مدرسه
1-مکتب خانه:مکان خاصی نداشته است و معمولا در خانه.بالا خانه.سر کوچه یا در خانه ملا بوده و مقدمات الفبا.قرآن و خواندن را در آن فرا می گرفتند.
2-مدرسه :در دو سطح بوده است.
یکی سطح مقدمات شامل صرف و نحو.ادبیات فارسی.علوم فقهی که در واقع این مقطع حکم مدرسه متوسطه را داشته است.
دوم درس خارج:در بعضی از قسمتهای بنای مدرسه برای درس خارج یا درس تخصصی مکانی در نظر گرفته شده است.درس خارج منحصر به مباحث مذهبی نبوده و درسهایی مثل ریاضیات.موسیقی و....نیز در آنجا تدریس میشده است.
داخل مدرسه حیاطی سرسبز با حجره ها و ایوانهایی در اطراف داشته است.جای سمینارها در ایوانهای مدارس بوده و بحثهای دو نفری در پیشخوانها انجام می شده است.
ایوانچه های جلوی حجره ها نیزمحل بحث بوده است.
قسمتی نیز برای درس خارج که سطح تحصیل آنها بالا تراز طلبه های معمولی بوده در نظر گرفته میشده است (طبقه همکف برای طلبه ها و کارهای آنها و طبقه اول برای طلبه های سطح خارج)
بنابراین ترکیب فضای مدارس به این صورت بوده
به طور کلی یک حیاط درونگرا برای اینکه تمرکز حواس داشته باشند که حجره ها و ایوانها دور آن قرار میگرفته است.
در بیرون مدرسه فقط چند مغازه یا حجره جهت فروش کاغذ دوات.صحافی و غیره بوده است و بقیه چیزها را از بازار تهیه میکردند.
تهیه غذا نیز معمولا از بیرون بوده و اجاقچه ایی نیز در حجره داشته اند. در بیرون یا گوشه ایی از مدرسه سرویس های بهداشتی مثل مستراح.جوی آب و...قرار داشته است لباسها را نیز در بیرون مدرسه می شستند.
مدارس دوره تيموري
احداث مدارس نيز مانند ساختمان‌هاي مذهبي اهميت خاصي در دوره تيموري داشته است.
طرح كلي مدارس در معماري اين دوره چهار ايواني است كه در چهار ضلع حياط ورودي دو محور قرار گرفته و در جوانب ايوان‌ها، حجرهها و تالارهاي بحث و تدريس واقع شدهاند.
اين مدارس غالباً در دو طبقه ساخته شده و حجرهها نيز معمولاً از سه بخش تشكيل شدهاند:
1- ايوان
2- خود اتاق
3- پستوي كنار اتاق
برجسته ترين و شاخص‌ترين ويژگي‌هاي مدارس دوره تيموري عبارت است از:
1- وحدت تركيب و وجود نظم در ساختمان مدارس
2- پيچيدگي فضاي مدارس
3- فضاي اغلب مدارس بسته و متنوع به نظر مي‌رسد.
4- عظمت و اهميت مدخل با به كار بردن سردري با ابعاد بزرگ و تناسبات كشيده‌تر
5- توجه و تأكيد به فضاي دو طرف ورودي
6- انجام نماسازي در جبهه خارجي مدارس؛ در برخي از مدارس اين دوره چهار مناره در چهار گوشه مدارس ساخته شدهاست.
7- نمايش اجزاي داخلي مدارس مانند گنبد، ايوان، تاق‌نما، ورودي و حتي حجرهها در بيرون از بنا
8- صحن مدارس اغلب مستطيل شكل است.
9- گوشه‌ها معمولاً بريده و احجام نيز كشيده‌تر به نظر مي‌رسند.
از جمله مهمترين مدارس اين دوره كه امروزه در داخل مرزهاي جغرافياي سياسي ايران قرار دارد، مي‌توان به مدرسه غياثيه خرگرد- كه از نظر معماري و تزيينات شاهكار بي‌نظيري محسوب ميشود-، مدارس تيموري مجموعه آستان قدس رضوي، مدرسه شاهرخيه بسطام و مدرسه فيروزشاه تربت جام، اشاره كرد.
مدرسه غیاثیه خرگرد
اين بنا در فاصله 146 كيلومتري شهر مشهد قرار دارد و يكي از كهن‌ترين مدارس ايران برشمرده ميشود. باني اين مدرسه نيز مانند مسجد مولانا، خواجه غياث‌الدين پيراحمد خوافي وزير شاهرخ تيموري است كه به وسيله دو معمار برجسته قرن نهم، يعني استاد قوام‌الدين و خواجه غياث‌الدين شيرازي، مابين سال‌هاي 841 تا 848 هجري قمري ساخته شده و به دليل معماري منحصر به فردي كه دارد، در شناخت معماري اين دوره بسيار حايز اهميت است.
بنا كامل‌ترين نمونه مدارس چهار ايواني است. ابعاد خارجي آن 42×56 متر است و در مركز نقشه خود، حياط چهارگوش مربعي شكلي دارد كه زواياي قايمه‌اش را زده‌اند. اين مدرسه به صورت بنايي مستطيل شكل، در دو طبقه ساخته شده و مشتمل بر سردر ورودي، اتاق‌هاي گنبددار، ايوان‌هاي چهارگانه، حجرهها، مناره‌ها، تزيينات زيباي كاشي و آجر و كتيبه‌هاي تاريخي است. نماي خارجي مدرسه به گونه‌اي طراحي شده كه از اطراف ديده ميشود؛ كاري كه در ديگر بناهاي مشابه كمتر ديده ميشود. پيش تاق نسبتاً تورفته‌اي بر نماي پيشين- كه رو به سمت شمال شرق دارد- مسلط است و تاقگان‌هاي سه گوشي كه نوع وسطي آن دسترسي به گنبدخانه‌ها را ممكن مي‌سازد، بر پيش‌تاق اشراف دارد. برجي (مناره‌اي) كه در پايه به شكل هشت گوش در مي‌آيد، نماي پيشين را در هر پايانه تكميل مي‌كند. در فاصلة ميان مناره‌ها و سردر ورودي، تاق‌نماها، غرفه‌ها و ورودي گنبدخانه، تعبيه شده كه حالت قرينه دارند. دو ضلع جانبي بنا- اضلاع شرقي و غربي- با ورودي‌ها، تاق‌نماهاي كم عمق و پنجره و تزيينات كاشيكاري، نماسازي و تزيين شده است. نماسازي اين اضلاع ظاهراً بي ارتباط با طرح داخلي (حجرهها) انجام گرفته و تاق‌نماهاي ايجاد شده در راستاي حجرهها نمي‌باشند. نماي خلفي بنا، وضعيت خاصي دارد به اين ترتيب كه فضاهاي موجود در ضلع جنوبي مدرسه از اين نما بيرون زده است.
بعد از ورودي مدرسه هشتي مربع شكل گنبدداري قرار دارد كه در چهار ضلع آن درگاه‌هايي تعبيه شده و دو گنبدخانه بزرگ به آن مشرف است. سازمانبندي فضايي ايوان هشتي، وحدت غريبي از طرح را به نمايش گذاشته است. سرسراهاي تاق تونلي با پهناي متفاوت به سه گنبدخانه متصل مي‌شوند. از بخش‌هاي جالب نظر دو گنبدخانه بزرگتر با اشكال متمايز تاق‌بندي هستند. در سمت راست يعني گنبدخانه شمالي، مربعي با تاقچه‌هاي پس نشسته در هر سمت ديده ميشود.
نقطه انتقال به هشت ضلعي به وسيله سكنج‌ها صورت گرفته و تاج قوس‌ها هم با تاج قوس‌هاي تاقچه‌ها هم سطح شدهاست. در بالاي هشت ضلعي، مقرنس‌ها نقطه انتقال را به شانزده ضلعي تبديل كرده است. در اينجا مجموعه‌اي از يك رديف دروني و بيروني هشت مجردي موجود است كه به ترتيب براي گنبدهاي دروني و بيروني، نشيمن ايجاد كردهاست.
نظام تاق‌بندي به كار رفته در گنبدخانه دست چپ همان نظام تاق‌بندي آرامگاه بايسنقر در هرات است. قطر گنبد با استفاده از قوس‌هاي متقاطع كه از جوانب تاقچه‌هاي پايانه‌اي سر برآورده، تا حد پهناي گنبد كاهش يافته است. تويزه‌هاي كمكي، لچكي‌هاي "بادبادك" گونه ويژه‌اي را مانند آرامگاه بايسنقر شكل داده است. اين عمارت بي‌ترديد از دستاوردهاي معماري استاد قوام‌الدين است.
هشتي ورودي از طريق دري در جانب جنوبي به ايوان شمالي و سپس صحن مدرسه راه پيدا مي‌كند. صحن مدرسه نسبتاً وسيع و مربع شكل است و در ميانة هر ضلع آن ايواني قرار دارد كه از پلان چليپايي مايه گرفته است. ايوان جنوبي، ايوان اصلي است و ايوان‌هاي جانبي (شرقي و غربي) به اندازه هم به‌طور متقارني قرار گرفته‌اند.
مدرسه در مجموع 32 حجره دراد كه 16 حجره در طبقة پايين و 16 حجره در طبقه فوقاني آن بنا گرديده است. نماي اضلاع صحن به قرينه يكديگر ساخته شده و تقريباً تمامي حجرهها از نظر ابعاد و جزييات معماري مشابه مي‌باشند.
عظمت مدرسه غياثيه خرگرد بيشتر به واسطه كاشيكاري معرق داخل و خارج و تزيينات زيباي آن است. طرح‌هاي به كار رفته در كاشيكاري معرق متنوع و نقوش و طرح‌هاي اسليمي و طرح‌هايي كه در نقوش قالي‌بافي به كار مي‌رود، در اين بنا فراوان ديده ميشود. بدنه و تاق سردر ورودي با تزيينات گره‌سازي آجري، در زمينة كاشي فيروزه‌اي پوشانده شده كه در داخل مربع‌ها نام مبارك "الله" با خط كوفي بنايي، با كاشي لاجوردي به چشم مي‌خورد. مناره‌ها و نماي اصلي با تزيينات كاشيكاري و سنگ مرمر مزين شده كه بخش قابل توجهي از اين تزيينات نيز از بين رفته است. ازاره‌هاي صحن، ايوان‌ها و غرفه‌ها با سنگ پوشيده شده و بقيه قسمتهاي نماهاي رو به صحن داراي تزيينات زيباي كاشيكاري معرق و تلفيق آجر و كاشي با نقوش هندسي، اسليمي و كتيبه‌هاي متعدد بوده كه بخش قابل توجهي از آنها آسيب ديده است. فضاي داخل گنبدخانه‌ها با كاشيكاري معرق، مقرنس‌هاي گچي و شبكه‌بندي تزيين شده است. علاوه بر تزيينات فوق آثار كتيبه‌هاي نقاشي شده به خط كوفي تزييني در قسمت كمرگاه گنبدخانه‌ها مشهود است كه در آنها از رنگ‌هاي قرمز، سبز، آبي و زرد استفاده شدهاست. كشف قطعات شيشه به رنگ قهوه‌اي سير، آبي و آبي روشن در گنبدخانه مدرسه اين فرض را به وجود آورده كه پنجره‌هاي گنبدخانه داراي شيشه‌هاي رنگين بوده است.
مدرسه غياثيه از آن شافعيان بود و بيست حجره آن در مقايسه با معيارهاي مدارس ماوراءالنهر، متوسط است. در اين مدرسه همانند عمارات بومي ديگر، بخش‌هايي به فصل تابستان و بخش‌هايي هم به فصل زمستان اختصاص داده شدهاست. بخش‌هاي سمت شمالي مخصوص تابستان و بخش‌هاي سمت جنوبي ويژه زمستان است. اين عامل، نظام تاق‌بندي دو گنبدخانه را در مزغل (پوشش) از يكديگر متمايز ساخته و ابعاد كوچك تر گنبد دست چپ طوري ساخته شده كه از نفوذ سرما جلوگيري به عمل مي‌آورد.
مدرسه دو دَرْ (مشهد)
يكي ديگر از مدارسي كه در دوره شاهرخ تيموري ساخته شده، مدرسة دو دَرْ است كه طبق كتيبه كاشي آن در سال 843 هجري قمري به وسيله امير يوسف خواجه- از امراي زمان شاهرخ تيموري- ساخته شده و از همين رو، مدتي به نام يوسفيه و سپس به دو دَرْ- به جهت داشتن دو دَرِ اصلي در شرق و غرب مدرسه- شهرت يافته است.
مدرسة دو دَرْ يكي از زيباترين و اصيل‌ترين نمونه‌هاي معماري عصر تيموري است. آنگاه كه طرح اوليه آن را پايه‌ريزي مي‌كردند در حاشيه معروف‌ترين بازار مشهد به نام بازار زنجير قرار داشت، اما هم اكنون در مركز مجموعة اماكن و بيوتات حرم مطهر رضوي و دقيقاً رو به روي مدرسه پريزاد واقع شده است.
اين مدرسه در زميني به وسعت 500 مترمربع، به فرم چهار ايواني بنا گرديده و مانند مدرسه غياثيه خرگرد، دو طبقه ساختمان، شامل 32 حجره در اطراف حياط مركزي آن به وجود آمده است. هر حجره داراي ايوانچه‌اي كوچك است كه با كاشي‌هاي كتيبه‌دار آراسته شدهاند. صحن حياط بنا بسيار كوچك است و بي‌نظمي‌هايي در وضعيت فضاهاي دروني بنا به خصوص برخي حجرهها ديده ميشود كه احتمالاً به خاطر بازسازي‌هاي سال‌هاي بعد است.
صحن مدرسه همراه با ساختمان‌هاي بلند اطراف آن، احساس ترس ناشي از مكان‌هاي بسته را در فرد برمي‌انگيزد. تمام قسمتهاي نماي داخل حياط به خصوص پيشاني ايوان‌ها و سردر ورودي با انواع كاشي‌هاي معرق و گچ‌بري‌هاي زيبا پوشش داده شده و نماهاي دور آن فاقد هر نوع كتيبهاي است.
در چهار گوشه بنا؛ چهار فضاي گنبددار وجود دارد كه دو گنبد شمال شرقي و شمال غربي آن از بين رفته‌اند. سردر ورودي نيز به دليل خرابي‌ها و تعميرات صورت گرفته فاقد تزيينات ميباشد، اما در قسمت داخلي سردَرْ آثاري از تزيينات و كتيبه به چشم مي‌خورد. در قسمت بالاي دَرِ ورودي يك نوار كتيبهاي وجود دارد كه از سمت راست بدنه شروع شده و بعد از گذشتن از بالاي ورودي در سمت چپ خاتمه مي‌يابد. اين كتيبه تاريخي، كه با خط ثلث زيبايي نوشته شده، حاوي نام پادشاه وقت، باني و سال احداث مدرسه ميباشد. در پايين كتيبه فوق، سنگ نوشته‌اي به خط نستعليق برجسته در چهار سطر قرار دارد كه حاكي از تعميرات بنا در زمان شاه سليمان صفوي (1088 هجري قمري) و به دستور مادر شاه سليمان است. حجاري اين كتيبه كار "محمد شفيع" و خط آن از "محمدخان" است. در دو سوي ورودي مدرسه، چهار قاب بسيار نفيس از هنر معرق وجود دارد كه بر روي هر يك عباراتي به عربي نوشته شده است. از ويژگي‌هاي معماري اين بنا نوع طراحي و آرايش دو گنبد زيباي فيروزه‌اي رنگ در دو زاويه اين مدرسه هست كه يكي كتيبه‌اش به كلي ريخته و بر ساقه گنبد ديگر، كتيبهاي به خط ثلث سفيد در زمينه لاجوردي با كاشي معرق بسيار ممتاز نوشته شده و متن آن اشعاري است كه بخش‌هايي از آن از بين رفته است.
در زير گنبد جنوبي، سنگ قبري قرار دارد كه بر آن با خط ثلث آيه الكرسي و آياتي ديگر نوشته شدهاست. در قسمت بالاي سنگ مزبور نام شخصي كه در اين مكان مدفون شده، به چشم مي‌خورد. حاشيه داخلي گنبد تا زير سقف با كاشي معرق پوشيده شده و در فاصله‌هاي معين به‌صورت قرينه، عبارات "الحكم‌لله" و "الملك‌لله" به خط كوفي و رنگ زرد عسلي نوشته شدهاست.
نكته ديگر اين كه هر دو گنبد از نوع گنبدهاي دو پوسته هستند و با كاشي معرق آراسته شدهاند. بر ساقه اين دو گنبد 32 تابلوي معرق كاري‌شده- كه بر آنها اشعاري به خط فارسي نوشته شده- وجود دارد كه در نوع خود منحصر به فرد است. بر بالاي ساقه اين دو گنبد بخش اصلي گنبد قرار دارد؛ با اين تفاوت كه در گنبد جنوبي، قسمت آهيانه يا پوستة داخلي آن سراسر نقاشي شده، اما پوسته داخلي گنبد ديگر، فاقد هر نوع تزييني است.
مدرسه الغ‌بيگ (سمرقند)
در زمان الغ‌بيگ در ميدان اصلي سمرقند به نام ريگستان، مجموعه‌اي از چند بنا در اطراف آن ساخته شد كه بخش مهمي از آن هنوز پابرجاست و شاهكار معماري در سراسر ماوراءالنهر محسوب ميشود. مدرسه الغ‌بيگ- كه از نمونه‌هاي اجراي معماري نخستين نسل معماران تيموري است- مابين سال‌هاي 820 تا 823 هجري قمري بنا گرديده، ولي اكنون از بناي اصلي آن آثار اندكي بر جاي مانده است.
مدرسه مزبور در دو طبقه و با نقشه مستطيل شكل و طرح چهار ايواني، به ابعاد 81×56 متر ساخته شده و مشتمل بر سردر ورودي، هشتي، صحن، ايوان‌هاي چهارگانه، گنبدخانه، مناره‌ها، شبستان، مدرس‌ها و حجرهها است.
مدخل بر نماي شمال شرقي مدرسه مسلط بوده و پهناي آن در يك سوم كل طول آن است. كل قوس مطبق ايوان را نظير درب ورودي داخلي مدخل كاخ آق‌سراي نوعي زنجيره طنابي به وجود آورده است و هر يك از زنجيره‌ها با كاشي‌هاي "كورداسكا" رويه‌كاري شده است. در چهار زاويه بيروني مدرسه، چهار مناره قرار دارد ولي بر جداره وسيع مدخل مناره‌اي مشرف نشده است. مناره‌ها با خاتم‌بندي آجرهاي لعابي با نقش‌هاي مربعي كتيبه‌هاي كوفي تزيين گرديده و خاتم‌بندي هندسي آجرهاي لعابي، تزيين اصلي جداره ايوان را به استثناي مارپيچ‌هاي قوس تشكيل داده است و در مارپيچ‌هاي قوس هنوز بقايايي از خاتم‌بندي موزاييك ديده ميشود.
ديوار عقبي مدخل ايوان مركب از درب ورودي قوس‌داري است كه از طريق يك هشتي به درون صحن راه دارد و دو رديف از تاقچه‌هاي قوس‌دار مشرف به آن است. تزيين كار در هشتي ورودي نهايت تلاش خود را به كار برده است. در اينجا قاب‌بندهايي از خاتم‌بندي موزاييك و نيز برجسته‌كاري گچبري همراه با معرق وجود دارد؛ يعني سبكي از پوشش بدنه كه بيشتر در محراب مسجد جامع كبير يزد به كار رفته بود. در ميانه اضلاع صحن، ايواني و در حد فاصل ايوان‌ها، تعداد 50 حجره در دو طبقه ساخته شده است كه زماني يك‌صد طالب علم را در خود جاي مي‌داد. در هر يك از زواياي مشرف بر ايوان عبادتگاه، گنبدخانه‌اي وجود داشت و اين آرايشي بود كه در مدارس ماوراءالنهر به كار مي‌رفت؛ گنبدخانه‌ها- كه زماني داراي گنبدهاي بلند دو جداره با ارتفاع حدود 35 متر بودند و اكنون فقط قبه‌هاي كوتاهي از آنها باقي است- ، كار درس‌خانه را مي‌كردند. به موازات ديوار عقبي بين اتاق‌هاي گنبدي چليپايي نيز، مسجد خالي وسيعي قرار داشت.
در زمان الغ‌بيگ، مدرسه محل رفت‌و‌آمد دانشمندان و طالبان علم و دانش بوده و از رونق بي‌نظيري برخوردار بوده است. به تصريح منابع تاريخي، الغ‌بيگ در مقابل مدرسه خانقاهي برپا كرده بود كه اكنون اثري از آن برجاي نيست. مدرسهاي از الغ‌بيگ در بخارا هم وجود دارد كه از نمونه سمرقند آن بسيار كوچك‌تر است.
اين مدرسه بعضی از دانشمندان زمانه را به خود جذب كرد و آنها رصدخانه‌اي را طراحي كردند و الغ‌بيگ آن را در دامنه‌هاي شمالي شهر بنيان گذاشت. كاوش‌هاي اين منطقه سه نوع از ابزار رصدخانه‌اي را در اينجا كشف كرده است: ذات‌السدس، ساعت خورشيدي و ذات‌الربع.(2)
مدرسه شاه کمالیه
این مدرسه در محله "شاه کمالیه" شهر یزد قرار دارد. این بنا در گذشته مدرسه بزرگ و آب انباری بود که گنبد و بقعه کنونی در میان آن قرار داشت. متاسفانه به مرور زمان قسمت هایی از این مدرسه به صورت خانه های مسکونی در آمده است.
این بنا در سال 720 هـ. ق توسط "کمال الدین ابوالمعالی" پسر "برهان الدین لطف الله" وزیر "محمد مظفر" ساخته شد. گنبد آن از داخل با نقوش مختلف تزیین و رنگ آمیزی شده بود. بخشی از رنگ های لاجوردی و طلایی این گنبد، هنوز باقی مانده است. این مسجد دارای درگاهی با ایوان بلند و دو مناره در طرفین آن بود و تنها چهار صفه زیر گنبد که مدفن بانی و فرزندان اوست، بر جای مانده است. در داخل محوطه، روبه روی بقعه، پایابی است که دو نهر آب در آن جاری است و در حال حاضر از آب آن استفاده می شود. در مجاورت این بنا حمامی دایر بود که هنوز باقی است.
مدرسه ضیاییه
مدرسه ضیاییه – معروف به زندان اسکندر- در محله فهادان و کنار بقعه دوازده امام شهر یزد قرار دارد. اصل این بنا در سا ل 631 هـ. ق ساخته شد و در سال 705 هـ. ق به وسیله "ضیاء الدین حسین" پدر "شرف الدین علی یزدی" تکمیل شد. گنبد بلند بنا با خشت خام ساخته شده و دارای تزیینات و آرایش گچبری و نقاشی با آبرنگ طلایی و لاجوردی است.
شبستان مدرسه، دارای محراب است و در اطراف صحن مدرسه رواق هایی ساخته شده و ضلع غربی آن دارای رواق بزرگ تر و محراب گچبری شده است. معماری گنبد مدرسه ضیاییه نمونه ای از گنبدهای دوره مغول در ایران است. بناهای مدرسه های "کتیبه" و "حسینیان" تقلیدی از این ساختمان است.(7)
معماری مدارس دوره صفوی در اصفهان
مدرسه سلطاني،مدرسه مادرشاه (چهار باغ) ،مدرسه امام جعفرصادق(ع)
موقعيت:خيابان چهارباغ عباسي
سال تاسيس1116: هجري (دوره شاه سلطان حسين صفوي)
آخرين بناي با شكوه عهد صفويه است كه براي تدريس و تعليم طلاب علوم ديني ساخته شده است.
درختهاي چنار كهنسال و نهر آبي كه در آن جريان دارد بر زيبايي تزئينات نفيس كاشيكاري اين بنا افزوده است.
قسمتهاي ديدني مدرسه عبارت است از:
معماري و طرح زيباي كاشيكاري گنبد مدرسه
درب مجلل تزئين شده با طلا و نقره
محراب باشكوه
منبر يك پارچه مرمري
حجره مخصوص شاه سلطان حسين
كاشيكاري بي نظيرمدخل مدرسه
خطوط نستعليق كتيبه ها و پنجره هاي آلت بري شده
درضلع شرقي خيابان چهارباغ بناي باشکوه و نفيسي است که مي توان آن را آخرين بناي مهم و با عظمتي دانست که در عصر صفويان در اصفهان ساخته شد.
اين مدرسه که «مدرسه سلطاني» و «مدرسه مادر شاه» نيزناميده مي شده در زمان سلطنت شاه سلطان حسين آخرين حکمران سلسله صفوي احداث گرديد.
تاريخ شروع عمارت 1116هجري قمري و سال اتمام آن 1126 هجري قمري است. هيچ يک از آثار موجود در اصفهان به اندازه مدرسه چهارباغ، (کلکسيون کاشيکاري ايران) جهانگردان و سياحان و بازديدکنندگان خارجي را تحت تأثير جاذبه هاي خود قرار نداده است.
اين مطلب را نوشته ها و خاطرات آنان تأييد مي کند بطوريکه برخي از آنها مدرسه را با عبارتي همچون سحر آميز، جذاب و دلپذير توصيف کرده اند
وجه تسميه مدرسه به سلطاني اين علت است که در زمان شاه سلطان حسين ساخته شده و بدين جهت مدرسه چهارباغ ناميده مي شود که در خيابان چهارباغ واقع شده است. ودليل آنکه مدرسه مادر شاه گفته مي شود اين است که مادر شاه سلطان حسين چندکاروانسرا و بازار و ساير نهادهاي اقتصادي را وقف بر آن کرده است
مدرسه چهارباغ به صورت چهارايواني است. نماي خارجي عمارت شامل سردري رفيع و با شکوه و زيبا است هفده طاق نمايدو طبقه آجري در اطراف در ورودي خودنمايي مي کنند. سردر ساختمان مزين به کاشيهاي ريز و ظريف همراه با مقرنس هاي پر نقش و نگار و خطوط مختلف است که بخش ورودي بنا راتشکيل مي دهد
کتيبه سردر به خط نستعليق سفيد بر زمينه کاشي لاجوردي است که تاريخ 1112 را بر خود دارد و به وسيله عبدالرحيم جزايري کتابت شده است.
دو دهانه سردر با کاشي هاي فيروزه اي تزئين شده و بر روي دو پايه سنگ مرمري،گلداني به شکل بسيار زيبا قرار گرفته است در طرفين سر در دو سکوي مرمر بسيار نفيس وعالي وجود دارد.
در اصلي مدرسه که با طلا و نقره تزئين شده نمونه بارز هنر زرگري و قلمزني است که در دوران صفويه به نهايت تعالي و تکامل رسيده است.
بر دو لنگه چپ و راست اين در به خط نستعليق بسيار زيبا و به صورت برجسته،اشعاري نوشته شده است. خطاط اين اشعار محمد صالح اصفهاني خوشنويس برجسته آن عصراست.
قسمت داخلي مدرسه شامل هشتي،ورودي، حيات داخلي، گنبد، مناره و اطاقهاست. زيباترين قسمت مدرسه از نظر کاشيکاري هشتي ورودي آن است.
در وسط دالان مدرسه سنگاب نفيسي قرار دارد که صلوات بر چهارده معصوم با تاريخ 1110 هجري بر روي آن حجاري شده است. اين سنگاب شاهکار هنر سنگ تراشي و خوشنويسي است.
ايوان ها و حجره هاي صحن چهار ايوانه مدرسه رو به باغي پر درخت قرار دارد که جويباري از ميان آن مي گذرد اين نهر به نام فرشادي است (در اصفهان اين گونه نهرها را مادي ميگويند.
مادي فرشادي شعبه اي اززاينده رود است. صحن مدرسه چهارباغ نمونه کامل يک معماري درون گرا و بومي به شمارمي رود.
حجره هايي که در دو طبقه و در فواصل ايوان هاي مدرسه ساخته شده که اختصاص به سکونت طلاب علوم ديني داشته است. اکثر اين حجره ها داراي نقشه يکساني است که از يک اتاق نشيمن در جلو و قسمتي به صورت صندوقخانه در عقب و قسمتي به نام بالا خانه تشکيل مي شود. در جلوي اين حجرهها ايوان زيبا و خوش طرحي قرار دارد.
در جبهه شمالي مدرسه، ايوان شمالي با دهانه نسبتاً عريض و ارتفاع زياد قراردارد. که در جبهه مقابل آن گنبد و مناره هاي ايوان جنوبي ديده مي شود. کتيبه فوقاني داخل گنبد به خط عبدالرحيم جزايري خوش نويس عصر صفويه ميباشد.
تمامي سطوح داخلي بنا به قطعات کوچکي تقسيم مي شود که با کاشي تزئين شده است. منبر دوازده پله مدرسه که يکپارچه از سنگ مرمر ساخته شده از بهترين نمونه هاي هنر حجاري و سنگتراشي آن روزگاراست. در کنار اين منبر، محراب نفيس و بسيار زيباي مدرسه قرار دارد که کتيبه بالاي محراب و منبر نيز به خط عبدالرحيم جزايري است
اشعاري که در اطراف سرسراي مدرسه به خط نستعليق بسيارزيبا به رنگ سفيد بر زمينه کاشي خشت لاجوردي نوشته شده به خط محمد صالح اصفهاني ومورخ به سال 1119 هجري است.
کتيبه افقي داخل گنبد نيز به خط عبدالرحيم جزايري و تاريخ 1121 هجري است شبستان مسقف مدرسه چهارباغ که در ضلع شرقي مدرسه واقع شده با درب منبت کاري بسيار نفيسي به محوطه زير گنبدمربوط مي شود در اين شبستان سه محراب وجود دارد که کتيبه هاي اطراف آنها را محمدمؤمن الحسيني به سال 1118 هجري کتابت کرده است
در شمال مدرسه چهارباغ بازارچه اي زيبا و مرتفع وجود داردکه در عصر صفويه بازارچه بلند و بازارچه شاهي نيز ناميده مي شد. اين بازارچه نمونه ارزنده اي از بازارهاي عصر صفوي است. در شرق مدرسه چهارباغ کاروانسراي مادر شاه واقع شده که مهمانسراي عباسي امروز است
مدرسه چهارباغ داراي کتابخانه کم نظير و با ارزشي بوده که در حمله افغانها نابود شده است اين کتابخانه با کتب بسيار نفيس و کمياب در اختيار طلاب علوم ديني وساير پژوهشگران و محققين آن روزگار بوده است
مدرسه چهارباغ موقوفاتي بسيار نيز داشته است که شامل باغها، مزارع، روستاها، املاک، دکانها، کاروانسراها و ساير مستغلات بوده است که چگونگي آنها با حمله افغانها نامعلوم مانده است به طور کلي مدرسه چهارباغ که به قول بسياري از محققين هم مدرسه و هم مسجد بوده است، با 8500 متر مربع مساحت از آثار مهم و با ارزش عصر صفوي است که در اواخر حکومت اين خاندان در اصفهان ساخته شده است.
مدرسه چهارباغ اصفهان که پس از پيروزي انقلاب اسلامي «مدرسه علميه امام صادق (ع)» نامگذاري شد در حال حاضر به آموزش طلاب علوم ديني و حجره هاي آن نيز همانند عصر صفويه به اقامت طلاب اختصاص دارد.
آقاکافور
مدرسه آقا كافور يكي ديگر از آثار دوران شاه عباس دوم مي باشد كه بوسيله آقاكافور يكي از خواجه هاي حرم شاه عباس در مجاورتب بازار توپچي باشي و محمد امين ساخته شد
به نوشته مؤلف كتاب “گنجينه آثار تاريخي” از اين مدرسه جز كتيبه سر درآن كه بر يك لوح سنگ مرمري نوشته شده و در يكي از غرفه هاي مسجد خان نگاهداري ميشود اثري بر جاي نمانده است در اين كتيبه نفيس كه به خط بسيار زيباي نستعليق برجسته بر سنگ مرمر حجاري شده به نام شاه عباس دوم صفوي اشاره شده، اما آقا كافور، را حاجي كافور نوشته شده است.نويسنده اين كتيبه محمدرضا اماميو تاريخ آن 1069 هجري قمري است.
امامي
مدرسه امامي از مدارس بسيار قديمي و زيبا ومعروف اصفهان است كه در مجاورت مقبره بابا قاسم واقع شده است. ساختمان بنا دو طبقه است كه با نقشه چهار ايواني براي سكونت و درس طلاب علوم ديني ساخته شده است. مدرسه امامي داراي تزئينات كاشيكاري بسيار زيبا است و قسمت هائي از ايوان و طاقهاي آن باكاشي هاي معرّق و 7 رنگ پوشانده شده استاين مدرسه با نقشه 4 ايواني ساخته شده كه اين ايوان هاي 4 گانه باكتيبه هائي به خط بنائي تزئين شده است. اين كتيبه ها شامل سوره هائي از قرآن مجيد،مطالبي درباره اصحاب حضرت رسول (ص) و احاديث مذهبي است. مهمترين بخش اين مدرسه ازنظر كاشيكاري، ايوان و گنبد جنوبي آن است. نام كاشيكار اين قسمت، شيخ محمد عمرنوشته شده است محراب مدرسه زيباترين بخش اين بنا را تشكيل مي داده كه با كاشي هاي رنگي تزئين شده بود. كه در حال حاضر در مدرسه نيست. اينمدرسه به نام مدرسه بابا قاسم و اماميه نيز ناميده مي شود.باباقاسم يكي از عرفاي اصفهان بود كه يكي از مريدان او اين مدرسه را براي تدريس اوساخت.
جده بزرگ
در بازار بزرگ اصفهان و در نزديكي بازار زرگرها دو مدرسه از زمان شاه عباس دوم باقي مانده كه از مدارس بزرگ و باشكوهدوران صفوي است. اين دو مدرسه در طول دهها سال حيات خود، دانشمندان و روحانيون برجسته اي را در خود پرورش داده اند. اين دو مدرسه به جده بزرگ و جده كوچك معروف هستند
مدرسه جده بزرگ كه در دو طبقه ساخته شده در بازار اصلي اصفهان واقع است و نهر آبي از ميان آن مي گذرد. وجه تسميه آن به اين علت است كه جده بزرگ شاه عباس آن را ساخته است. كتيبه اي كه در سر درمدرسه است با خط ثلث با كاشي معرق بر زمينه كاشي لاجوردي است. تاريخ از 1058 هجري قمري و خطاط آن محمدرضا امامي است
در اين كتيبه به نام شاه عباس دوم و جده او اشاره شده است. تزئينات داخل مدرسه جده بزرگ كاشيكاري است. در ضلع شرقي صحن مدرسه لوحه كوچكي است كه با خط نستعليق مشكي تاريخ تعمير مدرسه را به سال 1334 ذكر كردهاست
جده کوچک
مدرسه جده كوچك در بازار بزرگ اصفهان واقع شده است. اين محل به نام (بازار قهوه كاشي ها) معروف است. همانگونه كه از نام اين مدرسه مشخص مي شود جده كوچك شاه عباس دوم باني آن بوده است. كتيبه بزرگي كه بريك لوح سنگ مرمر بر ديوار يكي از غرفه هاي شمالي مدرسه نصب شده است و با خط ثلث برجسته تاريخ 1057 هجري قمري را نشان مي دهد بيانگر اين مطلب است كه جده شاه عباس دوم به نام (دلارام خانم) باني ساختمان اين مدرسه بوده است. عمارت مدرسه جده كوچك دو طبقه است و حجره ها مخصوص اقامت طلاب علوم ديني است
پشت بغل هاي نماي اطراف سر در اين ساختمان تزئينات كاشيكاري دارد. كتيبه اي كه به خط ثلث سفيد معرق بر زمينه كاشيكاري لاجوردي رنگ به تاريخ 1056 هجري قمري نوشته شده به نام شاه عباس دوم و پدر او شاه صفي اشاره كردهاست.اين كتيبه را محمدرضا امامي خوشنويس مشهور عصر صفوي نوشته است. مدرسه جده كوچك از مدارس بسيار نفيس اصفهان است كه از مدرسه جده بزرگ مساحت بيشتري دارد
جلاليه
مدرسه جلاليه در اواخر عصر صفوي در زمان شاه سلطان حسين به سال 1114 هجري قمري بنا گرديده است. اين مدرسه كه به وسيله جلالالدين محمد حكيم (طبيب شاه سلطان حسين) ساخته شده در محله احمد آباد واقع شده است
كتيبه سردر مدرسه جلاليه سال 1114هجري قمري را بيان مي دارد اما برخي از محققين سال اتمام بنا را 1115 هجري قمري ذكرمي كنند.مدرسه جلاليه با دو ايوان در شمال و جنوب و حجره هائي كه در جناح هاي ساختمان انسجام يافته اند با كتيبه هائي كه با خط ثلث و كوفي نوشته شده اند وتزئينات كاشيكاري و معقلي و مقرنس كاري و گچبري در عداد بناهاي جالب توجه اواخردوره صفويه به حساب مي آيد.در ايوان شمالي مدرسه جلاليه باني مدرسه (جلال الدين محمد حكيم) دفن شده است.
سليمانيه
در گوشه جنوب غربي مسجد امام مدرسه سليمانيه واقع شده است. اين مدرسه قرينه مدرسه (ناصري) و برخلاف آن فاقد حجره براي طلاب است اين مدرسه با يك در ورودي به خارج از مدرسه و مسجد راه دارد. اين در ورودي كه به كوچه پشت مسجد باز مي شود داراي كتيبه اي است كه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي نوشته شده است. خطاط اين كتيبه محمدرضا امامي و تاريخ آن 1078 هجري قمريا ست. در اين كتبيه به سلطنت شاه سليمان اشاره شده است. در يكي از دو مدخلي كه مدرسه را به صحن مسجد وصل مي كند دو لوح سنگي از زمان فتحعلي شاه قاجار به سال 1212 وناصرالدين شاه قاجار به سال 1268 هجري قمري است سنگ شاخص معروف مسجد كه محاسبه و نصب آن بوسيله شيخ بهائي دانشمند بزرگ عصر صفويه صورت گرفته است در قسمت پايين يكي از جرزهاي صحن اين مدرسه تعبيه شده است. مدرسه سليمانيه به شيوه دو ايوانه ساخته شده كه يكي در جنوب غربي و ديگري در شمال شرقي مدرسه واقع شده است.تزئينات مدرسه عبارتند از كاشيكاري،مقرنس كاري، حجاري و كتيبه كه به بهترين شيوه در اين مدرسه انجام شده اند.
صدربازار
يكي از آثار بسيار نفيس و مشهور دوران قاجار در اصفهان مدرسه صدر است كه دربازار بزرگ اصفهان واقع شده است. اين مدرسه كه از زمان احداث تا كنون پيوسته دائربوده و در هر زمان محل تدريس علماء و دانشمندان طراز اول اسلام بوده است. از آثارمرحوم حاج محمد حسين خان صدر اصفهاني است.
صدر اصفهاني از رجالبزرگ و نيكنام اوائل عصر قاجار است كه در زمان حكومت اصفهان و در دوراني كه صدراعظم ايران بود به دليل علاقه بسيار به شهر اصفهان و ميراث هاي فرهنگي علاوه برتعمير و مرمت بناهاي زمان صفويه و نجات بسياري از آنها از انهدام و نابودي قطعي؛ دراصفهان آثاري ساخت كه يكي از آنها به مدرسه صدر بازار معروف است
ساختمان مدرسه و تزئينات نماي خارجي مدرسه به علت فوت مرحوم صدر ناتماممانده است اما پس از اتمام به دليل وجود درختان سر به فلك كشيده و ساختمان جالب،پيوسته در بين طلاب طرفداران فراوان داشته است.
در قسمت فوقاني سر در مدرسه صدر با خط نستعليق سفيد بر زمينه مشكي معرقجمله “بسم الله الرحمن الرحيم” و عبارات ديگر مذهبي نوشته شده است. خطاط اين كتيبهعبدالجواد خطيب است.در سر در مدرسه نيز اشعاري به خط نستعليق سفيد بر زمينه مشكيمعرق نوشته شده كه تاريخ آن 1342 هجري قمري است. سراينده اين اشعار مرحوم جلالهمائي است بر سنگاب نفيس و زيبايمدرسه نيز كتيبه اي به خط نستعليق برجسته با تاريخ 1275 هجري قمري وجود دارد كهبرآن نام واقف سنگاب نوشته شده است. در سر در كتابخانه نيز با خط نستعليق سفيد برزمينه كاشي خشت لاجوردي نام باني كتابخانه، آيت اله خراساني و تاريخ 1364 هجري قمرينوشته شده است.
علاوه بر آن،اشعاري اثر طبع مرحوم جلال همائي و نام استاد كاشي ساز آن نوشته شده است. آنچهمدرسه صدر را در عداد مدارس معروف اصفهان معرفي مي كند علاوه بر معماري زيباي دورانقاجار وجود دانشمندان بزرگي همچون مرحوم جهانگيرخان قشقايي و آيت اله دهكردي و آيتاله شمس آبادي و ديگر روحانيون برجسته اي است كه در اين نهاد عظيم ديني و فرهنگي بهتدريس اشتغال داشته اند
ذكراين نكته مناسب است كه مدرسه صدر در زماني در اصفهان ساخته شد كه شهر اصفهان پس ازحملات افعانها و تغيير پايتخت از عظمت دوران صفوي عاري گرديده بود بطوري كه ساختمساجدي همچون مسجد سيد و مسجد حاج محمد جعفر آباده اي و مدارسي مانند مدرسه صدرشروع مجدد عظمت اصفهان به شمار مي رود.
کاسه گران
مدرسه كاسه گران از بناهائي است كه در آخرين سالسلطنت شاه سليمان و آغاز حكومت شاه سلطان حسين صفوي در نزديك مسجد جامع اصفهان دربازار ساخته شد، باني مدرسه اميرمحمد مهدي حكيم اردستاني است مدرسه كاسه گران در دو طبقه و بصورت دو ايوان در جناح هاي شمال شرقي وجنوب غربي ساخته شده است. حجره ها در يك حياط مركزي به شكل 8 گوش نامنظم ساخته شده اندكتيبه سر در مدرسه به خط ثلث باكاشي سفيد معرق بر زمينه لاجوردي به تاريخ 1105 هجري قمري به قلم “عبدالله رجال است. در اين كتيبه به نام شاه سليمان صفوي و حكيم الملك اردستاني اشاره شده است. برسكوهاي طرفين سر در مدرسه نيز با خط بنائي آيات قرآن به تاريخ 1103 هجري قمري نوشتهشده است. در اشكال مربع طرفين سر در مدرسه هم، با خط نستعليق و خط بنائي و خط ثلثضمن اشعاري نام ” محمد مومن بنا اصفهاني” و”محمد ابراهيم اصفهاني” با تاريخ 1103نوشته شده است.
در اطراف ايوان شمالي مدرسه كاسه گران كتيبهاي به خط ثلث سفيد بر روي زمينه قهوه اي گچبري شده است. اين كتيبه طولاني كه روايتياز حضرت رسول (ص) است به خط جعفر بن عبدالله نوشته شده است. تاريخ اين كتيبه نيز هجري قمري است.
در اطراف سردر داخلي مدرسه كاسه گران كتيبه اي بصورت قرينه كتيبه ايوان شمالي وجود دارد كه آن نيز ثلثلاجوردي بر زمينه سفيد نوشته شده است.به نوشته منابع و مآخذ مختلف، حكيم الملكاردستاني كه از اطباء حاذق بوده است به هندوستان رفته و پس از مدتي به ايران مراجعتمي نمايد و بناي مدرسه را آغاز مي كند. بنابراين اين مدرسه در ابتدا شمسيه و سپس بهحكيميه معروف مي شود به هرحال مدرسه كاسه گران به دليل در برداشتن تزئينات گچبري و خطوطبنائي در عداد آثار بسيار زيباي دوره صفويه به شمار مي آيد.
ملاعبدالله
در ابتداي بازار قيصريه و در زير چهارسوي زيباييكه در دوران صفويه چهارسوي شاه ناميده مي شد مدرسه ملاعبدالله قرار دارد. اين مدرسهبه دستور شاه عباس اول صفوي ساخته شد و به تدريس حاج ملا عبدالله شوشتري كه يكي ازروحانيون برجسته آن عهد بود اختصاص يافت.
مدرسه ملاعبدالله در دو طبقه ساخته شده كه در هر دو طبقه حجره هاي طلاب واقعشده اند. پشت بغل هاي بالا و پايين مدرسه با تزئينات كاشيكاري معّرق آراسته شدهاند.مدرسه ملاعبدالله تاريخ ساخت مشخص ندارد، اما با توجه به نحوه كاشيكاري معرق ومنابع و مآخذ موجود قطعاً در زمان شاه عباس اول ساخته شده است.
در ايوان جنوبي مدرسه لوحياز سنگ پارسي نصب شده كه به خط نستعليق برجسته به تاريخ 1088 هجري قمري نوشته شدهاست. مفاد اين كتيبه حاكي از اين است كه شخص نيكوكاري موقوفاتي براي مدرسه تعيينكرده است. كتيبه سر در مدرسه ملاعبدالله نيز به خط ثلث سفيد بر كاشي خشت لاجورديمورخ به سال 1218 هجري قمري است.
در اين كتيبه به تعميراتي اشاره شده است كه در زمان حكمراني محمدحسينخان صدر اصفهاني بر اصفهان در اين مدرسه انجام گرفته است. مدرسه ملاعبدالله درزمانحيات ملاعبدالله از مدارس پر رونق و باشكوه اصفهان بوده كه بسياري از دانشمندان وروحانيون برجسته اصفهان از آن فارغ التحصيل شده اند.
ميرزا حسين
يكي از مدارس قديمي اصفهان مدرسه ميرزا حسيناست. اين مدرسه كه در نزديكي مسجد سيد و در محله بيد آباد واقع شده از آثاري است كهدر زمان شاه سليمان صفوي ساخته شده است
سال ساخت مدرسه به موجب كتيبه سردر، سال 1099 هجري قمري است. اين كتيبه كهبه خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي است حاوي اشعاري است كه مصراع آخر آنسال 1099 هجري را بيان مي دارد در ايناشعار به نام باني مدرسه و شاه سليمان صفوي اشاره شده است. سنگاب نفيس مدرسه نيز بهخط نستعليق برجسته بر سنگ پارسي تاريخ 1275 هجري قمري (زمان سلطنت ناصرالدين شاهقاجار) را با نام نويسنده برخود دارد.مدرسه ميرزا حسين 4 ايوانه است و حجرات طلابدر يك طبقه ساخته شده اند.
ناصري يا مدرسه عباسي
در گوشه جنوب شرقي مسجد امام (مسجد شاه) مدرسهاي است كه بناي آن را به اواخر دوره شاه عباس اول يا اوائل دوره شاه صفي نسبت ميدهند. اما با توجه به كتيبه هائي كه به دست آمده است تزئينات كاشيكاري و كتيبه هايمدرسه مربوط به زمان شاه عباس دوم است
در ايوان جنوبيمدرسه ناصري كتيبه هائي است كه يكي از آنها به خط ثلث مشكي بر زمينه زرد به قلممحمدرضا امامي، صلوات بر 14 معصوم را با امضاء محمدرضا امامي و تاريخ 1077 هجريبرخود دارد. در اطراف محراب اين ايوان نيز آيات قرآن با همان تاريخ و امضاء همانخطاط آمده است.
كتيبه داخل محراب در زمان سلطنت شاه سليمان صفوي به خط ثلث سفيد بر روي زمينه كاشي لاجوردي نوشته شده است اين كتيبه شامل رواياتي از حضرت رسول (ص) با تاريخ 1095 و امضاء محمد حسن امامي است.علت اينكه اين مدرسه را ناصري هم مي نامند اين است كه در زمان سلطنت ناصرالدين شاه قاجار تعمير و مرمت شده است. اين مدرسه داراي حجره هائي است كه در ضلع جنوب شرقي مدرسه قرار دارند. مدرسه داراي دو ايوان در شمال شرقي و جنوب غربي است تزئينات به كار رفته در مدرسه كاشيكاري، مقرنس كاري، حجاري و خط نوشته است.
نيم آورد
يكي از مدارس قديمي اصفهان مدرسه نيم آورد استكه در بازار اصفهان و در يكي ار محلات شهر كه به همين نام معروف است قرار دارد. وجهت سميه مدرسه دقيقاً معلوم نيست اما آنچه مسلم است اينكه اين مدرسه را يكي از زناننيكوكار زمان شاه سلطان حسين صفوي به نام زينب بيگم در سال 1117 بنا كرده است. اينزن همسر حكيم الملك اردستاني باني مدرسه كاسه گران بودهاست.
مدرسه نيم آورد به صورت 4ايوانه بنا شده و از نظر تزئينات كاشيكاري و گچبري بي نظير است. كتيبه سردر مدرسهنيم آورد به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي شامل آيات قرآني است. تاريخ اين كتيبه 1349 هجري قمري است و به نظر محققين از بناي ديگر به اين مدرسه منتقل شده است.خطوط بنائي موجود در سردر مدرسه نيز شامل آياتي از قرآن و احاديث است. در داخلمدرسه نيم آورد نيز قطارهاي گچبري به خط نستعليق مشكي اشعاري نوشته شده كه كاتبآنها ابوالفتوح گلستانه است.
مدرسه نيم آورد علاوه بر شهرتي كه از نظر تزئيناتي دارد به لحاظ وجودبزرگان و علماء و فضلائي نام آور است كه در طول دهها سال در آن به كسب علم و ياتدريس مشغول بوده اند. بطوري كه مدرسه نيم آورد يا نم آورد اصفهان با نام بزرگانيهمچون مرحومين ملاحسن نائيني و آقا سيد محمدباقر درچه اي و آقا عبدالكريم جزي وهمراه است. در زمان معاصر نيز اسوه هاي علم و دانش همچون آيت الله بروجردي و مرحومجلال همائي در اين مدرسه حجره داشته اند و سالها در اين مكان به كسب علم و دانشمشغول بوده اند.(3)
مدرسه خان و کلاس درس ملاصدرا
عمر مدرسه تاریخی خان را به دوره صفویه نسبت می دهند. یعنی روزگار حکومت شاه عباس اول که الله وردی خان، والی فارس تصمیم به ساخت این بنا گرفت و در نهایت، در دوره والی گری فرزندش امامقلی خان (1022 تا 1041 ه. ق) ساخت آن به پایان رسید.
یکی از دلایل شهرت این مدرسه آن است که ملاصدرا سال ها در آن به تدریس فلسفه و علوم اسلامی می پرداخت و درست از همین زمان به بعد، این مدرسه به عنوان یکی از مهمترین مراکز علمی ایران مطرح شد. اما شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که مهم ترین ویژگی مدرسه خان به کارگیری اعداد مقدس در ساخت آن است. به این ترتیب که مدرسه دارای پنج مَدرَس (محل تدریس) به نیت عدد مقدس پنج تن (ع) است که یکی از این مدرس ها متعلق به ملاصدرا و چهار مدرس دیگر برای سایرین بود. علاوه بر این، مجموعه دو اتاق موجود در این مدرسه در کنار اتاق های درس خارج، در جمع عدد 14 را تشکیل می دهند. این انتخاب اعداد و ارقام در ساخت بنا اتفاقی نبوده و با برنامه ریزی قبلی صورت گرفته است.
اگر گذرتان به مدرسه خان افتاد، خواهید دید که سردر این مدرسه طاقى ضربى و پوشیده از کاشیهاى رنگى دارد که با تصاویر گل و ترنج تزیین شده اند. در زیر سقف طاق هم کاشی هاى معرق رنگین به چشم می خورد و بدنه، پیشانى، جرزها و بخشى از دیوارهاى دو طرف طاق پوشیده از کاشی های رنگین و داراى طرح هاى گل و بوته و اسلیمى است. ظاهرا در سال های اولیه ساخت بنا هم در دو طرف بخش غربی مدرسه دو گل دسته بلند آجری با تزیینات و کاشی کاری به چشم می خورد که در دوران زندیه، تخریب شده اند.
این مدرسه دو طبقه دارد که طبقه همکف آن در اختیار طلاب مجرد و طبقه بالای آن در اختیار طلاب متاهل بوده است. دلیل این تقسیم بندی هم آن بود که متولیان مدرسه برای طلاب متاهل فضای بزرگ و خروجی مستقلی در نظر گرفته بودند. در این میان، یکی از اتاق های مدرسه به ملاصدرا تعلق داشت که البته این روزها هیچ رد و نشانی از تابلو یا بروشوری که این اتاق را مشخص کند به چشم نمی آید.
برای دیدن این بنا باید به محله اسحاق بیگ شیراز سری بزنید اما انتظار نداشته باشید که با یک بنای با شکوه و فاخر رو به رو شوید. مدرسه خان در گذر زمان آنقدر مورد بی توجهی قرار گرفته که این روزها کم کم به یک مخروبه تبدیل می شود. بخشی از سقف این مدرسه فرو ریخته و شکاف هایی در بدنه بنا به وجود آمده است و این ها همه در حالی است که سه هزار و 600 متر فضای تجاری در اطراف این بنای تاریخی به چشم می خورد!(5)
برخی مدارس تهران
مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین
ویژگیهای شاخص و جذاب:
این مسجد و مدرسه را وصیت مرحوم شیخ عبدالحسین تهرانی (شیخ العراقین) از ثلث مال «میرزا تقی خان امیرکبیر» بعد از فوت او ساخت و به نام خود وی مشهور شد. این مسجد در ضلع جنوبی بازارچه و جلوخان سید ولی در محل قدیمی‌باغ و خرابه‌های پاچنار جا دارد. مدرسه دارای سر در کاشی کاری بسیار زیبایی است که بر اساس نوشته‌های آن به تصدی آقا یوسف در کارخانه استاد محمد قلی شیرازی به سال 1281 ساخته شده است. در منبت ارزشمندی نیز وجود دارد که اثر استاد «نوروز تهرانی» در تاریخ 1279 ه.ق است. این مسجد مشتمل بر مقصوره گنبد و دو مناره کوچک در ضلع جنوبی، طاق نماهای متناسب کوچک در جوانب دیگر و شبستانی در ضلع شرق
مطالب مشابه :
مدرسه آقا بابا خان
مدرسه آقا بابا خان آغاز بنای مدرسه توسط مرحوم حاجی محمد حسین شورای اسلامی شهر شیراز
سبک های معماری ایران
رایج بوده و تحت تأثیر پلان و نقشه مدرسه‌ی چهار کاروانسرای خان خوره در شیراز
مدرسه
قرار دارد كه از پلان مدرسه خان شیراز است.این مدرسه را امام قلی خان
نقشه سه بعدی ساختمان همراه با رندرهای 3D
دانلود نقشه طرح اسکیس پلان نما برش نمادشناسی.نمادهای عددی معماری.مقاله مدرسه خان شیراز
مدارس سنتی ایران ازدیدگاه استادپیرنیا
شاهرخ نامگذاری شده و در میان مدارس ایران در دقت و تنوع در کار و پلان مدرسه خان شیراز
سبك های معماری ایرانی
رایج بوده و تحت تأثیر پلان و نقشه مدرسه‌ی چهار کاروانسرای خان خوره در شیراز
معماري مدارس ايران در گذشته
شاهرخ نامگذاری شده و در میان مدارس ایران در دقت و تنوع در کار و پلان مدرسه خان شیراز
خانه هولمن؛با پلان برگرفته شده از نقاشی پیکاسو
عمومی ساختمان از نگاه شهرداری استانداردهای طراحی فرهنگسرا مدرسه خان شیراز پلان
برچسب :
پلان مدرسه خان شیراز