مدل خوشه در رشته های حوله بافی و جاجیم بافی با ارائه طرح توجیهی
·
پیشگفتار
اشتغال زايي
يكي از مشكلات فراروي هر جامعه است و از آن جا كه بي كاري معضلات عظيم اقتصادي و
اجتماعي به همراه دارد، لذا توجه به رفع اين مشكل در رأس برنامه هاي اقتصادي دولت
ها قرار دارد. آن چه در اين راستا مهم است اولويت بخشيدن برنامه هاي حمايتي دولت
ها براي جهت دهي به آن دسته از فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي است كه نيل به اين
هدف را در كوتاه ترين زمان و كمترين هزينه ميسر سازد. كارشناسان معتقدند براي اين
كه در كشور ما اهداف اشتغال آفريني در برنامه چهارم تا حد ممكن محقق شود و نرخ
بيكاري به ۴/۸درصد كاهش يابد.بايد از
ظرفيت هاي بالقوه تمامي بخش ها اعم از كشاورزي، صنعت، حمل و نقل، انرژي، تجارت
خارجي، گردشگري و نيز صنايع دستي براي كار آفريني و اشتغال بهره گرفت.
ايجاد اشتغال در مناطق مختلف نيز بايد با توجه به مزيت ها و
ظرفيت هاي موجود در هر منطقه صورت گيرد . توسعه و سرمايه گذاري در صنايع دستي
همواره به عنوان يكي از راه هاي ارزان و مناسب براي اشتغال زايي مطرح است اين در
حالي است كه مي توان ضمن حمايت هر چه بيشتر از فعالان بخش كشاورزي از طريق توسعه و
حمايت از صنايع دستي، زمينه را براي مهاجرت معكوس و اشتغال زايي فراهم ساخت بخش
كثيري از اعضاي جوامع روستايي و عشايري كشور در صنايع دستي اشتغال دارند كه به
عنوان منبع درآمد آن ها به حساب مي آيد و در صورت امكان استمرار عرضه و فروش
توليدات آن هامی تواند به عنوان راه كاري براي ايجاد اشتغال و نيز جلوگيري از
مهاجرت بي رويه به شهرها مورداستفاده قرارگيرد.
·
مقدمه
بدون شك يكي
از افتخارات هر ملت و كشوري ، صنايع بومي و دستي آن كشور است . چرا كه اين صنعت
حاصل ذوق و هنر ، سليقه ، ابتكار و خلاقيت هنرمندان و صنعتگران است كه آداب ، سنن
و رسوم نسل ها را در محصولات توليدي شان متجلي كرده واز آن پاسداري مي نمايد .
صنايع دستي چند بعدي و يا چند وجهي است ، لذا غير از جنبه
هاي هنري و فرهنگي از نظر اقتصادي و اجتماعي نيز حائز اهميت است . به طوريكه سهم
صنايع دستي در توليد ناخالص ملي 3 درصد مي باشد اين مسئله به ويژه در نواحي محروم
ودر عين حال بهره مند از توان بالقوه اجتماعي و اقتصادي از اولويت بيشتري برخوردار
است .
توسعه صنايع دستي به مثابه جزء جدايي ناپذير اقتصاد روستايي
در منطقه با جذابيت هاي فراوان گردشگري است كه چشم انداز بسيار اميد بخشی را در
جهت رشد اجتماعي و رونق اقتصادي منطقه وافزودن بر ظرفيت هاي اشتغال زايي آن در
برابر برنامه ريزان و مديران مي گشايد .صنایع دستی از آنجا که متکی به منابع داخلی
است و حدود 80 درصد ارزش داده های آن نظیر نیروی کار ، مواد اولیه ، ابزار کار و
... از داخل تأمین می شود هر گونه افزایش در تولید آن اثر مستقیمی در درآمد ناخالص
ملی خواهد داشت .
كنكاش و مطالعه پيرامون نقش و اهميت توسعه صنايع دستي ،
از طریق شناسایی بازار و سلیقه جوامع هدف ، ايجاد ظرفيت هاي جديد اشتغال مولد و
ارتقاء و بهبود شاخص هاي كلان اقتصادي و نيزافزایش سطح در آمد و معيشت و رفاه
هزاران خانه دار روستايي و شهري فعال در اين صنعت، ضرورت پيدا مي كند .
به منظور درك اهميت صنايع دستي در اركان حيات اجتماعي ،
اقتصادي يك جامعه كافي است نظري به مهمترين ويژگيهاي صنايع دستي بیفکنیم :
۱) نياز به سرمايه گذاري اندك براي ايجاد اشتغال.
۲) عجين بودن صنايع دستي با هنر و در نهايت فراهم شدن محيط كاري پر نشاط.
۳) پيشگيري از مهاجرت و ايجاد مشاغل كاذب در شهرهاي بزرگ.
۴) وجود مواداوليه بومی ، ارزان ودر دسترس.
۵) حفظ سنت هاي محلي توسط بوميان هر منطقه.
6) حضور موثر و
خلاق انسان در توليد و شكل بخشيدن به محصولات ساخته شده و امكان ايجاد تنوع و
طرحهاي مختلف
7)سهولت ايجاد
اشتغال بصورت مستقيم و غير مستقيم .
8) ويژگي كار
طلب بودن تا سرمايه طلب بودن آن .
9) قابليت
ايجاد و استقرار و توسعه آسان در مناطق مختلف .
10)سهولت و
سرعت آموزش و فراگيري و قابليت انتقال تجربيات و فنون به نسلهاي بعد .
11) عدم
مشابهت و انحصاري بودن محصولات و مصنوعات توليدي .
12) عدم نياز
به كارشناس خارجي و تكنولوژي وارداتي .
13) برخورداري
از ارزش افزوده بالا و در عين حال عدم نياز به سرمايه گذاري زياد .
14) عامل اساسي در پر كردن اوقات فراغت جوانان و پیشگیری از معضلات
اجتماعی دنیای امروز ازجمله اعتیاد
15) قابليت هاي صادراتي و ارزآوري .
از ويژگيهاي ارزنده ديگري كه در اين گونه صنايع وجود دارد می
توان به ابزار كار مختصر و ارزان ، عدم آثار سوء زيست محيطي و ايجاد درآمد مكمل
اشاره نمود .
ويژگي هاي بارز و انكار ناپذير اين صنعت باعث شده كه تمامي
كشورها ناگزير از لحاظ نمودن نقش اين صنعت در برنامه هاي اقتصادي ، اجتماعي خود
باشند .
با توجه به نقش و كاركرد بی بدیل صنايع دستي در امور سرمايه
گذاري ، تكنولوژي ، توليدات ملي ، توسعه صادرات ، تأمين تعادل اجتماعي ، توسعه
توريسم و مبادلات فرهنگي ، ايجاد توسعه فعاليت هاي وابسته و بالا بودن سطح مشاركت
زنان در توليد صنايع دستي و با در نظر گرفتن پتانسیل های موجود این بخش در استان خراسان جنوبي که در مجموع با بیش از 60
هزار صنعتگر و هنرمند دررشته های قالی و قالیچه بافی و دیگر رشته های صنایع دستی
بومی و مزیت دار منجمله گلیم بافی ، سفره کردی ، حوله بافی ، جاجیم بافی ،
رودوزیهای سنتی و ... در این استان قشر عظیمی از زنان و مردان شهری و روستایی را
به صورت مستقیم مشغول به کارو تولید نموده است ، ارزش توجه و سرمایه گذاری برای
حمایت ها و پشتیبانی های دولتی و ملی از این بخش و توسعه ظرفیت تولید و اشتغال در
این راستا را متمایز و مشخص مینماید .
·
قدمت و
جايگاه تاريخي منسوجات سنتی در استان خراسان جنوبی
منطقه
جنوب خراسان بزرگ ( قهستان ) به دليل موقعيت خاص جغرافيايي و فرهنگي ، صنايع دستي
خاص خود را داراست.مردم اين منطقه از قديم الايام
در كنار كشاورزي و دامداري به
توليد كالاهاي صنايع دستي از جمله بافت و توليد انواع پارچه هاي سنتي مي پرداختند.
اين رشته از صنايع دستي قدمت تاريخي بسيار طولاني در منطقه داشته و نقش مهمي در خودكفايي مردم اين منطقه ايفا
كرده است كه از اهم زير گروههاي آن مي توان به
كرباس بافي ، احرامي بافي ، برك بافي ، حوله بافي و ابريشم بافي اشاره
نمود. اين هنر ـ صنعت روستايي در حد وسيع
و تقريباً در تمامي روستاهاي خراسان جنوبي معمول و مرسوم بوده و اكنون تا حدي
ردپاي گذشته را ميتوان يافت. در اكثر نقاط استان به اين رشته (( تُوبافي – تون
بافي )) گفته مي شود . مواد اوليه مصرفي آن پنبه و نخ پنبه اي ـ نخ پشم ـ ابريشم ـ كركي يا كورگي مي
باشد.
قديمى
ترين سندى كه از صنايع منطقه قهستان حكايت مىكند، تاريخ طبرى است. طبرى ضمن بازگويى وقايع سال 69 هجرى
مىنويسد«عمروبن سعيدبن عاص »، رقيب »عبدالملك ابن مروان الحكم الاموى«
قباى قهستانى و پيراهن قهستانى در برداشت.
طبرى
در جاى ديگر از خالدبن عبدالله نام مىبرد كه از لباسهاى بافت قهستان مىپوشيد.
اين مطلب دلالت بر كيفيت بافتههاى قهستانى دارد كه با پارچههاى مصرى رقابت
مىكرده است.
مقدسي
در كتاب احسن التقاسيم مي نويسد : ( از قوهستان پوشاك هايي نيكو و... صادر مي شود)
. در كتاب اشكال العالم جيهاني متعلق به نيمه سده چهارم هجري آمده است : ( از
ولايت قهستان كرباس هاي نيكو و پلاس هاي خوب و زيلوها مانند جهرمي مي بافند و
بيشتر در تون مي باشد و از آنجا به نيشابور و ديگر ولايات مي برند ).
استخرى
نيز از كرباس و پلاس خوب قهستان ذكر كرده است. معينالدين اسفزارى درباره قهستان
مىنويسد:«اكثر پوشش مردم هرات از قهستان است«. (نوشته چاپ نشده شادروان فاروق
فرقانى(.
نمونه
هاي اشاره شده در بالا ، همگي گواه رونق
دست بافته هاي سنتي در اين منطقه طي اعصار و قرون گذشته بوده است.
در
سالهاي 1300 تا 1345 ( هـ .ش ) كار پارچه بافي يكي از اصلي ترين و بهترين مشاغل
زنان و مردان بالاخص روستائيان جنوب خراسان بوده و از بهترين منابع درآمدي براي
خانوار به شمار مي آمده زنان و مردان پا به پاي هم به
اين كار مشغول بوده اند زنان بيشتر در زمينه پشم ريسي (
تهيه مواد اوليه ) و بافت و مردان در زمينه رنگرزي و تجارت فعاليت داشته اند. در
سال 1345 تا 1370 به علت نبود مواد اوليه و گراني و پيشرفت صنعت نساجي ، كارگاه
پارچه بافي كنار گذاشته شد و اين صنعت رو به و نابودي گذاشت.
در
سال 1370 با توليد مواد اوليه در منطقه و استانهاي همجوار به صورت صنعتي كار بافت
پارچه در تعداد كمي از كارگاههاي خانگي به
صورت كمرنگ آغاز شد و از آن به بعد با حمايت هاي نهادها و سازمان هاي مختلف فعاليت
در اين رشته اندكي پررنگ تر گرديد . در
سالهاي اخير با حمايت هاي همه جانبه اداره كل ميراث فرهنگي ـ صنايع دستي و گردشگري
خراسان جنوبي از هنرمندان و فراهم آوردن زمينه حضور ايشان در نمايشگاههاي مختلف و
شناساندن اين هنر و بازاريابي توليدات در سطح كشور، فعاليت در بسياري از كارگاهها
از سرگرفته شده است.
·
پیش بینی
هزینه های ایجاد اشتغال در رشته های مزیت دار صنایع دستی
با توجه به بررسی های
صورت گرفته و آمار ارائه شده در جدول زیر مشخص میگرددکه میانگین اعتبار مورد نیاز
برای ایجاد و راه اندازی کسب و کار از آموزش تا مرحله تولید در اکثر رشته های
صنایع دستی بخصوص در استان خراسان جنوبی بسیار پایین و در حد متوسط 3 میلیون ریال
می باشد . با این تفاوت که این مقدار در بخش های خدمات و صنعت بسیار بالا و در حداقل
150 میلیون ریال به ازای هر شغل تعریف می گردد
لازم به ذکر
است که در حال حاضر کارگاههای تولیدی و آموزشی قالی و قالیچه بافی و زیر مجموعه های آن که بخش کثیری از هنرمندان صنایع
دستی استان ( بیش از 50 هزارنفر )را در کارگاههای خانگی مشغول به کار و تولید
نموده ، درنظارت وحمایت سازمان بازرگانی قراردارد.
باتوجه به نکات ومزیتهای ارائه شده در رشته های صنایع دستی
به مرحله جمع آوری داده ها و اطلاعات بومی استان در جهت معرفی خوشه های صنایع دستی
دررشته های قابلیت دار و مزیت داراقتصادی جهت راه اندازی کسب و کار خرد پایدار می پردازیم
.
1- شناسایی بنگاههای اقتصادی کوچک ، بزرگ
ومتوسط موجود در سطح استان
بر اساس
فهرست رشته های کددار و مصوب صنایع دستی و بر اساس یافته های میدانی ، مشاغل صنایع
دستی در استان خراسان جنوبی بر اساس گروه بندیهای ذیل وجود داشته یادارند .
علامت √
برای کارگاه های مزیت دار توسعه یافته ( بالای 50 کارگاه ) و علامت *
برای کارگاههای قابل توسعه (بین 15 تا 30 کارگاه ) و علامت × برای
کارگاههای کمتر از 10مورد به کار رفته
اند . دیگر مشاغل یا به کلی از بین رفته و یا با توجه به وضعیت موجود و عدم
رقابت پذیری با صنایع ماشینی و یا تطبیق با سلیقه بازار روز و عدم کاربردی نمودن
و تنوع در تولید در حال حاضر قابلیت توسعه ندارند.
ردیف
نام رشته
تعداد هنرمندان
وضعیت فعلی
نساجی سنتی
1
ابریشم بافی
15
*
2
احرامی بافی
0
-
3
کرباس
بافی
3
×
4
برک بافی
3
×
5
جاجیم بافی (موج
بافی)
75
√
6
چادر شب بافی
10
*
7
حوله بافی
120
√
8
سیاه چادر بافی
20
*
9
شال بافی
35
√
سفال ، سرامیک و کاشی سنتی
10
موزائیک کاشی
3
×
11
کاشی هفت رنگ
2
×
12
سفال و سرامیک
10
*
هنرهای دستی وابسته به معماری
13
آهک بری ( ساروج بری )
0
×
14
گچبری
0
×
15
مقرنس کاری
0
×
بافته های داری و زیر اندازها
16
پلاس بافی
25
*
17
قالی وقالیچه بافی
50 هزار
√
پوشاک سنتی
21
البسه محلی
3
×
22
بافتنی های سنتی (کلاه ، جوراب و
...)
100
23
پای پوشهای سنتی(آجیده دوزی، تخت کشی، رویه بافی گیوه، گیوه دوزی، گیوه بافی)
2
*
24
عروسک بافی
20
×
25
قلاب بافی
100
*
صنایع دستی فلزی
26
افزار فلزی
0
-
27
چلنگری
10
*
28
زیور آلات سنتی
8
×
29
علامت سازی
0
-
30
قفل سازی
5
×
31
قلمزنی
3
×
32
مسگری
0
×
صنایع دستی چوبی
34
احجام چوبی سنتی (پیکر تراشی )
15
×
35
ارسی سازی
1
-
36
ترکه بافی (ارغوان بافی )
150فصلی
√
37
حصیر بافی (بوریا بافی)
8
×
38
خراطی
9
×
39
سازهای سنتی
5
×
40
سوخت روی چوب
17
*
41
کنده کاری روی چوب
2
×
42
گره چینی
3
×
43
معرق ساقه گندم
23
*
44
مشبک کاری
23
×
45
معرق چوب
23
√
46
منبت چوب
8
*
صنایع دستی سنگی
47
تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی
35
*
48
حجاری سنتی (سنگتراشی )
40
×
49
حکاکی روی سنگ
25
-
50
خراطی سنگ
4
×
صنایع دستی مستظرفه
51
تذهیب
8
×
52
صحافی سنتی
16
×
53
طراحی سنتی ( طراحی
فرش و... )
5
×
رودوزیهای سنتی
54
نقده دوزی
15
×
55
آجیده دوزی (لایه دوزی )
15
×
56
آئینه دوزی
25
*
57
پته دوزی (سلسله دوزی )
20
*
58
پولک دوزی
15
*
59
پیله دوزی
0
×
60
چهل تکه دوزی
7
×
61
ده یک دوزی (برجسته دوزی)
2
×
62
زرتشتی دوزی (گبردوزی )
2
-
63
زغره دوزی
1
×
64
سرمه دوزی
130
√
65
سکمه دوزی (چشمه
دوزی ،درویش دوزی ، ژوردوزی )
25
*
66
سکه دوزی (اشرفی دوزی)
15
×
67
سوزندوزی سیستان (خامه
دوزی ، سیاه دوزی و ابریشم دوزی)
10
*
68
شرابه دوزی (منگوله
دوزی ،آویزه دوزی)
2
×
69
قلاب دوزی رشت
2
×
70
قیطان دوزی (فتیله
دوزی ،مغزی دوزی ، یراق دوزی )
12
*
71
گلابتون دوزی (بادله
دوزی )
5
×
72
مرصع دوزی (سنگ دوزی)
5
×
73
ملیله دوزی
5
×
74
منجوق دوزی
45
*
پیشه های سنتی وابسته به صنایع دستی
75
ابریشم کشی
-
×
76
دباغی سنتی
16
*
77
نخریسی
-
×
78
رنگرزی سنتی
-
*
79
رفوگری
-
×
2- مواد اولیه مورد نیاز موجود و
ظرفیت فعلی واحدهای موجود و توسعه مشاغل پایین دستی
با توجه به نوع تولیدات صنایع دستی استان قریب به اتفاق
محصولات از پشم ونخ پشم با تاب و لای مختلف ، نخ پنبه ، نخ ابریشم ، نخ کرک ،
انواع چوب جنگلی ، برگ خرما ، مینای قرمز و سافترگ کوهی ، انواع رنگ های معدنی
وگیاهی ، کک و زغالسنگ و همچنین نفت کوره و خاک رس برای تولید مصنوعات دستی
استفاده می نمایند.
3- مشاغل
خرد تأمین کننده مواد اولیه شامل ( تعداد ، پراکندگی ، ظرفیت )
تأمین مواد اولیه اکثر رشته های صنایع دستی استان توسط
صنایع بالا دستی ( کارخانه های نخریسی ( نخ پشم ، پنبه ، کودری ، ابریشمی )، چوب
بری ، ترمه بافی ، انواع مصنوعات یراق ، سرمه ، قیطان و انواع پارچه های آستری و زیرکار
برای رودوزیهای سنتی ) تأمین میگردد که بیشتر از استانهای همجوار تهیه و تدمین
میگردند.
4- تعداد
شاغلین مشاغل خرد ، درآمد، قیمت تمام شده ، قیمت فروش ، استانداردهای موجود )
در استان خراسان جنوبی بیش از 10 هزار نفربه صورت مستقیم و
یا غیر مستقیم از طریق تولیدات صنایع دستی
( به جز قالی و قالیچه بافی ) امرار معاش می کنند اما متأسفانه هیچکدام از مشاغل
صنایع دستی موجود ( نه صنایعی که با ماشین کار دست انجام می دهند )به استانداردهای
ملی و یا بین المللی نزدیک نمی باشند . تنها در سالهای اخیر نمونه دارهای
استاندارد پارچه بافی و جاجیم بافی تولید که در حد محدود برای کارگاههای آموزشی
استفاده شده و در برخی موارد در واحدهای خانگی برای تولید نیز استفاده می
شوند. رشته مزیت دار تراش سنگهای قیمتی و
نیمه قیمتی نیز با توجه به نوع و تخصصی بودن آن دارای کارگاههای استاندارد و
دستگاههای پیشرفته می باشد که در استان خراسان جنوبی تعداد 3 مورد کارگاههای
آموزشی این رشته در حال فعالیت میباشند که ظرفیت مناسبی برای آموزش و ایجاد اشتغال
دراین بخش میباشد .درآمد خانوارها در اکثر رشته های صنایع دستی روزانه بین 5 تا 15
هزار تومان ( بسته به میزان ساعت کارکرد در روز ) و ارزش افزوده اکثر تولیدات
صنایع دستی بالای50 درصد می
باشد. که نشان از وضعیت مناسب اشتغال با راه اندازی مناسب مدیریت بهره وری
وبازاریابی در این صنایع دارد.
5- معرفی
مشاغل اشباع شده و مشاغل قابل توسعه
با توجه به مطالعات
صورت پذیرفته و بر اساس مشاهدات میدانی و ظرفیت بازار داخل و خارج استان هیچکدام
از رشته های صنایع دستی خراسان جنوبی به حد اشباع نبوده و در برخی از رشته های
فعال موجود از قبیل قالیچه بافی ، تابلو فرش ، حوله بافی، سفره کردی ، جاجیم بافی
، تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی ، برخی رودوزیهای سنتی ، ترکه بافی، چندین برابر
ظرفیت تولید موجود قابلیت توسعه وگسترش دارند .
مطالب مشابه :
انتخاب همسر - زفاف
قبل از آمدن عروس دیوار اتاق را با پارچه گلدار « کودری» تزیین می کردند که به آن « دیوار پیچ
پارچه قلمکار،یکی ازصنایع دستی زیبای اصفهان
آلاچـــــیـــق هـــــنر - پارچه قلمکار،یکی ازصنایع دستی زیبای اصفهان - یادداشتهای یک هنرمند
من ز تو دوری نتوانم دیگر ....
پارچه‌ی متقال، دستبافت، پارچه‌ی کودری، پارچه‌ی چلوار، کتیرا، زنگ آهن، رنگ گیاهی، زاج
مراسم عروسی
کله پوش که شبیه روسری بود را از پارچه عالی و گران قیمت اتاق را با پارچه گلدار (( کودری))
صنایع دستی خراسان جنوبی؛ نماد ذوق و هنر مردمان کویر
پارچه بافی سنتی مواد اولیه آن نخ پنبه، ابریشم ، کرکی یا کورگی و کودری است. پارچه های
پژوهشی در لباس لری بختیاری و قابلیت های تبدیل شدن به لباس ملی
پارچه های بکار ًبرای دوختن «جوو» و «تنبون» از پارچه های پنبه ای محکم ونرم مثل کودری
مدل خوشه در رشته های حوله بافی و جاجیم بافی با ارائه طرح توجیهی
مواد اوليه در منطقه و استانهاي همجوار به صورت صنعتي كار بافت پارچه در تعداد کودری
انتخاب همسر - زفاف
قبل از آمدن عروس دیوار اتاق را با پارچه گلدار « کودری» تزیین می کردند که به آن « دیوار پیچ
پارچه قلمکار،یکی ازصنایع دستی زیبای اصفهان
آلاچـــــیـــق هـــــنر - پارچه قلمکار،یکی ازصنایع دستی زیبای اصفهان - یادداشتهای یک هنرمند
من ز تو دوری نتوانم دیگر ....
پارچه‌ی متقال، دستبافت، پارچه‌ی کودری، پارچه‌ی چلوار، کتیرا، زنگ آهن، رنگ گیاهی، زاج
برچسب :
پارچه کودری