نجف ؛ شهری با مساجد تاریخی

نجف اشرف مساجد بسیاری دارد که عموما محل زندگانی و تدریس بزرگان دین بوده اند . در سفری کوتاه به این شهر ، خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی حج به دیدن برخی از این مساجد رفت و با استفاده از منابع موجود ، شرحی مختصر بر شماری از آنها نوشت .

مسجد شیخ انصاری:
این مسجد به نام مسجد ترک نیز شناخته می شود . مسجد انصاری که در بازار "الحویش" قرار دارد و به عنوان یکی از مساجد بزرگ نجف بشمار می آید. و نام آن به بنیانگذار آن امام شیخ مرتضی انصاری (فوت 1281 هـ.ق) بازمی گردد که در آن به اقامت نماز مشغول بود . و به تدریس علوم حوزوی می پرداخت. در این مسجد سید محمد کاظم یزدی نیز به تدریس پرداخت(1). و علامه سید حسن موسوی خرسان و پس از او فرزندش علامه سید محمد مهدی به اقامت نماز جماعت همت گماشتند.
چندین بار این مسجد مرمت و بازسازی شد. در سال 1360 هـ.ق/ 1941 م بعضی از اهالی شهر بازسازی آن را بر عهده گرفتند و در این کار مدیر اوقاف به آنان یاری رساند(2). و در سال 1999 م ساخت زمین مجاور این مسجد جهت توسعه آن آغاز شد. این زمین به بخش غیر مسقف مسجد انصاری وصل بوده است و در برابر آن وضوخانه ای قرار داشت.
گفته می شود که علت نامگذاری این مسجد به نام "مسجد ترک" به این باز می گردد که ترکها در نجف اشرف مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام را در این مسجد برگذار می کردند . همچنین این مسجد با نام "جامع انصاری" نیز شناخته شده است. و هم اکنون نماز ظهر و عصر به امامت سید رضی الدین مرعشی و نماز مغرب و عشا به امامت سید مهدی خرسان برپا می شود.
-------------------------------------
(1) محبوبة ماضي النجف وحاضرها 1/116.
(2) مجلة الغري ، العدد(66) السنة الثانية 1360هـ/1941م.
(3) الدليل الرسمي لعام 1936م ، ص157-158.

مسجد جامع الهندی:
واژه "جامع" به علت گنجایش و اهمیت تاریخی مسجد هندی به آن اطلاق می شود(1). بنا به گفته ی تاریخ نگار"الصک" در سال 1245 هـ.ق این مسجد در محله ی قدیمی به نام "الجیه" واقع است(2). و دروازه بزرگ آن بر بازار "الحویش" باز می شود. و دروازه کوچک آن به خیابان "الرسول" راه می یابد. تاریخ بنیانگذاری این مسجد به اوایل قرن سیزدهم هجری به دوران علامه کبیر شیخ حسین نجف (فوت سال 1251 هـ.ق / 1385 م) بازمی گردد. علت نامگذاری این مسجد به هندی و نامهایی همچون "الحمام" و "القیساریه" به خانواده ی محترمی از کشور هند اشاره دارد.این خانواده یکی از ثروتمندترین خانواده های شهر نجف بود. و نام (خان محمد هندی) به عنوان مرمت کننده این مسجد که به وسیع تر شدن آن انجامید، نیز ذکر شده است (3).
در این مسجد کارهای مرمت بسیاری به انجام رسیده است. در سال 1323 هـ.ق به این شکل که در حال حاضر دیده می شود، ساخته شد. این مسجد تا سال 1375 هـ. همانندی در شهر نجف را نداشته است و سید محسن حکیم به توسعه آن همت گماشت و به همین دلیل نیز دو خانه ی مجاور این مسجد را خریداری نمود و در نتیجه بخش مسقف آن را به بخش غیر مسقف پیوند داده شد.(4) بخش مسقف این مسجد دارای ستون ها و ایوانهای بلند و کنده کاری شده است که به این مسجد جنبه تاریخی بسیار زیبایی را داده اند. این مسجد تقریبا مربع شکل است و کتابخانه "امام حکیم" و آرامگاه وی در طرف شمال مسجد هندی قرار گرفته است. قطعه زمینی نیز جهت دفن علمای خاندان حکیم در نظر گرفته شده است که درب آن به صحن مسجد هندی باز می شود.
جامع الهندی در طول تاریخ خود به عنوان مدرسه ای دینی شناخته می شود و بر منبر آن بسیاری از فرهیختگان این شهر و اساتید حوزه علمیه نشسته اند. و نمازهای جماعت فراوانی به امامت بزرگان خاندانهای نجف همانند (شیخ حسن و شیخ جواد و شیخ محمد و شیخ طه) برگذار شده است و شخصیت هایی همچون شیخ محمد رضا طالقانی و شیخ باقر قمی نجفی در آن نماز به جا آورده اند. و هم اکنون سید محمد تقی حکیم در آن به اقامت نماز مشغول است.
گفته می شود که در سال 1374 هـ.ق اهالی قطیب مسجدی شبیه مسجد هندی را در سرزمین خویش بنا نمودند.
مسجد هندی به عنوان مسجد تمامی اهالی نجف نیز شناخته شده است. و در آن اساتید به تدرس علوم دینی پرداخته اند و مراسم دینی و ملی در آن برگذار شده است.
(1) محبوبة : ماضي النجف وحاضرها 1/117.
(2) ن.م. 1/25.
(3) ن.م. 1/117.
(4) ن.م. 1/119.
(5) الفرعون : الحقائق الناصعة 1/97.

مسجد زید بن صُوحان (رض):
این مسجد در 200 متری جنوب مسجد سهله قرار دارد. گفته می شود: این مسجد جایگاه کلبه ای بود وی برای عبادت در آن باقی می ماند و بعدها در همانجا مسجدی با نام وی بنا شد که در نزدیکی مسجد سهله واقع است. ساختمان اصلی این مسجد در اوایل قرن بیستم ویران شد و دوباره پس از آن ساخته شد و سپس در سال 1395 هـ.ق / 1975 م بدست مؤمنان اهالی تبریز دوباره از نو بنا شد. از ساختمان اصلی مسجد بجز سه تکه مرمر سفید رنگ باقی نمانده است که بر آنها ادعیه و ذکر نگاشته شده است. بر یکی از این سنگها تاریخ 1332 هـ.ق ثبت شده است.
هم اکنون مسجد دارای زمینی به مساحت 165 متر مربع است که در سالهای اخیر قرن گذشته بدست شادروان حاج محمد جواد جبوری و با رهنمودهای دفتر آیت الله العظمی سید علی سیستانی (دام ظله) ساخته شده است.

مسجد سهله:
این مسجد در فاصله 2 کیلومتری شمال غربی مسجد کوفه قرار گرفته است و از دیرباز به عنوان خانه و مقام اولیا و انبیا شناخته می شده است. این مسجد از مشهورترین مساجد کوفه دومین شهر ساخته شده پس از فتوحات اسلامی، بشمار می آید. همچنین مسجد سهله 10 کیلومتر از مرکز شهر نجف و 150 کیلومتر از جنوب شهر بغداد فاصله دارد.
درباره ی مسجد سهله آقای دکتر نبیل عباس استاد تاریخ دانشگاه کوفه اینچنین می گوید: این مسجد یکی از بزرگترین مساجد قرن اول هجری شهر کوفه است که پس مدت زمان کوتاهی از بنای مسجد جامع کوفه که بدست سعد بن ابی وقاص اولین والی کوفه در دوران خلافت عمر بن خطاب ساخته شده بود، بنا شد.
مکان بنای این مسجد به علت وجود چندین مقام پیامبران و اولیای صالح برگزیده شد و گفته می شود که بنی ظفر سازنده گان واقعی این مسجد اند . این قبیله گروهی از انصار بودند که وارد شهر کوفه شدند و به همین دلیل سابقا این مسجد با نام مسجد بنی ظفر معروف بود و سپس به مسجد سهله تغییر نام یافت که امروز در میان مردم نیز شایع و متداول است.
وی می افزاید: " گفته می شود که نام این مسجد به دلیل آسانی و هموار بودن زمین مسجد و زمین های دور و بر آن بود است ( سهله = آسان وهموار) و شاید این نامگذاری برگرفته شده از "سهیل" است که نام یکی از امام جمعه های این مسجد بوده است اما نام وی در هیچ جا ذکر نشده است.
آقای عباس ادامه می دهد: از نام های شناخته شده ی این مسجد " مسجد برَی" و "مسجد القری" است... همچنین سهله قبرستانی از قبرستانهای قدیم شهر کوفه است.
مقامات و زیارتگاه هایی که در مسجد سهله وجود دارند عبارتند از:
1. مقام امام مهدی (عج) که به مقام صاحب الزمان شناخته می شود و در وسط دیوار روبروی قبله واقع است. این مقام یکی از بزرگترین مقام های این مسجد است.
2. مقام زین العابدین (ع) در وسط مسجد.
3. مقام امام جعفر صادق (ع)
4. مقام خضر پیامبر (ع) که در گوشه ی جنوب شرقی این مسجد واقع است.
5. مقام ادریس پیامبر (ع) و گفته می شود این مکان خانه ی این پیامبر بوده است.
6. مقام نیکان و صالحان و به نام مقام پیامبران هود و صالح (ع) شناخته می شود. که در گوشه ی شمال شرقی این مسجد قرار دارد.
مقام ابراهیم پیامبر (ع) و همچنین گفته می شود که این مقام عبارت است از خانه ی ابراهیم (ع) و این مقام گلدسته ای را در بر داشت که ویران شد و در سال 1378 هـ.ق – 1967 م این گلدسته که هم اکنون وجود دارد، ساخته شد.
آقای عباس ادامه می دهد: " سابقا این مسجد از دو طرف توسعه یافته است. 300 سال پیش زمین کاروانسرای " الزوار" که در جنوب این مسجد است به آن اضافه شد همچنین از طرف شمال، این مسجد به سوی خانه ی یکی از خدمتگذاران مسجد توسعه یافت.
درباره ی فضیلت مسجد سهله شیخ عبد الجبار آل منشد یکی از اساتید حوزه ی علمیه در نجف اشرف می گوید: در حادیث و روایات اهل بیت آماده است که این مسجد مقام و عظمت والایی را دارد. از امام جعفر صادق (ع) روایت شده است که فرمودند: "هر کسی که مشکلی داشته باشد و در میان وقت نماز مغرب و عشا در این مسجد نمازی را به جای آورد و از خداوند متعال طلب گشایش کند، مشکل او بر طرف خواهد شد"
عملیات بازسازی و مرمت مسجد سهله از سال 1995 م آغاز شد. چونکه در این سال به دلیل فرسودگی یکی از دیوارهای این مسجد ویران شد و از آن وقت پیشنهاد های توسعه و گسترش این مسجد مطرح شد و پس از آن با تلاش و کوشش های خیرخواهان و بویژه دفتر آیت الله العظمی محمد سعید حکیم که هنوز نیز نقش اساسی و مهمی را در بازسازی این مکان مقدس و مسئولیت پرداخت هزینه ها را بدست دارد، مراحل اجرایی طرح بازسازی آغاز شد.
»مساجد دیگر
1.مسجد شيخ جعفر الشوشتري
2.مسجد صاغة
3.مسجد حيدري
4. مسجد مراد
5.مسجد خاندان كاشف الغطاء
6.مسجد شيخ صاحب الجواهر
7.مسجد حاج ميرزا حسين الخليلي
8.مسجد صافي الصفا
9.مسجد شيخ مشكور
10.مسجد شيخ مرتضي
11.مسجد الهندي
12.مسجد شيخ الطريحي
13.مسجد خاندان المشهدي
14.مسجد علي رفيش
15.مسجد حاج حسين البهبهاني
16.مسجد شيخ آغا رضا الهمداني
17.مسجد علامة حسن الشيرازي.
»مسجد عمران بن شاهین:
یکی از قدیمی ترین مساجد نجف چونکه این مسجد در اواسط قرن چهارم توسط عمران بن شاهین ساخته شده است وی بر عضد الدوله شورش کرده بود اما شکست خورد و در نتیجه عمران نذر کرده بود که اگر سلطان او را ببخشد رواقی در نجف بنا کند و سرانجام وی عفو شد و پس از آن دو رواق در الغری(نجف) و کربلا بنیان نمود.

رواقی که در نجف است در سمت شمال حرم علوی مطهر واقع است و در اصل حرم علوی مطهر از آرامگاه مطهر که رواق صحن آن بشمار می رفت و در مقابل آن فقط ایوان شرقی وجود داشت, تشکیل می شد و رواق عمران چندان از آن دور نبود...و هنگامی که شاه عباس اول به زیارت آمده بود فرمان داد تا صحن از طرف شمال وسعت داده شود و در آن بخشی از رواق عمران داخل گشت..و پس از آن شاه صفی آمد و همین کار را با دیگر طرف های صحن شریف کرد و بدین وسیله صحن بزرگ و دیوار دور و بر آن که امروزه وجود دارد ساخته شد.

تکیه بکتاشیه(بکتاشی ها):
یک ساختمان مجلل و بزرگ و استوار ساخته شده از سنگ های بزرگ که بنای آن شبیه به ساختار صحن شریف و بر طبق طرح آن ساخته شده است که در کنار مسجد الرأس قرار دارد و درب آن در نزدیک ایوان دوم از طرف غربی در دیوار صحن شریف قرار دارد و برخی اعتقاد دارند که سابقاً انبار کتاب های حضرت علوی بشمار می آمده ولی احتمالاً در زمان حاج بکتاش در قرن هشتم هجری بنا شده است که از دو بخش تشکیل می شود:
نخست: مخصوص نماز و درس و جمع شدن ها که از چهار ایوان و در وسط آن یک صحن کوچک وجود دارد.
بخش دوم: در آن معتکفان عبادت سکونت دارند. مربع شکل و از دو طبقه و تعدادی از اتاق های فراوان تشکیل می شود.

مسجد الرأس:
مسجد باوسعتی که تعداد فراوانی ستون را دارد و درب آن در صحن شریف در ایوان بزرگ در مقابل رواق از طرف سر شریف قرار گرفته است وبه تکیه بکتاشی ها متصل می باشد و یکی از مساجد قدیمی به شمار می آید. تاریخ بنای مسجد به عصر ایلخانیان باز می گردد و چندین بار باز سازی و مرمت گشت که آخرین بار آن سال 1306 هجری بوده که توسط نادر شاه انجام شده است... و دلیل نامگذاری این مسجد به مسجد الرأس (مسجد سر) به آن باز می گردد که در کنار سر مبارک امام علی (علیه السلام) واقع شده است... و شاید یکی از بزرگترین مساجدی که در دیوار خارجی صحن شریف هستند, به شمار می آید. این مسجد مستطیل شکل و در وسط آن صحن بزرگی جای دارد و در دو طرف صحن در دو جهت شمالی و جنوبی دو ایوان وجود دارد که دارای تعداد زیادی از ستون های ساخته شده از سنگ مرمر می باشد و در سال 1368 هجری تقریباً پنج متر از آن گرفته به خیابان اضافه شد.

مسجد شیخ الطوسی:
در اصل منزل شیخ طائفه بوده و وصیت نموده بود تا در آن دفن شود وبعد از آن به مسجدی تبدیل گشت. این مسجد در مقابل دروازه الطوسی(باب الطوسی) در سمت شمالی صحن شریف قرار دارد و در کنار وی آرامگاه سید بحر العلوم و خاندانش نیر واقع می باشد و در سال 1198 هجری و در 1305 هجری و 1380 هجری این مسجد باز سازی شده است.

مسجد الخضراء:
در سمت شمالی از طرف شرقی دیوار خارجی صحن شریف قرار دارد و در ورودی آن از ایوان دوم دیوار شرقی صحن است و بسیار قدیمی می باشد و تاریخ ساختن آن مجهول است...اما به علی بن مظفر نسبت داده می شود.

مسجد حنانه:
یکی مساجد گرانقدر که قاصدان به آن تبرک می یابند و یکی از سه مکانی ست که امام صادق (علیه السلام) در آن نماز خوانده است. این مسجد در سمت چپ در راه به سوی کوفه در شمال شهر واقع می باشد و منطقه الثویه در نزدیکی آن قرار گرفته که محل دفن تعداد فراوانی از خواص امیر مؤمنان می باشد و شناخته شدگان آنها قبر کمیل بن زیاد است که مقام بزرگ و با وسعتی ست و دارای گنبدی بزرگ می باشد.

• با سپاس فراوان از ستاد برگزاری " 2012؛ نجف اشرف ،پایتخت فرهنگی جهان اسلام "

نجف ؛ شهری با مساجد تاریخی

مطالب مشابه :

وب سایت مرکز

اساس نامه دانشگاه جامع علمی کاربردی

معماری ایرانی

شعر کردی کلهری

پروژه :اقلیم سرد وکوهستانی و اقلیم معتدل و مرطوب

گرم و مرطوب

همایش پیاده روی وعزاداری مردم ایوان غرب به مناسبت اربعین حسینی

نجف ؛ شهری با مساجد تاریخی