هنر سوزن دوزی ترکمن

قانیم ترکمن

هنر سوزن دوزی ترکمن

این هنر تاریخچه ای کهن در تاریخ سرزمین کشورمان دارد. گلدوزی مصور ترکمن از زمان سکاها رایج بوده و در دیگر دوره ها بهمراه سایر دوخت و دوزها از رواج کامل برخوردار بوده است .نخ­هاي رنگين از لابه لاي الياف پارچه­هاي بدون نقش و ساده عبور مي­يابند و نقش هايي را که نشأت گرفته از تصاوير سنتي و بومي است؛ تصوير مي­کنند. به همين جهت است که سوزن دوزي با وجود کثرت هنرهاي ماشيني همچنان اصالت خود را حفظ نموده است. فرآورده­هاي سوزن دوزي به علت دارا بودن قابليت­هاي متعدد علاوه بر آنکه به طور مستقل قابل استفاده است، از آنها براي سر آستين، لبه دامن، لبه يقه و... نيز بهره مي­برند. همچنين در تلفيق با ساير مصنوعات مانند چرم، چوب، پلاستيک و ... مي­توان از سوزن دوزي استفاده نمود. نوارهاي سوزن دوزي براي تهيه و توليد فرآورده­هاي تکميلي جلد مانند کيف، کيف بغلي، جلد عينک، جا کليد، جاي دستمال کاغذي، دستمال سفره، روميزي، کلاهک آباژور و ... کاربرد دارد.

 

اصولاً سوزن دوزي در ايران به سه شکل است. نخست نوعي سوزن دوزي که زمينه اساسي بافت کاملاً از بخيه پوشيده مي شود. دوم دسته­اي که در آن زمينه مکمل نقش­هايي است که بر روي آن دوخته مي­شود و گره سوم به نام کم کار ناميده مي­شوند؛ که در آن فاصله نقش­ها زياد است. در اين گروه گاهي تزئينات جانبي نظير سکه دوزي، آينه دوزي و.... به کار گرفته مي­شود. سوزن دوزي ترکمن که بدان سياه دوزي نيز اطلاق مي شود؛ در بين ترکمن­ها به نام"کِشته" معروف بوده و در گذشته کاربرد فراواني داشته است. در جامعه سنتي ترکمن، براي تزئين لباس­هاي مردان، زنان و کودکان و همچنين پرده­ها نيز از سوزن دوزي استفاده مي­شد ولي امروزه سوزن دوزي عمدتاً در لباس­هاي زنان استفاده مي شود. گستره جغرافيايي سوزن دوزي ترکمن را مي­توان تمامي نقاط ترکمن نشين داخل و خارج ذکر کرد. گستره­ داخلي اين هنر شامل استان گلستان و بخشي از خراسان است. سوزن دوزي ترکمن زنجيره­هاي فشرده و بسيار ريز مي­باشد که در ترکمني "سانجيم" ناميده مي­شود. سطح رويين پارچه به وسيله اين زنجيره­ها کاملاً پر مي­شود. معمولاً براي شروع کار خط راستي به دور پارچه زنجيره دوزي مي­شود که بدان "چکيم" مي­گويند. سپس طرح موردنظر که بيشتر ذهني مي­باشد با استفاده از زنجيره پر مي­شود. نوع اين نقش­ها بيشتر به صورت اشکال منظم و تکراري بوده و شامل نمادها و طرح­هايي از گل و گياه و نظایر آن می باشد.

 به هر صورت آنچه که معلوم است اينکه ترکمن­ها از قديم­ به تهيه ابريشم که به عنوان ماده اصلي سوزن دوزي تلقي مي­شود، آشنايي داشته­اند و دختران و زنان ترکمن لباس­هاي خود را با نخ­هاي ابريشمين که به رنگ­هاي طبيعي محيط رنگرزي مي­شده، سوزن دوزي مي­کرده­اند و اين امر از طريق دقت در ادبيات شفاهي و نغمه­هاي زنان ترکمن به وضوح مشخص مي­گردد. نقوش مورد استفاده در سوزن دوزي ترکمن بيشتر هندسي و قرينه بوده و به صورت ذهني سوزن دوزي مي­شوند. اين نقوش همچنين عمدتا اشکال ساده شده­ بسياري از چيزهايي هستند که محيط اطراف هنرمندان ترکمن وجود داشتند. نقوشي نظير مؤي (عنکبوت)، ساري ايچيان (عقرب) و قوچاق (شاخ قوچ) نمونه­هايي از اين نقوش مي­باشند. در طي سال­هاي اخير سوزن دوزي ترکمن به تدريج در حال فراموشي است. در حال حاضر با وجود کاربرد نسبتاً وسيع آن، تعداد اندکي از افراد به توليد فرآورده­هاي اين هنر مي­پردازند.

تاريخچه كهن سوزن‌دوزي تركمن
احياء اين هنر و توليد فرآورده­هاي سوزن دوزي ترکمن مي­تواند ضمن زنده نگهداشتن يک هنر سنتي، باعث ايجاد اشتغال و درآمد براي قشر وسيعي از زنان و دختران باشد به ويژه آنکه اين هنر نيازي به کارگاه مستقل و اشتغال تمام وقت ندارد.  

آشنايي با فرآورده­هاي سوزن دوزي ترکمن

سوزن دوزي ترکمن عمدتا در لباس زنان استفاده مي­شود ولي به ندرت در تزئين لباس مردان و کودکان نيز کاربرد دارد. ذيلاً مهمترين فرآورده­هاي سوزن دوزي ترکمن معرفي مي­شود:

پيراهن: در پيراهن زنان ترکمن يقه و سرآستين­ها سوزن دوزي مي­شود و به ندرت يقه پيراهن کودکان نيز سوزن دوزي مي­گردد.

شلوار زنان (بالاق): پاچه شلوار زنان ترکمن در گذشته به عرض 3 تا 10 سانتي­متر سوزن دوزي مي­شده است ولي امروزه ممکن است عرض نوار سوزن دوزي شده به 1 سانتي­متر تنزل نمايد. شايان ذکر است که سوزن دوزي يقه و سرآستين در پيراهن الزامي نيست ولي بالاق بدون سوزن دوزي مفهوم  ندارد.

IMG 7130

کلاه (آلين دانگي): زنان ترکمن از کلاه حلقه­اي شکل به نام آلين دانگي با ارتفاع 2 تا 5/2 سانتي­متر و قطر متفاوت استفاده مي­کنند که در بين ايلات و طوايف مختلف ترکمن متفاوت است. امروزه آلين دانگي با ارتفاع 2 تا 5/2 سانتي­متر
در بين نوعروسان و ميان سالان بيشتر رايج است و پيرزنانن از آلين دانگي­هايي با ارتفاع بيشتر استفاده مي­کنند. براي تزئين آلين دانگي نوار سوزن دوزي شده­اي را به دور آن مي­دوزند.

a0

بؤروک: بؤروک يا عرقچين که غالباً با نقوش گوناگون سوزن دوزي مي­شود. روي اين کلاه صاف و فاقد برجستگي بوده و دختران آن را با زينت آلات نقره­اي مي­آراستند. نوع پسرانه آن راتاخيا مي­نامند.قانیم ترکمن

چابیت: بالا پوشي بود که زنان ترکمن بر روي پيراهن مي­پوشيدند. دختران براي دوران عروس شدن نيم تنه­اي مخصوص تهيه مي­ديدند که پر از سوزن دوزي و آويزه­هايي از سکه و پولک نقره­اي بود. به بالاپوش بلند وآستين دار دون گفته مي­شود.

00000b

بقچه: براي گذاشتن قرآن مورد استفاده قرار مي‌گرفته و رويه آن سوزن دوزي مي­شده است.

نقوش سوزن دوزي:

گل نقش: اين طرح نمادي از ماري گل فرش ترکمن است و در روش دوخت سوزن دوزي ترکمن بيشتر در آلين دانگي کاربرد دارد.

بورمه چيگين: در زبان ترکمن بورمه به معناي بستن و چيگين به معناي بازو است. زنان سالخورده­ي ترکمن معتقدند
که زماني که فردي دچار ضعف يا غش مي­گردد بازوي او را با دستمال محکم مي­بندند تا خون به سمت بالاي بدن جريان يابد. اين طرح بر روي قسمت انتهاي پاچه شلوار زنانه و کلاه زنانه دوخته مي­شود.

قوچاق: اين طرح در اکثر دست بافت­هاي ترکمن کاربرد دارد و به عنوان اصلي‌ترين طرح نمد ترکمن مي­باشد، به همين دليل به عنوان طرح کچه معروف است. در روش دوخت سوزن دوزي طرح قوچ روي شلوار زنانه، کلاه، روي يقه و سرآستين پيراهن­ها و روسري‌ها به کار مي­رود.

تيرانا بورون: تيرانا نام ترکمني ماهي اوزون برون است. اين نماد برگرفته از شکل اين ماهي است. طرح تيرانا اکثراً بر روي کلاه و شلوار زنانه سوزن دوزي مي­شود.

چاقماق: نام چاقماق از دستگاه گيره که در کارگاه­هاي آهنگري و غيره استفاده مي­شود، الهام گرفته شده است. طرح چاقماق اکثراً بر روي پاچه­ي شلوار زنانه دوخته مي­شود.

ساري ايچيان: به معناي عقرب زرد است. ترکمن‌هايي که در دشت "قره قوم" مي­زيستند اين طرح را از طبيعت و محيط زندگي خود الهام گرفته­اند. به اعتقاد آنها عقرب مظهر دفع شر است. طرح ساري ايچيان بر روي پاچه شلوار زنان به صورت پي در پي دوخته مي­شود.

باغ نقش: اين طرح در مناطقي که کشاورزي در آن رواج داشت بيشتر معمول بوده است و شکل ساده شده درخت را نشان مي­دهد.

بستاني: اين طرح بيشتر در دوخت کلاه کاربرد دارد.

شلپه نقش: شلپه به معناي شرابه و آويز مي­باشد و اين طرح عمدتاً از نقوش حاشيه­ي فرش ترکمن گرفته شده و در سوزن دوزي به کار رفته است.

ساير نقوش: نقش­هاي ديگري نظير قوش قانات (بال پرنده)، دؤرت گؤز (چهار چشم)، قويموق، قيچي، تکه نقش (يکي از ايالات ترکمن)، عالم نقش (برگرفته از نقش حاشيه­ي فرش ترکمن)، اردک نقش، مؤي نقش، کعبه نقش، توتار نقش و عمره نقش از نقوش ديگر رايج در سوزن دوزي ترکمن مي­باشد.

مراحل دوخت و سوزن دوزي

1.     لايه­بندي و شياردوزي پارچه:

بطور کلي هر پارچه­اي که در سوزن دوزي در موارد مختلف مورد استفاده قرار مي­گيرد جهت ثابت نگهداشتن پارچه و سوزن دوزي، پارچه اصلي را با پارچه­اي که به عنوان لايه به کار مي­رود به هم وصل مي­کنند و به طريق دوخت ساده چرخ خياطي با فاصله­هاي نيم سانتي شياردوزي مي­شود.

2.     تاباندن نخ ابريشم:

قبل از دوخت سوزن دوزي، نخ­هاي ابريشمي را جهت استحکام بخشيدن در تعداد 2 يا 3 يا 5 لا تاب مي­دهند.
تعداد چند لاي نخ ابريشم را به دور انگشت شست پا مي­پيچاند و به تعداد لاي موردنظر با حرکت مالش کف دست به هم مي­تابانند. در مرحله اول هر لاي نخ را سمت چپ تابانده و در مرحله بعدي تعداد لاي را به جهت مخالف آن تاب مي­دهند.

3.     سيم­کشي:

در اين مرحله، کار تعيين محدوده­ي اصلي کادر جهت پياده کردن طرح انجام مي­گيرد. رنگ نخ شلوار، سبز و در لباس­هاي مردانه و زنانه به رنگ قرمز، سفيد و مشکي مي­باشد. براي سيم­کشي ابتدا 2 يا 4 رديف دوخت زنجيره انجام مي­گيرد که البته اگر تعداد رديف، 4 تا باشد در آن از دوخت آلاجا نيز استفاده مي­شود.

4.     سياه دوزي:

قبل از سياه دوزي، سوزن دوزان محل طرح اصلي را با نخ کوک در روي پارچه کوک مي­زنند تا بتوانند طرح را به شکل کاملاً قرينه بدوزند. پس از تعيين فضاي طرح، با نخ ابريشم مشکي و نوع دوخت زنجيره روي کوک، دوخت مي­زنند که بدان سياه­ دوزي مي­گويند.

5.     الوان دوزي:

پس از سياه دوزي، مرحله­ي دوختن نخ­هاي رنگي در داخل سياه دوزي است. نخ­هاي ابريشمي به رنگ­هاي سبز، قرمز روشن و تيره، قهوه­اي، زرد، نارنجي و سفيد از نمونه رنگ­هايي است که در اين مرحله به کار مي­رود.
داخل طرح سياه دوزي شده کاملاً با نخ­هاي رنگي دوخته مي­شود بطوريکه زمينه پارچه اصلاً مشخص نشود.

6.     دانه­دوزي:

پس از دوخت زنجيره سيم­کشي، ما بين دو سيم را دانه­دوزي مي­کنند. براي اين کار معمولاً از رنگ سفيد و مشکي استفاده مي­شود. در اين مرحله کار به نوع دوخت آلاجا معروف است و در صنعت فرشبافي نيز رايج است.

7.     سفيد دوزي:

اين مرحله دوخت اصولاً در شلوار زنانه در قسمت بالاي سيم انجام مي­شود که به صورت طرح پي در پي به هم چسمشکلات و معضلات گريبانگير اين رشته صنايع دستي

در ترکمن صحرا سوزن دوزي اصولاً فعاليتي خانگي و صددرصد زنانه است که بيشتر با بازار داخلي و به ويژه بازارهاي خارجي ارتباط چنداني نداشته و يکي از معضلات هنرمندان اين رشته، عدم شناخت آن ها از سليقه امروز بازارهاي هدف داخلي و خارجي و عدم برقراري ارتباط بين هنرمند، بازار و بازرگان است که طبعاً تاثير مستقيمي بر ميزان فروش و توليد سالانه آن ها دارد.
علاوه بر آن، ايجاد مصارف کاربردهاي متناسب با زندگي مدرن به عنوان نمونه تزيين روميزي، کوسن، کلاهک آباژور، مانتو ، روتختي و... با سوزن دوزي ترکمن که موارد مصرف فوق موجبات فروش و ايجاد بازارهاي هدف داخلي و خارجي(صادرات به صورت چمداني) را براي هنرمندان منطقه فراهم مي کندبيده سوزن دوزي مي­شود.

منبع:

 وبلاگ" فرهنگ ترکمنان"

وبلاگ" قانیم ترکمن "


مطالب مشابه :


آموزش کامل چرم دوزی با دست 2013/آموزش دوخت انواع کیف چرمی

پشت صحنه فيلم چرم دوزي با دست و دوخت کيف چرمي؟تصاوير فيلم چرم دوزي با دست و دوخت کيف چرمي




مجموعه کامل و جامع چرم دوزی و کیف چرمی

فيلم مجموعه کامل آموزش چرم دوزي,دانلود فيلم مجموعه کامل آموزش چرم دوزي,مشاهده فيلم مجموعه




آموزش چرم دوزي با دست

هنرهای دستی - آموزش چرم دوزي با دست - این وبلاگ برای نمایش و آموزش کارهای هنری در منزل می باشد




کتیبه دوزی

مناطق و مراكز توليد گلابتون دوزي كه زردوزي گل‌ها، تصاوير انسان چرم دوزی . پوست




هنر سوزن دوزی ترکمن

­هاي بدون نقش و ساده عبور مي­يابند و نقش هايي را که نشأت گرفته از تصاوير چرم ، چوب




آموزش ساخت کیف چرمی

آموزش کامل چرم دوزی با دست 2013 / اورجینال. قابل توجه تمامی علاقمندان به هنرهای دستی و زیبا




برچسب :