جغرافياي روستائي(5)-دینه کوه
جغرافياي روستائي(5)
همت بلند دار و توشه برگير؛ براي سفر به «دينه كوه»
تدوين: كتابخانه مجازي حصار خروان
ويراست دوم: ۲۵ دي ۱۳۹۰(با افزودن گويش دينه كوهي)
سفر به "دينه كوه" با نامي تقدس‌آفرين، در جوار كوهي به همين نام و بقعه‌اي از امامزادگان و چشمه‌اي گوارا و باغاتي پرميوه، براي علاقه مندان به طبيعت وسوسه آفرين است. ارتفاع دينه كوه، چنان براي كودكان نورسي كه با والدين خود راه اين روستا را در پيش مي گيرند رؤيايي است كه گمان مي كنند شبانگاهان، مي‌توانند از آسمان آن ماه و ستاره بچينند!
"دينه كوه" در حد فاصل الموت و طالقان است. براي سفر نه چندان آسان به دينه‌كوه بايد همت بلند و توشه كافي داشت و از قزوين راه معلم کلایه را در پيش گرفت. سپس با عبور از راه پرفراز و فرود روستاهای "باغ‌کلایه"، "باغ‌دشت"، "تونل شیرکوه"، و آبادي‌ها "گیر"، "دیکین"، "اکبرآباد" و "چاله" به رود خروشان شاهرود پاي نهي و باز روستاهای "آمشک" و "آزادرود" را پشت سر بگذاري تا به دينه كوه برسي.
جاده دينه‌كوه در زمستان
مسیر دوم "دينه كوه" از شهرك حصار خروان، آغاز مي‌شود. بخش اعظم اين مسير هنوز خاكي است. ولي جاده حصار خروان- تنكابن، به زودي راه دسترسي به دينه كوه را تا شيركوه كوتاه‌تر خواهد كرد.
(خانم مینا پیکانی طی کامنتی در مورد مسیر سوم دسترسی به "دینه کوه" این توضیحات را برای ما فرستاده اند:) برای دسترسی به دینه کوه مسیر دیگرای هم هست که کوتاهتر از دو راه دیگرست و اهالی ده معمولا" از این راه استفاده میکنند. این راه از راه شهرک انجیلاق روستای چناسک و روستای امرودک به دینه کوه منتهی می شود.
روستا زنده‌است اما با دیگر با طبیعت زیبایش
"دينه كوه" ديگر امروز يك روستاي فصلي است و تنها در ماه‌هاي گرم سال پذيراي مردم است اما زماني روستائي زنده و بيدار در تمان طول سال و مركز روستاهاي اطراف خود بود. اكنون دينه‌كوه به يك قريه تابستاني- ييلاقي بدل شده است كه با خانه‌هاي ويلائي و نوساز، پذيراي فرزندان خويش است. فرزنداني كه اميدوارند لااقل تعطيلات روزهاي گرم سال را دور از هياهو و دود و دم شهري به سر ببرند و طبيعت زيباي دينه كوه را با خاطرات شيرين گذشته زيباتر كنند. روستا داراي برق و آب لوله كشي است.
سرماي سخت زمستان در فصول سرد و فقدان امكانات مناسب زيستي اهالي دينه كوه را در سالهاي اخير به شهرهاي اطراف كوچانده است. اما، وحوش اين وادي هنوز به زندگي در اطراف دينه كوه وفاداراند. ردپاي جانوراني چون گرگ، روباه، بزکوهی، خوک و خرگوش در دامنه هاي دينه كوه فراوان است. به علاوه دوستداران پرندگان مي توانند اميداور باشند كه در دينه كوه گونه‌هاي مختلف كبك، كبوتر، جغد، گنجشك، عقاب(دال) و همچنين انواعي از خزندگان را به تماشا بنشينند.
و از وحوش وفادارتر و پايدارتر، گونه‌هاي متنوع گياهي در دينه كوه است. اين ولايت و روستاهاي اطراف آن بهشتي وسوه‌انگيز از گياهان درماني است كه به انتظار شيفتگان طب اسلامي نشسته اند. در ماه‌هاي گرم‌تر سال، مردمي كه به دينه كوه پاي مي گذارند با استقبال گَوَن، سنجد، گل محمدي، بومادران، پونه، نعناع و انواع ديگر گياهان معطر، خاك شير(شيوران)، شير خشت، انواع كنگر، مواجه مي شوند.
در كنار اين گياهان خودرو، انار، گردو، بادام، سیب قندی، آلبالو، گيلاس و ميوه‌هايي از اين دست هنوز بري پذيرائي در دسترس ميهمانان دينه كوه قرار مي گيرد.
يافته‌هاي بوم شناختي دينه‌كوه
اهالي اين روستا، هم اكنون در طول سال در شهرك حصار خروان، شهرك محمديه، قزوين، الوند، آبيك، تهران و كرج زندگي مي كنند و از ميانه بهار تا اواخر تابستان به دينه كوه سر مي زنند.
بافت مدني دينه كوه، در گذشته‌هاي دور شامل دو بخش جري مَلّه (بالا محله)، جيره مله (پائين محله) بود كه در دهه‌هاي گذشته بخش سوم ميان مله (محله مياني) نيز به آن افزوده شد. سپس جمعيت ميان مله از جري مله و جيره مله نيز فزوني گرفت و مركزيت جمعيتي و زيستي دينه كوه قرار گرفت. البته هم‌اكنون بافت قديمي روستا و خانه‌هائي كه با مسالح بومي ساخته مي‌شدند رو به ويراني گذاشته‌اند و گهگاه به جاي آنها، ویلا و آپارتمان با سبك معماري نيمه‌مدرن، جاي گرفته است.
لباس محلي روستا، همانند لباس‌هاي ديگر اهالي طالقان و دينه كوه بود. امروزه اين لباس نيز همانند معماري روستا، متحول شده و به لباس فرنگي بدل گرديده است.
نمونه هائی از لباس محلی
گويش اهالي روستا، تاتي است. گويش تاتي دينه كوه به گويش رايج در طالقان الموت و حصار خروان نزديك بوده و با تاتي تاكستان و اشتهارد تفاوت‌هايي دارد. زندگي اهالي دينه كوه در شهر و گسترش ارتباطات رسانه‌اي نوين و اهتمام تلويزيون به يك گويش رسمي فارسي موجب گرديده است نسل جديد اهالي دينه كوه در گویش نيز مانند پوشش ميراث زباني خود را تا حدودي فراموش كنند. البته برخي از خانواده ها اصرار دارند گويش دينه كوهي را به فرزندان خود نيز بياموزند.
در ادامه نكاتي از گويش تاتي دينه كوه را به نقل از وبلاگ آقاي "ميثم پيكاني" (شب هاي دینه کوه) نقل مي كنيم:
- در این گویش برای صدا کردن همراه با احترام اگر شخص مرد بود از "انگولی"(در اصل؛ عم=عمو، قلي؛ پسر عمو) و اگر زن بود از "انگوزی" (در اصل؛ عم=عمو، قزي=دختر عمو) استفاده می کنند.
- در این گویش در اکثر افعال خود فعل عوض می شود و از نظر دستوری با زبان فارسی در بیشتر زمانها تفاوتی ندارد ولی در بعضی زمانها متفاوت است.
به این مثال توجه کنید: مثلا به جای (گفتم،گفتی گفت،گفتیم،گفتید،گفتند)در گویش دینه کوه می گویند(بگوتم،بگوتی،بگوت،بگوتیم،بگوتید،بگوتند) ولی در زمان آینده به جای (خواهم گفت )در گویش دینه کوه می گویند(مگوم)
به این مثال با فعل رفت توجه کنید:
فارسی(رفتم،رفتی،رفت،رفتیم،رفتید،رفتند)
دینه کوهی(بشیم،بشیی،بشه،بشییم،بشیید،بشییند) در آینده(مشوم، مشی ،مشو ،مشیم ،مشین ،مشون)
- تعدادی از افعال دینه کوهی با معادل فارسی(بدین:دیدن، بزین:زدن، بخوتن:خوابیدن، بکتن: اُفتادن، بشنوستن: شنیدن، بیامین: آمدن)
- تعدادی از لغات دینه کوهی با تلفظ و معنی:
لغات تلفظ معنی / لغات تلفظ معنی
جیر jir پایین / جییر jiyar بالا
چو choo چوب / بن باقال benbaghal زیر بغل
باقال baghal بغل / لنگ lang پا
پابجار pabejar کفش / گرکان gerkan گردو
دوارتبه dooartabe دوباره / بستو bastoo کوزه
مال mal گوسفند /چم cham پیچ
اشکم eshkem شکم / میدان meydan بیرون
سخل sakhl استخر / قایده ghayde اندازه
لواکت looakat قل خورد / میان چان miyanchan خشتک
سرامال saramal هم سن /قی قاچ gheyghach زیگزاگ
نیم از قل nimezghel کمی باز / درج derej زبر
اسکوف eskoof آرنج /اولپ olap پهلو
خز khez ماسه /چوچک chochak گنجشک
پاکار pakar باغبان / دمران demran کمک چوپان
زندگي اهالي
اهالي روستا، نام خانوادگي "پیکانی" "موسویی" و... داشتند. نام خانوادگی موسوی شامل سادات روستا مي شد.
مردم دينه كوه قديم، با باغداري و دامداري گذران زندگي مي كردند. زنان نيز غير از خانه‌داري به پخت و پز نان و قوت روزانه، انواع شيره‌ها و مرباجات، گل قند، مي‌پرداختند و با خشك كردن ميوه‌هاي تابستاني، فصل زمستان را نيز با نعمات الهي سر مي كردند.
هم‌اكنون مهاجران اين روستا، به مشاغل فني و مهندسي، خدماتي، ديواني و اداري، تجاري، تعليم و تربيت، دامداري و كشاورزي در شهرها و روستاهاي ديگر هستند. با اين حال با مراجعت فصلي به دينه‌كوه برخي از مشاغل قديم، مجدداً و به طور محدود احيا مي‌شود.
از آداب و رسوم دينه كوهيان، مي توان به جشن‌هايي چون عروسي و عيد سعيد قربان كه اهالي به ديدار سادات مي‌رفتند، اشاره كرد. به علاوه سوگواري ايام عزاي حضرت اباعبدالله الحسين(ع) در دينه كوه نيز همانند اغلب روستاهاي طالقان و الموت، شكوهي زايدالوصف داشت. در اين ميان، برخي از افراد با ذوق و صاحب هنر، با برپائي تعزيه‌خواني اقامه عزاي سالار شهيدان را صورتي هنرمندانه مي‌بخشيدند.
«مينا پيكاني» نويسنده وبلاگ "جوان دينه كوه" از تعذیه خوانی پدربزرگ و عمويش احسان الله و عبدالله پيكاني ياد مي‌كند. هر دو فرد به ديار باقي شتافته‌اند. خدا ايشان را بر سفره حضرت اباعبدالله الحسين(ع) متنعم گرداند.
پلاک خانه دلاور پیکانی ( پدربزرگ مادري خانم مينا پيكاني)؛ «ثبت املاك- ناحيه 4 بلوك كوهپايه- نمره 48»
بقعه‌اي در ميانه افسانه‌ها
در جوار روستا، مزار امامزاده‌اي نيز هست كه اهالي روستا، او را با رواياتي درباره چگونگي شهادتش تنها گذاشته‌اند. رواياتي كه به نظر مي‌رسد با گذر سينه به سينه از نسل‌هاي پي در پي بيتشر به يك افسانه شبيه شده است.
تصاويري از بقعه امامزادگان در دينه‌كوه
نويسنده وبلاگ "جوان دينه كوه" مي‌نويسد: «در مجاورت دينه كوه، کوهی پوشیده از درختان زیبای "اورس" قرار گرفته که عطر دلنشین و آرامش بخش آنها برای اهالی ده، تداعی کننده ی وجودی مقدس بر سر کوه است. چند صدسال پیش در دوره ای که اعراب حکومت ایران بزرگ را در دست داشتند به دلیل آزار و اذیتی که به امامان معصوم می رساندند، امامزادگان موسی و جعفر از فرزندان امام موسی کاظم برای فرار از جور و ستم آنان به کوه های صعب العبور دینه کوه پناه بردند در حالی که مأموران حکومتی به دنبال آنها بودند. تعقیب و گریز آنان تا پای کوه و تاریکی شب کشیده می شود. مأموران با خود فکر کردند که از این کوه راه فراری وجود نخواهد داشت. تعداد اندکی درخت هم بر روی کوه قرار داشت. از این جهت تصمیم گرفتند نشانه ای با تبر بر یکی از درختان بگذارند تا فردای همان روز از درخت علامتگذاری شده به جستجو ادامه دهند. روز موعود رسید و آنان در کمال ناباوری با کوهی مملو از درختان عظیم اورس رو به رو شدند ولی با این وجود در نهایت توانستند آن دو بزرگوار را به قتل برسانند.»
به اين حال، وي از ارادت مردم دینه کوه برای امامزادگان روستایشان ياد مي‌كند. به طوري كه هر پنج شنبه خانواده‌ها برای زیارت بقعه به کوه مي‌زننند. در مسیر امامزاده دره ای سر سبز وجود دارد که آب گوارایی از آن سرازیر است و از این جهت که آب این دره از چشمه ی پشت امامزاده نشأت می گیرد محل توجه بيشتر است: «اهالی روستا معتقدند که این آب اثر شفابخشی دارد و به آن احترام می گذارند. با این آب برای زیارت امامزاده، وضو می گیرند.»
پس از این دره، بوی خوش و خاطره انگیز درختان اورس نويد گام نهادن در حريم بقعه را مي دهد: «درخت اورس دانه هایی دارد که مردم ده می گویند اگر نیتی کنند و یکی از آن ها را ببلعند، حاجت آنها بر آورده خواهد شد. همچنین می گویند این دانه ها برای رفع گلو درد، مفید است.»
اُرِس یا هُرس یا پیرو گونه‌ای سرو است که در مناطق کوهستانی می‌روید. این درخت در برابر ناملایمات طبیعی بسیار مقاوم است. این درخت در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز، از آذربایجان تا خراسان و به ویژه در شرق کشور و در ارتفاعات به صورت عمومی یافت می‌شود.
نمونه اي از ارس
<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
دینه کوهیان هیچ گاه از چوب این درختان برای مصارف و احتیاجات خود استفاده نمي‌کردند زيرا آن را نيز مقدس می‌دانستند. پس از حدود ٢٠ دقیقه کوهنوردی مي‌توان از دينه كوه، به بقعه رسيد؛ عمارتي ساده و بی‌آلایش با دری چوبی. از ایوان بقعه مي‌توان از لابه لای درختان، روستا را تماشا كرد. در پای بقعه، درخت نشانه‌داري كه قاتلان امامزاده آن را نشان كرده بودند، قرار دارد. اهالی بنا به اعتقادات خود دست بر شکاف درخت می گذارند و نيايش می‌كنند.
شكاف درخت نشان‌دار ارس در پاي بقعه امامزادگان دينه كوه ـ آدمي را به ياد حجر الاسود مي‌اندازد
منابع:
وبلاگ جوان دينه كوه (با تشكر فراوان از مدير وبلاگ؛ خانم مينا پيكاني)
وبلاگ روستاي دينه كوه (بيژن پيكاني)
وبلاگ شب هاي دینه کوه (آقاي ميثم پيكاني)
دانشنامه جغرافيائي ويكي مپيا
وبلاگ روستاي اندج
تحقيقات ميداني و محلي پژوهشگران كتابخانه مجازي حصار خروان
مطالب مشابه :
جغرافياي روستائي(5)-دینه کوه
كتابخانه مجازي حصار خروان - جغرافياي روستائي(5)-دینه کوه - رساله‌هايي فرهنگي- بوم شناختي
قلور
جوان دينه كوه. روستاي مور د دیگر اینکه این کوه دو قلو بسیار شبیه به کوه دوقلوی دیگری که در
زاد روز وحدت
جوان دینه کوه میثم محمدی الموتی (گازرخان ) دينه کوه زوارک (الموت) وناش (الموت) کلايه الموت
برچسب :
جوان دينه کوه