ملاحظات فنی و اقتصادی در احداث سالن های نوین مرغداری

مهمترین تفاوت سرمایهگذاری صنعت طیور با سایر بخشهای کشاورزی هزینه بالای تأسیسات و تجهیزات آن میباشد. طی 50 سال گذشته دستیابی به اندازه مناسب سالنهای مرغداری از لحاظ اقتصادی، مهمترین بحث تولیدکنندگان و سازندگان سالنهای طیور بوده است. بررسی تاریخ صنعت مرغداری نشان میدهد، همیشه مرغدارانی که سالنهای بزرگ داشتهاند جزء موفقترین افراد صنعت بودهاند. واقعیت این است که با افزایش ابعاد سالنها، هزینه تولید به ازاء هر متر مربع کاهش مییابد. امروزه اغلب سالنهای مرغداری مدرن به طول 150 متر و عرض بین 12 تا 18 متر ساخته میشوند. اگر چه سالنهایی با ابعاد 180 در 21 متر نیز ساخته شده اند.

هرچند سالنهای بزرگ موجب افزایش بازده و کاهش هزینه تولید میشوند، با این حال استفاده از آنها بستگی به عواملی همچون بهکارگیری تجهیزات پیشرفته جهت فراهم نمودن نیازهای مرغ، ملاحظات کارشناسی و مهندسی هنگام ساخت سالنها، سیستم های گرمایشی و تهویه مورد استفاده و امکان مدیریت این سالنها دارد.

هزینه ساخت خود سالن تنها بخشی از کل هزینه است و سایر هزینههای مربوطه نیز از اهمیت زیادی برخوردارند. جهت مشخص شدن این موضوع بهتر است مقایسه ای را بین دو مزرعه انجام دهیم. یکی از مزرعهها دارای 6 سالن با مساحت هر سالن 1200 متر مربع و مزرعه دیگر دارای 4 سالن است که مساحت هر سالن 1800 متر مربع میباشد. برای مزرعه نخست به 6 سیستم کنترل و تجهیزات برق، آب و سوخت، 6 سیستم دانخوری و آبخوری و 6 سیلوی ذخیره دان، 6 تابلو کنترل به همراه حس گرها، 6 گروه هواکش جهت تهویه تونلی، 6 دستگاه باز و بسته نمودن ورودیهای هوا و 6 سیستم خنک کننده تبخیری نیاز است. در صورتیکه برای مزرعه دوم، 4 سری از موارد فوق مورد نیاز میباشد. نکته مهم این است که تعداد و میزان دستگاهها و سیستم هایی که ذکر شد در سالنهای بزرگتر در مقایسه با سالنهای کوچکتر تفاوت چندانی ندارد و این یکی از دلایل احداث سالنهای مدرن در ابعاد بزرگ میباشد. اگر سالنها با فاصله و جدا از هم ساخته شوند هزینه جاده سازی برای آنها نیز قابل ملاحظه خواهد بود.

ملاحظات تهویه ای و گرمایشی:

یک مسئله مهم دیگر در زمینه احداث سالنهای بزرگتر توجه به سیستم تهویه و گرمایشی سالنها میباشد. اکثر سالنهایی که در ایران به صورت تونلی ساخته میشوند دارای طول کمتر از 60 متر هستند تا در فصول سرد، دارای هوای یکنواختی باشند. با این وجود در این سالنها نیز هنوز دمای سالن یکنواخت نیست، ضمن اینکه در محل ورود هوا یعنی ابتدای سالن معمولا هوای تمیز و در قسمت خروجی، هوای آلوده با گاز بالا وجود دارد. در این سیستم اختلاف دما در دو قسمت سالن میتواند بیش از 5 درجه سانتیگراد باشد در حالی که در شرایط مطلوب این مقدار باید کمتر از2 درجه باشد. در صورتیکه طول سالن بیشتر از مقدار مذکور باشد شرایط وخیمتر میشود. البته همانطورکه ذکر شد این مشکل اغلب در فصول سرد بوجود میآید. به عبارت دیگر سیستمهای تونلی موجود در کشور فقط برای حداکثر تهویه (البته نه به طور کامل) مناسب میباشند و جهت تامین حداقل تهویه (Minimum ventilation) بایستی سیستم دیگری را بکار گرفت. بدین منظور در سالنهای بزرگ از دریچه های ورود هوا (inletsAir) بر روی دیوار طولی (شکل1) و هواکشهای حداقل روی سقف یا دیوار طولی استفاده میشود.

شکل1- نمونه دریچه ورود هوا

در هوای سرد، سیستم تهویه تونلی از کار افتاده و هواکش های حداقل، به همراه دریچههای ورود هوا عمل تهویه را انجام میدهند. دریچههای ورود هوا بر اساس فشار استاتیک سالن کار میکنند و نیاز به فنآوری بالایی دارند (شکل 6).

در این سیستم با استفاده از ورودیهای هوا و با تنظیم فشار منفی سالن، سرعت و مسیر جریان هوا درسالن قابل تنظیم است. به علت اینکه هوای ورودی با هوای گرم نزدیک سقف ترکیب میشود هوای گرم نزدیک سقف بر روی سر پرنده ها منتقل شده و در نتیجه در مصرف سوخت صرفه جویی میگردد. همینطور با افزایش دمای هوای ورودی قابلیت نگهداری رطوبت آن افزایش یافته و رطوبت نسبی هوا کاهش مییابد و بدین ترتیب موجب کاهش رطوبت بستر میشود(شکل 2).

شکل2- طریقه مخلوط شدن هوای سرد با هوای گرم در تهویه حداقل

لازم به یاد آوری است که دمای هوای نزدیک سقف ممکن است بیش از 5 درجه گرمتر از هوای نزدیک کف سالن باشد(شکل3).

شکل 3- تفاوت دمای قسمتهای مختلف سالن مرغداری

بدین ترتیب مشکل تهویه در فصول سرد در سالنهای بزرگ حل شده و در عین حال در مصرف سوخت نیز صرفه جویی شده است.

تردیدی وجود ندارد که سویههای گوشتی امروزی در مقایسه با قبل، به تنش گرمایی حساستر شدهاند و این امر به خاطر سرعت رشد بالای آنهاست. به دلیل مصرف خوراک و توده عضلانی و در نتیجه سوخت و ساز بیشتر، این جوجه ها حرارت بیشتری تولید میکنند. پایین بودن نسبت سطح به حجم بدن درجوجههای گوشتی امروزی امکان دفع حرارت تولیدی به محیط اطرف را با مشکل مواجه کرده است.

کاهش عملکرد و افزایش تلفات ناشی از تنش گرمایی در فصول گرم، بهویژه در شرایط آب و هوایی گرمسیر کشور ما امری اجتنابناپذیر است. کاهش وزن بدن به میزان 200 گرم و افزایش ضریب تبدیل به میزان 2 تا 3 درصد در فصول گرم نسبت به سایر فصول دور از انتظار نیست.

اگر چه راههای مختلفی همچون تغییر روشهای خوراکدهی، دستکاری جیره، استفاده از مواد افزودنی به خوراک و آب آشامیدنی و ... جهت کاهش اثر تنش گرمایی وجود دارد با این حال اکثر این روشها با کاهش عملکرد همراه هستند.

یکی از راههای موثر جهت کاهش تنش گرمایی استفاده از سیستم تهویه و خنک کننده مناسب میباشد. سیستمهای تهویه تونلی(شکل4) امروزی قادر به کاهش دمای سالن به میزان 8 تا 20 درجه سانتیگراد میباشند.

شکل 4- نمونه ای از تهویه تونلی

امروزه بیش از 80 درصد سالنهای جدید که در کشورهای پیشرفته ساخته میشوند دارای تهویه تونلی هستند. تأثیر سیستم تونلی بر عملکرد پرندگان به دلیل کنترل بهتر شرایط محیطی (از قبیل نور و...)، ایجاد هوای یکنواخت در سرتاسر سالن و افزایش سرعت جریان هوا قابل توجیه است (جدول1).

جدول1- مقایسه اثر نوع سالن (سالنهای با تهویه تونلی با سالنهای سنتی) بر عملکرد جوجه هایگوشتی در تابستان 1997

نوع سالن	وزن بدن(کیلوگرم)	ضریب تبدیل	درصد تلفات
تونلی	27/3	18/2	6/7
سنتی	11/3	24/2	9/8

سیستم خنک کننده تبخیری (پد یا مهپاش) بسته به رطوبت محیط و کار کرد صحیح میتواند به میزان 3 تا 10 درجه سانتیگراد دمای سالن را پایین بیاورد و پرنده را خنک کند. به علاوه در صورتیکه تهویه تونلی به طور صحیحی طراحی شود میتواند جریان هوایی با سرعت 5/2 تا 3 متر در ثانیه ایجاد نماید و این جریان هوا میتواند به میزان 5 تا 10 درجه سانتیگراد پرنده را خنک نماید، بدون اینکه دمای دماسنج پایین بیاید (دمای موثر یا Effective temperature) (نمودار1) .

نمودار1- اثر خنک کنندگی جریان هوا بر عملکرد جوجه های گوشتی در دمای یکسان 5/29 درجه سانتیگراد

برای تنظیم سرعت جریان هوا سه راه وجود دارد 1- از طریق تعداد هواکش 2- از طریق میزان هوای ورودی 3- سطح مقطع سالن.

جالب اینکه برای ایجاد جریان هوای بالا (m/s 5/2) تعداد هواکش مورد نیاز برای یک سالن با طول 60 متر در مقایسه با سالنی به طول 100 متر به یک اندازه است. (شکل5).

شکل 5- تاثیر طول سالن بر سرعت جریان هوا

لذا در صورت کاهش طول سالن و برای داشتن سرعت جریان هوای یکسان (در مثال ذکر شده) به دو برابر هواکش و دو برابر پد سلولزی نیاز است.... یعنی هزینه مضاعف!

ملاحظات مهندسی در ساخت سالنها:

به طور معمول سالنهای بزرگتر جهت احداث به طراحی، محاسبات و کارشناسی بیشتر نیاز دارند. برای این سالنها باید شرایط جغرافیایی، آب و هوایی، جهت باد و ... توجه بیشتری نمود. برای طراحی و ساخت اینگونه سالنها افراد طراح و ناظر باید تخصص و صلاحیت مهندسی ساخت سالنها را داشته باشند و به تمام جزئیات ساختمان سازی احاطه داشته و به جزئیات مرتبط با سالنهای مرغداری هم تسلط کافی داشته باشند. حال آن که اغلب در گذشته اینگونه موارد رعایت نشده است. حتی اگر طرح و نقشه مناسبی برای سالن ارائه شود ولی نظارت کافی صورت نگیرد مشکل همچنان پابرجاست. پی ریزی ساختمان، ستونها، محاسبه فشار وارده به سقف، ضخامت دیوار سقف و کف، جهت قرار گرفتن سالنها، ابعاد سالن، ارتفاع دیوارها، شیب سقف، طریق اتصال دیوار به سقف، چگونگی ایجاد سقف کاذب، مواد مورد استفاده برای ساخت و عایق بندی و جلوگیری از تعریق یا ایجاد شبنم، برخی از موارد مهمی است که در هنگام ساخت سالنها باید مد نظر قرار گیرد.

نتیجهگیری:

1) احداث سالنهای مدرن و بزرگ مرغداری از لحاظ اقتصادی و فنی قابل توجیه است.

2) در حال حاضر کنترل تهویه سالنها یکی از معضلات در صنعت مرغداری کشور است که نیاز به ارائه سیستم صحیح تهویه میباشد.

3) به دلیل بالا بودن هزینه نیروی انسانی استفاده از فنآوری و اتوماسیون (Automation) در مرغداری مورد توجه بیشتری قرار گرفته است، استفاده از بخاریهای خودکار، سیستم تهویه خودکار، استفاده از دانخوریها و آبخوریهای خودکار بجای استفاده از کله قندی و سینی دانخوری از روز اول پرورش جوجه معمول شده است.

4) در مرغداری نوین استفاده از کارگر روز به روز کاهش یافته و در مقابل نقش تکنسین های آموزش دیده پررنگ ترخواهد شد (در یک سالن گوشتی امروزی به ازاء هر 1000 جوجه گوشتی به طور میانگین تنها به 4 تا 6 دقیقه کار روزانه نیاز است!).

5) هزینه سوخت، معضل صنعت مرغداری در سالهای آتی خواهد بود. بخش زیادی از سوخت مصرفی مرغداریها را می توان از طریق عایق بندی مناسب سالنها و استفاده از سیستمهای تهویه و گرمایشی نوین کاهش داد.

6) در آینده نقش مدیریت در تعیین سود یا زیان مرغداری به طور روز افزون پررنگ ترخواهد شد.

شکل 6- نمونه یک سالن 12×120متر

ملاحظات فنی و اقتصادی در احداث سالن های نوین مرغداری

مطالب مشابه :

درباره مرغ جولا

فروش جوجه بوقلمون

براورد هزینه ها و درآمد یک واحد مرغداری

تاسیس مرغداری

سوددهی مرغداریها

سالن های پرورش طیور

ملاحظات فنی و اقتصادی در احداث سالن های نوین مرغداری

آب و مرغداری

فروش مرغداری

بیماری برونشیت