پته دوزی کرمان

 

یکی از این هنرهای زیبا و باشکوه در صنایع دستی ایران، طراحي و دوخت پته می باشد که مختص کرمان  است.  پته، نوعی سوزن­دوزی ایرانی است که از دوخت ریس­های پشمی بر روی عریض یا شال و در طرح­های زیبایی چون بوته، سرو و ترنج پدید می­آید. بر اساس تحقیقات انجام شده هیچ منبعی براي بيان سابقه پته وجود ندارد، اما قدیمی­ترین پته­های به دست آمده به سده 12 هجری قمری مي­رسند و نمونه دیگري به سده سیزده هجری قمری که به دست آقا فرج­الله کرمانی دوخته شده است برمی­گردد. يكي از انواع پته­هاي به يادگار مانده، روپوش مقبره شاه نعمت­الله ولی است که کار 16 زن کرمانی مي­باشد و شهاب­الملک آن را سفارش داده و در زمان وکیل­الملک ثانی به اتمام رسیده است.

مراحل تهیه پته عبارتند از: 1- تهيه عریض، 2- تهيه ریس، 3- رنگرزی با رنگ­های حیوانی و گیاهی، 4- طي مراحل قبل از رنگرزی شامل سفید کردن و دندانه دادن، 5- طرح­زنی و گرته­برداری، 6- دوخت، 7- شستشو

عریض، پارچه پشمی به نسبت ضخیمی است که دوخت پته بر روی آن انجام می­شود و به نام­های شال پته، شال زمینه، یا پارچه زمینه نیز معروف است.

ریس، عبارت از نخ پشمی کرکی جهت دوخت بر روی پارچه عریض است و به وسیله چرخ­های مخصوص تهیه می­شود.

رنگ­هایی که برای رنگرزی ریس و شال پته استفاده می­شوند، شامل رنگ­های انیلین و رنگ­های طبیعی هستند که خود به دو گروه رنگ­های حیوانی و رنگ­های گیاهی تقسیم می­شوند. در رنگرزی ریس­ها و عریض پته، بیشتر از رنگ­های طبیعی استفاده می­شود. رنگ­های حیوانی شامل صدف و قرمزدانه، و رنگ­های گیاهی شامل روناس، نیل، پوست، گردو، گلرنگ، الزاره، چوب­های زرد، برگ مو، برگ توت، قنطال، جاشیر، شیرماسه، گندم، کوله، بقم، برگ سماق، پوست انار، و اسپرک می­باشند.

قبل از رنگرزی باید چربی و نیز ناخالصی­هایی مثل خاک و رطوبت را که درون پشم وجود دارند، از بین برد. برای این کار از بازهای قلیایی و صابون استفاده می­شود.

در مورد ریشه و منشا نشانه­ها و نمادهای پته، افسانه­ها و تعبیرهای زیادی بیان شده است كه پته را مظهر رمزی آتش، تمثیل بادام و گلابی یا گیاه هندی می­دانند، ولی هیچ­کدام از اين تعبيرها درست نمی­باشند، بلکه در اصل پته، تمثیل سرو است، سروی که تارک آن از غم یار خم شده است. طرح­های پته به دو دسته تقسیم می­شوند: 1- گروه بوته­ای 2- نقش درختی

دوخت پته، دوخت سوزنی است که سوزن آن از نظر قطر و اندازه سوراخ با سوزن­های معمولی متفاوت است. روش­های دوخت شامل: ساق­دوزی، پتک­دوزی، متن­دوزی، و برگ­دوزی می­باشند.

شستشوی پته بعد از مراحل دوخت انجام مي­شود. اين كار بدین روش صورت می­گیرد که پته جمع شده و چروکیده را با آب سرد می­شویند و با اصلوب خاصی می­کشند تا چروکیدگی­ها از بین برود.

ابتکار و نوآوری در طراحي، یکی ازمراحل تهیه پته است كه كم­تر بدان توجه مي­شود. اين كار، پنجمين مرحله تهیه پته می­باشد که از بدو تولد پته تا کنون تغییری نداشته است و این اولین پروژه­ای است که سعی کرده است تا طرح پته را تغییر دهد و البته اصالت طرح و نقوش پته را نيز در نظر داشته باشد.

اكثر نقش­های پته کرمان، متقارن و یکسان هستند و هیچ تنوعی در ترکیب­بندی و نمادهای آن­ها وجود ندارد و اکثر آن­ها پرنقش مي­باشند.

در اين طرح، نقش­های پته که شامل شاخ گوزن، جقه، ترمه­ای، رابندی، خرقه­ای، قلمکار اصفهانی و ... می­باشند، با نقوش سنتی اسلیمی و ختایی ترکیب گرديده­اند و نیز در ترکیب­بندی این نقوش دیگر از تقارن استفاده نشده، بلكه ترکیب گرافیکی جایگزین آن گرديده است. در ميان این تغییرات، نقش­ها نیز خلوت­تر شده­اند كه به همین دلیل، با طرح­های جدید قيمت پته­ها نيز مناسب­تر مي­گردد.

شاید اغراق نباشد اگر گفته شود كه بررسی و شناخت هنرهای سنتی ایران مقدمه شناخت هنر جهان می­باشد و در اين ميان، یکی از هنرهاي مردم کرمان که گلستانی از گل و نقش است، پته مي­باشد كه در آن سرانگشتان زن کرمانی صفحه­ای از گل و نقش را خلق مي­كند.

در طراحی فرش ایران نوآوری­های زیادی ارائه شده است به طوري كه طرح­های متفاوت فرش امروز دیگر تکرار گذشته نیستند و همراه با به­روز شدن سایر وسایل خانه، در طرح و بافت فرش­ها نیز تازگی­ها و خلاقیت­هایی به چشم مي­خورد. شاید کاربردی بودن این هنر و هم­چنین رقابت بازارهای داخلی و خارجی، بر نوآوري­هاي پديد آمده در اين هنر تاثیر زيادي داشته­اند، اما هنر اصیل پته­دوزی کرمان، هم­چنان تکرار كارهاي گذشته است؛ با همان نقش­ها، همان ترکیب­بندی­ها و همان درخت­ها و شايد همين يكنواختي سبب  گرديده است تا این هنر کم­کم به فراموشی سپرده شود و نزد افراد خاص و خانواده­های خاصی باقی بماند. هدف از ارائه اين طرح،‌ آن است كه در این هنر تنوع به وجود آيد تا با ترکیب­بندی­های جدید، بتوان روح تازه­اي در نقش­های این هنر اصیل کرمانی به وجود آورد.

پته، نوعی رودوزی کرمانی است كه امروزه به دليل ارجحيت دادن هنرمندان و خريداران آن به متراژ نسبت به ظرافت دوخت، دارای ارزش کم­تری نسبت به گذشته مي­باشد. هم­چنين تكرار طرح­هاي لچک و ترنج در اکثر آن­ها از ارزش اين هنر كاسته است. 

 

روش کار

برای دوخت پته، ابتدا باید طرح مورد نظر را روی عریض منتقل کرد. براي این كار، ابتدا طرح بر روی کاغذ پوستی یا کاغذ­ کالک طراحي مي­شود. بعد از آن، به وسیله سوزن، سوراخ­هایی در فاصله­های 2 میلی­متری از یکدیگر ایجاد می­گردد. سپس کاغذ، روی عریض مورد نظر گذاشته مي­شود و به وسیله گرته، نقش بر روی عریض منتقل می­گردد. وقتی طرح بر روی عریض منتقل شد، به وسیله ماژیک پر رنگ می­شود تا برای دوخت آماده گردد.

برای دوخت پته احتیاج به نخ­های پشمی مخصوص است که این نخ­ها در ابتدا به رنگ­های سفید، قهوه­ای و مشکی هستند. برای استفاده از آن­ها برای دوخت پته، باید آن­ها را رنگ­آمیزی کرد. قبل از رنگ­آمیزی، نخ­های پشمی باید به خوبی شسته شوند تا ناخالصی­های آن­ها گرفته شود. بعد از اين مراحل، نخ­ها با محلول­های شيميايی، دندانه­دار می­شوند. دندانه­ها در واقع مواد شيميايی هستند که نخ را برای پذيرش رنگ آماده می­کنند. وقتی نخ­هاي دندانه شده آماده شدند، در ظرف­های رنگ ريخته و رنگ­آميزی می­گردند. نخ­های پته به رنگ­های نارنجی، فيروزه­ای، سرمه­ای، سبز کم­رنگ، سبز پررنگ، زرشکی، سفيد، و سياه می­باشند. رنگ سياه برای خط­دوزی استفاده می­شود و از نخ­های سرمه­ای، زرشکی و سبز پر­رنگ برای متن­دوزی و از ديگر رنگ­ها برای دوخت پتک، برگ و گل استفاده می­شود.

با جابه­جا کردن نقش­های گذشته پته و افزودن طرح­های ختايی و اسليمی به آن­ها، ترکيب­بندی جديدی به وجود آورده شد. ترکيب نقش­های جقه، بته­ميری (کاج کوچک)، بته­ترمه­ای (کاج متوسط)، و بته­بارانی با گل­های ختايی و بندهای اسليمی نه تنها از ارزش و زيبايی کار کم نکرد، بلکه ترکيب­بندی را به مراتب زيبا­تر و دلنواز­تر نمود كه با نشان دادن طرح­ها به فروشندگان پته اين گفته تاييد گرديد.

 

نتيجه­ گيري

استفاده از نقوش و ترکيب­بندی جديد و به وجود آوردن فضاهای مثبت و منفی تاثير بهتری در نمود پته داشت. در نظرسنجی که از زنان قديم کرمانی و هم­چنين دختران کرمانی شد، هر دو نسل چه افراد مسن که به نقش­های گذشته عادت کرده بودند و چه دخترانی که از تکرار و سنتی بودن ترکيب­بندی نقوش خسته شده بودند، از ترکيب نقوش جديد استقبال کردند.

 منبع

www.iccim,org/Persian/iran/aboutiran/sandast32.htm

 

 


مطالب مشابه :


آموزش پته دوزی کرمان و تهران

(سی دی آموزش پته دوزی) سی دی آموزش پته دوزی پته هشت رنگ با طرح و جلد زیر به علاقمندان عرضه می شود




نمونه سوالات امتحان پته دوزی

۱- سابقه هنر پته دوزی مربوط به کدام یک از دوره های زیر میباشد؟ الف) ساسانیان




پته دوزی

پته چيست ؟ پته دوزي نوعي از رودوزي هاي ايراني است كه طي آن تمام سطح پارچه بوسيله ي بخيه هاي




پته دوزی کرمان

فرهنگی- تاریخی - پته دوزی کرمان - کرمان دل عالم است و ما اهل دلیم




فروشگاه اینترنتی پته

علاقمندان به هنر پته دوزی می توانند از هم اکنون از طریق این سایت نخ و شال پته با قیمت مناسب و




مراحل دوخت صحیح پته نگین دوزی و ساده دوزی

پته هشت رنگ - مراحل دوخت صحیح پته نگین دوزی و ساده دوزی - معرفی و فروش پته کرمان(تنها سایت




فروش شال و نخ پته و چاپ شال پته

علاقه مندان به هنر پته دوزی،آموزشگاه های سوزن دوزی سراسر کشور که آموزش پته دوزی دارند.




برچسب :