باهاوس: مدرسه‌ای كه یك مكتب معماری شد

باهاوس: مدرسه‌ای كه یك مكتب معماری شد .

باهاوس نام یك مكتب معماری است كه از نام مدرسه هنر و معماری باهاوس در آلمان گرفته شده است. این مدرسه معماری كه از سال 1919 تا 1933 فعالیت می‌كرده است، پیشگام مدرنیسم در معماری بود و دستاوردهای آن هنوز نیز در رشته‌های هنر و معماری به دانشجویان تدریس می‌شود. ساختمان و كارگاه‌های این مدرسه در دو شهر دسائو و وایمار آلمان از سال 1996 در فهرست میراث جهانی یونسكو ثبت شده است.
مدرسه معماری باهاوس كه در زبان آلمانی به معنی «خانه معماری» است، در دوران فعالیت چهارده ساله خود در آلمان، در سه شهر مختلف و تحت نظر سه آرشیتكت بزرگ كه مدیریت باهاوس را نیز بر عهده داشته‌اند، فعالیت كرده است. این مدرسه ابتدا از سال 1919 تا 1925 در شهر وایمار، سپس از سال 1925 تا 1932 در دسائو و بالاخره از سال 1932 تا 1933، یعنی زمانی كه این مدرسه به دستور حكومت نازی آلمان تعطیل شد، در برلین فعالیت می‌كرد. مدیریت این مدرسه نیز به ترتیب بر عهده والتر گروپیوس (1919 تا 1928)، هانیس مه‌یر (1928 تا 1930) و میز وان دروهه (1930 تا 1933) بود.

باهاوس در سال 1919 توسط والتر گروپیوس در شهر سنتی و قدیمی وایمار تأسیس شد. هدف اولیه از تأسیس مدرسه باهاوس، ایجاد مكانی بود كه تركیبی از مدارس معماری، صنایع دستی (چون نجاری، آهنگری و...) و آكادمی هنری بود.

گروپیوس اعتقاد داشت كه با پایان جنگ جهانی اول، دوره جدیدی از تاریخ آغاز شده است و قصد داشت در مدرسه باهاوس، سبك معماری جدیدی را كه بازتابی از این دوران باشد، به وجود بیاورد. به اعتقاد گروپیوس، این سبك معماری كه می‌شد اصول آن را به تمام كالاهای مصرفی تعمیم داد، باید ارزان، كاركردگرا و سازگار با تولید انبوه می‌بود. گروپیوس برای دستیابی به این هدف، می‌خواست هنرمندان و صنعت‌گران را با هم متحد كند تا به محصولی كاركردی و قابل استفاده، و در عین حال با ارزش از لحاظ هنری، دست یابد. این ایده در بیانیه افتتاحیه مدرسه باهاوس به خوبی مشخص است: «ما در پی آنیم كه جامعه تازه‌ای از هنرمندان پدید آوریم تا در میان آن‌ها دیگر تعصب حرفه‌ای كه اكنون چون دیواری بلند هنرمندان و صنعتگران را از هم جدا می‌سازد، وجود نداشته باشد.»

برنامه‌ریزان مدرسه باهاوس هنرهای زیبا را از صنایع دستی كاربردی ممتاز و متفاوت نمی‌دانستند و بر این باور بودند كه هنر و معماری مدرن باید پاسخگوی نیازها و اقتضائات جامعه صنعتی مدرن باشد و طراحی خوب باید از عهده آزمون‌های زیباشناختی و مهندسی برآید. ویژگی عمده سبك باهاوس تكیه هر چه بیشتر بر كاركردگرایی، بهره‌گیری بهینه از خواص مواد و مصالح صنعتی، احتراز از تزئینات تجملی در نمای ساختمان‌ها و فرآورده‌های صنعتی بود. دستیابی به نوعی هماهنگی بین ضرورت‌های كاركردی و كیفیت زیباشناختی، خوش‌ساختی و خوش تركیبی محصولات صنعتی از دیگر اهداف موسسان مدرسه باهاوس بود.

The Bauhaus masters on the roof of the Bauhaus building in Dessau. From the left: Josef Albers, Hinnerk Scheper, Georg Muche, László Moholy-Nagy, Herbert Bayer, Joost Schmidt, Walter Gropius, Marcel Breuer, Vassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Gunta Stölzl and Oskar Schlemmer.

استادان باهاوس به شاگردان خود یاد می‌دادند كه همه چیز را بر مبنای نیازها طراحی كنند و از هیچ عنصری كه فاقد كاركرد باشد و تنها جنبه زیباشناسانه داشته باشد استفاده نكنند. در مدرسه باهاوس تاریخ معماری جایی میان دروس دانشجویان نداشتند، چرا كه در باهاوس قرار بود همه چیز بر مبنای اصول اولیه معماری و بدون توجه به آثار گذشتگان ساخته شود.

باهاوس در ابتدا برای تأمین بودجه خود به سوبسیدی كه از جمهوری وایمار می‌گرفت وابسته بود. اما بعد از ایجاد تغییراتی در حكومت محلی وایمار، این مدرسه در سال 1925 به شهر دسائو كه بافت صنعتی و شهری بیشتری داشت و با ایده‌های مدرن مدرسه‌ی باهاوس هم‌خوان بود، منتقل شد. پس از انتقال مدرسه باهاوس به دسائو، بخش طراحی صنعتی این مدرسه كه مشكل كمتری با حكومت محافظه‌كار محلی داشتند، در وایمار باقی ماندند. مدرسه طراحی صنعتی باهاوس بعدها نام خود را به دانشكده فنی معماری و مهندسی عمران تغییر داد و از سال 1996 به بعد نیز به نام دانشكده باهاوس آلمان خوانده می‌شود.

در سال 1927 سبك باهاوس و آثار آرشیتكت‌های مشهور آن نمایشگاه معماری اشتوتگارت را كه با موضوع خانه‌سازی برگزار می‌شد، به شدت تحت تأثیر خود قرار داد. پس از گروپیوس، مدیریت باهاوس را هانس مه‌یر و سپس میز وان دروهه به عهده گرفتند. با قدرت رسیدن رژیم نازی‌ها در آلمان و افزایش فشار سیاسی بر این مدرسه، باهاوس در سال 1933 تعطیل شد. حزب نازی و دیگر گروه‌های فاشیستی آلمان از ابتدا با فعالیت مدرسه باهاوس مخالف بودند و آن را سنگر كمونیسم می‌دانستند. نویسندگان نازی چون ویلهلم فریك و آلفرد روزنبرگ نیز در نوشته‌هاشان باهاوس را «غیرآلمانی» می‌نامیدند و سبك مدرن آن را به باد انتقاد می‌گرفتند. در واقع باهاوس یكی از مظاهر «هنر منحط» بود كه هیتلر و حزب نازی آلمان كمر به نابودی آن بسته بودند.

پلان های مدرسه باهاوس

از جمله مهم‌ترین ساختمان‌ها و آثاری كه در طول فعالیت مدرسه باهاوس عمدتاً به دست استادان و مدیران مدرسه ساخته شد می‌توان به عمارت سامرفیلد و خانه اوته در برلین، خانه اوئرباخ در یانا و برج تریبیون در شیكاگو (كه مدرسه باهاوس پس از برنده شدن در یك مسابقه بین‌المللی طراحی آن را بر عهده گرفت) اشاره كرد. اما مهم‌ترین بنایی كه سبك معماری باهاوس در این دوره در آن متجلی شده است، ساختمان خود مدرسه در دسائو است كه توسط والتر گروپیوس، مدیر وقت باهاوس، طراحی شده است.

پس از به قدرت رسیدن نازی‌ها و تعطیلی مدرسه باهاوس، مدیران و استادان مدرسه كه همه از معماران طراز اول آن زمان بودند، به كشورهای مختلف در اروپای غربی، آمریكا و همچنین اسرائیل مهاجرت كردند. همچنین شماری از معماران باهاوس كه به شیكاگو رفته بودند، باهاوس جدید را در این شهر تأسیس كردند و به تربیت معماران جوان ادامه دادند.

این مسئله كمك قابل توجهی به ترویج سبك معماری باهاوس در سراسر جهان كرد و آن را به گفتمان مسلط در معماری و طراحی صنعتی مدرن تبدیل كرد، چنان كه این مكتب هنری امروز نیز هم‌چنان نفوذ جهانی خود را حفظ كرده است.