نگارش متون تخصصی

لاتک يا ورد

Latex or Word

حتما تا به حال درگیر تایپ پایان‌نامه و گزارش‌کار شده‌اید و می‌دانید که چه تفاوتی با تایپ یک متن معمولی دارد. نرم‌افزار ورد (word) از مجموعه‌ی آفیس (office) پرکاربردترین و راحت‌ترین و البته دردسترس‌ترین گزینه برای این کار است. اما ظاهرا خیلی از کسانی که با تهیه متون تخصصی سر و کار دارند با این نرم‌افزار کار نمی‌کنند. نرم‌افزار حروف‌چین لاتک latex که ماژول فارسی‌نویس اون با نام xepersian عرضه شده امروزه از طرف بسیاری از افراد برای تنظیم متون رسمی مورد استفاده قرار می‌گیره. شروع کار با این نرم‌افزار بسیار مشکل‌تر از ورد بوده و به همین علت برای کارهای عمومی (که نیازی به تنظیم یک قالب یا فرمت استاندارد ندارند) استفاده از آن دردسر ساز است (البته از نظر بنده) هر چند که طرفداران این نرم‌افزار می‌گویند که اگر کسی کار با این نرم‌افزار را خوب یاد بگیرد دیگر دست به ورد نمی‌زند! در این یادداشت در مورد این دو نرم‌افزار و تفاوت‌هاشون و نیز در حد امکان در مورد شیوه‌ی ویرایش یک متن رسمی صحبت می‌کنیم.

نرم‌افزار لاتک پیشرفت‌یافته‌ی نرم‌افزار tex است که توسط آقای دونالد نوث donald knuth ارايه شد. ماژول فارسی نویس لاتک اولین بار با نام پارسی‌لاتک و نسخه‌ی پیشرفته‌تر و کم‌نقص آن با نام xepersian توسط آقای وفا خلیقی چند سالی است که تهیه شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر و یادگیری این نرم‌افزار می‌تونید به سایت parsilatex.com مراجعه کنید البته سایت اصلی این پروژه xepersian.berlios.de . لوگوی این نرم‌افزار به شکل یک سیمرغ مانند تصویر زیر است.

همچنین سایت tex.stackexchange.com می‌تونه مرجع خوبی برای سوالاتون باشه.

اما حتی با نرم‌افزار ورد نیز باید به خوبی آشنا بود تا بتوان گزارش یا متن تخصصی خود را به فرمت استاندارد نوشت. اما خیلی از دوستان از جمله خود بنده در اوایل شروع تایپ فقط متن و عکس و جدول را پشت سر هم می‌آورند بدون اینکه از قابلیت‌های نرم‌افزار آگاهی داشته باشند. اما اگر بخواهید یک متن تخصصی را برای دفاع و یا تحویل به یک مرجع رسمی ارائه دهید دیگر این شیوه قابل قبول نیست و یک نوع بی‌سوادی به حساب می‌آید. اگر به جلسات دفاع دانشجویان (حتی دکتری) مراجعه کنید، خواهید دید که در خیلی از موارد تعداد ایرادات نگارشی، لغوی و به خصوص ویرایشی بیشتر از ایرادات وارد بر موضوع علمی است. این نشانه‌ای از عدم آموزش به موقع و درست شیوه‌ی استاندارد ویرایش یک متن است. باید همان‌طور که در دوران مدرسه به دانش‌آموزان درست نوشتن با مداد را آموزش می‌دهند (حالا بگذریم که هیچ کس از جمله خود من درست نوشتن رو بلد نیستیم!!!) درست تایپ کردن و ویراستن متن رو آموزش بدهند. البته درس‌هایی مثل چگونه یک نامه بنویسیم و از این چیزها بود ولی خیلی ناقص. یک متن چه یک کتاب باشد، چه یک مقاله‌ی علمی باشد، چه یک گزارش‌کار باشد و چه هر مطلب دیگر باید طبق فرمت‌های قابل قبول ارائه گردد. بسیاری از مراجع رسمی مانند ژورنال‌ها و یا دانشگاه‌ها برای راحتی کار یک فرمت استاندارد آماده را به مخاطبین ارائه می‌کنند که در این‌صورت لازم است فقط متن خود را در آن قالب بگنجانیم. این فرمت استاندارد و یا به اصطلاح تمپلیت template اکثرا در نرم‌افزار ورد تهیه شده است. به عنوان مثال می‌توانید فرمت تهیه پایان‌نامه‌ي دانشگاه امیرکبیر را در قابل ورد 2003 (doc) از لینک زیر دانلود کنید.

دانلود فرمت استاندارد و آماده word برای ویرایش پایان نامه -دانشگاه امیرکبیر

دانلود استایل آماده‌ی Latex پایان‌نامه دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران)

هر چند این فرمت هم خود دارای اشکالاتی است ولی از هیچی خیلی خیلی بهتره!!!

به عنوان نمونه شماره‌ی مراجع تماما به فارسی است. اما عرف این است که شماره‌ی مراجع فارسی، به فارسی و شماره‌ی مراجع انگلیسی به انگلیسی تایپ شود. ایراد دیگر این فرمت این است که شماره‌ی زیرفصل‌ها با نقطه از هم جدا شده است؛ به صورت روبرو ۱.۱ و یا ۱.۲.۳ در صورتی که این فرمت برای متون انگلیسی است و برای متون فارسی معمولا از فاصله یا دش dash استفاده می‌شود؛ مانند روبرو 1-2 و یا 1-2-3 . البته خودتون می‌تونید این فرمت رو از قسمت استایل style اصلاح کنید. در هر صورت بدون تغییر هم این فایل قالب خوب و به درد بخوری هستش و شما می‌تونید با گذاشتن متن خود در این قالب به راحتی یک گزارش خوب داشته باشید. ضمنا اگر از این فایل save as به فرمت 2007 و یا 2013 بگیرید، به احتمال زیاد به هم خواهد ریخت و دچار مشکل می‌شوید. البته در فرمت لاتک که خود بنده اون رو با ترکیب و تغییر چند استایل دیگه درست کردم، خیلی از این اشکالات رفع شده. مثلا برای تبدیل نقطه به فاصله یا دش dash می‌تونید از دستور (-)subs استفاده نمایید.

فرمت استاندارد دانشگاه‌های دیگه رو می‌تونید از سایتشون دانلود کنید. البته اگر داشته باشند چون خود دانشگاه امیرکبیر هم به تازگی این template رو آماده کرده.

به عنوان مثال فرمت یا تمپلیت آماده انگلیسی و فارسی برای یک کنفرانس داخلی رو می تونید از آدرس های زیر که مربوط به کنفرانس دانشجویی مهندسی برق ایران هستش دانلود کنید. سایت خود کنفرانس iscee-2013 هستش.

۱. دانلود template آماده انگلیسی یک کنفرانس

۲. دانلود template آماده فارسی یک کنفرانس

لینک های زیر هم مربوط به فرمت آماده ورد و لاتک مربوط به یک سایت خارجی هستش که از تعداد زیادی کنفرانس پشتیبانی می کنه.آدرس سایت: waset.org

۱. دانلود Template آماده word کنفرانس انگلیسی

۲. دانلود Template آماده latex یک کنفرانس انلگیسی

اگر می‌خواهید با نحوه‌ی ویرایش یک قالب استاندارد برای یک متن رسمی مانند پایان‌نامه در نرم‌افزارهای ورد و یا لاتک آشنا بشید این متن رو بخونید. اگر هم با این مساله آشنا هستید و ایرادی در این یادداشت می‌بینید، حتما به ما اطلاع بدید. البته مطالب تدریجا روی وبلاگ قرار میگیرند و اگر فعلا حجم و عمق مطالب پایین هست، شرمنده.

قبل از شروع کار لازمه به برخی ویژگی‌های تایپ فارسی اشاره کنیم. مثلا در اکثر موارد گفته میشه که برای تایپ متن فارسی، اولا تمام اعداد حتی در فرمول‌ها باید فارسی باشد و ثانیا اعداد اعشار فارسی با انگلیسی متفاوت است. در انگلیسی قسمت صحیح و اعشاری با یک نقطه از هم جدا می‌شوند، ولی در فارسی با ممیز. در اکثر متون مانند پایان‌نامه‌ها و یا حتی کتاب‌های درسی می‌بینیم که این نکته رعایت نمی‌شود. یا تماما اعداد به انگلیسی تایپ می‌شوند و یا اگر فارسی نوشته شوند، به جای ممیز از نقطه ،اسلش ( / slash) و یا حتی ویرگول انگلیسی استفاده می‌شود. مسلما این کار اشتباه است هرچند که اکثر افراد (از جمله خود من) در بسیاری از جاها همین کار را می‌کنند. استفاده از اسلش به معنی تقسیم دو عدد است و نه به معنای ممیز! ضمنا حتما وقتی از اسلش استفاده می‌کنید، متوجه شده‌اید که جای قسمت اعشاری و صحیح جابجا می‌شود و شما باید اول اعشاری را تایپ کنید و بعد قسمت صحیح را (یعنی درست برعکس).

این مشکل با استفاده از ورژن ۲ کیبورد استاندارد فارسی Iranian Standard Keyboard V2 و فونت‌های جدید سری xb برطرف می‌شود. فونت‌های جدید که افراد خیر اون‌ها رو تهیه کردند با نام‌هایی مانند xb niloofar, xb zar, xb yas و غیره منتشر شده به روز شده‌ی همان فونت‌های قدیمی هستند که مشکلاتی مانند ممیز رو ندارند. البته با دانلود و نصب کیبورد استاندارد جدید تغییرات اندکی در محل حروف و علائم در کیبورد ایجاد می‌شود که این تغییرات رو می‌تونید از اینترنت پیدا کنید. مثلا جای حرف "پ" روی حرف m انگلیسی می‌افتد و برای تایپ همزه در واژه‌هایی مثل ارائه از کلید ترکیبی shift+s استفاده می‌شود. ممیز نیز با کلید ترکیبی shift+3 (سه بالای صفحه کلید و روی حروف). البته برای این‌که این خصوصیت یعنی تایپ ممیز اجرا شود باید از فونت‌های جدید استفاده کنید.

ضمنا در مورد "نیم فاصله" که در کیبورد قدیمی با کلید ترکیبی "ctrl" + "-" ایجاد می‌شد باید گفت که اکنون با گرفتن شیفت و اسپیس shift+space ایجاد می‌شود.

همچنین اگر در هنگام کار با اینترنت مثلا جستجو در گوگل و یا نوشتن متن در یاهومیل، دقت کرده باشید، برای تایپ یک جمله فارسی که در آن کلمات انگلیسی هم به کار رفته، دچار مشکل می‌شویم و کلمات جابجا نوشته می‌شوند. اگر در هنگام تایپ کلید ترکیبی ctrl + shift سمت راست را بگیرید می‌بینید که مشکل حل می‌شود.

----------------------------------------------

برای شروع کار تایپ یک فرمول رو با لاتک، ورد و نرم‌افزار math-type ببینید و مقایسه کنید.

اگر می‌خواهید در Math Type اعداد به فارسی نمایش داده شوند، از قسمت style فونت فرمول را به یک فونت فارسی تغییر دهید.

----------------------------------------------

برای تایپ یک متن تخصصی مانند پایان‌نامه قبل از نوشتن باید قالب آن را به طور کامل طراحی کنید. به عنوان مثال می‌توانید به تمپلیت template دانشگاه امیر کبیر که قبلا لینک دانلود آن را گذاشتیم نگاه کنید. می‌بینید که اندازه قلم(14،16،18 یا ...)، نوع قلم (نازنین و times new roman)، فاصله‌ی هر قسمت از حاشیه صفحه، نوع شماره‌گذاری‌ها برای تمام عناوین، سرفصل‌ها، زیرفصل‌ها، عنوان شکل‌ها و جداول caption و ... تعیین شده و دیگر شما به تنظیم این‌گونه پارامترها نیازی ندارید. فهرست مطالب، شکل‌ها و جداول به راحتی و با یک کلیک‌راست و زدن گزینه‌ی update به طور خودکار تنظیم می‌شوند. با این اوصاف شما دیگر دغدغه‌ای جز غنی‌تر کردن مفاهیم گزارش ندارید.

اگر به تصویر زیر به خوبی نگاه کنید هندسه‌ی یک صفحه رو در اون خواهید دید که هر کدوم از پارامترهاش یک مقدار استاندارد داره.

این تصویر از کتاب "مقدمه‌ای نه چندان کوتاه بر لاتک" برداشته شده.

اگر خودتون بخواهید یک tempelate تهیه کنید، برای تعیین فرمت دلخواه سرفصل‌ها باید از قسمت styles نرم‌افزار word اقدام کنید. در این قسمت title برای تنظیم شکل دلخواه عنوان استفاده می‌شود. همین طور heading1 برای سرفصل و heading2 و 3 برای زیر فصل‌ها بعدی. برای تغییر فرمت هر کدام از این‌ها باید روی آن‌ها کلیک راست کرده و گزینه‌ی modify را انتخاب کنید. حالا با انبوهی از پارامترها که تغییر هر کدوم تاثیر خاص خودش رو میزاره مواجه خواهید بود. دو راه بیشتر ندارید اول این‌که با سعی و خطا و صرف وقت زیاد به این کار مسلط بشید و دوم اینکه یک کتاب آموزشی word بگیرید و بخونید!

حالا از این مشکل‌تر تنظیم فرمت شماره‌گذاری و توضیحات شکل‌ها و جداول هستش. در این رابطه می‌تونید از بخش references در نرم‌افزار ورد گزینه‌ی insert caption رو بزنید. از این قسمت می‌تونید یک استایل برای جدول، معادله و شکل تعیین کنید. البته از قسمت استایل می توانید فونت و اندازه و دیگر مشخصات آن را تغییر دهید.

در ادامه نشان می‌دهیم که حجم زیادی از این تنظیمات نفس‌گیر در نرم‌افزار لاتک با نوشتن یک خط دستور تعیین می‌شود. در واقع اصول تایپ در لاتک به صورت یک نرم‌افزار برنامه‌نویسی مانند matlab و یا fortran است که کاملا به صورت متنی بوده و وقتی شما در آن می‌نویسید a=2 ، اگر برنامه تا قیامت هم اجرا شود a برابر با 2 خواهد بود مگر اینکه شما دستور خلاف آن را وارد کنید. اما در word برای تغییر و تنظیم هر پیش‌فرضی باید تلاش فراوانی انجام داد.

همان‌طور که گفته شد، در انجمن‌های گفتگو بسیاری از سایت‌ها می‌تونید جواب سوالات خودتون رو در مورد لاتک یا ورد پیدا کنید. در این یادداشت سعی می‌شود به برخی مشکلات که در مسیر یادگیری بیشتر با اون‌ها مواجه می شویم، پاسخ داده شود.

تغییر فونت در لاتک (استفاده از چند فونت در لاتک)

از لینک‌های زیر می‌تونید چند فایل که در اون‌ها توضیحات مفیدی در مورد به کارگیری فونت‌های مختلف در نرم افزار لاتک Latex برای تنظیم یک سند وجود داره، رو دانلود کنید. البته این فایل‌ها به زبان انگلیسی هستش ولی متن ساده و روانی داره.

۱- دانلود پی دی اف آموزش به کارگیری چند فونت در لاتک Latex

۲- دانلود فایل آموزشی به‌کارگیری فونت (Font) در لاتک Latex

ضمنا اگر حوصله‌ی زیادی ندارید و نمی‌تونید این متون رو بخونید می‌تونید به لینک زیر از سایت tex.stackexchange.com بروید و دستور مورد خودتون رو در مورد فونت از میان پاسخ سوالات پرشیده شده در این سایت، پیدا کنید.

http://tex.stackexchange.com/search?q=multiple+font

فرمول‌نویسی در لاتک

از لینک زیر می‌تونید فایل پی‌دی‌اف آموزش استفاده از پکیج فرمول‌نویسی در لاتک و یا amsmath Package رو رو دانلود کنید. این فایل مربوط به ورژن 2 این ماژول هستش. این فایل هم به زبان انگلیسی هستش ولی شما با مراجعه‌ی مستقیم به دستورات می‌تونید مشکلات خودتون رو حل کنید.

۳- دانلود فایل آموزشی بسته‌‌ی فرمول‌نویسی لاتک Latex

لازم به توضیح است که در لاتک فرمول‌ها به طور پیش فرض، وسط‌نویس بوده و برای تغییر آن باید دستور جدیدی رو وارد کنید. برای چپ‌چین کردن فرمول‌نویسی در لاتک می‌تونید بعد از فراخوانی بسته‌ی فرمول‌نویسی این دستورات رو وارد کنید.

‎\documentclass[a4paper,9pt,twocolumn,fleqn]{article}‎

‎\usepackage{amsmath}‎

\usepackage[fleqn]{amsmath}

\setlength{\mathindent}{0pt}‎

خطوط پر رنگ مخصوص چپ‌چین شدن (چپ نویس) فرمول‌ها در نرم افزار لاتک است. همچنین برای چپ‌نویس شدن فرمول‌هایی که پشت سرهم نوشته می‌شوند، که در این موارد از دستور align به جای equation استفاده می‌شود، باید در ابتدای هر خط فرمول علامت "&" رو وارد کنید.

تغییر قالب صفحه به صورت Landscape

اگر بخواهید یک شکل و یا جدول بسیار عریض وارد متن خود کنید ممکن است با مشکل مواجه شوید. اگر عرض شکل یا جدول شما بزرگ‌تر از عرض تعریف شده‌ی صفحه باشد، باید آن را به صورت Landscape نمایش دهید. اگر بخواهید فقط شکل یا جدول شما به صورت عمودی قرار گیرد و سربرگ و ته‌ترگ شما سر جای خود بماند باید از دستور زیر پیروی کنید. ابتدا بسته‌ی lscape را فراخوانی کنید:

\usepackage{lscape}

سپس هر جا که قصد استفاده از خاصیت landscape را دارید، دستور زیر را وارد کنید:

\begin{landscape}

شکل یا جدول یا متن

\end{landscape}

...

ادامه دارد ...

نگارش متون تخصصی

مطالب مشابه :

فرمت انواع نامه های انگلیسی

فرمت پایان نامه

یک نمونه فرم مبایعه نامه

آیین نامه اجرایی قانون پیش فروش ساختمان

نگارش متون تخصصی

فرمت پایان نامه،آزمون های آماری ،روش پژوهش

نحوه تنظیم و نوشتن استشهادیه محلی

دانلود نمونه سوالات آزمون کارشناسان رسمی دادگستری