نحوه ی برخورد با سالمندان در سیره ی ائمه - اخلاق اسلامی برای سالمندان
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مى فرماید: «وجود پیران سالخورده باعث برکت و افزایش رحم ت و نعمتهاى الهى است.»
اخلاق اسلامی برای سالمندان
سالمندان با عمرى تلاش و تجربه به مرحله اى رسیده اند که نیازمند احترام و محبت هستند. تکریم آنها مصداق تعظیم شعائر اسلامى و موجب تحکیم ارزش ها و روابط اجتماعى است. یعنى درست همانطور که فرزندان در سطوح مختلف سنى نیازهاى روحى متفاوتى دارند و والدین و مربیان در راستاى تربیت و بارورى استعدادهاى آنها باید از شیوه هاى رفتارى صحیح استفاده کنند، بزرگسالان نیز نیازمند قدردانى و سپاسگزارى از زحمات گذشته خود از سوى فرزندان اطرافیان مى باشند.
در مکتب اسلام، سالخوردگان و سالمندان از موقعیت و جایگاه ویژه اى برخوردارندچنانکه در روایات ما آمده است:
1) در مورد ارزش معنوى ـ اجتماعى آنان :
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مى فرماید: «وجود پیران سالخورده باعث برکت و افزایش رحم ت و نعمتهاى الهى است.»(نهج الفصاحه،ص222،کلمه ی 1110)
2) در مورد چگونگی رفتار با آنان:
الف : پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «إنَّ مِن إجلالِی تَوقِیرَ الشَّیخِ مِن اُمَّتی؛ احترام به سالخورده امّت من، احترام نهادن به من است.»(منتخب میزان الحکمه)
ب: در جایی دیگر می فرمایند(صلی الله علیه و آله): «إنَّ مِن تَعظیمِ جَلالِاللّه عز و جل کَرامَةَ ذی الشَّیبهِ ، وحامِلِ القُرآنِ ، والإمامِ العادِلِ ؛ احترام نـهادن بـه ریـش سـفید و قـرآن دان و پیشواى دادگر ، بزرگداشت جلال و شکوه خداوند عز و جل است.»(منتخب میزان الحکمة،ح 384)
ج: حضرت می فرمایند(صلی الله علیه و آله): «من اجلال الله اجلال ذى شیبه المسلم؛ بزرگداشت و گرامیداشت سالخورده مسلمان، بزرگداشت خداست»(کافی،ج2،ص165)
د: امام صادق (علیهالسلام) می فرمایند : «َظِّمُوا کِبارَکُم وصِلُوا أرحامَکُم؛ بزرگسالان خود را احترام کنید و صله ارحام به جاى آورید .»(الکافی،ج2، ص165)
3) جایگاه کسی که به سالمندان احترام نمی گذارد:
امام صادق علیهالسلام: «لیسَ مِنّا مَن لَم یُوَقِّرْ کبیرَنا ویَرحَمْ صَغِیرَنا ؛ از ما نیست کسى که به بزرگسالان ما حرمت ننهد و با خردسالانمان مهربان نباشد .» (میزان الحکمة،ج2،ص106،ح10084)
4) حقوق سالمندان :
از امام سجاد(علیه السلام) روایت شده که فرمود: «و اما حق الکبیر فان حقه توقیر سنه و اجلال اسلامه اذا کان من اهل الفضل فى الاسلام بتقدیمه فیه و ترک مقابلته عندالخصام و لاتسبقه الى طریق و لاتومه فى طریق و لا تستجهله و ان جهل علیک تحملت و اکرمته بحق اسلامه مع سنه فانما حق السن بقدر الاسلام و لاقوه الا بالله.» (رساله حقوق امام سجاد(علیه السلام)، حق شماره43)
هیچ کس را جز او نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید اگر هردو یا یکی (از آنها به پیری برسند که موجب رنج و زحمت باشند) زنهار کلمه ای که رنجیده خاطر شوند مگو و کمترین آزار به آنان مرسان و با ایشان با احترام و بزرگوارانه سخن بگو ترجمه :1. حق سالخورده این است که حرمت پیریش را بدارى.
2. اگر سوابق فضیلت در اسلام دارد؛ تجلیلش کنى.
3. او را مقدم بدارى.
4. در اختلافات( خصمانه) با او روبرو نشوى.
5. در راه رفتن؛ بر او سبقت نگیرى.پیشاپیش او راه نروى .
6. نادانش نشمارى .
7. اگر رفتار جاهلانه اى کرد تحمل کنى .
8. به مقتضاى سوابق مسلمانى و سالمندى احترامش کنى که حق سن و سال نیز چون حق اسلام است.
5) پاداش اخروی کسی که حقوق سالخوردگان را مراعات می کند:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): «مَنْ عَرَفَ فَضْلَ شَیْخٍ کَبِیرٍ فَوَقَّرَهُ لِسِنِّهِ آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ قَالَ مِنْ تَعْظِیمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالُ ذِی الشَّیْبَةِ الْمُؤْمِنِ ؛ کسی که فضیلت سالخوردگان و پیران را در یابد و به خاطر سِنش او را احترام کند؛ خداوند او را از عذاب روز قیامت در امان می دارد و ...» (بحارالأنوار، ج72 ، ص137 ، بابِ رحم الصغیر و توقیر الکبیر)
با توجه به آیاتی از قرآن کریم، که توصیه ی فراوان بر احترام گذاشتن به والدین می کند، می توان این نتیجه را گرفت که رعایت حقوق و احترام نهادن به والدینی(هم چنین پدر بزرگ و مادر بزرگ) که سالخورده می باشند؛ باید به صورت مضاعف، مورد توجه واقع شود. و در واقع، و از دو حیث احترام آنان بر ما واجب است؛ یک: به خاطر حق پدر و مادری ، و دو: به خاطر سن و سال.
از جمله ی آن ، این آیه ی کریمه می باشد، که می فرماید: « ... که هیچ کس را جز او نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید اگر هر دو یا یکی (از آنها به پیری برسند که موجب رنج و زحمت باشند) زنهار کلمه ای که رنجیده خاطر شوند مگو و کمترین آزار به آنان مرسان و با ایشان با احترام و بزرگوارانه سخن بگو» (اسراء : 23)
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
,