ویژگی های جمعیتی واجتماعی سبزوار

ميزان جمعيت و پراكندگي آن در شهرستان سبزوار

ـ سرشماري سال 1345

جهت بررسي كلي از جمعيت شهرستان سبزوار به جدول شماره(3-2) مراجعه مي‌شود.

جدول جمعيت و مشخصات آن در شهرستان سبزوار(85-1345)
سال	جمعيت‌شهرستان (به هزار نفر)	درصد شهرنشيني	درصد روستانشيني	تراكم (نفر در كيلومتر مربع)
1345	202051	21	29	3/10
1355	252927	5/27	4/72	9/12
1365	359497	37	9/62	3/18
1375	419543	3/44	5/55	3/19
1385	440133	4/56	5/43	4/21

ـ سرشماري سال 1385

در سال 1385، جمعيت شهرستان سبزوار، 440133نفرمعادل 117 خانوار بوده‌است كه از اين ميزان جمعيت 4/56 درصد شهرنشيني و 5/43 درصد جمعيت روستانشين بوده‌اند كه از اين تعداد 124 نفر غيرساكن بوده‌اند.[1]

همچنين سهم شهرستان سبزوار از توزيع نسبي جمعيت از كل استان خراسان رضوي در سرشماري 85 برابر 87/7درصد مي‌باشد. متوسط رشد سالانه جمعيت شهري در شهرستان سبزوار از سال 1375 تا 1385 برابر با 48/0 درصد از نقاط شهري برابر با 87/1 و در نقاط روستايي برابر با 04/1- مي‌باشد. همچنين ميزان شهرنشيني در شهرستان سبزوار در سال 1375 برابر با 21/49 درصد و در سال 1385 برابر با 44/56 درصد مي‌باشد. در مجموع ترك روستاها و اضافه‌شدن به جمعيت شهري كه در كشور معمول است در اين شهرستان نيز ديده‌مي‌شوند.

نسبت جنسي در كل شهرستان در سرشماري 85 برابر با 97 و در نقاط شهري برابر با 100 ودر نقاط روستايي برابر با 94 مي‌باشد بعد خانوار در كل شهرستان در سرشماري 85 برابر با 8/3، در نقاط شهري برابر با 8/3 و در نقاط روستايي برابر با 7/3 مي‌باشد.[2]

جدول تحولات تراكم نسبي جمعيت شهرستان سبزوار طي دهه 1385-1375
توزيع نسبي مساحت در استان	21/15
تراكم نسبي سال 1375	70/23
تراكم نسبي سال 1385	86/24
درصد تغيير نسبت به دهه قبل	91/4+

مأخذ: سازمان مديريت و برنامه‌ريزي استان خراسان‌رضوي، واحد آمار و اطلاعات سرشماري رسمي نفوس و مسكن، آبان 1385.

پيش‌بيني جمعيت شهر سبزوار براي سال‌هاي 1390 و 1395 با استفاده از مدل رشد نهايي[3]

فرمول كلي به صورت زير است:[4]

در اين فرمول جمعيت در سال مقصد، جمعيت در سال مبدأ، r رشد سالانه جمعيت و n فاصله زماني بين و (سال مبدأ و مقصد) مي‌باشد.

214582=

3/2=r

سال 10 و5= n

240420=5(3/2+1)214582=

269271=10(3/2+1)214582=

- جمعيت، تراكم و نحوه توزيع آن در شهر سبزوار

بر طبق سرشماري سال 1385، ميزان جمعيت در شهر سبزوار برابر با 214582نفر معادل 081/57 خانوار مي‌باشد كه از اين ميزان 107247 نفر مرد و 107335 نفر زن مي‌باشد.

بطور كلي بر ضرورت در اختيار داشتن كل و تركيب جمعيت در منطقه مورد مطالعه، آگاهي از توزيع فضايي كل جمعيت و يا گروههاي خاصي نيز ضروري مي‌باشد. بنابراين نه تنها توزيع فضايي جمعيت كنوني، بلكه توزيع جمعيت آينده بين نقاط مختلف منطقه مورد مطالعه نيز بايد مشخص گردد.(بحريني، 1377، ص:120)

از طرف ديگر تراكم از يك سلسله اثرات مثبت و منفي برخوردار مي‌باشد، اثرات منفي تراكم زياد، شامل روابط غيرصميمي افراد و معاشرت خشك مردم با يكديگر، ايجاد سر و صدا و نارسايي‌هاي رواني، گراني قيمت زمين و اجاره‌خانه، بزهكاري و جنايت. امكان مخاطرات بهداشتي مانند ناراحتي‌هاي قلبي و سرطان و بروز بيماريهاي واگير و .. و اثرات مثبت آن شامل: تراكم سرمايه وجمعيت در كنار يكديگر، پايين‌آمدن هزينه تسهيلات و تأسيسات شهري، امكان اجراي برنامه‌هاي عمراني، امكانات بهره‌وري بيشتر از مزاياي فني و فرهنگي و … مي‌باشد.(شيعه، 1376، ص:162)

بر اساس تقسيم‌بندي كالبدي طرح جامع شهر سبزوار، اين شهر به 3 منطقه، 6 ناحيه و 40 محله مسكوني تقسيم‌بندي شده‌است. منطقه يك، شمال و شمال‌غرب شهر را شامل مي‌شود كه خود به دو ناحيه يك در شرق و دو درغرب تقسيم مي‌شود. منطقه دو، مركز، شرق وجنوب‌شرق را در بر مي‌گيرد كه قسمت غربي اين منطقه شامل ناحيه سه و قسمت شرق و جنوب‌شرق، ناحيه چهار را تشكيل مي‌دهد. منطقه سه شامل ناحيه پنج كه مركز تا جنوب غرب شهر را پوشش مي‌دهد و ناحيه شش كه جنوب شهر را در بر مي‌گيرد. جدول زير، توزيع جمعيت و تراكم آن را درنواحي6 گانه شهر سبزوار به تفصيل نشان مي‌دهد.

جدول مشخصات نواحي شهري سبزوار بر حسب تقسيمات شش‌گانه سال 1373
شماره نواحي مشخصات	ناحيه يك	ناحيه دو	ناحيه سه	ناحيه چهار	ناحيه پنج	ناحيه شش	جمع و متوسط
جمعيت به نفر	23486	34593	20093	37802	34103	18403	168480
بعد از خانوار به نفر	4/4	5/4	6/4	5/4	9/4	7/4	6/4
تعداد خانوار	5338	7687	4368	8400	6960	3915	36668
درصد جمعيت‌نواحي از كل	9/13	5/20	9/11	4/22	2/20	9/10	100
تراكم مسكوني خالص به نفر در هكتار	233	256	311	291	334	382	291
تراكم ناخالص مسكوني به نفر در هكتار	69	74	199	65	115	112	86
تراكم خالص شهري به نفر در هكتار	121	164	214	119	165	221	153
مساحت مسكوني به هكتار	7/101	1/135	6/64	9/129	1/102	48	4/581
مساحت ناحيه به هكتار	340	467	101	580	296	165	1948
درصد مساحت هر ناحيه از كل	4/17	24	1/5	7/29	15	5/8	100

مأخذ: مركز آمار ايران و طرح جامع شهر سبزوار سال 1376.

با توجه به اين جدول مي‌توان دريافت كه بالاترين تراكم خالص شهري در ناحيه شش با 221 نفر در هكتار و سپس در ناحيه 3 با 214 نفر در هكتار وجود دارد. اين نواحي در قسمت جنوب و مركز شهر قرار دارند. ناحيه سه در اين قسمت داراي قدمت تاريخي بوده و قسمتي از بافت مركزي شهر را تشكيل مي‌دهد. كمترين تراكم خالص شهري در ناحيه4، واقع در سمت شرق شهر با 119 نفر درهكتار مي‌باشد. اين ناحيه به تنهايي حدود 30درصد مساحت شهر را شامل مي‌گردد و داراي بيشترين درصد جمعيت شهر نيز مي‌باشد. تراكم خالص مسكوني و تراكم ناخالص مسكوني در نواحي مختلف شهر متفاوت شهر متفاوت مي‌باشد. با توجه به جدول فوق تراكم خالص مسكوني در سبزوار از 382 نفر در هكتار(ناحيه شش) تا 233 نفر در هكتار(ناحيه‌يك ) متغيير مي‌باشد. تراكم ناخالص مسكوني نيز از 65 نفر در هكتار(ناحيه چهار) تا 199 نفر در هكتار (ناحيه‌سه) متفاوت مي‌باشد.«تراكم ناخالص نبايد به عنوان شاخصي از فشار جمعيت به حساب آيد زيرا ارتباطات كاري و اشتغالي ميان جمعيت ومنطقه مورد اشغال را نشان‌ نمي‌دهد.»(مهدوي؛ 1379، ص:64).

-ساختار سني و جنسي جمعيت سبزوار

ـ تركيب سني جمعيت

هر طرح و برنامه‌اي اصولاً بايد متناسب با نيازهاي ساختار سني جمعيت جامعه مربوط باشدو ثانياً‌ با پي‌بردن به ساختار سني، چگونگي مشاركت و استفاده از جمعيت آن جامعه، در اجراي برنامه‌ها بيشتر و بهتر فراهم مي‌آيد(جوان، 1380، ص76). در اين قسمت به تجزيه و تحليل ساختار سني جمعيت شهر سبزوار وبافت مركزي آن مي‌پردازيم.

بر اساس آمار سال 1385، از كل جمعيت 214582 نفري شهر سبزوار، 5/38 درصد معادل (84374 نفر) در گروه سني 14-0 سال و 6/56 درصد معادل(129466 نفر) در گروه سني 64-15 سال و 8/4 درصد معادل (12012 نفر) در گروه سني بالاي 65 سال قرار داشته‌اند.

جدول درصد گروههاي سني عمده نسبت به كل جمعيت شهر سبزوار در سالهاي 35 تا 85
گروه سني دوره زماني	14-0 سال	64-15 سال	65+ سال
1355	8/40	56	1/3
1345	8/44	5/51	5/3
1355	7/43	2/53	1/3
1365	46	1/50	9/3
1375	3/39	6/56	02/4
1385	5/38	6/56	8/4

مأخذ: مركز آمار ايران، نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سالهاي 75-35

طبق جدول فوق، طي سالهاي 35 تا 85 بتدريج از جواني جمعيت شهر كاسته‌ شده‌است. اين امر نشان از موفقيت در زمينه كنترل جمعيت وتنظيم خانواده مي‌باشد. بنابراين مي‌توان گفت جمعيت شهر به سوي كاهش جواني پيش مي‌رود.

هرم سني جمعيت؛ نمايشگر گرافيكي سني و جنسي جمعيت مي‌باشد. هر چه قاعده هرم پهن‌تر باشد جمعيت جوانتر بوده و اگر از جمعيت جوان كاسته شود قاعده هرم به صورت جمع شده‌مي‌باشد و نشان از پيري جمعيت مي‌باشد(مهدوي؛1380 ع ص:28) طبق آمار سال 1385 در شهر سبزوار، از كل جمعيت 214582 نفري شهر، 107247 نفر معادل 9/49 درصد را مردان و 107335 نفر معادل 02/50 درصد را زنان تشكيل مي‌دهند كه طبق نمودار زير در گروههاي سني مختلف قرار داشته‌اند كه بيشترين تعداد جمعيت در گروههاي سني 14-10 ساله و 19-15 ساله قرار دارد.

نمودار هرم سني جمعيت شهر سبزوار سال 1385

جدول توزيع و تركيب سني و جنسي جمعيت سبزوار به تفكيك مرد و زن در سال 1385

گروه سني	مرد	زن	نسبت جنسي
تعداد	درصد	تعداد	درصد
4-0	10104	06/4	9525	8/3	106
9-5	10032	03/4	9537	8/3	1/105
14-10	12118	8/4	11957	8/4	3/101
19-15	15979	4/6	15401	6/6	4/97
24-20	15025	04/6	17355	9/6	5/86
29-25	12082	8/4	12208	9/4	9/98
34-30	9739	9/3	9596	8/3	4/101
39-35	8830	5/3	8497	4/3	9/103
44-40	7017	8/2	6665	6/2	2/105
49-45	6854	7/2	6560	6/2	4/104
54-50	4842	9/1	4561	8/1	1/106
59-55	2793	1/1	2860	1/1	6/97
64-60	2601	04/1	2660	07/1	7/97
65 ساله به بالا	6107	4/2	5914	3/2	2/103

مأخذ: سايت مركز آمار ايران، سرشماري رسمي نفوس و مسكن، آبان‌ماه 1385، شهرستان سبزوار.

تركيب جنسي جمعيت

جمعيت از لحاظ جنس متنوع نمي‌باشد. اما تفاوت‌هاي عددي بين دو جنس به علت نقش‌هاي متفاوتي كه از لحاظ فيزيولوژيكي، اقتصادي، و اجتماعي دارند، براي جغرافيدانان داراي اهميت مي‌باشد(مهدوي؛1379، ص:127). با توجه به اهميت نسبت جنسي و تأثير آن در تحولات اقتصادي و اجتماعي هر جامعه و تأثير‌پذيري آن از شرايط اقتصادي و اجتماعي مطالعه ساختار جنسي جمعيت، اهميت ويژه‌اي مي‌يابد.

طبق آمار سال 1385 در شهر سبزوار از جمعيت 214582 نفر آن 107247 نفر مرد و 107335 نفر زن بوده‌اند. بنابراين نسبت جنسي 9/99 بدست مي‌آيد اين امر نشان مي‌دهد كه روند مهاجرپذيري به نفع مردان مي‌باشد. نسبت جنسي جمعيت سبزوار طي سالهاي 35 تا 65 افزايش داشته ولي از سال 65 به بعد كاهش پيدا كرده‌است.

جدول نسبت جنسي جمعيت شهر سبزوار طي سالهاي 35 تا 85
سال	تعداد جمعيت شهر	تعداد مردان	تعداد زنان	نسبت جنسي
1335	30545	14906	15639	3/95
1345	42335	21212	21123	2/104
1355	69562	35578	33984	7/104
1365	129103	66750	62353	1/107
1375	170738	86789	83949	3/103
1385	214582	107247	107335	9/99

مأخذ: نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سبزوار، سالهاي 35 تا 85

از سال 1365 به بعد به دليل بيكاري مردان و مجبور به مهاجرت‌كردن آنها براي كار و اشتغال نسبت جنسي كاهش مي‌يابد. اين مهاجرفرستي به خاطر كويري‌بودن اين شهرستان و عدم سرمايه‌گذاري صنعتي و تجاري در سالهاي اخير در اين شهر بوده‌است. نسبت جنسي در سال 85، برابر 9/99 مي‌باشد كه دليل اين كاهش مي‌تواند عامل مهاجرت مردان در جستجوي كار به ساير نقاط باشد.

ويژگي مهاجرت در شهر سبزوار

جهت مطالعه اين ويژگي‌ جمعيتي در جدول شماره(3-8) مراجعه مي‌شود.

جدول حجم و جمعيت غيربومي درشهر سبزوار
سال	تعداد وجمعيت شهر	جمعيت غيربومي	سهم به درصد
1335	30545	1010	3/3
1345	42415	1257	3
1355	69562	4211	05/6
1365	129103	21009	2/16
1375	170738	30346	7/17
1385	214582	بدون آمار	بدون آمار

مأخذ: اطلاعات اخذ شده از واحد كامپيوتري مركز آمار ايران.

در مقطع 45-1335، مقايسه درصد رشد ساليانه جمعيت شهر سبزوار(3/3 درصد) با ميزان رشد جمعيت كل كشور(1/3 درصد)‌بيانگر اين واقعيت است كه، فقط 3 درصد جمعيت اضافه‌شده به شهر را مهاجرت شامل مي‌شود. دردهه45 تا 55 اگرتعداد مهاجرين ساكن در شهر سبزوار حدود 3/3 برابر شده‌است، ولي هنوز هم بايد سبزوار را از جمله شهرهايي دانست كه بدور از جريانات شديد مهاجرتي بوده‌است. روند مهاجرپذيري در دهه 65-55 وتقريباً بعد از انقلاب اسلامي شدت مي‌پذيرد و نسبت جمعيت غيربومي به 2/16 درصد مي‌رسد كه در اين دهه حدود 70درصد از مهاجرين نيز مهاجرين داخل شهرستاني بوده‌اند(مهندسين مشاور فرافزا، 1373، ص:90)

در فاصله زماني65-55 رشد جمعيت شهري سبزوار(7/6 درصد) و بسيار بيشتر از رشد جمعيت روستايي آن يعني (3/2 درصد) بوده‌است. مقايسه اين ارقام حكايت از مهاجرفرستي روستاهاي اين شهرستان دارد. با توجه به آمار مهاجرين مقطع زماني 65-55 مي‌توانم گفت كه عمده مهاجرت از روستا به شهر بوده‌است زيرا محل اقامت قبلي 5/66 درصد مهاجران آباديهاي داخل شهرشتان، 5/19 درصد ساير استان‌ها و 5/10 درصد شهرستانهاي استانهاي ديگر بوده‌است. به عبارت ديگر توان جذب جمعيت شهر عمدتاً محدود به داخل شهرستان بوده‌است.(شايان، 1377، ص:177) در مطالعه ديگري نيز نتايج مشابهي به دست‌آمده‌است. بررسي مبدأ مهاجرين واردشده به شهر سبزوار حاكي از اين است كه بخش عمده‌اي ازمهاجرين از روستاهاي شهرستان سبزوار به اين شهر مهاجرت كرده‌اند، بر اين اساس 87 درصد مهاجرين ازروستاهاي تابع اين شهرستان وارد سبزوار شده‌اند.(زنگنه، 1380، ص:177)

در دهه 75-65 مقايسه نرخ رشد ساليانه شهر سبزوار با كل شهرستان و نقاط روستايي و ساير نقاط شهري سبزوار، حاكي از ادامه روند مهاجرت روستاييان به شهر سبزوارمي‌باشد. در اين دهه 30346 نفر وارد سبزوار شده‌اند. مهمترين دلايل مهاجرپذيربودن شهر سبزوار عبارت است از:

1ـ واقع شدن در منطقه پايكوهي و دسترسي راحت به منابع آب.

2ـ توسعه مراكز آموزش عالي و حوزوي

3ـ توسعه و گسترش بخش خدمات و بازرگاني

4ـ سابقه تاريخي شهر سبزوار و قرارگيري در مسير راه ارتباطي مهم به مشهد

5ـ داشتن شبكه ارتباطي مناسب همچون راه‌آهن، جاده آسفالت، فرودگاه و ارتباط ساده آن با نقاط شهري خارج از استان.

6ـ در سطح استان بعد ازمشهد جاذب‌ترين نقطه شهري است.

وضعيت سواد و آموزش در شهر سبزوار

از ميان ضوابط كيفي گوناگون جمعيت، سواد به خاطر هماهنگي متناسب با پيشرفت‌ اجتماعي-اقتصادي يك سرزمين جايگاه مهمي را دارا مي‌باشد روندهاي سواد، مشخص‌كننده مرحله‌اي است كه حيات و اقتصاد يك جامعه خاص، به آن نايل آمده‌است. معمولاً در برآورد تعداد باسوادان جمعيت 6 سال به بالا درنظر گرفته‌مي‌شود، زيرا كمتر از 6 ساله‌ها معمولاً وارد مدرسه نشده و قادر به خواندن و نوشتن نيستند.(نظري، 1368،‌ص:69) هر اندازه كه سطح آموزش حوزه شهري بالاتر باشد تمركز امكانات بيشتر و در نتيجه روند توسعه وتحولات سريعتر خواهدبود.

طبق آمار سال 1385، كل جمعيت باسواد در شهرستان سبزوار، 324183 نفر معادل(6/73درصد) مي‌باشد كه اين ميزان در نقاط شهري، 198024 نفر معادل (61 درصد) و در نقاط روستايي، 126132 نفر معادل (9/38 درصد) مي‌باشد. همچنين اين نسبت در بين مردان در نقاط شهري، 102691 نفر معادل(6/31) و در بين زنان 95333 نفر معادل(4/29) مي‌باشد.

ضمناً بر طبق آمار سال 1385، كل جمعيت باسواد درشهر سبزوار، 166244 نفر معادل (4/77) درصد مي‌باشد كه از اين ميزان 87526 نفر معادل (6/52 درصد) مرد و 8/787 نفر معادل (3/47 درصد) زن مي‌باشد.همچنين ميزان جمعيت بي‌سواد در شهر سبزوار طبق آمار 85، 21871 نفر مي‌باشد كه از اين ميزان 7570 نفر معادل (6/34 درصد) مرد و 14309 نفر معادل (4/65 درصد) زن مي‌باشد.

بطور كلي شهر سبزوار بيشترين مراكز آموزش عالي را در خراسان بعد از شهرهاي مشهد و بيرجند به خود اختصاص داده‌است. وجود مدرسه علميه فخريه كه در زمان معزالدوله ديلمي(320-356 هـ.ق) ايجادشده و امروزه بيش از هزار سال قدمت دارد نشان‌دهنده جايگاه علمي سبزوار در تاريخ تشيع است.(احمدي، 1375، ص:60).

جدول جمعيت 6ساله و بيشتر بر حسب جنس، سن، وضع سكونت به تفكيك استان و شهرستان در سال 1385
	جمع	نقاط شهري	نقطه روستايي
جمع	باسواد	بي‌سواد	جمع	باسواد	بي‌سواد	جمع	باسواد	بي‌سواد
جمع كل	398742	324183	74559	224844	198024	26820	173804	126132	47672
جمع كل 9-6 ساله	28466	26894	1572	15623	14838	785	12838	12055	783
جمع كل 14-10 ساله	45137	44730	407	24075	23955	120	21050	20770	280
75 ساله و بيشتر	10907	1807	9100	4310	1013	3297	6594	794	5800
جمع كل مرد	195713	168937	26776	112033	102691	9342	83626	66226	17400
جمع 9-6 ساله	14671	13868	803	8046	7644	402	6621	6223	398
جمع 14-10 ساله	22923	22707	216	12118	12042	76	10796	10661	135
75 ساله و بيشتر	5847	1464	4383	2187	763	1424	3659	701	2958
جمع كل زن	203029	155246	47783	112811	95333	17478	90178	59906	30272

مأخذ: سايت مركز آمار ايران

[1] . مركز آمار ايران، سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1385.

[2]. سازمان مديريت و برنامه‌ريزي استان خراسان رضوي، بررسي ويژگيهاي جمعيتي استان خراسان رضوي به تفكيك شهرستان از سال 85-75، (مطالعه شخصي مهندس جواد نقيبي).

[3] .Exponential Growth Model.

[4]. زنجاني، حبيب‌اله، تحليل جمعيت‌شناختي؛ انتشارات سمت، تهران، 1376، ص 259.

ویژگی های جمعیتی واجتماعی سبزوار

ميزان جمعيت و پراكندگي آن در شهرستان سبزوار

ـ سرشماري سال 1345

ـ سرشماري سال 1385

ـ تركيب سني جمعيت

وضعيت سواد و آموزش در شهر سبزوار

مطالب مشابه :

بررسي سرانه فضاي سبز شهر مشهد

مطالعات توانمند سازی ( ویرایش نشده )

تجزیه و تحلیل فعالیتهای ناحیه سه شهرداری مشهد

بررسي رابطه نشست پذيري ناشي از برداشت آب زيرزميني و مقاومت الكتريكي

كاربرد سنجش از دور در مطالعات اقليمي مناطق خشك و بياباني

انواع ماهواره‌ها و نقش سنجنده ها در سنجش از راه دور

شناسائي و كاهش آب بحساب نيامده در شبكه هاي آبرساني شهري

ویژگی های جمعیتی واجتماعی سبزوار