منطقه حفاظت شده هلن

نام انگلیسی : Helen protected area

نام فارسی : منطقه حفاظت شده هلن

منطقه حفاظت شده " هلن " نام خود را از کوهي که در اين منطقه واقع شده گرفته است. هلن نام منطقه حفاظت شده جنگلي در استان چهارمحال و بختياري است كه حدود 30 هزار هكتار از وسعت 40 هزار هكتاري آن جنگلي و غالبا" از نوع بلوط غرب است.

اين منطقه نام خود را از كوهي كه در همين محل واقع شده و به نام هلن مشهور است گرفته كه گفته مي شود نام پرستاري آمريكايي است كه با يك پزشك ايراني بختياري ازدواج كرده ودر سال 1931 به ايران آمده و به همراه همسرش با ايل بختياري كوچ مي كرده و به مداواي مردم مي پرداخته است. حضور وي در آن زمان مصادف با نقشه برداري و تهيه نقشه هاي توپوگرافي منطقه بوده كه احتمالا" اختصاص كوهي به نام هلن به خاطر قدرداني از وي بوده است.

موقعيت جغرافيايي

بين عرض جغرافيايي N3155 و N3140 شمالي و طول جغرافيايي E5053 و E5032 شرقي در شهرستان هاي اردل، لردگان و کیار از توابع استان چهارمحال و بختياري با فاصله تقريبي 110 کيلومتري از مرکز استان واقع شده و نزديک ترين شهر به آن شهر ناغان است که در فاصله حدود 20 کيلومتري از آن قرار گرفته است. منطقه حفاظت شده جنگلي هلن داراي وسعتي حدود 40 هزار و 200 هکتار بوده که 30 هکتار آن جنگل و مابقي به صورت مرتع است. هلن كاملا" كوهستاني بوده و كمترين ارتفاع آن در كنار رودخانه زيباي ارمند و بيشترين آن در ارتفاعات قلل سر به آسمان كشيده بزمني قرار دارد.

آب و هوای منطقه

ميانگين دما در سردترين ماه سال ( دي ماه ) به 2/4 درجه سانتي گراد، در گرم ترين ماه سال (تير ماه ) 14/19 درجه سانتي گراد و ميانگين بارندگي سالانه آن 505/9 ميلي متر است. علاوه بر رودخانه کارون با طولي در حدود 65 کيلومتر، چشمه هايي همچون برد بلند گل سفيد آب، چشمه سيبا، آب سفيد، تاگک، چشمه دل بالا، گردک، شه پير، از منابع آب اين منطقه هستند.

آب و هواي نيمه مرطوب با تابستان هاي گرم و خشك و زمستان هاي نيمه سرد، منابع آبي رودخانه اي و چشمه اي فراوان، راههاي دسترسي، پوشش هاي انبوه جنگلي(75 درصدي) و مرتعي سبب ايجاد بوم سازگان هاي ويژه از انواع رودخانه اي، حاشيه رودخانه اي، جنگلي و مرتعي گرديده است كه در كنار شرايط توپوگافي و طبيعي منطقه موقعيت منحصر به فردي را براي جذب حيات وحش فراهم آورده است.

مشکلات زيست محيطي منطقه

چون چراي دام، قطع جنگل، کشت، زيرآشکوب، اسکان و توسعه روستاها نيز اجراي طرح هاي ملي چون عبور خط لوله نفت، آب آشاميدني، روستاها، خطوط انتقال برق و احداث دکل هاي مخابرات ازجمله موارد دخالت انساني و طبعا بروز مشکلات زيست محيطي منطقه هستند.

منطقه هلن به واسطه تصميم شوراي عالي حفاظت محيط زيست در سال 77 مبني بر حفاظت از ده درصد جنگل هاي كشور انتخاب و در سال 78 مورد تصويب قرار گرفت و در سال 1380 اعلام و در سال 1389 از طريق اداره كل منابع طبيعي استان به اداره حفاظت محيط زيست استان تحويل و عملا به مديريت اداره كل حفاظت محيط زيست در آمد .

موقعیت عمومی منطقه
منطقه هلن در شهرستان هاي اردل و لردگان و كيار از توابع استان چهار محال و بختياري در مختصات طول شرقي ´ 53 /˚ 50 و ´32 / ˚50 و عرض شمالي ´55/ ˚31 و´40/ ˚31 واقع شده است . اين منطقه در شهرستانهاي اردل ، لردگان و كيار قرار دارد. فاصله آن تا مركز استان حدود 110كيلومترونزديكترين شهر، شهر ناغان در 20كيلومتري آن مي باشد. منطقه حفاظت شده جنگلي هلن با وسعتي حدود 40231 هكتار مي‌باشد كه 30 هزار هكتار آن جنگلي و مابقي به صورت مرتعي مي‌باشد. توپوگرافي منطقه كاملاً كوهستاني است كه حداكثر ارتفاع كوه بزمني با ارتفاع 3225 متر و كمترين ارتفاع پل ارمند با ارتفاع 1168 متر مي‌باشد. بافت غالب منطقه جنگلي از نوع بلوط غرب مي‌باشد كه تا ارتفاع 2000 متري پيش رفته و تا ارتفاعات كوه بزمني ادامه دارد و در ارتفاع 2700 متري گونه هاي بالشتكي چون: كلاه‌ميرحسن و يك گونه درختي بنام پلاخور يا شن به صورت لكه‌هاي پراكنده نيز نمايان مي‌شوند Lonicera anammulariifolia از محل روستاي برنجگان تا روستاي معدن منطقه شكل صخره‌اي با شيب‌هاي تند به خود مي‌گيرد به گونه‌اي كه در فصل زمستان برفهاي جمع شده روي صخره ها به شكل آبشار و بهمن تا داخل رودخانه نيز كشيده مي‌شوند.

وسعت منطقه
منطقه هلن با وسعتي بالغ بر 40231 هكتار در شهرستان هاي اردل و لردگان و كيار واقع شده است .
5-ویژگی و سیمای عمومی منطقه( شامل وضعیت توپوگرافی , چشم انداز, پو شش گیاهی وگونه های شاخص گیاهی , وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدورها )

اقليم منطقه
منطقه هلن از نظر استقرار در اقليم لردگان قرار دارد كه اقليمي است داراي آب و هوايي نيمه مرطوب با تابستانهاي گرم و خشك و زمستانهاي سرد و همين طور ميانگين بارش سالانه آن 800-400 ميلي متر و ميانگين دماي سالانه 2/14 درجه سانتي گراد مي باشد و در ارتفاعات بلند هواي سرد همراه با برف را دارا مي باشد .

منابع آبي
علاوه بر رود خانه كارون ( دوپلان و ارمند ) كه طول حدود 65 كيلومتر از محل پل دوپلان تا پل ارمند را در بر مي گيرد و به عنوان يكي از منابع آبي منطقه محسوب مي گردد . چشمه هاي آبي نيز وجود دارد كه چشمه بادره ده كهنه ، چشمه آب گلور ، چشمه سيبا ، چشمه آب سفيد ، چشمه تاگك ، چشمه دل بالا ، چشمه گردك ، چشمه شن شه پير ، چشمه برد بلند گل سفيد ، چشمه بيفه دون ، چشمه ريزك ، چشمه خردراز بالا و پائين وچشمه دهداري را مي توان نام برد .

پوشش گياهي
از وسعت 40231 هكتاري منطقه در حدود 30 هزار هكتار آن را جنگل به خود اختصاص مي دهد كه 71 درصد از مساحت منطقه را شامل مي شود كه داراي گونه غالب بلوط غرب Quercus persica مي باشد. در كنار اين گونه،گونه هاي ديگري نيز وجود دارد كه مي توان Ficus cavica گز tamarix بادام Lycioidesamygdalus ارژن Amygdaluseburnea گون Astragalus.spp بنه Pistacita atlantica كلخونك Pistacia khinjuck كلاه مير حسن Acantholimon,Spp زالزالك Crataegus manogyna پلاخور Lonicera nummulariifolia شكر تيغال Echinops persicus دافنه Daphne mucronata
را نام برد. جامعه جنگلي در ارتفاع تقريبي 2000 متري در غرب منطقه پيرامون گردنه بره مرده جاي خود را به گونه هاي گون و دافنه مي دهد . تنها گونه درختي بالاي ارتفاع 2800 متري گونه پلاخور مي باشد كه به صورت لكه هاي پراكنده قابل رويت است .

گونه هاي جانوري
وضعيت اقليمي منطقه ، وجود بوم سازگان رود خانه اي و حاشيه رود خانه ، جنگلي و غير جنگلي ها و توپوگرافي منطقه شرايطي را براي جلب و جذب حيات وحش متنوع خصوصا" از نظر پرندگان فراهم آورده است كه از آن جمله مي توان به موارد ذيل اشاره کرد :
- شغال Canis aureus      - تشي Hystrix indica
- روباه معمولي Vulpes   Vulpes     -گراز   Sus scrofa
-گرگ canis lupus     - خرگوش lepus capensis
-كل و بز capra aegagrus   - خرس قهوه اي Ursus arcutus
- كبك    Alectoris chukar - آگاماAgama .spp
-كبوتر جنگلي    Columba palumbus     -كمر كلي بزرگ Sitta tephronata
- زاغ نوك قرمز Pyrrhocorax Pyrrhocorax     - زاغي Pica pica
-كلاغ معمولي Corvus corone    - دليجه Falco tinnucuius
- عقاب طلائي Aquila chrysaetus    لاك پشت آبزي Mauremys caspica - افعي Viplra lebetina

راههاي دسترسي
دسترسي به منطقه با وجود جاده آسفالته شهركرد – خوزستان دشوار نيست اين جاده از دوپلان تا سر خون و از سر خون تا پل ارمند ادامه دارد . همچنين جاده آسفالته دورك تا معدن نيز پيرامون منطقه را فرا مي گيرد . علاوه بر آن جاده هاي خاكي روستاي جوزستان ، آب گلور ، جاده خاكي دسترسي به دكل هاي برق و مخابرات ، جاده خاكي سر تنگ مسن ، جاده خاكي روستاي ده كهنه سررك از ديگر راههاي ارتباطي و دسترسي به منطقه به حساب مي آيند .

جاذبه های اکوتوریستی
منطقه هلن به دليل قرار گرفتن در حاشيه جاده ي اوليه خوزستان و وجود عشاير به عنوان يك نماد هماهنگ حيات با طبيعت ، رودخانه دوپلان و ارمند و حاشيه آن با چشم اندازهاي بديع ، آبشار دره عشق ، چشمه هاي پرآب همچون آب سفيد و آب گلور ، در كنار بوم سازگانهاي جنگلي و مرتعي و وجود دو اقليم كوهستاني با زمستانهاي نيمه سرد و تابستانهاي معتدل و رودخانه برفي كه از ريزش برف به صورت بهمن تا داخل رودخانه دوپلان در حوالي روستاي برنجگان ايجاد مي شود مجموعه اي از شرايط جذب گردشگر و استفاده بهينه و مطالعه شده از اين پتاسيل را فراهم ساخته است .همچنين تفريحات فيزيكي پرتحرك مانند كوه نوردي،صخره نوردي و...،لذت جويي از مناظر ،تماشاي حيات وحش ازديگر قابليت هاي گردشگري اين منطقه مي باشد.

وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی
مراكز جمعيتي منطقه را روستاها و عشاير تشكيل مي‌دهند كه تعدادي از روستاها همچون دوپلان، بره مرده ، گندمكار ، فيروزآباد، چليدان، در حاشيه خارجي منطقه و روستاهاي آب گلور سرتنگ مسن و ده‌كهنه . سرك تا عمق 10-5 كيلومتر داخل منطقه و مابقي روستاها از جمله: آب سفيد ، ورزرد ، مسن، جوزستان ، پوراز، برنجگان، سرك، كل‌كله، سونك، شهرك سونك، بوگر، شياسي ، كنمي، وقفي، ده كهنه هلو سعد ، سرخون، اسلام‌آباد و رحيم‌آباد در حاشيه داخل منطقه قرار دارند ،
در مجموع تعداد 31 روستا در پيرامون و داخل منطقه قرار گرفته كه جمعيتي بالغ بر 12869 نفر را در خود جاي داده است و از طرق مختلفي چون: كشاورزي ، دامداري، نيازمسكن، تأمين انرژي و ... منطقه تحت تأثير قرار خواهند داد.

تعارضات مهم منطقه
منطقه از دو جهت تحت تأثير فعاليتهاي انساني قرار دارد يكي حضور 12869 نفر در 31 روستاي درون و بيرون از منطقه و مسائلي چون: چراي دام، قطع جنگل ، كشت زيراشكوب احتياجات مربوط به رشد جمعيت همچون اسكان و توسعه روستاها، سرشاخه‌زني ، تقاضاي زمين براي احداث كارگاههاي توليدي و خدماتي ، بوته‌كني و خاركني ، شخم و شيار، شكار غيرمجاز و آتش‌سوزي ديگري عوامل توسعه‌اي ناشي از طرحهاي ملي چون: عبور خط لوله نفت ، آب آشاميدني روستا، خط انتقال برق ، احداث جاده‌هاي دسترسي به اين مراكز كه حدود 10 كيلومتر با تخريب در مسير انتقال خط برق فشار قوي از روستاي فيروزآباد تا دوپلان ، 13 كيلومتر جاده دسترسي به قلب منطقه و ارتفاع 2800 متري محل احداث دكل‌هاي مخابراتي شركت نفت و مخابرات شهركرد بر روي ارتفاع كوه خاردان ، ايستگاه كنترل لوله نفت در محل دوپلان، احداث كارگاه پرورش ماهي درآب سفيد و سرتنگ مسن مي‌باشد كه منطقه از آن متأثر مي گردد.

تجهیزات و امکانات
متاسفانه تا كنون علي رغم مصوبه ي صورت گرفته در خصوص حفاظت از ده درصد جنگل هاي كشور و انجام اين مهم در استان هيچگونه چارت اجرائي براي منطقه فوق در نظر گرفته نشده است و به صورت گشت وكنترل از سوي اداره حفاظت محيط زيست شهرستان اردل و كيارو لردگان تحت حفاظت قرار مي گيرد . و يك باب پاسگاه در محدوده منطقه در حال احداث مي باشد .

سایر ملاحظات
از آنجائي‌ كه هدف اوليه حفاظت از منطقه به منظور حفظ گونه‌هاي درختي و جنگلي بوده است و حضور 31 روستا در حاشيه آن نيازها و خواسته‌هاي اوليه‌شان از جمله تأمين غذا از طريق كشت زيراشكوب ، قطع جنگل به منظور افزايش زمين‌هاي كشاورزي ، افزايش دام كه عمدتاً به صورت گله‌هاي بز مي‌باشند ، شخم و شيار در جهت شيب ، سرشاخه‌زني به منظور تأمين علوفه و سوخت شكارغيرمجاز، بوته‌كني و خاركني، درخواست مسكن و توسعه روستاها ، درخواست اشتغال از طريق توسعه و ايجاد كارگاههاي توليدي – خدماتي و درخواست زمين و ... مي‌تواند مشكلاتي را در حفاظت از منطقه بدنبال داشته باشد.
با بيان مشكلات كه عمدتاً ناشي از فعاليتهاي مردم حاشيه منطقه مي‌باشد پيشنهاد مي‌گردد :
-نشستي با كليه شوراهاي روستاها و توجيه آنان در خصوص اهداف، برنامه‌ها و نحوة اجراي آن صورت پذيرد.
-مطالعه، بررسي و چگونگي ساماندهي دام و مرتع به منظور جلوگيري از تخريب .
-مطالعه و بررسي چگونگي تأمين سوخت جهت جلوگيري از قطع درخت .
-شناخت، بررسي وضعيت كشاورزي خصوصاً كشت‌هاي زيراشكوب و آموزشهاي لازم در جلوگيري از تخريب و اجراي طرح مديريت منطقه به اجرا درآيد.
- اجراي طرح توجيهي و تفصيلي
- در نظر گرفتن هرچه سريعتر نيرو در چارت اداره كل با امكانات و لوازم مورد نياز آن
- ساخت پاسگاه پيرامون و محل هائي كه قبلا معرفي و اعلام شده است.