چگونه می توانیم سواد خواندن دانش آموزانمان را تقویت کنیم؟ - پژوهش


- چکیده مطالب خواندن یک مهارت دریافت زبانی است که به شکل نوشتاری زبان درارتباط است یکی ازبزرگترین مشکلات تحصیلی کودکان ناتوان در یادگیری، ضعف آن­ها درخواندن است،«خواندن» یک مهارت حیاتی در جامعه، پایه­ی یادگیری هم درمحیط مدرسه وهم در خارج آن است.   مطلبی که می­خوانید یکی از تجارب ارزنده­ی ما دونقر از معلمان،درحل مشکل«خواندن» دانش آموزان کلاس­های سوم و پنجم بوده است. ما در بررسی­ها و مطالعات خود،درزمینه نارسایی در خواندن دانش آموزان کلاس­هایمان، با مشکلاتی چون عدم تلفظ صحیح کلمات جدید، تشخیص دقیق شباهت­ها و تفاوت­ها، تشخیص صداهای بعضی ازحروف، خواندن معکوس حروف وکلمات، ناتوانی در درک و فهم مطالب هنگام خواندن،کم دقت و بریده خوانی وخلاصه مشکل به کاربستن یااستفاده ازمطالب خوانده شده درموقعیت­های مختلف یادگیری مواجه بودیم. برای از بین بردن این معضل، ازروش­های مختلفی استفاده کردیم.ازجمله این روش­ها: روش مطالعه­ی کتاب­های غیردرسی با ایجاد حس رقابت در تهیه­ی روزنامه­های دیواری و...بین گروه­هایی از کلاس­ها، استفاده از انواع بازی­ها در تدریس درس­های املا وانشا  و فارسی، داشتن روش دفترچه­ی خبر،همایش شاگرد ومعلم و استفاده از کارت­های تصویری، مسابقه سریع خوانی و روش«کلوز» بود. که به شکل­های مختلفی(انفرادی و گروهی) در کلاس انجام می­گرفت که موجبات پیشرفت تدریجی آنها در خواندن فراهم شد. ما درکلاس­هایمان فضایی ایجاد کردیم که دانش­آموزان علاوه بر نشاط وشادابی، به مطالعه­ی کتاب­های غیردرسی ازخود تمایل نشان داده و با گسترش واژگان، متن مطالب کتاب­ها را درک کرده و در املانویسی و روان خوانی، درک مطالب کتاب­های تاریخ و جغرفیا کارآمد شدند. ابزارهای جمع­آوری اطلاعات ما در این پژوهش شامل:مشاهده،مصاحبه،پرسش نامه ومطالعه اسناد و مدارک و استفاده از تجربیات دوستان منتفذ و همکاران آموزشی بود. متغیرهای مورد پژوهش،نشانه­های رفتاری­وجسمی دانش­آموزان از طریق­مشاهده،نقش والدین ومربیان وهمکلاسان،تأثیرروش­های به کارگرفته شده در مورد دانش آموزان کلاس­هایمان، مورد بررسی این پژوهش بوده است. در کلام آخر انبوه پژوهش­ها در زمینه­ی خواندن به این نکته اشاره دارند که مهم­ترین عامل توفیق در برنامه­ی خواندن نه مواد، نه روش­ها و نه اتخاذ شیوه­ای خاص است بلکه بنیادی­ترین عامل خود معلم است که با فراگیران در تعامل و ارتباط متقابل است و باید با ماهیت استفاده از مواد آموزشی متناسب با نقاط ضعف و قوت یادگیری دانش آموزان آشنا باشد تا به نتیجه­ی مطلوب دست یابد. امید است که پژوهش حاضرمورد استفاده­ی دیگرهمکاران قرار گیرد، تاموجبات پیشرفت وحل­مشکلی ازمشکلات آموزش و پرورش فراهم شود.   (انشاء ...)       (الف) - تقدیر و تشکر درپایان جادارد متذکر شویم که درتهیه وتنطیم وگردآوری این پژوهش ازیاری وراهنمایی واظهار نظرعلمی افراد زیادی برخوردار بوده­ایم که شایسته است ازیکایک آنان قدردانی به عمل آید.ازهمکاران اداری ذیربط در آموزش و پرورش خصوصاًٌ از سرگروه­های آموزشی که این کوشش ناچیز با کمک و تعامل فکری ایشان انجام پذیرفت. همچنین لازم است از مدیریت محترم آموزشگاه فاطمه­ی زهرا(س) و سایر همکاران این آموزشگاه که از نظرات ایشان بهره­ها بردیم، قدردانی کنیم. همین طور ازدانش آموزان عزیز که عامل اصلی طرح این موضوع در کلاس بودند و نهایت همکاری را با اینجانبان به عمل آوردند که همه­ی ایشان در خور تقدیر و سپاس است. درآخربی­انصافی خواهد بود اگراززحمات فرزندعزیز،آقامحمد که درچینش کلمات وویرایش وصفحه بندی صفحات این پژوهش بنده یاری کرده، نامی نبرم. امید است که پژوهشی که پیشروی همکاران عزیز قرار گرفته مفید واقع شود.عزیزان ضمن مطالعه­ی این تحقیق و پژوهش ما را از ارائه­ی نظریات ارزشمند خویش بی بهره نگذارند.                        (ب) - مقدّمه و اهمیت خواندن با توسعه روز افزون تکنولوژی و صنایع بسیار پیشرفته و خودکار ، تقاضا برای نیروی انسانی ورزیده و ماهر روز به روز بیشتر می­شود. مشاغل قدیمی متروک می­شود و افراد درزمینه­ی شغل متعددی می­باید برای نوسازی تجربیات وعهده­دار شدن وظایف جدید دوره­های متعدد بازآموزی ببینند. دراین راه خواندن یک وسیله­ی کلیدی درجهت تحصیل مهارت­های شغلی است. پژوهش­های جامعه شناختی اخیر نشان داده که حتی جنایتکاران نیز در آمریکا برخی نوآوری­ها را پذیرفته و درجات  تحصیلی نیروی انسانی مورد نیاز خود را بالا می برند. بسیاری­ازآلام اجتماعی ما به ناتوانی­های خواندن مربوط بوده است.و ای بسا سیل بیکاران،ترک تحصیل کنندگان،بزهکاران نوجوان و تبهکاران که ریشه­ی انحراف و شکست اجتماعی­شان را باید در نارسائی و ضعف خواندن جستجو کرد. در ارزیابی مسائل موجود  مدارس­ما از لحاظ فقر،مسائل مبتلا به والدین،اختلالات یادگیری،ثابت شده است که ضعف و نارسائی در خواندن یکی از عوامل مهمّ این گرفتاری­ها بوده است. وحتی اگر بگوییم که درصد بالایی از فقربرنامه­های آموزش و پرورش وکندی جریان بارآوری ومهارت- بخش فراگیران نیز مربرط به خواندن است سخنی به گزاف نگفته ایم. بنابراین خواندن مهارتی است­که دردنیای­امروز،هم ضروری است وهم اساسی.درمجموعه­ی حاضرراهکارها وروش­هایی درزمینه­ی تقویت سواد خواندن و نارساخوانی دانش آموزان، ارائه شده است امید است که مورد استفاده قرار گیرد.   ( انشاالله)                                                    1 - بیان مسئله و توضیح وضعیت موجود: ما دو نفر از معلمان دوره­ی ابتدایی، با سابقه­ی بیش از 20 سال ، شاغل در آموزشگاه فاطمه زهرا(س) در شهرستان پلدشت سال  تحصیلی 91-90 برحسب ضرورت در پایه­های پنجم و سوم مشغول به تدریس هستیم. مدرسه­ی ما دونوبته باشیفت صبح وعصر با مدیر و معاون مستقل اداره می­شود آمار دانش آموزان این مدرسه با کلاس­های آمادگی تقریباً 285 نفر می­باشد.   مسئله­ای که دغدغه­ی فکری ما را در طول سال­های تدریس در شهر وروستاهای منطقه­ی پلدشت به خود مشغول کرده است،مشکل  نارساخوانی یا عدم روان­خوانی دربعضی ازدانش­آموزانمان بوده است. به همین منظورتصمیم گرفتیم به امر پژوهش به شکل2نفری در کلاسهایمان بپردازیم. مشکل­عمده­ای که دانش­آموزان،خصوصاًامسال با آن مواجه­بوده­اند،این است که­هنگام خواندن مطالب درس­ها به جای جمله خوانی و روان خوانی متن­ها، آن ها را کلمه به کلمه و با مکث و گاه ناقص یا کلمه­ها را به شکل بریده و کم دقت می­خواندند. همچنین این فراگیران، در ارتباط با فرآیند خواندن با مشکلات دیگری ازجمله،تلفّظ کلمات جدید،تشخیص دقیق شباهت­ها وتفاوت­ها در کلماتی(مثل: داود،وداد،است،اسب،ویا بر،پر،تر و...)و تشخیص صداهای بعضی از حروف مواجه بودند. از جمله دیگر مشکلات آنها، قرائت معکوس حروف و کلمات، ناتوانی در درک و فهم مطالب به هنگام خواندن وبالاخره مشکل در به­کاربستن یا استفاده از مطالب خوانده شده(اطّلاعات دریافتی بصری)در موقعیت­های مختلف یادگیری یا اجتماعی بودند.این امر باعث می­شد که آن­ها مفهوم جملات رادرک نکرده و در یادگیری درس­های فارسی،املا وانشا،تاریخ و جغرافیا و حتی علوم با مشکل مواجه شوند.چون معنی­یک متن را نمی­فهمیدند ، دچار غلط املا  نویسی می­شدند. بنابراین بیشتر دروس خود را به شکل حفظ کردن مطالب ، آن هم به صورت پس و پیش و غیر منطقی بدون ارتباط با جمله­های قبلی ادا می­کردند.البته آماری که از حاصل مشاهدات خود به دست آوردیم، تعداد این دانش آموزان در نوسان بوده است،این مسئله با توجه به تفاوت­ های فردی دانش آموزان ، و از شدت و ضعف برخوردار بوده است. یعنی در بعضی بیشتر ودر بعضی کمتر مشاهده می­شد. به هرحال مشکلاتی در این زمینه در کلاس­های ما به وجود آمده بود. به همین منظور اول با قدرت و توانایی خداوند بزرگ و سپس باهمکاری هم تصمیم گرفتیم برای ازبین بردن این معضل راه حل­هایی پیدا کنیم، تا بتوانیم آینده سازان کشورمان را،دربهبود مهارت خواندن و بالا بردن سواد آنان در این زمینه، گام­هایی برداشته باشیم.    - گردآوری اطلاعات شواهد (1) برای کسب اطلاعات بیشتر وحل مشکل«خواندن» ابتدا درجلسه­ی شورای معلّمان مطرح کردیم.تمامی معلمان،داشتن دانش آموزانی با خصوصیات نوشته شده،رادرکلاس­هایشان تأییدکردند وسپس از آنان خواهش کردیم بامشاهدات دقیق خودشان،آمار دانش آموزان مشکل دار را در «خواندن» برای ما مشخص کنند. از کلاس­های دوم با تعداد35 نفر10% وسوم از48 نفر 20% وکلاس چهارم از50 نفر 10% و کلاس­های پنجم از 40نفر 19% مشکل «خواندن» داشتند. پس از گرفتن آمار از همکاران،تصمیم گرفتیم ضمن مطالعه­ی کتاب­های مختلف واستفاده از اطلاعات اینترنتی و نشریه­های آموزشی 2   ویژه،به خصوص مجلات رشد معلم،پرونده­ی تحصیلی دانش آموزان مورد نظررانیزمورد بررسی قرار دهیم. تا اطلاعاتی در زمینه­ی سواد والدین و نحوه­ی درس خواندن دانش آموزان مورد نظر در سال­های گذشته، به­دست آوریم. چون می­دانستیم­که میزان تحصیلات خانواده درتوسعه­ی سواد خواندن نقش مهمی­دارد،به­همین­علت ابتداجلسه­ای بااولیا دانش­آموزان مشکل دار دو کلاس در«خواندن»،در آموزشگاه تشکیل دادیم. دراین جلسه بعد از بحث و گفتگو،راهکارهایی برای  توسعه­ی سواد خواندن فرزندانشان،ازجمله مطالعه­ی کتاب­های درسی وغیردرسی  واستفاده از نشریه­های آموزشی و روزنامه­های مختلف،وتهیه­ی دفترچه­های خبر و .... داده شد و از اولیا تقاضا کردیم طبق برنامه­ی تعیین شده­ی مدرسه، ما را در روند کارمان یاری دهند. آن­ها نیز استقبال خوبی کردند. در جلسه­ای با معلمان مدرسه دردفتر آموزشگاه تشکیل دادیم،بعد ازمطرح کردن مشکل خواندن دانش آموزان، چند نفر از همکاران روش­های خوبی را که طی تجارب خود به دست آورده بودند برایمان ارایه نمودند. یکی از همکاران آموزشی بنام خانم ر-ع  بعد از بحث و گفتگو به نکته­ی جالبی اشاره کردند و آن این بود«ارزش گذاری مربیان به امرمطالعه و کتابخوانی وچگونگی برخورد آنان با این پدیده؛همانند سایررفتارهای اجتماعی می­تواند درشکل­گیری باورها وجهت­گیری مثبت یا منفی فراگیران تأثیر به سزایی داشته و دارد.» نکته نظرات همکاران، ما را در کارمان مصمّم کرد و تصمیم گرفتیم بعضی از تجربه­های آن­ها را در کلاس اجرا کنیم. مشکل روان خوانی یا مهارت«خواندن» در گروه­های آموزشی منطقه نیز مطرح شد که اکثر معلمان روستایی ضمن تأیید این مسئله هرکدام چند پیشنهاد دادند که به نظرمان راه حل­های خوبی بود آنها رایادداشت کردیم و از سرگروه­های آموزشی کلاس پنجم و سوم نیز خواستیم نظر خود را در این زمینه به شکل کتبی بنویسند و بدهند. ازاطلاعات به دست آمده چنین نتیجه گرفتیم که مربیان و والدین،اولین کسانی هستند که کودکان را به صفات خوب یا بدمتصف می- سازند و مسیر فعالیت و عزیمت را ­برای آن­ها ترسیم می­کنند. بدین ترتیب نگرانی را از خودمان دور کردیم وتصمیم گرفتیم عزم خود راجزم کرده و پس از مطالعه و به کارگیری روش­های جمع- آوری شده در کلاس، نتایج کار خود را به گروهی از دانش آموزان کلاسمان،اولیا و معلمان آموزشگاه و مدیر مدرسه ارائه دهیم. - تجزیه و تحلیل داده­ها  جامعه­ی آماری مادراین پژوهش­کلیه­ی دانش آموزان­کلاس سوم(1) وکلیه­ی دانش­آموزان کلاس پنجم(1) وکلیه­ی معلمان آموزشگاه  فاطمه زهرا(س) حدود 16 نفر و والدین دانش آموزان مورد نظر بود. پس ازمطالعه­ی اسناد ومدارک و بحث وگفتگوهایی که در جلسات شورای معلمان مدرسه و جلسه­ی گروه­های آموزشی منطقه انجام گرفت، اطلاعات حاصل از این فرآیند، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت اشکالات و کاستی­های معلمان و دانش آموزان و اولیای آنان تا اندازه­ای مشخص شد و کارها و مواردی که به عنوان یک معلم باید در قبال مشکل به وجود آمده، به کار ببریم، فهرست شد. خلاصه یافته­های حاصل از این تجزیه و تحلیل به شرح ذیل مدون شد و اسناد و مدارک در پوشه­ای بایگانی شد.   3 - خلاصه یافته­های اولیه­ی پژوهش 1- تمرین و استفاده از بازی صامت و مصوت­ها و ترکیب آنان، طریقه­ی ساختن کلمات ساده­ی خارج از کتاب، توسط معلمان کلاس اول. 2- تأکید بیشتر در جمله سازی و کاربرد کلمه در جمله. 3- ساختن متن­های ساده­ی خارج از کتاب توسط دانش آموزان مشکل دار. 4- تهیه­ی کتابچه­های خواندنی با استفاده از کلمات ساده و قابل فهم. 5- تمرین تندخوانی از طریق زمان سنجی خواندن متن و سعی در کسب رکوردهای جدید توسط دانش آموزان. 6- تدارک فعالیت­های لذت بخش حاشیه­ای و فوق برنامه برای خواندن مثل هدایت شاگردان به رفتن به کتابخانه و استفاده از منابع خواندنی ساده و لذت بخش. 7- تقویت جنبه­های مثبت خواندن و عدم تأکید بر نقات ضعف آنان. 8- اجازه­ی فرضیه آموزی به دانش آموزان یعنی با استفاده از تصاویر آنچه را می­توانند بگویند و بنویسند. 9- تجهیز کتابخانه­ی کلاس به کتاب­های ساده و موردعلاقه­ی دانش آموزان و استفاده از مجلات رشد در جهت تقویت روان خوانی. 10- گذاشتن جلساتی با اولیای دانش آموزان، به منظور ادامه داشتن فعالیت خواندن در منزل زیر نظر والدین. 11- روخوانی متون درسی با لحن دلپذیر و آهنگین و ترغیب دانش آموزان در رعایت این حالت در خواندن متن­ها. 12- توصیه و تأکید در خواندن تابلوها هنگام رفت و آمد در خیابان­ها و کوچه­ها. 13- استفاده از دفتر روان خوانی برای دانش آموزان. 14- تمرین صامت خوانی در کلاس، از اواخر دوره­ی آموزش از پایه­ی اول تا پایان دوره­ی ابتدایی. 15- قصه گویی و قصه خوانی توسط دانش آموزان در کلاس. 16- ایجاد فرصت برای دانش آموزان جهت خواندن کلمه­ها و عبارات وجملات درسی جدید قبل از تدریس معلم برای ایجاد انگیزه­ی بیشتر در خواندن. 17- تصویرخوانی یا جمله سازی برای تصاویر. 18- داشتن دفترچه­ی خبر برای داشن آموزان. 19- استفاده از کلمات افتاده در متن جمله­های کتاب فارسی و پرکردن کلمات افتاده، توسط فراگیران. 20- روش قرائت انفرادی(همایش شاگرد و معلم). 21- تهیه­ی روزنامه­ی دیواری از نشریات آموزش و پرورش. 22- استفاده از انوع بازی­ها مربوط به خواندن کلمات به منظور علاقه­مند کردن دانش آموزان به مطالعه.   4 - روش­های خواندن متن (مطالعه) 1- خواندن با صدا شامل: خواندن خطابی، همخوانی. الف) خواندن خطابی: در این نوع خواندن معلم یا یک دانش آموز متنی را به صورت خطابه می­خواند ودیگران ضمن گوش­دادن به متن نگاه می­کنند . در این موارد معلم باید هنگامی که دانش آموز متنی را می­ خواند، به طرز خواندن وی دقت کند و اشکالات و اشتباهات او را یادداشت نموده و سپس در پایان به وی یادآوری می­کند. ب)همخوانی: در این نوع خواندن، معلم یا یک دانش آموز متن رامی­خواند و دیگران با صدای بلند آن را تکرار می­کنند. این نوع خواندن، برای دانش آموزانی که از خواندن انفرادی خجالت می­کشند به خواندن تشویق می­کند.   2- صامت خوانی (خواندن مستقل) الف) خواندن اجمالی                   ب) مطالعه­ی سریع (تند خوانی)              ج) گروه خوانی (عبارت خوانی)   الف) خواندن اجمالی: هدف از این نوع خواندن دستیابی به نکته­ها و و مطالب مهم متن با کتاب و کشف ساختار و مضمون کلی آن است. معلمان باید به دانش آموزان خود بیاموزندکه درآغاز مطالعه­ی هرکتاب و مجله ویاهرمتن دیگر، نخست مرحله­ی مطالعه­ی اجمالی آن را انجام دهند یعنی از جزئیات صرف نظر کنند و در جستجوی نکات کلیدی آن باشند. ب)مطالعه­ی سریع یا تند خوانی: هدف ازنوع مطالعه کسب آشنایی با متن یا کتاب از طریق مرور آن­ها با سرعت زیاد است. به نظر می­رسد که دانش آموزان پایه­های اول تا سوم توانایی لازم برای این نوع خواندن راندارند، ولی بایدازکلاس چهارم به بعد سعی شود این شیوه مطالعه را بیاموزند. ج) گروه خوانی (عبارت خوانی): برخلاف پایه­ی اول که ممکن است دانش آموزان هنگام خواندن،متن راکلمه به کلمه یا حتی حرف به حرف بخوانند باید در کلاس دوم تا پنجم دبستان به«گروه خوانی» و سپس«جمله خوانی» مبادرت ورزید. در روش گروه- خوانی، دانش آموز باید عادت کند به جای تمرکز دادن چشم خود بر کلمه­ها و توقف اضافی بر آن­ها بر«گروه کلمات» تمرکز کند.از   این راه،اوبجای درک معنای کلمه به­کلمه­ی متن،به درک معنای کل جمله می­پردازد.این روش مطالعه خستگی مفرط دانش­آموزهنگام خواندن، که از عوامل بازدارنده­ی علاقه­مندی آنان به مطالعه است، جلوگیری می­کند. - انتخاب راه جدید با مطالعه­ی کتاب­ها و نشریه­های مختلف در این زمینه، با مشاهدات خود از دانش آموزان مشکل دار و اطلاعات موجود در اینترنت و استفاده از راهکارها و تجارب همکاران، یافته­های جمع آوری شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادیم و تصمیم گرفتیم بعضی از یافته­های اولیه که قبلاً در صفحات پیشین به صورت فهرست­وار نوشته شده، به تدریج در طول سال در کلاسهایمان اجرا کنیم. پس 5 از ارزیابی نتایج،این روش­ها را در کلاس­های دیگر سال­های آتی، مورد استفاده قرار داده و به صورت یک سند معتبر درآموزشگاه مدرسه بایگانی شود واگرامکان داشته باشد تجربیات ونتایج کارمان را به گروه­های آموزشی منطقه ارائه داده تا مورداستفاده دیگر همکاران – مشکل آن­ها نیز در مدارس می­باشد – قرار گیرد. - چگونگی اجرای راه جدید چون می­دانستیم که امر«خواندن» یکی از فنون زبان آموزی و به عنوان یکی از مهارت­های دریافتی، باید از دوران دبستان شروع شود و یکی از وظایف مهم معلمان ابتدایی ، آموزش صحیح خوانی و روش مطالعه به دانش آموزان است تا عادت مطالعه در آن­ها پایدار شود. با مشاهداتی  که روی دانش آموزان ضعف خواندن انجام دادیم ، متوجه شدیم که افراد مبتلا به نارساخوانی از خودشان رغبت و تمایل چندانی نسبت به مطالعه نشان نداده، وانگیزه­ای برای خواندن کتاب­های داستان ونشریه­های نوآموز دراوقات فراغت  از خود نشان نمی­دهند، به همین علت برای ایجاد انگیزه­ی خواندن و مطالعه در آن­ها، کارمان را از این نکته شروع کردیم. برای­این­که دانش آموزان مورد نظر کلاس­هایمان رابه مطالعه­ مجلات رشد نوآموزراغب کنیم،ازآن­ها وکلیه­ی دانش آموزان خواستیم مجلاتی که سال­های قبل واین سال تحصیلی دریافت کردند، به کلاس بیاورند وسپس با گروه بندی دانش­آموزان مورد نظر خواستیم، مطالب جالب و خواندنی مجالات را گردآوری کرده و با خط خودنوشته و به کلاس بیاورند، و سپس برای معلم یا دیگر دوستان خود بخوانند.بعدازآن مطالب جمع آوری شده،روزنامه­ی دیواری تهیه کنند.یعنی ترتیب یک مسابقه را بین دانش­آموزان کلاس، به منظور ایجادحس رقابت برای مطالعه،را داده شد. و قرار شد به بهترین روزنامه­ی دیواری هرگروه جایزه­ای تعلق گیرد.بدین ترتیب با ایجاد حس رقابت و حس مسئولیت،موجبات علاقه مندکردن آن­ها به مطالعه فراهم گردید و مضافاً موجبات تشویق آنان برای خرید مجلات   رشد نیز فراهم شد وبرای این که سایردانش آموزان کلاس­های مختلف به امر مطالعه تشویق شوند،جوایز گرو­ه­های برنده را در سر صف اهدا کردیم. به منظور افزایش علاقه به مطالعه، کتابخانه­ی کلاس خود را با انواع کتاب­های رنگی تزیین کردیم و کتابخانه­ی کلاس به طور فعال کار خود را آغاز کرد. برای دانش آموزان ضعف خواندن کتاب­های جداگانه­ای ترتیب دادیم که از نظر محتوا،مفهوم و معنی سبک تر ازکتاب­های دیگر بود.به مسئول کتابخانه­ی کلاس،اسامی آن دانش­آموزان رادادیم وسفارش کردیم آن کتاب­های ویژه­رابرای مطالعه­ی آنان، امانت دهند.دانش آموزان مورد نظرموظف بودند آنچه از کتاب­های مورد مطالعه­ی خود یاد می­گرفتند، خلاصه­ی آن را در دفتر انشا بنویسند و در زنگ انشا برای دانش آموزان دیگر بخوانند. دومین راهکاری که در توسعه­ی سواد خواندن به کار بردیم ، استفاده از انواع بازی­هاست . چون با توجه به تجارب ومطالعات خود ونکته نظرات دیگرهمکاران در این امر مهم، فهمیدیم که اگر آموزش به شکل بازی یا نمایش اجرا شود بیشترین تأثیرخود را روی فراگیران خواهد گذاشت؛ به همین علت ترتیب چند بازی در ساعات درس­های انشا،املا،هنر و ورزش را دادیم. تدریس به این شکل موجبات تقویت تدریجی جمله سازی، املا نویسی و حفظ شعر و گفتن ضرب المثل و ... در دانش آموزان را فراهم کرد. اسامی بعضی ازبازی­های آموزشی که بیشترمورداستفاده قرار می­گرفت عبارتند از: بازی بگرد بخوان و پیدا کن- بازی کلاه خوانی- 6 بازی جعبه­ی کلمات – بازی قطار کلمات.  حال به شرح خلاصه­ای از بازی­ها می­پردازیم: «بازی بگرد بخوان، پیدا کن». به فرمان معلم، دانش آموزان دایره وار می­ایستند و تعدادی از دانش آموزان کلاس کارت کلمات هم خانواده و یا مترادف /متضاد را به پشت همه­ی بچه­ها می­چسبانند.سپس معلم از آنان می­خواهد بدون ارتباط کلامی، درمحوطه بگردنند وضمن خواندن کلمات،آنهایی  که در یک خانواده هستند در یک گروه قرار دهند. سپس با زمان تعیین شده، با همفکری هم جمله­های زیبا،شعر و یا ضرب المثل یا قصه­ی کوتاه بسازندو به سایر گروه­ها ارائه دهند. - در بازی کلاه خوانی نیز دانش آموزبایدعبارت داخل کلاه راهمزمان با پخش موسیقی، با سرعت بخواند واگر نتوانست، فعالیت باید باجایگزینی خاصی مانند خواندن شعر وگفتن کلمات هم خانواده و ...کند.هدف تقویت سرعت خواندن(تند خوانی) وایجاد شور و نشاط در فراگیران است. - بازی جعبه­ی کلمات نیز بدین شکل است که معلم حاوی لغات وجملاتی که روی کارت نوشته است جلوی هردانش آموزان می-   گیرد هر فرد باید متن آن کارتی را که برداشته است را بخواند و به دیگران نشان دهد اگر نتوانست با سرعت بخواند و مکث کرد از بازی خارج می­شود. - بازی قطار کلمات در این بازی معلم یک مجموعه کارت شامل کلمات مربوط به هم را تهیه می­­کند که جمله­ای صحیح را تشکیل می­دهند، آن­ها را در اختیاردانش آموزان قرار می­دهد دانش آموزان بدون ارتباط کلامی، جمله­های درهم ریخته را پیدا می­کنند و یک  قطار درست می­کنند و با تقلید صدای قطار موفقیت خود را اعلام می­کنند. گروهی که زودتر جمله­ها را کامل کند برنده­ی بازی است. - سومین راهکارهایی که برای تقویت سواد خواندن به کار بردیم استفاده از دفتر چه­ی خبر، همایش معلم و شاگرد، تهیه و استفاده از کارت­های تصویری و مسابقه­ی سریع خوانی و روش«کلوز» بود که در زنگ­های انشا و املا مورد استفاده قرار می­گرفت. - روش کار دفترچه­ی خبر به این شکل بودازدانش آموزان مورد نظر کلاس­ها،می­خواستیم،هرروز خبری راکه شب قبل از رادیو، تلویزیون یا دیگر رسانه­ها شنیده ، دیده و یا خوانده­اند در دفتر خود ثبت کرده و برای دیگر همکلاس­هایشان بخوانند. این شیوه به   صورت فردی اجرا می­شد و روند کارنیز قبلاً به اطلاع اولیای دانش آموزان داده شده بود تا فرزندان­شان را در این کار یاری دهند. - همایش معلم و شاگرد روش دیگری بود که دراکثر ساعات درس انشا مورد استقاده قرار می­گرفت و بسیار ثمربخش شد. بدین ترتیب دانش­آموزان مشکل دار(در خواندن)،مطالب درسی یا کتاب­های داستانی که انتخاب می­کردند برای دیگران می­خواندند وسپس معلم بایادداشت برداری درزمینه­ی نحوه­ی­صحیح خوانی وتذکر نکات قوت وضعف وروش­چگونگی قرائت انفرادی(میزان پیشرفت­ها و عملکردها) با دانش آموز مورد نظر به بحث و گفتگو می­نشست و بدین ترتیب موجبات تقویت سواد خواندن و حرف زدن شفاهی   وی در تمرکز افکار، فراهم می­شد. - استفاده از کارت­های تصویری شیوه­ی دیگری بود که درساعات املا وانشا مورداستفاده قرارمی­گرفت.بدین ترتیب­که کارت­های تصویری در اختیار دانش آموزان مورد نظر قرار می­دادیم  و از آنان می­خواستیم برای کارت­های خود ابتدا نام نویسی کنند و سپس  7 جمله­های زیبایی بسازند و به دوستانشان بخوانند. - ترتیب دادن مسابقه­ی سریع خوانی آخرین شیوه­ای بود که بعد ازآموزش­های اولیه،در اواخر سال تحصیلی(از اسفندماه به بعد) در کلاس انجام دادیم. این شیوه علاقه و میزان پیشرفت دانش آموزان نارساخوان یا ضعف خواندن ، را به مطالعه و سرعت خواندن بیشتر کرد . نحوه­ی محاسبه­ی سرعت خوانی چنین بود: مرحله­ی اول: میانگین تعداد کلمه­های یک صفحه کتاب را محاسبه کردیم: مثال صفحه­ی20 از یک کتاب، سطرهای 2،3،4 بدین شکل:                                            تعداد سطرهای یک صفحه× تعداد کلمات 3 سطر انتخابی                                                           3 (میانگین کلمه­های یک صفحه­ی کتاب) عدد به دست آمده این بود:   80=3/240=8×3/30   مرحله­ی دوم: چهار صفحه ازهمان کتاب را با سرعت معمول خود می­خواندند وزمان آنرا بااستفاده ازثانیه شماراندازه می­گرفتیم. عدد به دست آمده درمرحله­ی اول( 80 )، زمان به دست آمده درمرحله­ی دوم و تعداد صفخات خوانده شده (4 صفحه) را در فرمول زیر به کار بردیم:                                                               80×4                             تعداد کلمات در دقیقه =                                                              زمان مطالعه بر حسب دقیقه به این ترتیب سرعت مطالعه دانش آموز را در یک دقیقه محاسبه کرده و میزان پیشرفت وی در خواندن را، به شکل کمّی بازخورد کردیم. برای اینکه دقت وتمرکز دانش­آموزان را در خواندن بیشتر کنیم برای کل کلاس« روش کلوز» را در ساعات املا به کارمی­ بردیم. متن کتاب­های بخوانیم را به شکل تایپ شده،دراختیاردانش آموزان قرار دادیم و درهر جمله یک کلمه یا دو کلمه را حذف می­کردیم. دانش آموزان با خواندن متن مورد نظر، کلمه­ی حذف شده را پیدا کرده و در جای خود می­نوشتند. - گردآوری اطلاعات ( شواهد 2) برای این که دقیقاً مشخص شود روش­های به کار گرفته شده مؤثر واقع شده است یا نه ، تصمیم گرفتیم درباره­ی آنچه انجام داده­ایم اطلاعات موثقی و عینی به دست بیاوریم. از روش­های مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه و مطالعه­ی اسناد و مدارک استفاده کردیم. پرسشنامه­های ویژه­ای تهیه کردیم تا از والدین دانش آموزان مورد نظر،نظرخواهی کنیم.از مدیر مدرسه، که شاهد اجرای شیوه­های کار ما بود خواستیم به کلاس­های ما بیاید و نظر خود را در زمینه­ی شیوه­های به کارگرفته شده و تغییرات موجود بیان کند و سپس ازمعلم­ سال­های­قبل دانش­آموزان ودوستان منتفذ نظرخواهی کردیم. در آخرکار روند کارمان رابه­شکل­گزارش به ­اطلاع­ اولیای دانش­-   آموزان رساندیم و نظرشان را جویا شدیم و تقاضا کردیم میزان پیشرفت فرزندشان را به شکل مکتوب اعلام کنند. کلیه اولیای دانش آموزان مشکل دار مدیر و معاون مدرسه ودوستان منتفذ،ازوضعیت به وجودآمده و ایجاد تغییرات حاصل وروش- 8 های به کارگرفته شده، رضایت خود را اعلام کردند. - تجدید نظر در روش­های انجام گرفته و اعتبار بخشی آن پس از جمع آوری اطلاعات به دست آمده، تلاش کردیم کاستی­های نظری و عملی خودمان را تا جایی که می­توانیم برطرف کنیم. شواهد نشان داد که روش­های به کارگرفته شده تاحدودی مؤثر واقع شده است. برای این که دلیلی برای کارمان داشته باشیم درآخر سال تحصیلی گزارشی ازنحوه­ی­عملکرد خودمان تهیه کردیم وبه شکل مکتوب برای­اولیا نوشتیم،تادرباره­ی روش کارمان و نتیجه­ی پیشرفت فرزندشان اظهار نظر کنند. با تقدیر کتبی والدین دانش آموزان ، مخصوصاً مسئول آموزش منطقه مواجه شدیم. مضافاً باید بگوییم چون فرزند مسئول آموزش منطقه،امسال در کلاس سوم مشغول به تحصیل بود و او نیز مشکل روان خوانی داشت  و وقتی پیشرفت فرزندش را از او جویا شدیم، ضمن تشکروقدردانی میزان پیشرفت فرزندش را درطول این سال به شکل مکتوب اعلام کرد که نامه­ی کتبی وی ضمیمه­ی این پژوهش خواهد بود. بدین شکل به کارمان اعتبار خاصی داد. از مدیر مدرسه نیز خواستیم با ارزیابی روی دانش آموزان دو کلاس(پنجم و سوم)از نظر پیشرفت، نظر خود را به شکل کتبی اعلام  کند. نظر رضایت کتبی مدیر از وضعیت خوش آیند نیز ضمیمه­ی این پژوهش خواهد بود. برای این که بدانیم روش­های به کارگرفته  شده روی­دانش آموزان ضعیف کلاس­ها تاچه­اندازه مؤثر بوده­است،به دو نفرازکلاس سوم و دو نفرازکلاس پنجم چند کارت تصویری دادیم تاعملکرد آنها را به شکل انفرادی، از نزدیک مشاهده کنیم با دیدن جملات زیبایی که دانش­آموزان مورد نظر،به تصاویر روی کارت­ها با توجه به قدرت تخیل خود، نوشتند به کارمان بیش­ازپیش اعتبار داد که کارت­های تصویری همراه جمله­های دانش آموزان ضمیمه این پژوهش خواهد بود. بدین ترتیب شواهد کار نشان داد که روش­های به کارگرفته شده، روی دانش آموزان مؤثر بوده است. تنایج حاصل از ارزیابی روش­های انجام گرفته 1- اکثر دانش آموزان و اولیای آنان از روش­های به کار گرفته شده، و میزان پیشرفت اظهار رضایت کردند. 2- فعالانه در کارهای گروهی و فردی، دانش آموزان مورد نظر شرکت می­کردند. 3- به خواندن کتاب­های داستان و مجلات رشد علاقه­مند شدند. 4- دانش آموزان ضعف خواندن و نارسا خوان در جمله سازی، انشانویسی و املانویسی تقویت شدند. 5- معنی و مفهوم شعرها و مطالب درسی را می­فهمیدند. 6- در خواندن مطالب تدریس نشده­ی درس­ها، با دانش آموزان دیگر رقابت می­کردند. 7- می­توانستند به راحتی به زبان فارسی صحبت کنند و سوال بپرسند. 9 8- سواد خواندن، حافظه و قدرت تخیل و گفتن کلمات هم­خانواده، مترادف و متضاد در آن­ها تقویت شد. 9- شعرهای زیبایی با آهنگ حفظ می­کردند و در کلاس می­خواندند. 10- در خواندن مطالب درسی، تندخوانی و سرعت عمل را یادگرفتند. - نتیجه گیری و ارائه­ی پیشنهادات بدون تردید«خواندن» مهم­ترین و پیچیده­ترین فعالیت آموزشی کودکان درسال­های آغازین مدرسه است. اغلب دانش آموزان در سال اول­دبستان«نوشتن»(رونویسی کردن)و«حساب کردن» باچندان مشکل قابل توجهی­مواجه نمی­شوند،امازمانی که آموزش«خواندن» به طور جدی شروع می­شود به ویژه هنگامی که جملات وعبارات با تصویر و نقاشی­های گویا همراه نیست، دیده می­شود که بعضی از دانش آموزان در زمینه­ی خواندن با مشکل مواجه شده، نیازمند به کمک و راهنمایی فوق العاده­ای هستند. کسرت و فراوانی وسایل، شیوه­ها و روش­های خواندن در دنیای امروز درحد سرسام آوری است.هریک از ناشران مواد آموزشی و طراحان آن در مورد روش­های خاص خود معتقدند که روش آن­ها بهتر از سایر روش­ها است. انبوه پژوهش­ها درزمینه­ی خواندن ، ظاهراً روی این نکته انگشت می­گذارند که مهمترین عامل توفیق دربرنامه­ی خواندن نه مواد، نه روش­ها و نه اتخاذ شیوه­ای خاص می­باشد. بلکه بنیادی­ ترین عامل در حقیقت خود معلم است که با فراگیران در تعامل  و ارتباط   متقابل است. برای کمک به دانش آموزان ناتوان در«خواندن» یا مهارت زبانی، مسئولان مدارس می­توانند از راهکارهای زیر بهره ببرند: 1-  تزیین و جذاب نمودن کتابخانه­ی کلاس­ها جهت استفاده­ی آسان دانش آموزان. 2- تبلیغ و تشویق دانش آموزان در خرید نشریه­های آموزشی توسط معلمان. 3- استفاده از انواع بازی­های گروهی و فردی در تدریس مطالب درسی و غیردرسی به منظور علاقه­مند کردن آن­ها به خواندن. 4- تشویق دانش آموزان به دادن همایش­ها و کنفرانس­های کلاسی. 5- کاربرد کلمات تازه­ی کتاب فارسی بخوانیم در جمله سازی توسط دانش آموزان. 6- داشتن دفترچه­ی خبر یا دفتر روان خوانی. 7- استفاده از روش «کلوز» در ساعات املا. 8- اجرای مسابقه­ی روزنامه­دیواری از مطالب خوانده شده­ی نشریات آموزشی. 9- قصه­گویی و قصه خوانی در کلاس­ها. 10- روخوانی متون درس با لحن و آهنگ خاص و خوش آیند و ترغیب دانش آموزان در رعایت این حالت هنگام خواندن. 10 11- برگزاری انواع مسابقات روان خوانی در کلاس­ها. کوشش ما در آموزش و پرورش کودکان و نوجونان،باید بر پایه­ی باور آن­ها و شکوفایی توانایی باشد که بالقوه درآنان وجود دارد.  ما مسئول رشد و باروری آن­ها هستیم و بکوشیم وظایف و مسئولیت­های خود را به بهترین نحو به جا آوریم ار خدا می­خواهیم این توانایی را در ما ایجاد کند. ( انشاالله )                                           11 - منابع و مأخذ 1- مجد فر، مرتضی. ازوپ در کلاس درس، تهران، نشر امرود.  2- سیف الهی، وجه الله. آموزش یک دوره­ی کامل روش تحقیق اقدام پژوهی، تهران، ناشر: عابد. 3- قاسمی پویا، اقبال. راهنمای پژوهش در عمل، تهران: پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، 1389. 4- فریار، اکبر و دخشان، فریدون. ناتوانایی­های یادگیری، تبریز، انتشارات نیا، چاپ سوم،1371. 5- شعاری نژاد، دکتر علی اکبر، ادبیات کودکان، تهران، ناشر: اطلاعات، 1388. 6- موفق اردستانی، هوشنگ، نشریه­ی ماهانه­ی پیوند. تهران، خرداد 1370. 7- ناصری، محمد. ماهنامه­ی آموزشی رشد آموزش ابتدایی. دی ماه 1388. 8- عصاره، فریده. مهارت­های چهارگانه­ی زبان، نشریه­ی نگاه. 1382. 9- الس، تئووان. زبان شناسی کاربردی، ترجمه­ی محمود الیاسی. 1372. 10- حاجیان زاده، علی رضا. ماهنامه­ی آموزشی رشد آموزش ابتدایی، اسفندماه 1387. 11- ناصری، محمد. ماهنامه­ی آموزشی رشد ابتدایی، مهرماه 1388. 12- حاجیان زاده، علی رضا. ماهنامه­ی آموزشی رشد آموزش ابتدایی، مهرماه 1387. 13- حاجیان زاده، علی رضا. ماهنامه­ی آموزشی رشد آموزش ابتدایی، آبان ماه 1387. 14- ناصری، محمد. ماهنامه­ی آموزشی رشد ابتدایی، بهمن ماه 1388. 15- جبلی آده، پریچهر و دیگران. راهنمای تدرس فارسی پنجم دبستان، تهران: ناشر، اداره­ی کل چاپ و توزیع کتاب­های درسی، چاپ دوم 1385. 16-  www.samaepdovomalef.blogfa.com  


مطالب مشابه :


چگونه می توانیم سواد خواندن دانش آموزانمان را تقویت کنیم؟ - پژوهش

کند و سپس ازمعلم­ سال­های­قبل جویا شدیم، ضمن تشکروقدردانی میزان پیشرفت




برچسب :