تولید بدون کارخانه

توسعه روند جهانی شدن نیاز به تمرکز روی برنامه‌ریزی زنجیره تامین و هماهنگ کردن اجزا، برای مدیریت زنجیره‌های گسسته و پیچیده ضروری‌تر و کلیات و مبانی تولید بدون کارخانه پایه‌گذاری شد

که در آن الگوی تولید متمرکز و تامین غیرمتمرکز، پارادایم برنامه‌ریزی زنجیره تامین را دنبال می‌کند. مطابق پژوهش‌های صورت‌گرفته، محققان ترکیب تولید، سفارش‌دهی و اندازه دسته تولیدی را تحت عنوان ابعاد پیچیدگی فرآیند و محصولات و پویایی در نیاز مشتری، تغییرات تقاضا و سیکل‌های تغییر در صنعت را نیز تحت عنوان «ابعاد پویایی سیستم عملیاتی» تحلیل کرده و اثرات این ابعاد بر دو موضوع پیچیدگی و پویایی را تشدیدکننده ارزیابی کردند، از این‌رو به منظور پرهیز از افزایش پیچیدگی و پویایی سیستم‌های تولید گرایش به کارخانه‌های تخصصی کاهش یافت. تحولات در تقسیم کار مبتنی بر مزیت، سبب شد تا بنگاه‌ها در دهه ۱۹۸۰ با توسعه برون‌سپاری، جهت‌گیری خویش را به توسعه برون‌سپاری حمل و نقل و انبار سوق دهند، از این‌رو سرویس‌دهندگان لجستیک شکل گرفته‌اند. در این میان فروشندگان زنجیره‌ای کالا به‌دنبال ایجاد نام تجاری برای خویش و توسعه توان رقابت‌پذیری، مبادرت به ایجاد فضای رقابت داخلی در تولیدکنندگان و ایجاد شبکه تولید برای خویش کردند. این دیدگاه به فرآیند بازرگانی، مرز بین تولیدکننده و فروشندگان را شکست و شرکت‌‌های تولید‌کننده‌ای وارد بازار رقابت شدند که در واقع ساخت و تولید در فرآیندهای آنان جایی نداشت و عمده تمرکز خویش را بر ارزیابی بازار، توسعه و طراحی محصول و بازاریابی و توزیع محصولات معطوف داشتند. توسعه تقسیم کار به منظور کاهش هزینه عملیات و قابلیت تخصصی توسعه محصول، ضرورت به خدمت گرفتن مفهوم تولید بدون کارخانه را در صنایع مختلف به عنوان استراتژی توسعه به‌وجود آورده که در آن یک کارخانه تخصصی متمرکز بر محدوده باریکی از محصولات، مشتریان و فرآیندهای مرتبط با آنهاست و دیگر فعالیت‌های بنگاه تولیدی به تعدادی زیرکارخانه محول می‌شود. این گرایش، کوچکتر و ساده‌تر شدن کارخانه و تمرکز تخصصی‌تر فعالیت‌های بنگاه‌های تولیدی را موجب می‌شود.
تولید بدون کارخانه
تولید بدون کارخانه رویه نوینی در مدیریت کسب و کار است که در آن تولیدکنندگان توجه خویش را به برون‌سپاری بخش‌های بدون ارزش در زنجیره ارزش محصولات معطوف داشته‌اند. این سیاست مدیریت کسب و کار بر جایگاه‌یابی و بهره‌گیری از شبکه تامین و توزیع به ‌نظور دستیابی به مزیت‌های رقابتی تولید تاکید می‌کند. تولید بدون کارخانه، به‌معنای نبودن کارخانه در فرآیند تولید نیست، بلکه به این معناست که میزان دغدغه‌ها و مشکلات ناشی از کارخانه‌داری برای صنعتگر به حداقل می‌رسد، چرا‌که از منابع و امکانات دیگر نیز بهره می‌‌گیرد و کارخانه بیشتر جایگاه تکمیلی می‌یابد. در واقع این متد مدیریت کسب و کار با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بلااستفاده و بالقوه زیرساخت‌های موجود، میزان هزینه تولید را کاهش داده و به‌واسطه کاهش میزان دروندادهای سیستم‌های تولیدی، میزان بهره‌وری را ارتقا می‌بخشد.
نیاز به تولید بدون کارخانه به‌خصوص برای تنوع در تولیدات، عمر کوتاه محصول، تغییر سریع تکنولوژی و تغییر شدید بازار تقاضا، اقتصادی بودن این روش را توجیه می‌کند. هدف از تولید بدون کارخانه، استفاده بهینه از منابع و تولید با حداقل سرمایه‌گذاری و پرسنل است.
مزایای تولید بدون کارخانه
توجه به این‌که روش تولید بدون کارخانه هزینه‌هایی همچون مصرف انرژی و سرمایه‌گذاری اولیه را کاهش می‌دهد، به‌طور موثری می‌تواند افزایش سود را در پی داشته باشد. نکته مهم در تولید بدون کارخانه، این است که این روش بی‌نیاز از کارهای تخصصی نیست، اما انجام امور تخصصی از اجرای آن جدا می‌شود. البته باید توجه داشت که تولید بدون کارخانه ضرورتا به معنی مونتاژکاری نیست و در بسیاری از موارد تولید در واحدهای غیرکارخانه انجام می‌شود. با استفاده از روش تولید بدون کارخانه دستیابی به انعطاف‌پذیری لازم در برابر تغییرات محیطی بازار رقابتی ممکن خواهد بود و می‌توان محصولات مناسب و مطلوب سلیقه بازار را تولید کرد. ضامن موفقیت این روش استفاده به‌جا و متناسب با ویژگی‌های محصول است و به‌علاوه استفاده از این روش موجب می‌شود کارگاه‌های تولیدی خاص در زمینه‌های مختلف مثل برش‌کاری، کپی‌تراشی و... به‌طور تخصصی و کارا به‌وجود آید. از سوی دیگر این روش می‌تواند جوابگوی نیازهای تخصصی مراکز تولیدی یا مونتاژی باشد. شناخت مسیر تولید و الگوهای جدید آن می‌‌تواند اثربخشی چشمگیری در فرآیند تولید و حتی در تولید به روش‌ خوشه‌های صنعتی داشته باشد. تولید بدون کارخانه با برون‌سپاری تولید به افزایش بهره‌وری و ارتقای بخش تولید می‌‌انجامد. امتیاز بزرگ روش تولید بدون کارخانه حذف سرمایه‌گذاری در بخش تولید است و بر این اساس، این روش به مدیریت و هماهنگی بسیار قوی نیاز دارد.
آثار تولید بدون کارخانه
‌- به‌طور کلی آثار اقتصادی کسب و کارهای مبتنی بر تولید بدون کارخانه را می‌توان در افزایش تولید کالا و خدمات (تولید ناخالص ملی‌) و میزان اشتغال (کاهش نرخ بیکاری) برشمرد.
‌- در زمینه کسب و کار نیز با توجه به کاهش هزینه سرمایه‌گذاری، امکان تولید برای طیف بیشتری از علاقه‌مندان به تولید فراهم می‌شود. ویژگی دیگر تکیه بر دارایی‌های نامشهود از قبیل منابع انسانی خلاق و کارآمد، و برند است.
‌- از دیدگاه کلان اقتصادی تولید بدون کارخانه اثرات زیر را به همراه خواهد داشت:
الف: این الگوی کسب و کار با افزایش بهره‌برداری از ظرفیت‌‌های بلااستفاده ملی، درآمد واحدهای تولیدی را افزایش داده، به افزایش سود بنگاه‌های تولیدی می‌‌انجامد، بنابراین از یک‌سو، توجیه اقتصادی طرح‌های تولیدی بهبود یافته و از سوی دیگر، مالیات پرداختی بنگاه‌های تولیدی افزایش خواهد یافت.
ب‌- تولید بدون کارخانه با بهره‌گیری از ظرفیت‌‌های بلااستفاده ملی، از سرمایه‌گذاری مجدد جلوگیری به عمل خواهد آورد و از اتلاف سرمایه‌های ملی اجتناب خواهد کرد.
ج‌- افزایش استفاده از ظرفیت‌‌های بلااستفاده موجب افزایش میزان بهره‌وری امکانات موجود و بنگاه‌های تولیدی شده، نهایتا تولید ناخالص ملی را بهبود می‌بخشد. با رشد تولید ناخالص ملی، رفاه اجتماعی نیز توسعه خواهد یافت و موجب حفظ و افزایش سطح اشتغال می‌شود.
نتیجه
تولید بدون کارخانه یک پاسخ قوی به وضعیت اشتغال، نیاز جامعه و نگاه و روشی متفاوت به تولید، فروش و بازار است. این روش، رویکردی متفاوت به محیط در حال تغییر تولید و راهی مناسب برای اضافه کردن مهارت‌های ارتباطی و استفاده از فناوری اطلاعات در فرآیند تولید و بازار. در این روش مدیران و کارآفرینان هوشمند که توانایی‌ها و مهارت‌های بازارشناسی، طراحی محصولات جدید مبتنی بر نیاز بازار، برون‌سپاری اجزا، قطعات و مونتاژ نهایی کالا و دسترسی به شبکه توزیع و مدیریت آن را دارند، بازیگران موفق عرصه تولید هستند. تولیدگر کارآفرین جدید نیز میان عناصر مختلف فناوری، کار و کارخانه، تدارکات و بازار قرار گرفته و از هر یک در جای خود استفاده می‌کند تا نیاز بازار را به‌روز شناسایی کرده و با تحقیق و توسعه مبتنی بر نیاز بازار، محصولی بازارپسند را تعریف کند و ساخت آن را به متخصص‌ترین تولیدکننده بسپارد و پس از مونتاژ - ممکن است در جایی دیگر صورت گیرد- آن را روانه بازار سازد و به محض تغییر نیاز و سلیقه مصرف‌کنندگان دوباره همین فرآیند را برای محصولی نو به کار گیرد. او برای تولید این محصولات تازه نیاز به سرمایه‌گذاری کلان جهت ایجاد خط تولید ندارد. اعتباری در حد سرمایه در گردش کافی است تا این چرخه را اداره کند. ظرفیت‌های خالی بسیاری از کارخانه‌ها و سازندگان موجود در خدمت اوست، قدرت کنترل کیفی بالا و توان مردود کردن هر قطعه نامرغوب سفارش‌شده را نیز دارد و برای شبکه توزیع و بازار خود هر روز کالا و محصول جدیدی را ارائه می‌کند. به این ترتیب تولید بدون کارخانه به عنوان مدل جدیدی از کسب و کار که به‌ویژه طی یک دهه اخیر در جهان مورد توجه قرار گرفته، به دنبال پاسخگویی به نیازهای کنونی جامعه و ارائه محصولاتی رقابتی مبتنی بر نیازهای مشتری بدون سرمایه‌گذاری سنگین در ساخت و تولید است؛ راهی که اقتصادهای پویا آن را دنبال می‌کند. امروزه مسئله بهره‌وری و استفاده بهینه از تمام امکانات و منابع تولیدی در توسعه جوامع به‌خصوص جوامع در حال رشد، اهمیت کلیدی دارد. کارشناسان معتقدند، افزایش قابلیت‌های تولیدی نقطه کلیدی در رقابت‌پذیری اقتصادی و افزایش بهره‌وری و افزایش کمی و کیفی تولید محصولات است. تولید بدون کارخانه ازجمله الگوهای نسبتا جدید تولیدی محسوب می‌شود که هدف آن، استفاده از حداکثر امکانات تحقیقاتی و تولیدی با توجه به حداقل هزینه‌هاست. این روش ازجمله روش‌های متداولی است که در زمینه‌های مختلف تولیدی در کشورهای توسعه‌یافته استفاده می‌شود. ازجمله ویژگی‌های این روش، احتیاج به سرمایه‌گذاری کمتر برای تولید یک محصول خاص است و به همین دلیل محصول مورد نظر با هزینه‌ کمتری تولید می‌شود.
نگاهی مقایسه‌ای به تولید بدون کارخانه و تولید با کارخانه بهتر می‌تواند بیانگر وضعیت این دو الگوی تولید باشد. سرمایه‌گذاری، تعداد نیروی انسانی لازم، نیاز به فضا، نیاز به آب و برق و سوخت در تولید با کارخانه بسیار زیاد و همین موارد در تولید بدون کارخانه، بسیار کم است. از سوی دیگر امکان تغییر وضعیت تولید، امکان تولید محصولات متنوع، نیاز به خطوط ارتباطی و نیاز به وسیله نقلیه در تولید با کارخانه کم است، اما همین موارد در تولید بدون کارخانه زیاد برآورد می‌شود. در مقابل مدیریت کلی در تولید بدون کارخانه پیچیده و تشکیلات آن بزرگ و واحد کنترل کیفی متوسط است.
منابع و مراجع:
۱. شفیعی، سیدمسعود. تولید بدون کارخانه (مفاهیم، مبانی، نحوه انجام و نمونه‌ها) ۱۳۹۰، جلد ۱.
۲. ناظمی، جمشید. استراتژی‌های تولید بدون کارخانه، زمستان ۱۳۹۱، فصلنامه مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی، جلد ۷ – شماره ۲۲.
۳. تولید بدون کارخانه چیست؟ روزنامه خورشید، گروه اقتصاد، ۱۵ مهر ۱۳۹۱، شماره ۲۰۱.
امیر حسین طباطبایی - سعید رحیمی رتکی

تولید بدون کارخانه

مطالب مرتبط

مطالب مشابه :

مدیریت کارخانه و چالش یادگیری

پروژه مدیریت تولید(کارخانه کارتن/فرایند تولید)

سونی، تعطیلی یک کارخانه و اخراج ۲۰۰۰ کارمند

کارخانه تویوتا TOYOTA

کلید های بهبود کارخانه ، قسمت صفر

تولید بدون کارخانه

پروژه طراحی کارخانه