نگاهی به آداب و رسوم ترکان ترکیه (1)

حنابندان در عروسی ترکان ترکیه
نویسنده : خانم دکتر احسن توران، عضو هیات علمی رشته زبان و ادبیات ترکی دانشکده ادبیات دانشگاه غازی

مترجم : فریبا اوغوز

جشن حنابندان (حنا توتمک تویی) و آداب و رسوم مربوط به آن در فرهنگ ترکها (بخصوص ترکان ترکیه ) از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در فرهنگ ترک( اینجا بیشتر منظور ترکان ترکیه می باشد ) در ۳ امر مهم آیین حنابندان اجرا می شود و حاوی پیام خاصی است. یکی از این سه مرحله، جشن حنا بندان نوعروسان قبل از روز عروسی می باشد. در واقع حنابندان این پیام را می دهد که عروس خود را وقف همسر و فرزندانش خواهد کرد. خانواده عروس با این کار می خواهند بگویند که دخترمان خودش را وقف خانه و خانواده جدیدش خواهد کرد.

مورد دوم، حنا بندی گوسفندانی است که آماده قربانی شدن هستند. قبل از قربانی کردن گوسفند در راه خدا به آن حنا می بندند.

مورد سوم نیز حنا بندی جوانانی است که به عازم خدمت سربازی هستند. حنا بندی این جوانان از سوی مادران آنها انجام می گیرد. مادر در واقع با حنابندی پسر عزیز تر از جانش این پیام را می دهد که وطن عزیزتر از فرزندش است و می تواند او را فدای وطن کند. استقلال و امنیت وطن برای مادر از جان پسرش عزیزتر است. این پیامی است که مادر هم به پسرش و هم به اطرافیانش می دهد. مادر به هنگام حنا بندی پسرش به او می گوید که از کشته شدن در راه وطن هیچ ابایی نداشته باش و اگر لازم شد، جانت را در راه وطن فدا کن.

گئچیش

ازدواج (ائولنمک) در واقع از حساسترین نقطه های گذر از یک مرحله زندگی به مرحله ای دیگر است. به همین دلیل قبل از ازدواج، برای آماده کردن زوجین بخصوص دختران جوان برای زنگی جدید، مراسم خاصی ترتیب داده می شود. شب برگزاری این مراسم در واقع آخرین شبی است که دختران جوان در خانه پدر و در کنار خانواده هستند. در این شب دختر و خانواده اش با هم دیگر وداع می کنند. به این مراسم " شب حنا بندان " گفته می شود. حنا بندان آخرین مراسم برگزار شده در خانه پدری است.

در شب حنا بندان سعی می گردد تا به دختر جوان یادآوری شود که قرار است از خانه و خانواده خود جدا شود و برای اینکه بتواند در خانه جدید در کمال صلح و شادی زندگی کند، باید با شرایط زندگی در خانه جدید سازگار بوده و با شوهر و خانواده شوهرش خوشرفتار باشد. شب حنابندان تنها برای نوعروس سخت نیست، بلکه در این شب مادر عروس نیز با واقعیت جداشدن دخترش از خانه روبرو می شود.

مراسم حنابندان در خانه دختر انجام می شود. خانواده پسر هم در برپایی این امور به خانواده عروس کمک می کنند. آجیل و شیرینی مورد استفاده در مراسم حنابندان و نیز حنایی که قرار است بر دستان دختر و مدعوین بسته شود، از طرف خانواده پسر تهیه می شود. خانواده داماد لوازم پذیرایی را یا قبل از شب حنابندان به خانه عروس می فرستند و یا به هنگام آمدن به مراسم حنابندان، به همراه خود می آورند.

آجیلی را که در شب حنابندان برای پذیرایی آورده می شود، در اصطلاح " شب چره حنا " می گویند. نزدیکان، دوستان و همسایگان عروس و داماد نیز برای مراسم شب حنا دعوت می شوند. دستان داماد نیز یا در خانه عروس و یا در خانه خودش حنا گذاشته می شود و به این کار نیز در اصطلاح "بئی حناسی" یا " حنای داماد " می گویند. داماد بعد از حنا بندی، به همراه دوستان خود و سایر جوانان خانواده و فامیل در بیرون از خانه و یا در خانه خود به تفریح می پردازد.

به مراسم حنابندان خانه عروس نیز در اصطلاح" گلین حناسی" یا " حنای عروس " گفته می شود. نوعروس در مراسم حنا بندی لباس های محلی مخصوص حنابندان پوشیده و تور قرمز بر سر می کند. در آیین قوم اوغوز که یکی از اصلی ترین شاخه های قبایل ترک بوده و ریشه آنها به آسیای میانه برمی گردد، لباس و اتاق عروس و داماد که در قدیم بجای اتاق چادر بود، به رنگ قرمز انتخاب می شود.

در قصه های ده ده قورقود نیز می بینیم که اتاق " بانی چیچک "، بالاپوش دامادی " بَی رَک " و همچنین بالاپوشی که " بانی چیچک " به هنگام عروسی بر تن می کند، همه به رنگ قرمز هستند.

محمود کاشغری نیز در دیوان لغات الترک که بزرگ ترین لغتنامه به زبان ترکی می باشد، می نویسد: دخترانی را که قصد دارند خود را زرنگ، مودب، متین و موقر معرفی کنند، لباس قرمز می پوشند. بالاپوش قرمز داماد و نیز تور قرمز موجود بر سر عروس که در هر صفحه تاریخ ترکها، شاهد آن هستیم، از جمله آداب و رسومی هستند که تا به امروز حفظ شده اند.

حنایی که قرار است بر دستان عروس بسته شود، توسط خانمی متاهل، خوشبخت، بچه دار و دعاگو حاضر می شود که اصطلاحا به این خانم " باشی بوتون " گفته می شود. اینکه خانم حاضر کننده حنای عروس حایز شرایط مذکور باشد، بسیار مهم است. نو عروس بر صندلی موجود در وسط اتاق نشانده شده و رویش با تور قرمز پوشیده می شود. حنا در داخل یک سینی گذاشته شده و در اطرافش نیز شمع روشن می شود.

دوستان نوعروس و سایر دختران جوان، حنا و شمع به دست و در حالی که مشغول خواندن ترانه های محلی هستند، وارد اتاق می شوند. ابتدا ترانه " کینایی گتیر آننه " به معنی " مادر حنا را بیاور " خوانده می شود. در برخی از مناطق مادر شوهر بر دستان عروس حنا می بندد، اما در برخی مناطق دیگر این کار می تواند توسط هر فرد دیگری از خانواده داماد انجام شود. به هنگامیه می خواهند حنا را بر دست نوعروس بمالند، نوعروس دستش را بسته نگه داشته و باز نمی کند و برای باز کردن دستش، هدیه طلب می کند. مادر شوهر نیز قول دادن طلا را می دهد.

پس از آن نیز کف دستان، سر انگشتان و نیز پاهای نوعروس حنا بندی می شود. مادر شوهر نیز روی حنای گذاشته شده در دست عروس را یک سکه طلا می پوشاند. عروس این سکه را به نیت پربرکت و خوش یمن بودن، نزد خود نگه می دارد. پس از حنابندی دست و پای عروس به وسیله پارچه قرمز رنگ بسته می شود. حنای بسته شده تا صبح روز بعد شسته نمی شود.

پس از آنکه حنای نوعروس بسته شد، حنای باقیمانده در داخل سینی، در میان مهمانان تقسیم می شود. دوستان عروس نیز بر دستان خود حنا می بندند. برخی باورها نیز در رابطه با مراسم حنابندان در بین مردم شایع می باشد. بر طبق این باورها، اگر حنای زیادی در دست عروس گذاشته شود، عروس از آب کوثر موجود در بهشت می نوشد و یا اگر نوعروس در شب حنا بندان خود رقص و پایکوبی کند، محصول گندم آن سال پر برکت می شود.

پس از گذاشتن حنا میهمانان و به خصوص جوانان به خواند ترانه های محلی ادامه میدهند و این کار تا وقتی که نوعروس و مادرش گریه نکنند، ادامه می یابد. گریه کردن نوعروس و مادرش در این شب یکی از رسومات می باشد. دخترانی که گریه نکنند، سرزنش می شوند. اعتقاد بر این است که گریه نوعروس و اشک چشمی که او می ریزد برای زندگی جدیدی که قرار است ساخته شود، فراوانی، برکت، دلگرمی و شادی را به ارمغان می آورد.

ترانه هایی که خوانده می شوند در واقع هر کدام حامل پیامی برای نوعروس و حاوی اشعاری در مورد حسرت دیدار بین نوعروس و پدر و مادرش می باشند. همچنین به نوعروس گوشزد می کنند که در خانه جدید همیشه سازگار باشد. ترانه های شب حنابندان از زبان نوعروس، مادرش و یا مادرشوهرش خوانده می شود.

در ترانه های شب حنابندان نوعروس، پدر و مادرش را مورد خطاب قرار داده و از آنها می خواهد که او را به جاهای دور و به دیار غربت نفرستند و همچنین می گوید که دلش برای دیدار آنها تنگ خواهد شد و طاقت این دلتنگی را نخواهد داشت.

جدایی از خانه، پدر و مادر برای یک دختر جوان سخت است و او این احساس را با اشعاری از قبیل " من امشب اینجا مهمان توام، مادر مرا در آغوشت بخوابان " بیان می کند. مادر عروس نیز پس از به زبان آوردن غم و اندوه خود نسبت به جدایی دخترش از خانه، دخترش را چنین نصیحت می کند " دخترم حنایت مبارک باشد. در جایی که می روی با شوهرت و مادر شوهرت خوشزبان و خوشرو باش تا آرامش و خوشی داشته باشی".

برای یک مادر، شادی و آرامش دخترش در خانه جدید بسیار مهم است. مادر شوهر نیز نصایح مشابهی را به نوعروس داده و ترانه هایی را که بر اهمیت خوشزبانی در زندگی مشترک تاکید می کنند، می خواند.

آداب و رسومی نظیر آمادگی برای ازدواج، نامزدی، شب حنابندان و عروسی در واقع به افزایش صبر، همکاری، ارتباط با گذشته، افزایش شعور اتحاد و یکپارچگی مربوط می شود. امروزه در حالیکه بخشی از این آداب و رسوم بدون هیچ تغییری در حال اجرا هستند، بخش دیگری نیز در قالب های گوناگون به حیات خود ادامه می دهند.

نگاهی به آداب و رسوم ترکان ترکیه (1)

مطالب مشابه :

مراسم حنا بندان

لباس حنابندان حریر

عروسی در طالقان

مراسم عروسی در قشم

رسم و رسوم عروسی در اردبیل

آداب و رسوم عقد و عروسي در شهر بن

نگاهی به آداب و رسوم ترکان ترکیه (1)

عروسی