نگاهی دوباره بر: مفاهیم‌ آموزش، پرورش و کارآموزی

رحمت ا...رحیمی

مقدمه

کلمه Training را در فارسی به معنای‌ «پرورش»،«تربیت»،«کارآموزی»و کلمه‌ « Train »را به معنای«تربیت کردن»، «ورزش دادن»می‌نامند در حالی که در انگلیسی کلمه« Training »را عمل مشخص‌ مربی،« Trainer »را کارآموز و « Trainee »را مراحل یا تجربه آموزشی‌ می‌نامند.از آنچه که به دست می‌آید مفهوم‌ آموزش« Training »با مفهوم آموزش به‌ معنای وسیع آن یعنی آموزش و پرورش« Education »تفاوت دارد.مقصود از آموزش« Training »تحصیلات حرفه‌ای، تخصصی است که هدف آن مشخص و در مدت زمان بسیار کوتاهی قابل حصول است‌ و معمولا بعد از یکی از مراحل تحصیلات‌ رسمی،افراد نسبت به کار و حرفه‌ای‌ می‌گذرانند که دارند یا می‌خواهند در آینده‌ انتخاب کنند.

در فرهنگ انگلیسی-فارسی معاصر « Instruct »به معنی«یاد دادن»،«آموختن»، «تعلیم دادن»و« Instruction »به معنی‌ آموزش و تعلیم معنی شده است.

در این مقاله سعی بر این است که معنی و مفهوم هر یک از واژه‌های آموزش،پرورش‌ و کارآموزی ارائه گردد.

تعریف آموزش

آموزش که معادل انگلیسی آن‌ « Instruction »یا« Teaching »است نه‌ یک نهاد است نه یک دوره،بلکه آموزش به‌ مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در خدمت پرورش و کارآموزی قرار دارند، معمولا فعالیت‌هایی را که معلم به تنهایی یا به کمک مواد آموزشی انجام می‌دهد آموزش‌ می‌نامند،چه این معلم در دبستان مشغول‌ آموزش باشد.چه در دبیرستان،چه در دانشگاه و چه در یک دوره کارآموزی کوتاه‌ مدت.

بنا به تعریف:اموزش عبارت است از فعالیت‌هایی که به منظور ایجاد یادگیری در فراگیر،از جانب آموزگار یا معلم طرح‌ریزی‌ می‌شود و بین آموزگار و یک یا چند یادگیرنده بصورت کنش متقابل‌ « Interaction »جریان می‌یابد.لازم به ذکر است که این تعریف به آموزش رودرروی‌ کلاسی محدود می‌شود.زیرا در آن بر کنش‌ متقابل بین معلم و یادگیرنده تأکید شده است‌ و انواع دیگر آموزش مانند آموزش از طریق‌ رادیو،تلویزیون،کتاب و از این قبیل را که در آنها کنش متقابل یا رابطه دو جانبه رودریو معلم و دانش‌آموزش وجود ندارد شامل‌ نمی‌شود.بااین‌حال آموزش را می‌توان به‌ نحوی جامع‌تر تعریف کرد،آن‌طور که‌ علاوه بر آموزش رودرروی کلاسی،سایر انواع آموزش را نیز شامل گردد.بنابراین، می‌توان گفت آموزش به هرگونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح‌ریزی شده‌ای گفته می‌شود که هدف آن ایجاد یادگیری در یادگیرندگان‌ است.

«کرل( carrel )و کوزمیت‌ ( kuzmigts )آموزش را فرایند نظام اداری‌ می‌دانند که به وسیله ان کارکنان مهارت‌ها و اطلاعات را می‌آموزند و به هدفهای پرسنلی‌ و نگرش سازمان دست پیدا می‌کنند.»

«درک فرنچ و هیشر ساورد آموزش را بهبود و گسترش منظم توانایی یک فرد در انجام کار یا وظیفه خاص می‌دانند.»

سینگر( singer )در تعریف آموزش دارد که:«آموزش تسهیل‌کننده فراگیری دانش‌های‌ جدید،مهارت‌ها و توانائی‌هایی می‌باشد که‌ مستلزم بهبود در اجرای شغل است.»

بارون( Baron )و گرینبرگ‌ ( Greenberg )در معنی و مفهوم آموزش‌ می‌نویسند:«آموزش ممکن است تعریف‌ شود به فراگردی که بدان وسیله کارکنان‌ بطور نظام‌دار بدست می‌آورند و بهبود می‌بخشند مهارت‌ها و تواناییها ونگرش‌های‌ مورد نیازشان را جهت انجام وظیفه»و آموزش کارکنان طراحی می‌شود جهت‌ آماده ساختن آنان به منظور انجام شغل با حداکثر اثربخشی.

ویلیام مک هی و پل ته یر در تعریف‌ آموزش می‌نویسد:«منظور ما از آموختن‌ عمل یا مجموعه‌ای از اعمال است که موجب‌ می‌شود فردی مهارت،دانش وبینش لازم را برای انجام کاری فراگیرد،»

با توجه به تعاریف ارائه شده می‌توان‌ نتیجه گرفت که آموزش یک استراتژی است‌ که با هدفی خاص و جهتی مشخص در طول‌ زمان اجرا شود.می‌توان آموزش را جریانی‌ دانست که افراد طی آن مهارت‌ها،طرز تلقی‌ها و گرایش‌های مناسب را برای ایفای‌ نقش خاصی می‌آموزند،جریان آموزش‌ شامل محتوا و جهت و تأکیدهای خاص‌ است که طی این جریان،معلومات در ذهن‌ فرد جایگزین شده و با آگاهیهای قبلی وی‌ تلفیق می‌شوند و در نتیجه در رفتار و نحوه‌ دید فرد تغییراتی به وجود می‌آید که این‌ مفهوم را نیز به شکل زیر ذکر می‌کند که:

آموزش نه تنها یکی از حقوق اولیه انسان‌ است،بلکه جز اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی نیز هست و در صورتی که‌ برنامه‌ریزی آن به شایستگی انجام شود می‌تواند بازده اقتصادی زیادی به‌ویژه در کشورهای فقیر داشته باشد.

تعریف پرورش

هرچند که اصطلاح پرورش از واژه‌های‌ قدیمی و پرکاربرد در زبان فارسی است اما به زعم دکتر علی اکبر سیف در کتاب‌ روانشناسی پرورشی،پرورش معادل‌ اصطلاح انگلیسی( Education )است که‌ در زبان فارسی غالبا به آموزش و پرورش‌ ترجمه شده است.آموزش و پرورش دو مفهوم مستقل هستند با تعریف‌های‌ متفاوت.

پرورش بنا به تعریف عبارت است از «جریانی منظم و مستمر که هدف آن کمک‌ به رشد جسمانی،شناختی،روانی،اخلاقی. اجتماعی و یا به‌طور کلی رشد شخصیت‌ پرورش‌یابندگان در جهت کسب هنجارهای‌ مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به شکوفا شدن استعدادهای آنهاست.»بنابراین تعریف، یک نظام درست پرورشی هم فرد را در شکوفایی استعدادهای ذاتی‌اش کمک می‌کند و هم او را به عنوان یک شهروند مفید و متعهد به ارزشهای جامعه‌ای که به آن متعلق‌ است پرورش می‌دهد.هدف عمده مدارس‌ ابتدایی،راهنمایی،متوسطه و دانشگاههاپرورش دادن این‌گونه افراد است.

وظیفه عمده برنامه‌های پرورشی، پرورش افراد مورد نیاز جامعه از طریق‌ بالا بردن سطح فکر آنان و آشنا ساختن با علوم و معارف و میراث فرهنگی و اجتماعی‌ جامعه و نیز شکوفا ساختن آنها با علوم و معارف و میراث فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ و نیز شکوفا ساختن استعدادهای گوناگون‌ آنهاست،و گرچه در ضمن این کار،پرورش‌ یابندگان ممکن است با پاره‌ای از مهارت‌ها و روشها و فنون حرفه‌ای و تخصصی آشنا گردد.باز هم برای پذیرش مشاغل گوناگون‌ گذراندن دوره‌های تخصصی کارآموزی برای‌ آنها ضروری است.

تعریف کارآموزی

یکی از مفاهیمی که غالبا با مفهوم‌ پرورش درهم می‌آمیزد،مفهوم کارآموزی‌ «معادل اصطلاح انگلیسی« Training »است‌ که در زبان فارسی گاه به تربیت تعبیر شده‌ است.هدف کارآموزی.برخلاف پرورش، شکوفا ساختن استعدادهای همه جانبه افراد یا رشد شخصیت آنها نیست.بلکه منظور آن‌ دادن فنون و مهارت‌های مورد نیاز به‌ کارآموزشان برای انجام شغل یا حرفه‌ای‌ معین است.به عنوان نمونه هدف از تأسیس‌ دوره‌های«تربیت معلم»و یا«تربیت خلبان» یا«تربیت ماشین‌نویس»برآوردن اهداف‌ کلی پرورش نیست.بلکه منظور مجهز ساختن کارآموزان با روشها،مهارتها و فنون‌ مورد نیاز حرفه‌های معلمی.خلبانی یا ماشین‌نویسی است.بنابراین کارآموزی را باید بخش کوچکی از پرورش دانست که‌ هدف آن تربیت افراد برای پذیرفتن مشاغل‌ و تخصص‌های گوناگون است.

تفاوت‌های نهادهای پرورشی و دوره‌های کارآموزی

بین دوره‌های کارآموزی و نهادهای‌ پرورشی تفاوت‌هایی به شرح زیر وجود دارد:

1-پرورش فرایندی است گسترده و دراز مدت با هدفهای کلی و جامع در حالی که‌ کارآموزی فعالیتی است محدود و مشخص و دقیق که معمولا در مدت زمان نسبتا کوتاه‌ انجام می‌گیرد.

2-پرورش غالبا وظیفه نهادهای رسمی و دولتی یعنی مدارس و دانشگاههاست،در حالی که دوره‌های کارآموزی را بیشتر مؤسسات صنعتی و خدماتی خصوصی و گاه‌ دولتی،برای تأمین نیروی انسانی متخصص‌ خود،تأسیس و اداره می‌کنند.

3-در نظام‌های پرورشی افراد آزادند تا با بهره‌گیری از امکانات فراوان نهادهای‌ پرورشی،چون معلمان و متخصصان و درسهای مختلف و آزمایشگاهها و کتابخانه‌های متنوع،و به پیروی از علاقه‌ها و استعدادهای متنوع،مسیرهای دلخواه‌ خویش را برگزینند و رشته‌های مورد علاقه‌ خود را دنبال کنند،اما در دوره‌های‌ کارآموزی،کارآموزان موظفند،علی‌رغم‌ علاقه‌ها و استعدادها،همگی به سمت‌ هدفهای واحدی که در برنامه‌های آموزشی‌ در نظر گرفته شده است پیش روند و مهارت‌ هایی را کسب کنند که در دوره‌های‌ کارآموزی پیش‌بینی شده است.به سخن‌ دیگر،هدفهای نظام پرورشی بیشتر تأمین‌کننده نیازهای پرورش یابندگان است، در حالی که هدف‌های دوره کارآموزی‌ معمولا تأمین‌کننده نیازهای سازمان است.

مقایسه آموزش با پرورش

با توجه به تعاریف ارائه شده برای‌ آموزش و پرورش،تفاوت آنها را به شرح‌ زیر می‌توان بیان کرد:

1-پرورش یک جریان وسیع و مستمر است که در مدت زمان نسبتا طولانی انجام‌ می‌گیرد،در صورتی که آموزش به‌ فعالیت‌های مشخص و محدود معلم اطلاق‌ می‌شود.

2-هدف عمده مدارس،پرورش افراد است و آموزش وسیله پرورش است.پس هر زمان که یک جریان پرورشی به راه می‌افتد، این جریان به کمک آموزش صورت‌ می‌پذیرد.زیرا،پرورش(بویژه پرورش‌ رسمی آموزشگاهی)بدون آموزش میسر نمی‌ گردد.

3-چون پرورش جریانی وسیع و مستمر است که دارای هدف‌های کلی و غایی و نسبتا دیررس می‌باشد،اما آموزش یک فعالیت‌ مشخص و دقیق است،لذا هدفهای آن دقیق‌تر و مشخص‌تر و زودرس‌تر از هدفهای پرورشی‌ است،با توجه به همین مطلب،صاحب‌ نظران برای هدفهای پرورشی اصطلاح‌ غایت‌های پرورشی« Education Goals » را به کار می‌برند و اصطلاح

« objective Instruction »را به‌ هدفهای آموزشی اختصاص می‌دهند.

4-آموزش معمولا به وسیله آموزگار و یا معلم و در جای معینی مثل کلاس درس انجام‌ می‌گیرد،اما در پرورش،تمام عوامل‌ آموزشگاه(از آموزگار گرفته تا ناظم و مدیر و کتابخانه و دانش‌آموزان)و عوامل خارج از آموزشگاه(پدر و مادر و مسجد و سینما و رادیو و تلویزیون و مطبوعات و غیره) مؤثرند.

5-هدفهای کلی و غایی پرورش رسمی‌ را برنامه‌ریزان و معمولا در سطح وزارت‌ آموزش و پرورش تدوین می‌کنند،اما هدفهای دقیق و مشخص آموزشی دروس‌ مختلف را غالبا خود معلمان،در رابطه با هدف‌های پرورشی،تدوین می‌نمایند.

نتیجه‌گیری

نتیجه‌ای که از این مقاله گرفته شد،این‌ است که:اگرچه بعضا افرادی ممکن است‌ واژه‌های آموزش،پرورش و کارآموزی را از یکدیگر متمایز ندانسته و به یک معنی بکار برند.اما هر یک از این واژه‌ها مفهوم خاص‌ خود را دارند.آموزش« Instruction »به‌ هرگونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح‌ریزی‌ شده‌ای گفته می‌شود که هدف آن ایجاد یادگیری در یادگیرندگان است.مفهوم واژه‌ کارآموزی که اصطلاح انگلیسی آن‌ « Training »است و هدف آن کسب فنون و مهارت‌های مورد نیاز به کارآموزان برای‌ انجام شغل یا حرفهای معین است مثل‌ تأسیس دوره‌های تربیت معلم و یا تربیت‌ خلبان که به منظور مجهز ساختن کارآموزان‌ با روشها،مهارت‌ها و فنون مورد نیاز حرفه‌های معلمی و خلبانی است.در مورد واژه پرورش هم که معادل انگلیسی آن‌ « Education »به معنی آموزش و پرورش‌ است.اطلاق می‌گردد و عبارت است از جریانی منظم و مستمر که هدف آن کمک به‌ رشد جسمانی،شناختی،روانی،اخلاقی. اجتماعی یا به‌طور کلی رشد شخصیت‌ یابندگان در جهت کسب هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به شکوفا ساختن‌ استعدادهای آنها می‌باشد و توسط مؤسسات‌ آموزش رسمی(مدارس و دانشگاهها)انجام‌ می‌شود.ضمنا در این مقاله تفاوت واژه‌های‌ آموزش و پرورش و همچنین کارآموزی و پرورش ذکر گردیده است.

منبع : مجله ی تعاون شماره ۱۵۷

نگاهی دوباره بر: مفاهیم‌ آموزش، پرورش و کارآموزی

نگاهی دوباره بر: مفاهیم‌ آموزش، پرورش و کارآموزی

مقدمه

تعریف آموزش

تعریف پرورش

تعریف کارآموزی

تفاوت‌های نهادهای پرورشی و دوره‌های کارآموزی

مقایسه آموزش با پرورش

نتیجه‌گیری

مطالب مشابه :

سایت وزارت آموزش و پرورش

آموزش پرورش کرم خاکی با مدرک رسمی کرمیران

شرکت سازی در آموزش و پرورش

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش

نگاهی دوباره بر: مفاهیم‌ آموزش، پرورش و کارآموزی

آدرس وب سایت آموزش پرورش ( بخشنامه )( فیش حقوقی ) آذربایجان غربی

معرفی سایت آموزش زبان

شرح وظایف معاون اموزش مجتمع اموزشی و پرورشی