تحلیل تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران و فواید آن

يشرفت اقتصادي هر كشوري با ثبات اقتصاد كلان آن همبستگي مستقيم دارد. ثبات اقتصاد كلان به چگونگي رفتار متغيرهاي مهمي مثل سطح قيمت‌ها، تورم، نرخ ارز، نرخ سود بانكي يا چگونگي دخالت دولت در اقتصاد بر مي‌گردد.

اگر مجموعه كنش‌ها و واكنش‌ها در مورد اين متغيرها به گونه‌اي باشد كه اقتصاد را از شرايط مطلوب تعادل دور سازد، در اينصورت ثبات اقتصاد كلان دچار آسيب مي‌شود. از نگاه ديگر ثبات اقتصاد كلان در گرو جلوگيري از تغييرات ناخواسته غيرقابل پيش‌بيني متغيرهاي فوق است. بطور مثال اگر در اقتصادي نرخ ارز به صورت مستمر دچار نوسان باشد بطوريكه امكان پيش‌بيني آينده را از عاملان اقتصادي سلب كند در اينصورت اقتصاد در حركت مطلوب خود دچار مشكل مي‌شود.

از طرفي از ميان متغيرهاي اقتصادي، ‌متغيري كه بيش از همه در ارتباط مستقيم و تنگاتنگ با بخش خارجي اقتصاد قرار دارد، متغير كلان نرخ ارز است. امروزه ارزش پول كشورها علاوه بر تاثيرپذيري از سياست‌هاي اقتصادي داخلي هر كشور، از نوسانات ارزي در بازارهاي جهاني نيز به مراتب بيشتر از گذشته تاثير مي‌پذيرد. لذا در عصر حاضر متغير نرخ ارز بيش از گذشته به عنوان يك عامل كليدي و مهم در سياست‌هاي اقتصادي خودنمايي مي‌كند. نرخ ارز چنانچه بطور مناسب تنظيم شود مي‌تواند آثار مثبت بر ترازپرداخت‌ها و تقويت قدرت رقابتي خارجي يك كشور و آثار سازنده مترتب بر آن را در پي داشته باشد و بر عكس، تنظيم نامناسب نرخ ارز و سياست‌هاي ارز مي‌تواند كاهش كارآيي اقتصادي،‌ تخصيص نامناسب منابع اقتصادي، ‌از دست دادن ذخاير بين‌المللي،‌ تضعيف انگيزه‌هاي توليد در بخش‌هاي مختلف و عدم تعادل‌هاي شديد كلان اقتصادي را باعث شود. بنابراين مي‌توان آشفتگي‌هاي موجود در بسياري از كشورهاي در حال توسعه را در ارتباط با سياست‌گذاري‌هاي نامناسب در زمينه نظام ارزي دانست.

فوايد تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران

بنابراين نوسانات شديد نرخ ارز چه در جهت بالا و چه در جهت پايين مي‌تواند بنگاه‌هاي اقتصادي در كشور را دچار ضرر و زيان كند بخشي از مشكلات موجود در اقتصاد ايران از جمله چك‌هاي برگشتي زياد، ناكارآيي، چشم انداز كوتاه‌مدت در فعاليت اقتصادي و ... را بايد به ريسك زياد بازار ارز در ايران به ويژه در ساليان اخير نسبت داد و اما ابزار مشتقه را مي‌توان بهترين ابزار مديريت ريسك نوسانات قيمت يك كالاي اقتصادي دانست. بنابراين با اين تفاسير نوسانات مي‌توان تشكيل بازار آتي يا اختيار خريد و فروش ارز در اقتصاد ايران را نه تنها يك بازار لوكس و نمادين بلكه بسيار ضروري و حياتي دانست و فايده ديگر تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران علاوه بر مديريت ريسك براي فعالان اقتصادي، با ثبات كردن بازار نقدي ارز در برابر سفته‌بازي است براي اثبات اين مدعا به اين مي‌پردازيم كه علت هجوم سفته‌بازي به ارزهاي خارجي در ماه‌هاي اخير چيست؟

تحليل الگو

علت هجوم سفته‌بازي به بازار ارز را بايد به وجود شكاف مثبت بين انتظارات تنزيل شده كنشگران اقتصادي و قيمت رسمي بانك مركزي دانست يعني:

اين شكاف مثبت باعث مي‌شود تقاضا براي نرخ ارز افزايش يابد( اين نوع تقاضا، تقاضا براي سفته‌بازي است) و اين باعث فشار بر نرخ ارز رسمي به سمت بالا خواهد شد. مطمئنا بانك مركزي براي اينكه بتواند نرخ رسمي را به عنوان نرخ بازار معرفي كند بايد توان اين را داشته باشد كه تقاضا براي ارز را با عرضه پاسخ دهد وگرنه با تشكيل بازار غير رسمي تعادل بين انتظارات و قيمت نقدي به وجود خواهد آمد كه در نهايت منجر به افزايش نرخ ارز و به وجود آمدن نرخ ارز رسمي و غير رسمي خواهد شد در تعادل رابطه زير برقرار است:

St = نرخ ارز غيررسمي

در قيمت تعادلي ميزان ارزي كه تقاضا مي‌شود با ميزان ارزي كه عرضه مي‌شود برابر است.

حال فرض مي‌كنيم كه تعداد زيادي از سفته‌بازان انتظاراتشان تغيير كند و روندي افزايشي به خود بگيرد ولي اين شوك انتظاري زماني در بازار نقدي باعث افزايش قيمت نقدي ارز خواهد شد كه اين انتظارات افزايشي سفته‌بازان بتواند با استفاده از قدرت خريد پول داخلي تبديل به تقاضا براي خريد ارز در بازار نقدي شود. براي روشن‌ شدن اين مساله از تابع تقاضاي پول بهره مي‌گيريم. تقاضاي كل پول را مي‌توان به دو نوع تقاضاي معاملاتي و سفته‌بازي تقسيم كرد كه تقاضاي معاملاتي تابعي از درآمد ملي است.

در كوتاه‌مدت ثابت است و با علم به اينكه در تعادل اقتصادي تقاضاي پول هميشه برابر با عرضه پول است آنگاه انباره سفته‌بازي پول در كوتاه مدت ثابت است و برابر با:

اما انباره سفته‌بازي پول صرف انجام معاملات براي نقل و انتقال همه دارايي‌هايي كه در اقتصاد وجود دارد مي‌شود بنابراين رابطه زير برقرار است:معادله 6

VR : سرعت گردش سفته‌بازي پول

S: تعداد سهامي كه در طول دوره معامله شده است

PS: ميانگين قيمت هر سهم در طول دوره

e : ميزان ارزي كه در طول دوره معامله شده است

Pe: نرخ ارز

B : تعداد زمين و مسكن كه در طول دوره معامله شده است

PB : قيمت هر واحد زمين و مسكن

PC : قيمت هر واحد سكه

C : تعداد سكه اي كه در طول دوره معامله شده است.

معادله 6 بيان مي‌كند كه انباره سفته‌بازي پول ضربدر سرعت گردش سفته‌بازي پول در طول دوره بايد با حاصلضرب قيمت هر دارايي در ميزان دارايي معامله شده برابر باشد.

بنابراين بازار دارايي‌ها همانند بازار موازي براي ساير دارايي‌هاست و با فرض ثابت بودن سرعت گردش پول حتما كاهش قيمت و ميزان معاملات يك دارايي باعث افزايش قيمت و ميزان معاملات دارايي ديگر خواهد شد.

براي تحليل بهتر بازار فرض مي‌كنيم كه فقط دو دارايي ارز و ساير دارايي‌ها در اقتصاد وجود دارد:

اگر بازار ارز دچار شوك افزايشي شود با فرض ثابت بودن سرعت گردش پول و ميزان انباره سفته‌بازي پول در كوتاه‌مدت، بايد پول سفته‌بازي در گردش ساير دارايي‌ها به سمت بازار روانه شود در نتيجه:

اگر فرض كنيم كه در زمان رسيدن به تعادل جديد، ميزان ارز معاملاتي در بازار تغيير نكند (يا به عبارتي انباره ارز در داخل كشور ثابت باشد و خارجيان نيز تمايلي به خريد پول داخلي ما در قيمت افزايش يافته نداشته باشند) يعني:

آنگاه:

رابطه بالا بيان مي‌كند تغيير در نرخ ارز برابر خواهد بود با نسبت ميزان انباره سفته‌بازي انتقال يافته از ساير دارايي‌ها به كل انباره ارز موجود در بازار. حال فرض مي‌كنيم بازار آتي ارز نيز در كنار بازار نقدي ارز تشكيل شده است. قيمت در بازار آتي را PF و ميزان معاملات در طول دوره را F مي‌ناميم كه در نتيجه :

از آنجايي كه تغيير قيمت آتي حتما هم جهت با تغيير قيمت نقدي خواهد بود مي‌توانيم نتيجه بگيريم كه:

كه رابطه زير را خواهيم داشت:

در نهايت به رابطه زير خواهيم رسيد:

رابطه بالا بيان مي‌كند تغيير در نرخ نقدي ارز به علت شوك انتظاري مثبت بين كنشگران سفته‌باز ارزي برابر خواهد بود با نسبت ميزان نقدينگي انتقال يافته از ساير بازار دارايي‌ها منهاي حاصلضرب قيمت آتي نرخ ارز در تغيير حجم معاملات بازار آتي به حاصل جمع ارز موجود در بازار و كل حجم معاملات قرارداد آتي ارز است.

اگر dPe۰ را با dPe مقايسه كنيم متوجه خواهيم شد:

تغيير در قيمت نقدي زماني كه بازار آتي نيز وجود داشته باشد كمتر از تغيير در قيمت نقدي ارز بدون وجود بازار آتي است.

كاربرد فرضيه انتظارات عقلايي در بازار آتي

انتقادي كه به بازار آتي وارد مي‌شود اين است كه استدلال مي‌شود اگردورنماي اقتصادي بر اين جهت باشد كه قيمت ارز رشد يابد آنگاه قيمت آتي بسيار فراتر از قيمت نقدي شكل خواهد گرفت و باعث مي‌شود بازار نقدي را تحت تاثير قرار دهد و به التهاب آن دامن بزند. در اين مورد بايد گفت اساسا اين استدلال غلط است چون اصولا قيمت نقدي بايد برابر با قيمت انتظاري تنزيل شده آينده باشد در نتيجه بايد اذعان داشت كه قيمت تعادلي نقدي در حال حاضر همه انتظارات قيمتي آينده را نيز در بردارد و طبق فرضيه انتظارات عقلايي هر تغيير در انتظارات كه باعث تغيير در قيمت آتي شود حتما بر بازار نقدي نيز اثر خواهد گذاشت.

مشكلي كه مي‌تواند كارآيي بازار آتي در ايران را از بين ببرد چيست؟ اختلاف زياد بين نرخ ترجيح زماني ( تورم) با نرخ سود بانكي سبب خواهد شد كه قيمت آتي از قيمت نقدي فاصله بگيرد كه در نتيجه باعث به وجود آمدن فرصت آربيتراژي دائمي در بازار و هجوم آربيتراژگران به اين بازار مي‌شود. در اين صورت امكان دارد كه سپرده‌هاي بانكي از سيستم بانكي خارجي شده و به سمت بازار آتي نرخ ارز روان شود. سركوب مالي دولت باعث شده در ساليان اخير هميشه نرخ سود بانكي از نرخ تورم يا نرخ ترجيح زماني پايين تر باشد.

به علت وجود شكاف بين نرخ ترجيح زماني و نرخ سود بانكي در اقتصاد ايران نگارنده دست به يك تحقيق تجربي در بازار آتي سكه طلا در بورس كالاي ايران زده است وبا محاسبه سود آربيتراژ در دوره زماني سوم مهر 1390 تا سيزدهم آذر 1390 اين فرضيه را آزمون كرده است البته فرمول سود آربيتراژ فرمول پيچيده اي است كه شرح آن در اين مقال نمي گنجد و اما علت اينكه اين دوره زماني براي تحقيق استفاده شده به اين خاطر است كه تقريبا بازار آتي از اين زمان به بعد اوج گرفت و حجم معاملات آن شديدا افزايش يافت و چون يكي از فروض مهم اين تحقيق عميق بودن بازار و وجود فعالان زياد اهم از آربيتراژگران سفته‌بازان و پوشش دهندگان ريسك است به عقيده نگارنده بازار آتي در ايران ازين زمان به بعد عمق پيدا كرده و عميق شده است اما حد بالايي اين تحقيق نيز بر مي‌گردد به آغاز پيش فروش سكه توسط بانك مركزي كه در نتيجه بازار آتي را شديدا تحت تاثير قرار داده و آزاد بودن اين بازار را خدشه دار كرده است. سود آربيتراژ رادر حالت معمولي و شديدا بدبينانه محاسبه شده كه نتايج به صورت نمودار ارائه شده است:

با مقايسه نمودارها از آنجايي كه نرخ سود سالانه بانكي 15درصد بوده است، مي‌توان انتظار داشت كه هجوم آربيتراژگرانه به اين بازار صورت گيرد كه اين مي‌تواند كارآيي بازار آتي در ايران را مختل سازد؛ ولي مي‌توان با افزايش 6 الي 7 درصدي نرخ سود بانكي اين خطر را رفع نمود بنابراين به جد توصيه مي‌شود با تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران كه منافع بسيار زيادي را براي اقتصاد ايران به همراه دارد از وجود شكاف زياد بين نرخ ترجيح زماني و نرخ سود بانكي پرهيز شود.

نتايج و پيشنهادها

نوسانات شديد نرخ ارز چه در جهت بالا و چه در جهت پايين مي‌تواند بنگاه‌هاي اقتصادي در كشور را دچار ضرر و زيان كند بخشي از مشكلات موجود در اقتصاد ايران از جمله چكهاي برگشتي زياد، ناكارآيي، چشم انداز كوتاه مدت در فعاليت اقتصادي و ... را بايد به ريسك زياد بازار ارز در ايران به ويژه در ساليان اخير نسبت داد و اما ابزار مشتقه را مي‌توان بهترين ابزار مديريت ريسك نوسانات قيمت يك كالاي اقتصادي دانست.

بنابراين با اين تفاسير نوسانات مي‌توان تشكيل بازار آتي و يا اختيار خريد و فروش ارز در اقتصاد ايران را نه تنها يك بازار لوكس و نمادين بلكه بسيار ضروري و حياتي دانست و اما فايده ديگر تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران علاوه بر مديريت ريسك براي فعالان اقتصادي، با ثبات كردن بازار نقدي ارز در برابر سفته‌بازي است.

با تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران مي‌توان تقاضاي سفته‌بازي نقدي ارز را تبديل به تقاضاي آتي و كاغذي ارز كرد و از انتقال تقاضاي پول به سمت بازار نقدي جلوگيري كرد. كه در نهايت از فشار بيشتر بر نرخ نقدي ارز بر اثر حملات سفته‌بازانه ممانعت به عمل آورد.بنابراين پيشنهاد مي‌شود كه بانك مركزي اقدام به راه اندازي بازار آتي نرخ ارز در ايران كند؛ ولي تمام تلاش خود رابه كار ببندد تا شكاف زيادي بين نرخ ترجيح زماني و نرخ سود بانكي پديد نيايد.

منبع : http://www.talanews.com

تحلیل تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران و فواید آن

مطالب مشابه :

قیمت انواع تایپ و پرینت و ...

اصلاح نرخنامه جدید رسته کافی نت

برنامه حركت قطارهاي مسافري اداره كل راه آهن يزد از تاريخ 92/3/11لغايت 92/7/10

نرخ بیکاری در ایران به مرحله 'بحرانی' رسیده است

قانون مجازات اسلامی مصوب 92

طرح درس روزانه مطالعات اجتماعی

تحلیل تشكيل بازار آتي نرخ ارز در ايران و فواید آن

نتایج تکمیل ظرفیت آزمون ارشد 92 امروز اعلام می‌شود/ظرفیت و زمان ثبت‌نام پذیرفته‌شدگان

آزمونهای دی ماه 92 پایه هفتم