در کتابخوانی بچه هابسیار نقش دارد . همچنبن اگر برنامه های درسی به گونه ای باشد که دانش اموز را به کتابخانه واستفاده ازان برای مطالعه بیشتر سوق دهد بسیار خوب است واین باعث می شو.د که دانش اموز از ابتدا با فضای کتابخانه اشنا شود.در رابطه با کتابخانه عمومی تمام شرایط کارکنان کتابخانه وگذاشتن جلسات فوق العاده وسیستم کتابخانه یک جور است. ولی اینکه از کتا ب خانه اموزشگاهی شروع کردم چون به نظر من اولین کتابخانه وزیر بنای کتابخانه های دیگر است. وافراد ابتدا وارد مدارس وکتابخانه های ان می شوند . واینجاست که باید تصور خوبی به کتابخانه پیدا کنند .تا برای ورود به کتابخانه های بالاتر وعمومی انگیزه داشته باشند واین دو کتابخانه کتابخانه هایی هستند که اکثر افراد بدون توجه به هیچ قشری اعم از(فقیر ،پولدارو تحصیل کرده ....) می توانند از ان استفاده کنند. سیستم امانت دهی باید در کتابخانه ها راحت باشد وتاجایی که امکان دارد جریمه نداشته باشد یا حد اقل کم باشد تا دانش اموزان از اینکه جریمه شده اند ناراحت نشوند. شرایط ثبت نام نیز نا امکان دارد راحت باشد واحتیاج به پر کردن برگه توسط ضامن نداشته باشد. . کتابخانه ها ی عمومی باید دنبا له رو سیاست های کتابخانه اموزشگاهی ومکمل برنامه هایی که در کتابخانه های اموزشگاهی شکل می گیرند باشد.علاوه بر ان کتابخانه عمومی وظیفه ای سنگینتر دارد زیرا با افراد مختلفی سروکاردارد با همه جور قشر از افراد اعم از (کودک ،بزرگ،باسواد،بیسواد ،....) پس وظیفه کادکنان ان هم در برخورد با هریک از این اقشار فرق میکند وباید انها این موضوع رادر ک کند.

تأثیر کتابخانه هاي عمومی وآموزشگاهی درگسترش فرهنگ مطالعه

مطالب مشابه :

تعریف کتابخانه عمومی

تعریف کتابخانه

درآمدی بر مطالعه و نقش خدمات ویژه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه

تعریف کتابخانه

مطالعه (تعریف ، روشها و تاثیرات آن )

تأثیر کتابخانه هاي عمومی وآموزشگاهی درگسترش فرهنگ مطالعه

فرهنگ عمومی چیست؟