معماری اردبیل

معماری اردبیل

معماري مساکن قديمي (بومي) منطقه:

سکونتگاه ها با ديوار ضخيم و بلند همراه با پنجره هاي کرکره اي چوبي (جهت جلوگيري از نور شديد و ايجاد محرميت بيشتر در داخل خانه) و دست اندازهاي بلند پشت بام، در حياطي وسيع با حوضي در وسط آن ساخته مي شد که از نظر تطابق با نوع اقليم بهترين ساختمان محسوب مي شد. زيرا ديوارهاي ضخيم باعث جذب نور آفتاب مي شود و با توجه به سمت آفتاب هرگز در نقطة اوج قرار نمي گيرد. حياط در شب باعث پرتو افکني به آسمان شده و در روز نيز پرتو هاي مستقيم خورشيد به آن نميرسد و در نتيجه هواي ملايمي ارائه مي کند. اين حالت موقعي تشديد مي شود که حوضي در حياط وجود داشته باشد که اعتدال هوا را به دنبال خواهد داشت. رو به جنوب بودن پنجره در ايران بهترين شرايط را جهت استفاده از نور خورشيد فراهم مي کند. اين وضعيت در اردبيل داراي مزيت ديگري نيز مي باشد.

در اردبيل از آبان ماه بادهاي جنوب غربي در منطقه مسلط مي شوند که اکثراً توأم با سرما مي باشند، در حاليکه در ماههاي تابستان بادهاي شمال شرقي (مغان يئلي) و شرقي (مه يا قره يئل) با حاکميت در منطقه موجب کاهش خشکي هوا در اردبيل مي شوند. بنابراين در صورتي که ساختمانها رو به جنوب باشند، صرف نظر از شرايط نوري مناسب، موجب مي شود تا هنگام تسلط بادهاي سرد جنوب غربي در زمستان مستقيماً در معرض بادهاي فوق قرار نگيرند. به خصوص اگر ديوارهاي غربي يا جنوب غربي مساکن ضخيم تر باشند، اتلاف انرژي هم از طريق تشعشع و هم از طريق انتقال به حداقل کاهش خواهد يافت. در فصل تابستان نيز مي توان با استفاده از پنجره يا دريچه که در ساختمان به طرف شمال شرق يا شرق ايجاد شده است، از بادهاي خنک شرقي يا شمال شرقي جهت خنک تر شدن داخل ساختمان استفاده نمود.

- درونگرايي ساختمان که متجانس با معماري منطقه است.

- خانه ها از يک تا دو طبقه اند، حياط مياني و ديواري بلند داشته، اکثراً داراي ايوان و محل نشستن تابستاني مي باشد. اين خانه ها نسبتاً بزرگ بوده و فضاي وسيع تري را جهت ساکنين آن ارائه مي دهد و اين نيز به اين دليل است که مي خواهد ساعات فراغت را بيشتر در خانه بگذرانند، در نتيجه فضاي بيشتري را جهت فعاليت هاي مختلف لازم دارند.

به طور کلي ويژگي هاي بومي معماري منطقه به قرار زير است:

فضاهاي تشکيل دهندة اين گونه مساکن؛ تالار، ايوان و حياط است که ترکيبي موزون با عناصر و فضاهاي مسکن سنتي اردبيل مجموعه اي زيبا به وجود آورده است. ارتباط ورودي با اولين گذر از طريق هشتي صورت
مي گيرد و دسترسي به فضاهاي داخلي ممکن است از طريق فضاي سرپوشيدة دالان و يا از طريق فضاي باز حياط صورت پذيرد.

اصول ساختمان اين گونه بناها بر اساس قرينه سازي است؛ لذا در نماي اصلي آن که رو به حياط داخلي دارد، اين اصول کاملاً رعايت گشته است و محور مياني بر محور مياني تالار اصلي خانه منطبق است. ظاهر خارجي اين بناها، ديوارهاي بلندي است که با مصالح بومي بنا گرديده است.

داشتن ارتباط بين سطوح باز و بسته.

رعايت سلسله مراتب فضاهاي باز و نيمه باز و بسته که با توجه به اقليم سرد اردبيل، جهت جلوگيري از تبادل حرارتي سريع الزامي است.

ايجاد نکردن بازشو در تمام جهات ساختمان به دو علت:

الف) از نظر اينکه در اين منطقه جبهه هاي شرقي و غربي نور و آفتاب مناسب با توجه به اقليم منطقه ندارد.

ب) ديگر اينکه باد غربي مزاحمي در منطقه وجود دارد که مي بايست حتي الامکان جبهة غربي بسته شود.

در نظر نگرفتن سقف شيبدار در ساختمان، هرچند که از نظر فصول سرد و ميزان بارندگي برف از نظر اول منطقي به نظر مي رسد، ولي از نظر جوابگويي به مسائل اقليمي اشکال دارد. زيرا نگهداري خود برف روي بامها به عنوان عايق حرارتي در زمستان کار مي کند و براي همين بوده که معماري قديمي اردبيل نيز از سقف هاي غير شيبدار استفاده مي کرده اند.

بافت متراکم قديمي:

در بافت متراکم قديمي، خانه ها اغلب به يکديگر چسبيده اند و حداقل فضاي عمومي و لازم را براي آمد و شد پياده تشکيل مي دهند، اين فضاها به علت فشردگي و ترکيب خانه ها داراي پيچ و خم زياد بوده، فرم ارگانيک و طبيعي گسترش بافت را به وجود مي آورند.

اتصال جانبي خانه ها به هم و در نتيجه فرم گيري کلي با کوچه ايي مستقيم و عريض نمايانگر اثرات مداوم اقليمي و موقع جغرافيايي منطقه بر فرم يابي بافت فيزيکي شهر است. همچنانکه معمار قديمي با ساختن ديوارهاي ادامه دار و به کار بردن حداقل قسمت هاي باز در آن (پنجره) و قير اندود کاهگل در پوشش ساختمان اين نکته را توجه مي کند.

همانطور که گفته شد؛ مصالح ساختماني غالباً خشت و آجر و آهک بوده ولي پي هاي خانه ها را هميشه با سنگ و آهک مي گرفتند و نماي ساختمان را تا ازاره يعني تا زير پنجره ها با سنگ حجاري شده و از آن به بالا با آجر مي ساختند و جرز آجرها را با گچ بند مي کشيدند و سال هاي بعد که نماي ساختمان بر اثر باد و باران آفتاب و گرد و خاک رنگ خود را مي باخت، روي آجرها را با رنگ روغن به رنگ آجري و روي بندها را نيز با رنگ سفيد نقاشي مي کردند.

عملکرد خشت و گل در جلوگيري از نفوذ سرماي شديد در زمستان و به وجود آمدن ديوار هاي قطور، گوياي اين مطالب که شرايط اقليم در مقابل نيازها مهار شده و تا حد زيادي از تأثيرات نابهنجار آن در بافت مسکوني کاسته است.

عوامل اقلیمی قابل ذکر در مورد شهر اردبیل:

در مورد شهر اردبيل، از مشاهده تغييرات دما و رطوبت هواي اين شهر مي توان نتيجه گرفت:

در اين شهر مشکل عمده، گرم کردن هواي داخل ساختمان در بيشتر ماههاي سال است که با انتخاب مصالح ساختماني با ظرفيت و مقاومت حرارتي زياد در وحلة اول و استفاده از وسايل مکانيکي گرمازا در وحلة دوم براي ايجاد منطقة آسايش ضرور است.

به دليل سرماي شديد هوا در زمستان، فرم يا فرم هايي که اضلاع شمالي و جنوبي آنها طولاني تر از اضلاع شرقي آنهاست مناسب نبوده و بهتر است شکل و غالب ساختماني به صورت فشرده و پلان مربع باشد.

ساختمان هاي دو طبقه که فرمي نزديک به مکعب دارند، بهترين نوع از نظر کنترل گرماي داخلي در زمستان مي باشد.

براي پيدا کردن جهت مناسب ساختمان در رابطه با انرژي خورشيدي از عرض جغرافيايي 38 درجه استفاده شده که نزديک به 37 درجه مي باشد.

طبق نمودارها جهت درجة يک 30 و جهت درجة دو 45 درجه و جهت درجة سه 15 درجه از جنوب به طرف جنوب شرقي است.

بادشکن ها:

دو روش در طراحي محيطي براي کم کردن باد زمستاني بکار مي رود.

- استفاده از شکل زمين، ساختمانهاي مجاور گياهان براي حافظت در برابر باد زمستاني.

- شکل و نحوه قرارگيري ساختمان به منظور کاهش تلاطم باد در زمستان.

اطاق هاي دروني و بيروني:

حياط ها، پاسيوهاي پوشيده، ايوانهاي حفاظت شده فصلي، گلخانه ها -فضاهاي مياني و اطاق هاي رو به آفتاب مي توانند در طراحي ساختمان براي سرمايش تابستان و گرمايش زمستان منظور گردند. به صورت اين سه روش:

جهت اعتدال آب و هوا در تمام طول سال- مناطق نیمه محافظت شده در خارج بنا طرح کنید.

ایجاد نواحی داخلی آفتابگیر جهت استفاده حداکثر از حرارت خورشید

طرح اطاق ها یا عملکرد هایی مخصوص در انطباق با جهت تابش خورشید

تحت حفاظت زمین:

روش هایی مثل استفاده از زمین در مقابل دیوارهای ساختمان یا روی سقف آن یا ساختن یک کف بتنی روی زمین، از نظر آب و هوایی، برای عایق کاری زمستان و محافظت در مقابل باد زمستان و سرمایش تابستان مفید است، این روشها اغلب به نام پیوستگی با زمین و یا حفاظت از طریق زمین خوانده می شوند.

قرار دادن ساختمان در عمق یا بالا آوردن سطح خاک جهت استفاده از زمین به عنوان حفاظ قرار دادن کف ساختمان بر روی زمین جهت تبادل حرارتی با زمین واستفاده از چمن بر روی بام.

دیوارها و پنجره های آفتابی:

استفاده از آفتاب زمستان از طریق درها و پنجره ها ی رو به آفتاب برای گرمایش یک ساختمان به چند روش عملی می شود.

ازدیاد انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره های مقابل آفتاب زمستان

شکل و نحوه قرارگیری ساختمان به منظور افزایش میزان استفاده از خورشید در زمستان

استفاده از مواد با ظرفیت حرارتی زیاد جهت ذخیره حرارت خورشید.

استفاده از دیوارهای خورشیدی و کولکتورهای روی بام بر روی سطوح رو به جنوب.

افزایش پنجره های رو به جنوب.

تعبیه سطوح منعکس کننده بیرون از پنجره برای افزایش انعکاس در زمستان

استفاده از پنجره های سنتی جهت جذب انرژی خورشیدی و نور طبیعی.

اندازه پنجره ها:

عمده ترين وظيفه پنجره هاي ساختمان در اين اقليم، تعديل شرايط حرارتي فضاهاي داخلي از طريق ايجاد جريان هوا در اين فضاها و تعويض هواي داخلي است. در اين ارتباط، لازم است پنجره هاي وسيع و کاملا بازشو پيش بيني شود. اما بهتر است اندازه پنجره ها از 40 درصد نما يا 20 درصد مساحت فضا تجاوز نکند.

اندازه سايه بانها:

در اين گروه اقليمي به دليل باراني بودن هوا در اکثر ماه هاي سال وظيفه سايه بان محافظت پنجره ها در برابر بارندگي است و عمق سايه بانها يا جلوآمدگي بام مي بايست در اين ارتباط پيش بيني شود. چنين عناصري از نظر ايجاد سايه بر روي پنجره ها در مواقع گرم سال نيز پاسخگو خواهند بود.

مصالح ساختمانيو رنگ سطوح خارجي:

در اين اقليم به دليل مرطوب بودن هوا و بالا بودن مقدار بارندگي سالانه، لازم است بام و ديوارها خارجي ساختمان از مصالح ساختماني مقاوم در برابر بارندگي پيش بيني شوند.ضخامت ديوارهاي خارج (با قابليت انتقال حرارت 8/0 وات بر متر مربع بر درجة سلسيوس) نبايد کمتر از 22 سانتي متر باشد. مصالح ديوارهاي داخلي بهتر است داراي ظرفيت حرارتي کم باشد يا حداقل سطح آنها با چنين مصالحي پوشيده شود.

استفاده از ناهمواري هاي روي زمين، ساختمان هاي مجاور و گياهان جهت بهره گيري بيشتر از نسيم تابستان مانند مجاورت مجموعه با رود ارس.

شکل دادن و جهت دادن به بدنه ساختمان براي به حداکثر رساندن استفاده از نسيم تابستان.

تعيين جهت ساختمان در رابطه با تابش آفتاب و جريان باد:

6- 15 درجة شرقي تا 15 درجة غربي، جهت هاي مناسب در رابطه با تأمين ساعات آفتابي در فضاهاي داخلي در زمستان هستند.

7- 45 درجة شرقي تا 45 درجة غربي، جهت هاي قابل قبول در رابطه با تأمين ساعات آفتابي در فضاهاي داخلي در زمستان هستند.

8- باد غالب در منطقه دو نوع است که يکي از آنها از شمال شرقي و ديگري از جنوب غربي مي وزد و با توجه به وضعيت متغير اين منطقه اين باد در تابستان گرد و خاک و در زمستان بارندگي و سرما با خود به ارمغان مي آورد و چون جهت گيري مطلوب نسبت به محور 30 درجه است، راستاي زاويه هاي غالب نسبت به جبهة اصلي ساختمان کمتر از 25 درجه به صورت بي اثر عمل مي کند. اما نسبت به دو جبهة عمود بر جبهة اصلي به صورت مؤثر عمل کرده و چون منطقة سرد و کوهستاني است، نياز به کوران هوا ندارد. در نتيجه در اين جبهه ها از نفوذ باد جلوگيري به عمل مي آيد. لذا با اين تفاسير 20 درجة غربي تا30 درجة شرقي، مناسب ترين جهات در رابطه با کلية عوامل تشخيص داده شده اند.

سيستم هاي کنترل کننده مکانيکي:

به دليل پايين بودن دماي هوا در فصل زمستان و عدم امکان بهره گيري از انرژي خورشيدي در گرمايش فضاها، پيش بيني سيستم هاي گرم کننده مکانيکي ضروري است. البته چون مدت برودت هوا در اين اقليم زياد نيست، ظرفيت سيستم هاي مورد نياز براي گرمايش فضاها بالا نخواهد بود. به دليل گرم بودن هوا در فصل گرم سال، و امکان تعديل طبيعي شرايط حرارتي فضاها با استفاده از جريان هوا، پيش بيني پنکه هاي سقفي مي تواند کاملاً مفيد واقع شود.

پوسته حرارتی:

بسیاری از روشهای طراحی محیطی برای ذخیره انرژی حرارتی بر اساس عایقبندی فضای داخلی درمقابل آب و هوای سرد زمستان است.

انتخاب مصالح با ظرفیت حرارتی زیاد برای کنترل جریان حرارتی در داخل و برعکس.

کاهش سطوح خارجی دیوار و بام (نسبت سطح خارجی به حجم محصور)

استفاده از فضای زیر بام شیبدار به عنوان فضای حائل بین هوای داخل و خارج.

استفاده از زیرزمین یا فضای گربه رو به عنوان منطقه حائل بین فضای داخلی و زمین

استفاده از عایق حرارتی در پوسته ساختمان جهت مقاومت در برابر جریان حرارت.

جهت استفاده مجدد از حرارت بنا از کانال های عمودی هوا استفاده شود (بصورت طبیعی یا مکانیکی)

منابع حرارتی را درمرکز ساختمان قرار دهید.

از هشتی و یا دیوار بادشکن در قسمت ورودی ساختمان استفاده شود.

طراحی فضاهای ثانوی مانند ابناء تاسیسات و گاراژ به عنوان فضای حائل

تقسیم داخل ساختمان به دو قسمت سرد و گرم

نصب عایق رطوبتی جهت کنترل انتقال رطوبت برای پنجره ها عایق حرارتی در نظر بگیرید.

دقت درجزئیات اجرایی ساختمان برای کم کردن نفوذ هوا از خارج به داخلو برعکس.

بر اساس محاسبات زاوية تابش در زمستان نسبتاً کم است و در 22 دسامبر (اول دي) به پايين ترين حد خود يعني 29 درجه مي رسد و حداکثر زاوية تابش نيز 21 ژوئن (اول تير) در ساعت 12 ظهر اتفاق مي افتد که به 75 درجه مي رسد. در ضمن حداکثر انرژي تابيده شده بر سطح قائم در کل مواقع سال در جهت جنوب و حداقل آن در جهات شمال، شمال غرب و شمال شرق است. ضمناً با توجه به سردسير بودن منطقه، حداکثر انرژي تابيده شده در مواقع سرد سال به ترتيب در جهات جنوب و جنوب شرق است

پزوهشگر : صفر مهاجری

مطالب مشابه :

تابش خورشید

جهت گیری ساختمان ( که مکان و زاویه تابش خورشید تغییر می‌کند) انجام می‌دهند.

تابش خورشید

جهت‌گیری ساختمان ( که مکان و زاویه تابش خورشید تغییر می‌کند) انجام می‌دهند.

تنظیم شرایط محیطی

* زاویه تابش خورشید در هر ساعت 15 می باشد. زاویه بین تصویر شعاع تابش بر صفحه افق و جهت جنوب

اقلیم و معماری

جنوبی باشد تا شهروندان بتوانند هم از نور و تابش خورشید بیشتر در زاویه تابش و جهت

تاثیر اقلیم در معماری

افق تشکیل می شود و جهت تابش زاویه ای است که بین خورشید ، زاویه ی چرخش خورشید

معماری اردبیل

طرح اطاق ها یا عملکرد هایی مخصوص در انطباق با جهت تابش خورشید تحت حفاظت زمین:

مقاله کامل اقلیم در معماری و تاثیر آن در معماری

افق تشکیل می شود و جهت تابش زاویه ای است که بین تصویر ی موقعیت خورشید ، زاویه ی

نمونه سوالات علوم زمین1

29-علت تفاوت زاویه تابش خورشید در عرضهای جغرافیایی مختلف جهت چرخش زمین هم جهت با آونگ می

برچسب :
زاویه جهت تابش خورشید