کشت و پرورش گیاهان باغی سبزی کاری گل، کاری و صیفی کاری
فهرست
اهمیت اقتصادی و ارزش غذایی سبزیجات
تقسیم بندی و طبقه بندی سبزیجات
عوامل محیطی در کشت و بذر گیری سبزیجات
عملیات تهیه ی زمین، کاشت، داشت برداشت سبزیجات
خصوصیات گیاه شناسی برخی از صیفی جات مهم
عملیات تهیه ی زمین، کاشت، داشت برداشت صیفی جات
اهمیت گلکاری و طبقه بندی گیاهان زینتی
شناسایی انواع گلها
شناخت روش های مختلف ازدیاد گلها
عملیات تهیه ی زمین، کاشت، داشت برداشت گلها
عملیات تهیه ی خاک گلدان و کشت گیاهان زینتی در گلخانه
سبزیجات: جلسه اول گیاهان علفی هستند که از قسمت های مختلف اندام های آن مثل برگ، غنچه، ساقه، ریشه، غده، پیاز، میوه و دانه به اشکال مختلف پخته، خام، خشکیده، پودر شده، یخ زده ویا کنسرو شده به مصرف وتغذیه انسان می رسد. به صورت جامع تر و کلی تر می توان به صورت زیر معرفی کرد: سبزی به کلیه ی محصولات کشاورزی و باغی به استثنا محصولات درختی وغلات اطلاق می شود که از برگ، ساقه، ریشه، جوانه، غنچه، غده، پیاز، ساقه زیرزمینی، گل، میوه، دانه یا قارچ به طور کامل و مستقیم به اشکال مختلف به تغذیه ومصرف انسان می رسد البته هیچ گونه تغییر و تدبیری در اندام های آن صورت نمی پذیرد.بنابرین گیاهی مانند چغندرقند ودانه های روغنی جزء سبزیجات محسوب نمی شوند. زیرا بخش اعظم آن ها پس از تغییر و تبدیل در کارخانجات صنایع غذایی مورد مصرف انسان قرار می گیرد. سبزیکاری عبارت است از : تولید انواع سبزی به منظور تغذیه و مصرف آن تاکنون 1000 نوع سبزی خوراکی مصرف شده که بیش از 350 نوع آن در دنیا کشت می شو و در کشورهای پیشرفته مصرف سالانه سبزی برای هر شخص تا بیش از 100 کیلوگرم در سال است. 8 مرکز عمده پیدایش بسیاری از سبزیجات در جهان شناسایی شده اند که عبارتند از: چین، هندوستان، آسیای مرکزی، ایران، مناطق مدیترانه ای، آمریکای جنوبی، مکزیک و آمریکای مرکزی. سبزیجات به دلیل داشتن ارزش غذایی فراوان جزء غذاهای اصلی به شمار می رود. کمبود سبزی در برنامه تغذیه ی انسان باعث کمبود ویتامین، سوء هاضمه و کمبود انواع مواد غذایی مختلف می شود. ـ سبزیجاتی مانند شلغم، گشنیز، کاه، گوجه فرنگی و نخود فرنگیداری مقادیر بالایی کلسیم می باشند ـ هویج، سیب زمینی، گوجه فرنگی، اسفناج، گل کلم، خیار و کاهو مقادیر زیادی فسفر دارند. ـ آهن به مقدار کافی در سبزیجاتی مانند نعناع، اسفناج و گشنیز وجود دارد. ـ ویتامینA به مقدار فراوان در سبزیجاتی مانند هویج، اسفناج، شلغم، گوجه فرنگی، فلفل سبز، گشنیز و کدو تنبل وجود دارد. ــ ویتامین C در فلفل، گوجه فرنگی، ترب، تربچه، کاهو، تره فرنگی، نخود فرنگی و چغندر لبویی به میزان زیاد وجود دارد. ــ کاهو و اسفناج دارای ویتامین E بالایی می باشد. ــ نخود فرنگی، سیب زمینی، لوبیا وکلم دارای مقادیر بالایی پروتئین می باشند.و همچنین نخود فرنگی، سیب زمینی و لوبیا هیدرات کربن بالایی نیز می باشند.
ـکلم پیچ، اسفناج و کاهو دارای مقدار زیادی فیبر می باشند. ** سبزیجات دارای ویژگی هایی شامل خوش طعم بودن، داشتن خاصیت سیر کنندگی بوده و از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه می باشد. **سبزیجات در زمان پخته شدن یا پختن مقدار زیادی ویتامین از دست می دهند. عنصر منگنز در افزایش ویتامین C سبزیجات تأثیر بسیار زیادی دارد. سبزیجات در حدود 10 درصد سلولز دارند که این ماده کاملاً قابل هضم و جذب در بدن انسان نمی باشد. سلولز باعث می شود تا عضلات دستگاه گوارشی برای مخلوط کردن مواد غذایی و انتقال وهضم آن فعالیت بیشتری کنند. پتاسیم در سبزیجاتی مثل جعفری، سیر، اسفناج، قاچ، کرفس و سیب زمینی وجود دارد. ** اختلاف سبزی کاری و زراعت: اکثر سبزیجات در حالی که اندام های آن کاملاً رشد نکرده اند برداشت می شوند اما در زراعت برداشت محصولات زراعی پس از رشد کامل اندام ها صورت می گیرد. طبقه بندی سبزیجات بر مبنای فاکتور های مختلف: طبقه بندی سبزیجات بر مبنای گیاه شناسی: تمام سبزیجات جزء نهان دانه گان بوده و اکثر آنها دو لپه ای می باشند از سبزیجات تک لپه ای می توان به پیاز، سیر، ذرت، مارچوبه، پیازچه و تره اشاره کرد. از سبزیجات دو لپه ای می توان به اسفناج، کلم، کاهو، نخودفرنگی، ریحان، پونه، مرزه، جعفری اشاره کرد. قارچ ها برخلاف سایر سبزیجات متعلق به گیاهانپست یا ریسه داران می باشند.
طبقه بندی سبزیجات بر اساس مقاومت به سرما: سبزیجات مختلف براساس مقاومتی که به دمای پایین دارند به چهار گروه تقسیم می شوند: الف) سبزیجات مقاوم به سرما: مثل نخود فرنگی، باقلا سبز، پیاز، تره، سیر، ماچوبه، شلغم، ترب، تربچه، کاهو، کلم، اسفناج، اسفناج، جعفری. برخی از این سبزیجات در دوران رشد خود تا سرمای چندین درجه سانتیگراد زیر صفر را می توانند عمل کنند. ب) سبزیجات نیمه مقاوم به سرما: مثل سیب زمینی، کرفس، هویج که تا دمای نزدیک به صفر را می توانند عمل کنند. ج) سبزی های حساس به سرما: این سبزیجات مانند گوجه فرنگی، خیار، لوبیا سبز و کدوتنبل می توانند تا چند روز دمای 3 – 5 درجه سانتی گراد را تحمل کنند. د) سبزیجات بسیار حساس به سرما: مثل بادمجان، انواع فلفل، هندوانه، طالبی و خربزه که در دمای زیر 5 درجه سانتی گراد دچار سرمازدگی خیلی شدید می شود.
در یک دسته بندی دیگر سبزیجات براساس مقاومتی که به دمای پایین دارند به دو دسته تقسیم می شوند: الف) سبزیجات فصل گرم: اندام قابل استفاده سبزیجات فصل گرم عمدتاً میوه می باشند مثل خیار، هندوانه و بادمجان. این سبزیجات در دمای 24 – 33 درجه سانتی گراد رشد مناسبی دارند. ب) سبزیجات فصل خنک: اندام قابل استفاده سبزیجات فصل خنک ریشه، ساقه و برگ بوده و در دمای 16 – 27 درجه سانتی گراد رشد مناسبی داشته و در مقایسه با سبزیجات فصل گرم ریشه های این دسته سطحی تر بوده و انـدازه بـوتـه آنها نیز معمولاً کوچکتر از سبزیجات فصل گرم می باشد. طبقه بندی براساس چرخه زندگی: براساس طول دوره زندگی سبزیجات به سه گروه مهم تقسیم می شوند: 1) سبزی های یکساله: که در یک فصل رشد زراعی دوره زندگی خود را کامل می کند. مثل کاهو، اسفناج، لوبیا سبز، هندوانه، خیار و تربچه. 2) سبزی های دو ساله:که در سال اول فقط رشد رویشی داشته و در سال دوم وارد فاز زایشی می شوند. مثل کرقس، پیاز، انواع کلم، چغنر لبویی، هویج، شلغم، جعفری و تره. 3) سبزی های چند ساله یا دایمی: که دوره زندگی این سبزیجات بیش از دو فصل زراعی یا رشد می باشد و بخش های هوایی این سبزیجات هر ساله از بین می رود ولی بخش های زیر زمینی به صورت دایمی در زمین باقی می ماند. مثل مارچوبه، ریواس و کنگل.
جلسه دوم
طبقه بندی سبزیجات براساس اندام قابل مصرف:
1) سبزیجات ریشه ای مانند تربچه، شلغم، هویج.
2) سبزیجات برگی مانند سبزی خوردن، کلم، کاهو، اسفناج، گشنیز.
3) سبزیجات ساقه ای مانند مارچوبه، کلم قٌمری.
4) سبزیجات میوه ای مانند گوجه فرنگی، هندوانه، خیار، خربزه.
5)سبزیجات گلی مانند گل کلم، آرشیو.
طبقه بندی سبزیجات براساس واکنش به طول روز:
1) سبزیجات روز کوتاه: گل دهی این دسته از سبزیجات در روز کوتاه صورت می گیرد. مانند سیب زمینی.
2) سبزیجات روز بلند: این سبزیجات در روز بلند وارد مرحله گل دهی می شوند. مانند کاهو، تربچه، پیاز و نخود فرنگی.
3) سبزیجات روز خنثی( بی تفاوت) : در این دسته از سبزیجات طول روز تأثیری در گل دهی آنها ندارد. مانند گوجه فرنگی، خیار، فلفل، لوبیا و بادمجان.
طبقه بندی کردن سبزیجات براساس امکان نشاء کردن آنها:
برخی از سبزیجات مانند فلفل، کاهو، بادمجان، گوجه فرنگی به راحتی قابل نشاء کردن می باشند. در این دسته از سبزیجات ریشه ها به سرعت بازسازی شده و کمتر تحت تأثیر تنش قرار می گیرد. برخی دیگر از سبزیجات مانند کرفس، جعفر، پیاز و تره به دقت بیشتری جهت نشاء کردن نیاز دارند.برخی دیگر از سبزیجات مثل هویج، نخود، هندوانه، تربچه، کدو، خربزه وخیار به دلیل اینکه قدرت باززایی ورشد ریشه آنها کم است قابل نشاء کردن نمی باشد.
طبقه بندی سبزیجات از لحاظ واکنش به Ph خاک:
از سبزیجاتی که تحمل کمی به Ph بالا دارند می توان به سیب زمینی و هندوانه اشاره کرد.اما سبزیجاتی مانند کاهو، اسفناج و تره را می توان در Ph های بالا کشت نمود.
**اکثر سبزیجات در Ph خنثی بین 5.5 - 6.5 رشد می کنند. مانند هویج، خیار و بادمجان.
انواع مختلف سبزی کاری:
1) تولید سبزی برای بازارهای محلی:
در تولید سبزی برای بازارهای محلی باید ذائقه ی مردم منطقه را در نظر داشت. همچنین کشت سبزی را باید در چن مرحله انجام داد تا بتوان برای یک مدت طولانی به بازار سبزی عرضه کنیم، همچنین تراکم کشت باید بالا باشد تا از لحاظ اقتصادی نیز بصرفه باشد و حداکثر تولید را داشته باشیم.
2) تولید سبزی برای مناطق دور دست:
این نوع سبزی کاری در مناطقی موفق است که قیمت زمین و هزینه کارگری پایین باشد. باید توجه کرد سبزیجاتی در این روش تولید شود که به حمل ونقل مقاوم بوده و در یک مرحله رسیده و برداشت شود.
3) تولید سبزی پیش رس:
هزینه تولید در این روش سبزی کاری بالا است اما چون محصول با قیمت بالایی به فروش می رسد این هزینه را جبران می کند.
4) تولید سبزی برای فراوری:
در این روش ارقامی کشت می شود که همزمان برسند و بتوان به صورت مکانیزه آنها رو برداشت نمود.
ازدیاد سبزی ها:
بیشتر سبزیجات از طریق جنسی ( همان بذر ) تکثیر می شود. مثل گوجه فرنگی، بادمجان، چغندر لبویی، کاهو.
برخی از سبزیجات نیز از طریق غیر جنسی تکثیر می شوند. مثلاً سیب زمینی توسط غده، سیر و موسیر توسط پیازچه، نعناع و ترخون و پونه از طریق تقسیم بوته، نعناع و ترخون از طریق قلمه ساقه تکثیر می شود.
هرس در سبزیجات:
هرس در برخی از سبزیجات میوهای مانند خیار، خربزه، هندوانه و گوجه فرنگی به منظور افزایش کیفیت و کمیت محصول صورت می گیرد.
هرس باعث می شود که تهویه این بوته ها بهتر صورت بگیرد و بوته نور بیشتری دریافت کند . در هرس خربزه ساقه اصلی را پس از ظاهر شدن دو ساقه فرعی قطع می کنند. در هندوانه ساقه اصلی را پس از برگ سوم و ساقه های فرعی را پس از برگ پنجم حذف می کنند.
تنک کردن سبزیجات:
حذف بوته های اضافی و متعادل کردن تعداد بوته ها در واحد سطح را تنک کردن می گویند. بهترین زمان برای تنک کردن گیاهچه ها زمانی است که گیاه دو تا سه برگی شده است. هنگام تنک کردن زمین باید مرطوب باشد تا گیاهچه های مورد نظر تماماً از سطح خاک بیرون کشیده شود.
خاک دهی پای بوته ها:
خاک دادن پای بوته ها در مورد برخی از سبزیجات مانند سیب زمینی، گوجه فرنگی که ریشه های سطحی و افشان دارند صورت می گیرد. مثلاً در گوجه فرنگی خاک دادن پای بوته ها موجب تولید ریشه های نابجا شده که باعث استحکام بهتر بوته ها می شود. در سیب زمینی خاک دهی پای بوته ها تولید نهرهای بیشتر می شود و از سبز شدن غده در اثر مجاورت با نور خورشید ممانعت بعمل می آورد.
استفاده از مالچ در سبزی کاری:
مالچ در واقع پوششی از کاه، برگ، بقایای گیاهی، لایه های کاغذ، پلاستیک یا پلی اتیلن است که خاک را می پوشاند.
* در استفاده از مالچ چند هدف دنبال می شود که عبارتند از:
1) حفظ رطوبت خاک.
2) کنترل علف های هرز.
3) تمیز نگه داشتن میوه ها.
** اگر مالچ از نوع کاه باشد موجب کاهش دمای خاک می شود ولی مالچ هایی از قبیل پلی اتیلن موجب افزایش درجه حرارت خاک شده و برای پیش رس کردن محصولات استفاده می شود. به طور کلی مالچ هایی با رنگ روشن موجب کاهش دمای خاک و مالچ های تیره باعث افزایش دمای خاک می شود.
* عوامل آب و هوایی مؤثر در کاشت سبزیجات عبارتند از:
1) درجه حرارت:
مهمترین عامل محیطی در رشد سبزیجات درجه حرارت می باشد. سبزیجات مختلف برای جوانه زنی بذر و رشد ونمو به درجه حرارت های متفاوتی نیاز دارند.
2) نور:
مهمترین نقش نور در سبزیجات مانند سایر گیاهان عمل فتوسنتز می باشد.
3) آب :
مهمترین عامل اساسی در انتخاب محل سبزی کاری و نوع سبزی آب می باشد. بیش از 80 الی90 درصد وزن اکثر سبزیجات را آب تشکیل می دهد. برخی از سبزیجات مانند خیار، سبزیجات برگی مانند کاهو، کلم و کرفس به آبیاری بیشتری نیاز دارند ولی برخی دیگر مانند پیاز، هویج و نخود فرنگی به آب کمتری نیازمند هستند.
سبزیجاتی که ریشه سطحی دارند مثل تربچه و کاهو با دور کمتری آبیاری می شوند اما سبزیجاتی که ریشه عمقی دارند مثل گوجه فرنگی و خربزه باید با دور بیشتر آبیاری شود. به طوری که سبزیجات فصل سرد غالباً دارای ریشه سطحی و سبزیجات فصل گرم غالباً دارای ریشه های عمقی تری می باشند.آبیاری بیش از حد می تواند باعث بروز خسارت هایی نیز شود مثل کاهش خاصیت انبارداری پیاز و پف کردن و توخالی شدن قسمت خوراکی کاهوپیچ شود.آبیاری زیاد پس از یک دوره خشکی باعث ترک خوردن محصول می شود مثل گوجه فرنگی، هویج، خربزه، خیار و تربچه.
4) رطوبت هوا:
بیشتر سبزیجات بخصوص سبزی های برگی رطوبت بالا را می پسندند. چون در این شرایط برگ های آنها تُرد و ظریف و نازک باقی می ماند. برخی دیگر مانند خربزه و طالبی در شرایط خشکی هوا شیرین ترند. رطوبت بیش از حد می تواند باعث افزایش بیماری قارچی شود.
5) باد:
باد شدید می توان باعث شکستن ساقه و یرگ بسیاری از سبزیجات و رویش گل های آنها می شود. بنابرین در مناطق بادخیز کاربرد بادشکن اهمیت بالایی دارد. وزش باد ملایم باعث متعادل شدن غلظت و می گردد. برخی از سبزیجات مانند گوجه برای گرده افشانی نیاز به باد ملایم دارند. خیار، کدو و خربزه از سبزیجات حساس به باد و هویج، جعفری، پیاز و اسفناج از سبزیجات غیر حساس به باد می باشند.
6) غلظت اکسیژن و دی اکسید کربن:
در اتمسفر معمولی هوا غلظت اکسیژن 16 درصد و غلظت دی اکسید کربن 03/0 درصد که برای سبزیجات مناسب است. در محیط های بسته مثل گلخانه بویژه در فصل زمستان احتمال کمبود وجود دارد.
جلسه سوم
* نقش اصلی خاک در پرورش سبزیجات استقرار گیاه و تامین مواد غذایی در خاک است. خاک های سبک وشنی برای سبزیجاتی مثل پیاز، هویج، لوبیا سبز، سیب زمینی و کلم مناسبند اما خاک های رس و سنگین برای سبزیجاتی مثل خربزه مطلوب است.
* ساده ترین اصلاح خاک های قلیایی اضافه کردن گوگرد به خاک است. همچنین ساده ترین راه اصلاح خاک های اسیدی اضافه کردن آهک است.
* کاربرد کودهایی مثل سولفات آمونیوم می تواند برای اصلاح خاک های قلیایی مفید باشد.
* کودهای آلی در سبزی کاری در اصلاح ساختمان فیزیکی خاک مناسبند. اگر در سبزی کاری هدف تولید محصول زودرس است باید از خاک های سبک شنی استفاده کرد، زیرا این خاک ها زودتر گرم می شود ولی اگر هدف تولید محصول با عملکرد بالاست. به طور کلی خاک ها با بافت سنگین مناسب تر هستند.
* خاک های خیلی سنگین برای سبزی کاری مناسب نیستند؛ زیرا تهویه ی ضعیفی دارند که باعث محدود کردن رشد ریشه می شوند.
* ازت بیش از حد برای رشد رویشی نامناسب در سبزیجات می شود. در کشت برخی از سبزیجات مثل کلم، گوجه و کدوئیان به کود های آلی نیاز است.(بین 20 تا 40 تن در هکتار کود دامی پوسیده).
* سبزیجات پیازی و ریشه ای به کود دامی کمتری نیاز دارند. در مصرف کودهای شیمیایی نیز باید به این نکته توجه کرد(مصرف بیش از حد کودهای حاوی ازت در سبزیجات باعث عارضه تجمع نیترات می شود).
* عوامل اقتصادی سبزی کاری:
برای بهره برداری اقتصادی در سبزیکاری چندین عامل مؤثر می باشد:
1) نیروی کار:
در سبزیکاری بیش از سایر شاخه کشاورزی به نیروی کارگر احتیاج است.
2) وسایل حمل ونقل:
3) عرضه و تقاضا:
به دلیل شرایط آب و هوایی باید برنامه ریزی مهمی در تولید سبزیجات داشت تا بتوان در بهترین زمان از نیاز بازار سبزی کارا به مصرف کننده ارائه نمود.
4) بازار و بازار یابی:
سبزیکار باید اطلاعاتی در مورد بازار فروش محصول خود داشته باشد. فروش سبزی می تواند به صورت مستقیم از مزرعه فروش به میدان تره بار و یا فروش به کارخانجات صنایع تبدیلی باشد.
* روش های غیر جنسی تکثیر سبزیجات:
1- پیوند:از سبزیجاتی که از پیوند قابل تکثیر نر می توان بر کدو و سیب زمینی اشاره نمود.
2- قلمه ساقه: نعناع، فلفل سیاه و ترخون از طریق قلمه ساقه تکثیر می شوند.
3- تقسیم بوته: پیازچه، ریواس، نعناع، پونه و ترخون از این طریق تکثیر می شوند.
4- ریزوم: مارچوبه و ریواس به این روش تکثیر می شوند.
5- پیازچه: سیر و موسیر به این روش تکثیر می شوند.
7- پاجوش: آرتیشو
روش برداشت سبزیجات با توجه به نوع سبزی و استفاده ای که از آن می شود متفاوت است اما همه سبزیجات باید از لحاظ شکل ظاهری، رنگ،عطر و طعم از کیفیت بالایی برخوردار باشد.
برخی از سبزیجات را می توان در طول چند هفته و چند نوبت برداشت کرد. اما برخی دیگر مثل مارچوبه و نخود فرنگی را به محض رسیدن برداشت نمود در غیر این صورت کیفیت آن کاهش می یابد و یا اگر هدف از تولید خیار برای فرآوری آن به خیار شور است باید آن را زودتر برداشت نمود. در مورد سبزیجاتی که در دمای بالا کیفیت خود را را از دست می دهندو مثل سبزیجات برگی بهترین زمان برداشت آن ها صبح می باشد.
* تولید بذر در سبزیجات:
عواملی که در انتخاب منطقه تولید بذر سبزی نقش داردعبارتند از: شرایط آب و هوایی، کیفیت خاک و عوامل بیماری زا می باشد.
تولید کنندگان بذر سبزی باید اطلاعات کامل در مورد گیاهشناسی ان سبزی ، نحوه ی بذر گیری و انبارداری بذر آن سبزی داشته باشد. یک بذر مناسب باید دارای قوه ی نامیه ی بالا بوده و عاری از هرگونه آفات وبیماری باشد.معمولاً بذرهای سبزیجات 1 تا 5 سال قوه ی نامیه خود را حفظ می کند. رطوبت بالا و دمای بالا باعث کاهش قوه ی نامیه بذر می شود. هر چه رطوبت داخل بذر کمتر باشد مدت نگهداری آن نیز طولانی تر است.
مناسب ترین مقدار رطوبت بذر نباید بیش از 10 درصد وزن آن بذر باشد. وزن هزار دانه نیز می تواند برای ارزیابی کیفیت بذرها مورد استفاده قرار گیرد.وزن هزار دانه لوبیا سبز 28 گرم ، خیار 35 گرم ، کلم سبز 7/2 گرم، کاهو 1/1 گرم، شلغم 2 گرم می باشد.
* خزانه و نشاکاری سبزیجات:
از مزایای کشت بذر سبزیجات در خزانه و نشاکاری عبات اند از:
1- امکان حفاظت دقیق تر و راحت تر از گیاه
2- فراهم بودن شرایط بهینه جوانه زنی
3- زودرسی سبزی
4- کاهش تلفات بذر سبزی
5- عدم نیاز به تنک کردن به زمین اصلی
6- امکان انتخاب گیاهان سالم و قوی تر برای کشت در زمین اصلی
عمق نشاکاری برای سبزیجات مختلف متفاوت است مثلاً گوجه و کلم را می توان در عمق زیادتری کشت کرد اما کاهو را باید فقط تا محل طوقه در خاک قرار داد.
جلسه چهارم
* کشت بذر و نشای سبزیجات:
بذر اکثر سبزیجات را می توان در دمای 10 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 30 درصد به مدت طولانی نگهداری کرد.بذور گیاهان خانواده کدوئیان قابلیت انبارداری بیشتری دارد. در سبزیکاری در سطح وسیع از بذر های پوشش دار استفاده می کنند.عموماً از یک لایه ی نازک قارچ کش بعنوان پوشش بذر استفاده می کنند. رطوبت مورد نیاز خاک برای جوانه زنی بذر سبزیجات متفاوت است. مثلاً کرفس و کاهو در خاک هایی با رطوبت بالا و هندوانه، خیار، شلغم و هویج می توانند در خام هایی با رطوبت پایین تر جوانه بزنند.
** نشا: گیاه کوچکی است که قسمتی از دوره ی رشد خود را در محیطی مناسب و کنترل شده گذرانیده و پس از مساعد شدن هوای آزاد در زمین اصلی کشت می شود.
به عملیات انتقال و کشت گیاه جوان یا نشا را نشاکاری گویند. از طریق نشا به آب بیشتری نسبت به کشت از طریق بذر نیاز است.
قبل از خارج کردن نشا ها باید دمای محیط کشت را با باز کردن تدریجی پنجره ها و یا برداشتن پوشش پلاستیکی پایین آورد تا نشاها به شرایط محیطی مقاوم شوند. برای سبزیجاتی مانند کاهو و کرفس عمق کشت کمتر است اما در سبزیجاتی که قادر به تولید ریشه ی نابجا هستند مثل گوجه فرنگی بهتر است که آنها را عمیق ترکشت نمایند.
* عملیات تهیه ی زمین:
قبل از کشت سبزیجات لازم است که بستر کشت برای جوانه زنی بذر مهیا شود که این اقدام با شخم زدن صورت می گیرد. همچنین خاک باید از نظر میزان مواد آلی، رطوبت و تهویه مورد بررسی قرار بگیرد. کشت بذرها معمولاً به سه روش دست پاش، ردیفی و کپه ای صورت می گیرد.در روش کپه ای گودالی به طول 3 تا 5 سانتی متر حفر کرده و تعدادی بذر در داخل آن قرار می دهند و با خاک روی آن را می پوشانند سپس بوته های اضافی و ضعیف را حذف می کنند. در طی مدت کشت سبزیجات عملیات داشت مانند وجین، آبیاری، تنک کردن، قیم گذاری، خاک دهی پای بوته ها، هرسف سله شکنی، کوددهی و مبارزه با آفات و علف های هرز صورت می گیرد.
برای مبارزه با علف های در سبزیکاری عموماً از دو دسته علف کش استفاده می کنند:
1- علف کش های عمومی که کلیه ی گیاهان را از بین می برند که باید قبل ازکشت بذر یا نشا از آن استفاده کرد.
2- علف کش های انتخابی و در زمانی که در مزرعه ی سبزی وجود دارد می تواند مانع رشد علف های هرز شود.
حذف بوته های اضافی و متعادل کردن تعداد بوته ها در واحد سطح را تنک کردن می گویند.
معمولاً زمان 2 الی 3 برگی شدن و هنگامی که زمین مرطوب است عمل تنک کردن صورت می گیرد. در برخی از گیاهان مثل خانواده کدوئیان که سیستم ریشه ای حساسی دارندتولید ریشه های جانبی نمی کنند در هنگام تنک کردن به جای کندن کامل بوته از خاک، بوته های اضافی را ناخن شکن می کنند.
اگر بذر پاشی به روش ردیفی انجام شود عمل تنک کردن آسانتر است. در برخی از سبزیجات مثل گوجه فرنگی، سیب زمینی، تره، کرفس، مارچوبه و سبزیجاتی که دارای ریشه های سطحی و افشان هستند عمل خاک دهی پای بوته ها صورت می گیرد.
معمولاً خاک دهی پای بوته ها پس از عمل تنک کردن انجام می گیرد. زیرا با حذف بوته های اضافی استقامت گیاهان در مقابل وزش باد کمتر شده است. در گوجه فرنگی این عمل باعث تولید ریشه های نابجای زیاد شده که در جذب آب و مواد غذایی مؤثر عمل می کند. در سیب زمینی این عمل باعث می شود که غده های جوان در خلال رشد از خاک بیرون نیاید و در مقابل نور سبز نشود.
استفاده از قیم برای سرپانگه داشتن پابلند و انجام عملیات مختلف زراعی صورت می گیرد. قیم های چوبی معمولاً به فاصله 10 سانتی متر از پای بوته در داخل قرار می گیرند. در برخی از سبزیجات میوه ای مثل گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، بادمجان، خیار، خربزه و هندوانه عمل هرس در ساقه و گل برای افزایش کیفیت محصول و باروری بیشتر بوته صورت می گیرد. در هرس گوجه فرنگی تنها یک ساقه ی اصلی را نگه داشته و ساقه های فرعی را از بین می برند. همچنین برگ ها و ساقه های تهتانی گیاه را به علت در تماس بودن با خاک و در جلوگیری از بروز آلودگی حذف می کنند. در هرس هندوانه ساقه اصلی را پس از برگ سوم و ساقه ی فرعی را پس از برگ پنجم حذف می کنند. در هرس خربزه ساقه ی اصلی را پس از ظاهر شدن دو ساقه فرعی قطع می کند. بطورکلی هرس سبزیجات برای دریافت نور بهتر، تهویه ی بیشتر و تولید محصول مرغوبتر بکار می رود. در تراش خربزه علاوه بر هرس کلیه گل ها، میوه ها و ساقه های فرعی ثانویه ی تشکیل شده روی دو ساقه ی فرعی ثانویه ی تشکیل شده روی دو ساقه ی فرعی تا گره ششم الی هشتم قطع می شود. در گل گیری خربزه پس از انجام عملیات هرس و تراش، روی هر ساقه ی فرعی یک و حداکثر دو میوه را نگه می دارند و بقیه را حذف می کنند.
مبارزه با آفات و امراض نیز در پرورش سبزیجات اهمیت بسیلری دارند. معمولاً بیشترین هزینه در تولید سبزیجات مربوط به مرحله برداشت می شود.
معمولاً در هر گرم بذر ذرت شیرین 3 الی 10 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
در هر گرم بذر تربچه 100 الی 250 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
در هر گرم بذر هویج 800 الی 1600 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
در هر گرم بذر کرفس 2000 الی 3000 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
در هر گرم بذر خیار 35 الی 65 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
در هر گرم بذر گوجه فرنگی 300 الی 350 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
در هر گرم بذر لوبیا سبز 2 الی 3 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
در هر گرم بذر باقلا سبز 7/0 عدد در هر گرم بذر وجود دارد"
سبزیجاتی مانند کاهو، اسفناج، سیر، تره فرنگی، کرفس و کلم دارای ریشه های سطحی تا عمق 70 سانتی متر می باشند.
سبزیجاتی مانند خربزه، هندوانه، گوجه فرنگی، مارچوبه و کدو دارای ریشه های عمیق به عمق 200- 110 ساتی متر می باشد.
Ph خاک جهت رشد سبزیجات مختلف متفاوت است مثلاً:
سیب زمینی در محدوده Ph 5/6 – 5/4 "
بادمجان و هندوانه در محدوده Ph 5/6 – 5/5 "
مارچوبه در محدوده Ph 8 – 6 "
گوجه فرنگی در محدوده Ph 5/7 – 5/5 "
پیاز، ترب، تربچه و کاهو در محدوده Ph 7 – 6 "
هویج، خیار، شلغم و فلفل سبز در محدوده Ph 7 – 5/5 رشد می کنند.
در جدول زیر نام علمی(جنس، گونه، خانواده) برخی از گیاهان ذکر شده است:
|
ردیف |
نام فارسی |
نام علمی(جنس، گونه، خانواده) |
توضیحات | ||
|
خانواده |
گونه |
جنس | |||
|
1 |
پیاز |
alliaceae |
Cepa |
allium |
گیاهی دوساله |
|
2 |
سیر |
alliaceae |
Sativam |
allium |
گیاهی چندساله |
|
3 |
کاهو |
Asteraceae |
Sativam |
Lactuca |
گیاهی یکساله |
|
4 |
خیار |
cucorbitaceae |
sativus |
Cucumis |
گیاهی یکساله |
|
5 |
خربزه و طالبی |
cucorbitaceae |
Melo |
Cucumis |
گیاهی یکساله |
|
6 |
هندوانه |
cucorbitaceae |
Lanatus |
citrullus |
گیاهی یکساله |
|
7 |
باقلا سبز |
fabaceae |
Faba |
Vicia |
گیاهی یکساله |
|
8 |
نخود فرنگی |
fabaceae |
Sativum |
Pisium |
گیاهی یکساله |
|
9 |
کدو |
Cucorbitaceae |
Pepo |
Cucurbita |
گیاهی یکساله |
|
10 |
سیب زمینی |
solanaceae |
tuberosum |
solanum |
گیاهی یکساله |
جلسه چهارم
* کشت و پرورش خیار:
گیاهی است یکساله با بوته ی نسبتاً کوچک، دارای ساقه ی رونده و میوه های سته. خیار خاصیت حنک کنندگی دارد، از جمله سبزیجات فصل گرم بوده، تک پایه، دگرگشن و روز خنثی است. نسبت گل های نر به ماده 14 به 1 است. در روز کوتاه با شدت تابش آفتاب و دمای پایین تعداد گل های ماده افزایش می یابد. گرده افشانی خیار توسط حشرات صورت می گیرد. استفاده از هورمون های اُکسین و یا اتیلن باعث افزایش تعداد گل های نر می شود.خیار نسبت به سرما حساس است. اگر دمای شب به کمتر از 10 درجه سانتی گراد برسد میوه به تعداد کافی تشکیل نمی شود. مناسب ترین درجه حرارت برای رشد خیار 35 – 27 درجه سانتی گراد است. بذر خیار را قبل از کشت خیس می کنند. رطوبت بالا با دمای زیاد برای میوه دهی مناسب نیست و باعث آلودگی و بروز بیماری های مختلف می شود. مهّم
** اگر هدف از کشت خیار زودرسی است از خاک های سبک و اگر هدف از کشت آن دست یابی به عملکرد بالاست از خاک های متوسط تا سنگین بافت استفاده می کنند.
خیار به شوری خاک بسیار حساس است. کشت آن به صورت مستقیم در زمین اصلی انجام می شود. برای یک هکتار زمین معمولاً 4 – 2 کیلوگرم بذر نیاز است. هر چه میوه های خیار زودتر برداشت شوند تشکیل میوه های بعدی سریعتر و بیشتر است. عامل ایجاد تلخی خیار وجود ماده ای بنام کوکور بیتاسین می باشد.
* خربزه و طالبی:
خاستگاه خربزه و طالبی هندوستان می باشد. این سبزیجات تک پایه، روز خنثی، دگرگشن و از سبزیجات فصل گرم می باشند. تعداد گل های نر خربزه و طالبی از گل های ماده بیشتر است.گرده افشانی آنها توسط حشرات صورت می گیرد.دمای 26 – 22 درجه سانتی گراد برای آنها مناسب است. روزهای آفتابی با دمای بالا باعث افزایش قند میوه می شوند. طول دوره ی رویش خربزه و طالبی بیشتر از خیار است و بین 100 – 80 روز طول می کشد. کشت خربزه و طالبی به صورت مستقیم در زمین اصلی بوده و برای هر هکتار زمین 4 – 3 کیلوگرم بذر احتیاج است. قبل از کشت باید آبیاری زمین صورت گیرد. حرارت مناسب جوانه زنی بذر این گیاهان 25 – 20 درجه سانتی گراد و جوانه زنی آنها 6 – 3 روز پس از کشت بذر است. خربزه به خشکی و شوری مقاوم است. آب زیاد کمیت تولید خربزه را بالا برده ولی کیفیت آن را کاهش می دهد.
خربزه را به دو روش سنتی و جدید کشت می نمایند.در روش سنتی جوی و پشته ها را پهن انتخاب کرده به طوریکه دو ردیف بوته روی آن قابل کشت است و فاصله وسط یک جوی تا جوی دیگر حدود 4 متر است.
روش سنتی در اراضی سنگین و سطوح کوچک مورد استفاده است. در روش جدید صرفاً یک ردیف بوته روی پشته ها کشت می شود. باید مقدار آبیاری را در زمان رسیدن کاهش داد این عمل باعث زود رسی و شیرینی میوه می شود.
جلسه پنجم
* گوجه فرنگی :
حاوی مقدار بسیار زیادی پروتئین، ویتامین، هیدرات کربن، اسیدهای آلی و مواد معدنی است. این گیاه بومی آمریکای مرکزی می باشد.
گیاهی است علفی، یکساله، با گل های دوجنسی که رشد شاخه اصلی این گیاه در زمان ظهور خوشه ی گل متوقف می شود. در هر خوشه 8 – 4 عدد گل ایجاد می گردد. نیازمند به آب و هوای گرم می باشد. به سرما حساس است. حداقل دمای خاک برای شروع فعالیت آن 9 درجه سانتی گراد است و بهترین رشد گیاه در دمای 29 – 19 درجه سانتی گراد صورت می گیرد. دمای بالا به همراه رطوبت پایین و باد خشک موجب ریزش گل ها می شود. برای رنگ گیری میوه حداقل دمای لازم 16 درجه سانتی گراد است. مطلوب ترین خاک برای کشت گوجه فرنگی، خاک های دارای رطوبت کافی با 7 – 6 PH حاوی مواد آلی مناسب می باشد. نیاز غذایی گیاه در زمان گل دهی و تشکیل میوه بسیار بالاست. فسفر باعث پیش رس کردن محصول و افزایش عملکرد آن می شود. پتاسیم باعث افزایش قند میوه و بهبود مزه می شود. کمبود بُر باعث ترکیدن پوست میوه و کمبود ازت باعث باریک شدن ساقه و کاهش تعداد گل می گردد. ازدیاد گوجه فرنگی بیش تر از طریق نشاکاری صورت می گیرد.
برای تولید نشا جهت کشت یک هکتار زمین 600 – 500 گرم بذر نیاز است. بهترین نشا برای کشت، نشاهایی با ساقه کوتاه و کلفت و بنفش رنگ و ریشه پرپشت می باشد.
میوه گوجه فرنگی را می توان در 15 – 10 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 80 – 75 درصد به مدت دو هفته نگهداری کرد. عموماً نشاهای گوجه فرنگی 8 – 6 هفته پس از کشت بذر در مرحله ی 4 – 3 برگی به زمین اصلی وارد می شود. در این زمان نشاها 20 – 15 سانتی متر طول دارند.
* هندوانه :
هندوانه بومی آفریقاست. دارای شاخه های خزنده و روز خنثی بوده و از سبزیجات فصل گرم و تک پایه است، گل های نر و ماده ی آن جدا از هم روی یک پایه است و همیشه تعداد گل های نر بیشتر از تعداد گل های ماده می باشد. هندوانه محصول فصل گرم بوده و دمای بالا برای پرورش آن مناسب است. هوای گرم و باد خشک باعث افزایش میزان قند میوه می شود. هندوانه در مقایسه با کدوئیان به گرما مقاوم تر است. Ph مناسب آن 6 – 5 می باشد.در خاک های شنی و خشک محصول زودرس تر است. برای هرس ساقه اصلی را بعد از برگ سوم و ساقه فرعی را بعد از برگ پنجم قطع می کنند.
ـ از علائم رسیدگی میوه به این موارد می توان اشاره نمود:
1-تغییر رنگ بخشی از پوست میوه که روی خاک قرار دارد(از سفید به سفید خاکستری مایل به زرد)؛
2- شنیدن یک صدای خفه و بم در اثر ضربه زدن به میوه؛
3- هندوانه را می توان در دمای 4 – 2 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 85 درصد به مدت 3 – 1 هفته نگه داری کرد؛
4-خشک شدن دم میوه و یا تغییر رنگ آن به زرد مایل به قهوه ای؛
ـ وجود هوای خنک دائمی یکی از عوامل ترک خوردگی میوه است.
ـ در هندوانه برخلاف خیار اتیلن باعث ایجاد گل نر و جیبرلین باعث ایجاد گل ماده می شود.
* کدو :
منشأ کدو آمریکای مرکزی می باشد. گیاهی است یکساله، تک پایه، دگر گشن(توسط حشرات – باد – توسط انسان و مصنوعی) روز خنثی(بی تفاوت به روز) و از سبزیجات فصل گرم می باشد.
گرده افشانی در کدوها توسط حشرات صورت می گیرد. جوانه زنی بذر کدو در دمای 12 درجه سانتی گراد رخ می دهد. طول دوره رشد کدو برحسب گونه آن 150 – 100 روز می باشد. این گیاهان به آب زیاد، خاک با Ph خنثی تا کمی اسیدی نیاز داشته، دمای بالا و روز بلند باعث افزایش تعداد گل نر در گیاه می شود. دمای مناسب رشد آن 27 – 25 درجه سانتی گراد می باشد. از انواع کدو می توان به کدوی مسمایی( کدو خورشتی)، کدو تنبل، کدو حلوایی، کدو برگ انجیری و کدو زینتی اشاره نمود.
* بادمجان :
بومی هندوستان بوده، گیاهی یکساله، خودگشن، روز خنثی که به سرما بسیار حساس است. ازدیاد آن معمولاً توسط نشاکاری صورت می گیرد. از زمان کشت بذر تا انتقال نشا 6 – 4 هفته طول می کشد. بادمجان را می توان در دمای 10 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 95 – 85 درصد به مدت 10 روز در انبار نگهداری کرد. Ph مناسب خاک برای کشت این گیاه 5/6 است. حداقل دما برای جوانه زنی بذر 15 درجه سانتی گراد می باشد. ماده تلخ بادمجان ملانژین نام دارد که این ماده در مناطقی با آب و هوای گرم و خشک بیشتر تولید می شود.
* فلفل :
فلفل سرشار از ویتامین c بوده، تندی مزه آن بخاطر وجود ماده ای بنام کاپسیسین، سوزاندگی مزه آن به دلیل وجود ماده ای بنام کاپسایسین و رنگ قرمز آن به دلیل وجود ماده ای بنام کاپسانتین می باشد. بومی آمریکای مرکزی می باشد. گیاهی یکساله، از سبزیجات فصل گرم، روز خنثی و خودگشن است. به سرما بسیار حساس است. نور با شدت زیاد باعث افزایش عملکرد کمی آن می شود. حرارت مناسب برای رشد آن 29 – 21 درجه سانتی گراد است. Ph مناسب برای رشد گیاه 7 – 6 است. ازدیاد آن بیشتر از طریق نشاکاری صورت می گیرد. اگر هدف از مصرف فلفل تازه خوری باشد در زمانی که میوه هنوز سبز رنگ است و رشد آن کامل نشده برداشت می شود. اگر هدف از آن در تهیه چاشنی و ادیه باشد زمانی برداشت آن انجام می دهند که میوه به خوبی رنگ گرفته باشد.
فلفل در مقایسه با بادمجان و گوجه فرنگی نسبت به خشکی تحمل بیشتری دارد.
جلسه ششم
* گلکاری :
بطور کلی گیاهان زینتی به چند دسته مختلف تقسیم می شود که شامل :
گل های شاخه بریده، گل های پیازی، گیاهان گلساره ای، گیاهان برگساری یا برگساره ای، کاکتوس ها و گیاهان گوشتی تقسیم بندی می شود.
گیاهان گلساره ای در مقایسه با گیاهان برگساره ای به نور بیشتری نیاز دارند، در بین گیاهان برگساره ای آنهایی که برگهای رنگی دارند نور بیشتری می خواهند. در گلکاری در اکثر گل ها روش تکثیر از طریق بذر می باشد.
عوامل مختلفی در گلکاری مؤثرند مانند درجه حرارت، نور، رطوبت، مواد غذایی، محیط کشت، آبیاری، آفات و بیماری ها و علف های هرز.
بطور کلی درجه حرارت در طول روز باید چند درجه نسبت به شب بیشتر باشد؛ چون در طول روز فتوسنتز صورت می گیرد، گیاه نیاز به دمای بالاتری دارد. در روزهای ابری و یا زمستان که میزان نور در طول روز زیاد نیست و فتوسنتز زیادی انجام نمی شود لازم نیست که دمای روز خیلی بیشتر از دمای شب باشد.
نور کم باعث افزایش ارتفاع گل (چون گیاه می خواهد خودش رو به سمت نور برساند بطور مداوم در حال قد کشیدن به سمت نور است)و کاهش قطر ساقه آن می شود. نور زیاد باعث می شود که گل رنگ بهتری بگیرد و پرشاخه تر و قوی تر باشد. البته دمای بیش ازحد باعث رنگ پریدگی گل نیز می شود. تفاوت دمای روز و شب را به اصطلاح Dif مشخص می کنند( دمای شب – دمای روزDiF = ). هر چه دمای روز نسبت به شب بیشتر باشد و به عبارت Dif بیشتر باشد گیاه بلندتر خواهد شد.
هر چه دمای روز نسبت به شب بیشتر باشد و به عبارت Dif بیشتر باشد گیاه بلندتر خواهد شد.
هر چه دمای روز کمتر از دمای شب باشد یا به عبارت Dif کمتر باشد گیاه کوتاه قدتر خواهد شد .
و اگر دمای روز و شب با هم مساوی باشند طول گیاه متوسط می شود.
در گل های بریده برای آنکه طول گیاه بیشتر باشد دمای روز را افزایش می دهیم.
برای گل های گلدانی بهتر است دمای شب را افزایش دهیم( برای اینکه ارتفاع آن کوتاه تر بماند چون فتوسنتز کمتر است و رشد هم کمتر می شود).
فاکتور Dif اثری بر روی گل دهی گیاه ندارد ، تنها ارتفاع گیاه را مشخص می کند.
گل ها از نظر واکنش به طول روز به سه دسته تقسیم بندی می شوند که عبارت اند از:
1- گل های روز کوتاه : مثل داودی، بنت قنسول، تاج خروس و جعفری؛
2- گل های روز بلند: مثل اطلسی، ختمی، همیشه بهار، نیلوفر، کوکب و شاه پسند؛
3- گیاهان روز خنثی یا روز بی تفاوت مثل: شمعدانی و بنفشه آفریقایی.
* بطور کلی هر جه شدت نور بیشتر باشد رشد رویشی گیاه سریعتر بوده و گیاه زودتر وارد مرحله گل دهی می شود.
گل ها از نظر حساسیت به دما و طول دوره ی زندگی به سه گروه مختلف تقسیم می شوند:
1- گل های یکساله و حساس به سرما مثل: آهار، اطلسی، تاج خروس، جعفری، حنا، لادن، میمون، مینای یکساله، ابری، لاله عباسی، گل کاغذی یکساله و گل ناز؛
2- گل های یکساله مقاوم به سرما مثل: بنفشه، شب بو،شقایق و مرواری؛
3- گل های دوساله و چند ساله مثل: کوکب، گل استکانی و گل انگشتانه ای.
* آبی که برای گلکاری استفاده می شود باید از نظر شوری، Ph، تبادل کاتیونی یا Ec و عدم آلودگی به آفات و بیماری ها سنجیده شود.
جلسه هفتم
* نقش عناصر غذایی در پرورش گیاهان
مطالب مشابه :
روش کاشت انواع گلهای خانگی
روش کاشت انواع گلهای جعفری پاکوتاه پرپر آشنایی با کشت گلخانه
روش محاسبه خشکسالی سطوح کشت آبی
بیمه کشاورزی - روش محاسبه خشکسالی سطوح کشت آبی - نیاز به تحول با نگرشی نو در بیمه کشاورزی با
« پرورش سبزیجات در شالیزارها بعنوان کشت دوّم (2)» " Vegetable in paddy field "
روش های کاشت پس از سپری شدن دوره بهار در سال دوم پس از کاشت صورت می گیرد.سطح زیر کشت جعفری
زراعت
با استفاده از روش کشت مستقیم می توان تا 30 درصد در مصرف آب صرفه [ مهندس پیمان جعفری ] [ ]
کشت و پرورش گیاهان باغی سبزی کاری گل، کاری و صیفی کاری
پتاسیم در سبزیجاتی مثل جعفری، سیر، اسفناج، قاچ، کرفس و معمول ترین روش کشت چمن ، کشت
کشت سبزیجات
کشت سبزیجات. جعفری جعفری روش كاشت :
روش کاشت و برداشت سیر
بیش از 2000 سال است که این سبزی پیازی کشت می بهترین روش برای کاشت شلغم و جعفری
برچسب :
روش کشت جعفری