گزارش سمینارعلم و دین دانشگاه کمبریج-مریم سادات جوادیون

بسم الله الرحمن الرحیم گزارش سمینارعلم و دین: معرفی سمینار: همایش علم ودین در دانشگاه کمبریج و دانشکده سنت ادموند برگزار شده و موسسه فارادی. این موسسه از جمله موسساتی است که به مباحث علم ودین می‌پردازد و در سال 2006 تاسیس شده است. یکی از کارهای این موسسه شبیه به دوره‌های آموزشی است -چیزی شبیه به کارگاه آموزشی. این دوره آموزش علم ودین دوره‌ای یک هفته‌ای بود .در آن بیست سخنرانی طراحی شده بود و سخنرانان از کشورها و دانشگاه‌های مختلف بودند. حدود 15 کشور در این همایش شرکت کرده بودند؛ کانادا، آمریکا، آلمان، سوئیس و … و در این میان از آسیا یک نفر از اندونزی و از خاورمیانه تنها آقای نساجی حضور داشته‌اند. شیوه جلسات به این نحو بوده که هر روز 4 سخنرانی ، هر کدام به مدت یکساعت و بلافاصله بعد از هر سخنرانی نیم‌ساعت بحث و گفتگو با سخنران. و شبها هر چهار سخنران ان روز پنلی تشکیل می‌دادند و جلسه پرسش و پاسخ خصوصی تر برگزار می‌شده است. در این همایش حدود 45 نفر حضور داشته‌اند. نوع طراحی این همایش به نحوی بود که در چهار حوزه مباحث مطرح می‌شده؛ تاریخی، فلسفی، جامعه‌شناختی و موضوعات خاص علمی. اما درباره خود موسسه فارادی: به طور کلی دیدگاه این موسسه، دیدگاهی دین‌‌مدارانه است. یعنی افراد این موسسه عموماً تخصص‌های بالای علمی دارند و در عین حال تمایلات دینی دارند و بعضی مراتب دینی‌شان تا حد کشیش و مراتب بالای کلیسای آنجلیک و… هم می‌رسد.[1] موسسه دیگری در انگلیس هست با عنوان موسسه ایان رمزی که در دانشگاه آکسفورد فعالیت می‌کند. این دو موسسه روابط زیادی باهم دارند و به طور خاص روی موضوع علم و دین کار می‌کنند. آقای نساجی موسسه دیگری را در انگلیس نمی‌شناختند که به صورت ساختارمند به مباحث علم و دین بپردازد. نکته دیگر اینکه یکی دو موسسه هم در امریکا وجود دارند که به چنین مباحثی می‌پردازند. اما موسسات انگلیسی بسیار جدی‌تر عملکرده‌اند شاید به این خاطر که در انگلیس نوعی دین رسمی وجود دارد ولی در آمریکا سازمان دین خیلی وجود ندارد. مختصری از بعضی از این بیست سخنرانی: سخنرانی اول موضوع:theology and physics ارائه دهنده: Revd Dr. John Polkinghorne Professor of Mathematical Physics at Cambridge University · نگاه کلی: رابطه مثبت و سازنده علم ودین · علم: کشف حقایق عینی درباره جهان فیزیکی. · دین: جستجو برای دریافت حقایق مربوط به خداوند · تفاوت چیستس و چرایی: · شرط گفتگو میان علم و دین: رئالیسم انتقادی. · علم: ساده‌سازی پرسشها. · پرسشهای حدی(limit questions): ¨ الهیات طبیعی (Natural Theology): ¨ نمونه‌هایی از پرسشهای حدی: Ø میسر بودن پرسش از علم Ø اصل آنتروپیک توضیح مطلب: آقای جان پالکینگهورن، شخصیتی بسیار شناخته شده در حوزه علم ودین است و می‌توان گفت بزرگ این مباحث به حساب می‌آید. ایشان پرفسور فیزیک ریاضیاتی و در ضمن کشیش هستند . بنابراین به هر دو موضوع به طور کامل احاطه دارند. هنگامی که ایشان از علم صحبت می‌کنند نگاه ایشان به علم اینگونه است که علم حقایق عینی را درباره جهان فیزیکی برای ما ارائه و کشف می کند. و منظور ایشان از دین هم بیشتر خداشناسی و theology هست یعنی فعالیتی که به وسیله‌ آن حقایقی را درباره خداوند به دست می‌آوریم[2]. ایشان تقسیم بندی‌ای بین چیستی (how)و چرایی(why) انجام می‌دهند و معتقد هستند که علم به چیستی و چگونگی اشیاء می‌پردازد و دین به چرایی. ایشان مثال کتری آب جوش را می‌زنند: گاهی می‌گوییم چگونه این آب به جوش می‌آید؟ و گاهی می‌پرسیم، چرا می‌خواهیم آب به جوش بیاید؟ پاسخ به سوال اول می‌تواند اینگونه باشد که حرارت باعث به جوش آمدن آب می ‌شود. و پاسخ سوال دوم می‌تواند اینگونه باشد که برای نوشیدن چای، آب را به‌جوش آوردیم. به نظر آقای پالکینگهورن پاسخ به سوالاتی از قبیل سوال اول به علم مربوط می‌شود و پاسخ به سوالاتی از قبیل سوال دوم که به غایت کاری می‌پردازند را علم نمی‌تواند پاسخ بگوید و این برعهده دین است. بعضی همین تقسیم‌بندی را موردتوجه قرار داده‌اند و ادعا کرده‌اند براساس این تقسیم‌بندی بین علم ودین تعاملی وجود ندارد و هرکدام دو حوزه‌ی کاملاً متفاوت را بررسی می‌کنند. اما آقای پالکینگهورن با این ادعا موافق نیستند و می‌گویند اگرچه علم و دین دو حوزه‌ی مختلف هستند اما به هرحال نقاط تماسی بین این دیدگاهها و بین این دو روش وجود دارد. مثلاً در مثال فوق، ما نمی‌توانیم آب را در یخچال به جوش بیاوریم و و از طرفی اگر هم به دنبال علل غایی هستیم باید به نوعی به سوالات چگونگی هم بپردازیم. درنتیجه درعین اینکه این دو حوزه از هم جدا هستند اما می‌توانند تعاملاتی داشته باشند. به عنوان مثالی دیگر می‌توان به کیهان‌شناسی اشاره کرد. اگرچه در کیهان‌شناسی مثلاً به روابط ستاره‌ها پرداخته می‌شود، ولی هنگامی که درباره چگونگی این روابط صحبت می‌کنید نمی‌توانید کاملا چرایی این روابط را کنار بگذارید. آقای پالکینگهورن، به نوعی رئالیسم انتقادی قائل هستند و براین باورند که هم علم وهم دین، حقایقی را درباره جهان به ما منتقل می‌کنند و اطلاعاتی را درباره جهان به ما می‌دهند؛ البته یکی چگونگی و یکی چرایی. ولی اینگونه نیست که هردو دارای رئالیستی ساده و منطبق باشند و دارای رئالیسم انتقادی هستند یعنی درست است که برای رسیدن به حقیقت تلاش می‌کنند ولی ممکن است که به حقیقت هم نرسند بنابراین نوعی انتقاد و بازبینی دستاوردهای دینی و علمی همیشه لازم است، برای اینکه هر دو حوزه بتوانند پیش بروند و چون ماهیت هردو رئالیسم انتقادی است این انتقاد می‌تواند از جانب دین به سمت علم باشد و یا از جانب علم به سمت دین. بنابراین گفتگوی میان علم و دین وجهی دارد چون هردو اساس کارشان رئالیسم انتقادی است. البته اگر کسی کاملاً معتقد باشد هر آنچه دین می‌گوید کاملاً درست است(یا برداشت ما از آنچه دین می‌گوید درست است)آنگاه این تعامل دیگر معنا ندارد چرا که هرگاه به سراغ علم برویم ، تلاش می کنیم آنچه با دین ناسازگار است راابطال و یا انکار کنیم. و این دیگر به معنای گفتگو نیست . پس شرط گفتگو نوعی رئالیسم انتقادی بین این دو است.[3] از نظر ایشان کار علم ساده است ، چون پرسشهای ساده‌ای را مطرح می‌کند و راحت هم می تواند جواب دهد. اگر جهان حقیقت۫ اقیانوسی باشد، بسته به اینکه شما چه توری در آن بیاندازید می توانید چیزهای مختلفی صید کنید. علم نیز با روش خود- اعم از تجربه و آزمایش و اندازه گیری وفرضیه‌سازی و…- توری در عالم واقع می‌اندازد و می‌تواند یکسری حقایق را هم به دست آورد. از طرفی دیگر، دین هم تور خودش را می اندازد و حقایقی را به دست می‌آورد و این دو هیچ منافاتی باهم ندارند . ایشان مثال موسیقی را می‌زنند. موسیقی به عنوان واقعیتی جهانی است که می‌توان آن را به انواع گوناگون دید. مثلا فیزیکدان‌ها آن را رشته‌ای از امواج می‌بینند با فرکانس و طول موجهای مختلف که روی نورون‌های انسان تاثیری خاص دارد و…این توضیحات کار علم است که چون محدودی کوچکی را درنظر گرفته کار ساده‌ای هم انجام می‌دهد. اما از طرف دیگر حوزه‌های غیرعلم به سوالات دیگری باید جواب دهند از قبیل سوالات زیبایی شناختی و هنر . مثلاً اینکه این موسیقی چقدر زیبا است ؟ یا اینکه یک هنرمند چگونه میتواند آهنگی را بسازد که تاثیری خاص داشته باشد و… این سوالات سوالاتی نیستند که علم بتواند پاسخ دهد. اما بحث پرسشهای حدی: یکی از کارهایی که علم می‌تواند برای دین انجام دهد ارائه پرسشهای حدی است. از آنجا که به نظر آقای پالکینگهورن، علم روش کاملا مشخصی دارد، لذا حد خودش را می‌داند ومی تواند بگوید تا کجا را فهمیده ولی چه پرسشهایی وجود دارد که نمی‌تواند پاسخ دهد. درنتیجه علم پرسشهای حدی را ارائه می‌کند واین نوعی کمک به دین است. یعنی سوالهایی را درمقابل دین قرار می‌دهد که خود علم معتقد است نمی‌تواند به آن پاسخ دهد و مثلا در دین می‌تواند به ان پاسخ گفته شود. برای فهم تاثیر پرسشهای حدی باید پیشتر به مفهموم الهیات طبیعی پرداخت. الهیات طبیعی به این معناست که ما می‌توانیم چیزهایی درباره طبیعت از خداوند بیاموزیم. الهیات طبیعی دو نسخه (ورژن) دارد؛ یکی الهیات طبیعی کلاسیک، که در آن تلاش می شود با توجه به آنچه در جهان خارج اتفاق می‌افتد نوعی استدلال و برهانی برای وجود خداوند طراحی شود. مثل برهان نظم که در تلاش است تا به شکلی تحلیلی و قاعده‌مند برهانهایی فلسفی طراحی کند تا نتیجه آن به وجود خداوند منتهی شود. اینجا مشخص است که علم می‌تواند به دین کمک کند چراکه پرسشهایی را مطرح می‌کند و به دنبال خالقی برای آنها می گردد . اما معنای معاصری از الهیات طبیعی وجود دارد که طبق آن نمی‌توانیم از طبیعیات به این شکل، استدلالی برای وجود خداوند ارائه دهیم بلکه طبق این معنا از الهیات طبیعی ، نوعی هماهنگی [4]بین یافته های علمی و باورهای دینی وجود دارد. این نسخه از الهیات طبیعی، ضعیفتر از نسخه اول است و سعی در استدلال بر وجود خداوند ندارد بلکه برآن است تا نشان دهد فرض وجود خداوند بهتر می‌تواند جهان را توضیح دهد تا فرض عدم وجود خداوند.[5] اما این پرسشهای حدی چطور به ما کمک می‌کنند رهیافتهایی را در حوزه دین داشته باشیم؟ این پرسش با دو مثال پاسخ گفته می‌شود: میسر بودن پرسش از علم: این سوال مطرح می‌شود که چرا ما میتوانیم به جهان خارج علم(science) داشته باشیم؟به عبارت دیگر چرا می میتوانیم به طور علمی جهان خارج را بشناسیم؟ این سوالی است که علم تنها به بخشی از آن میتواند پاسخ بگوید. مثلا نظریه تکامل می‌تواند بگوید که چون بشر سعی داشته بقا پیدا کند، سیستم بدنی او به شکلی پیش رفته که بتواند از طریق سیستم عصبی و فیزیولوژیکی اش نسبت به جهان شناختی را پیدا کند، یعنی توانایی بشر برای فهمیدن جهان خارج را می‌توان با نظریه‌های تکامل توضیح داد . این پرسشی است که در علم میتوان به ان پاسخ گفت اما بعضی سوالات بنیادین در علم فیزیک وجود دارند که با نظریه تکامل نمی‌توان به آنها پاسخ گفت. و این نشان میدهد اصل این سوال که، آیا میتوانیم نسبت به جهان خارج علم داشته باشیم یا نه؟ را باید به گونه‌ی دیگری پاسخ داد. مثلاً علم فیزیک ذره‌ای را نمی‌توانیم با تکامل پاسخ دهیم، زیرا این علم چیزی نبوده که بشر در طول قرنها با آن مواجه بوده باشد و نمیتوانیم بگوییم سیستم بدنی انسان به تدریج تکامل پیدا کرده و ما توانسته‌ایم فیزیک هسته‌ای را بفهمیم . درنتیجه شاید علم به اشیاء بیرونی را بتوانیم با نظریه تکامل توضیح دهیم اما علم به ذرات را نمی‌توان اینگونه توضیح داد. آقای پالکینگهورن به این دلیل معتقد بودند که ما میتوانیم به ذرات علم پیدا کنیم چون روابط خاص ریاضی انجا پیدا کرده ایم به عبارت دیگر زیرا جهان ریاضیپذیر است و نوعی هماهنگی بین جهان خارج و منطق ریاضی وجود دارد.[6] البته خود آقای پالکینگهورن استاد ریاضیات هستند و معتقد‌اند ما نمی دانیم فیزیک چه ارتباطی با عالم خارج دارد و ما به دنبال آن هستیم که فرمولهای ریاضیاتی زیبایی را پیدا کنیم و معتقدیم اگر این فرمولهای ما به اندازه کافی خوب، زیبا و ساده باشند ، مطمئناً میتوانیم در عالم خارج مطابق آن را پیدا کنیم. اما همینکه نوعی ارتباط بین ریاضیات و جهان خارج وجود دارد را نیز علم به هیچ وجه نمیتواند توضیح دهد و پاسخ به این سوال در حوزه‌های دیگری مثل دین پاسخ داده میشود. بنابراین یک دانشمند هنگامی که به ذرات بنیادین می‌رسد با یک پرسش بنیادین روبه رو است؛ چرا اینقدر روابط ریاضی برقرار است؟ البته باید توجه داشت که طبق الهیات طبیعی با نسخه معاصر، این پرسش منجر به استدلالی برای وجود خداوند نمیشود بلکه اگر قائل به وجود خداوند باشیم، این پرسش پاسخ بهتری خواهد گرفت نسبت به زمانی که قائل به وجود خداوند نباشیم. بنابراین توانمندی الهیات در فرض وجود خداوند، بنیاد فیزیک را بهتر میتواند پاسخ بگوید. مثال از اصل آنتروپیک: طبق این اصل، مراحل آغازین پیدایش جهان با فرمولبندی بسیار دقیقی طراحی شده بگونه ای که حیات بشر در قرنها بعد ممکن شده است. این اصل که از دستاوردهای علم فیزیک است نشان میدهد که فرض وجود خداوند خیلی بهتر از فرض عدم وجود خداوند است. آخرین کتاب ایشان: علم ودین در جستجوی حقیقت (2011/ science and religion in quest of trust)
والسلام مریم سادات جوادیون

گزارش سمینارعلم و دین دانشگاه کمبریج-مریم سادات جوادیون

مطالب مشابه :

معرفی دانشکده ی حقوق دانشگاه هاروارد

گزارش سمینارعلم و دین دانشگاه کمبریج-مریم سادات جوادیون

معرفی دانشگاه هاروارد

معرفی برترین دانشگاههای جهان/ دانشگاه هاروارد

معرفی برترین دانشگاه های دنیا / هاروارد در صدر دانشگاه های جهان

رتبه بندی دانشگاه های جهان در سال 2014-2013 توسط مؤسسه QS + جدول

رشته سیاستگذاری عمومی در دانشگاه کمبریج

آشنایی با دانشگاه های کشورهای مختلف دنیا

معرفی دانشگاه های میلیاردرها