مبانی نظری معماری

گذشته از مباحث و نظراتي كه راجع به معماري و موضوعات آن در اكثر محافل دانشگاهي و حرفه اي با زوايا و ديدگاههاي گسترده و متنوع مطرح و بررسي مي شوند ، به نظر مي رسد ،‌لزوم وجود وجهي رابط ، به عنوان زباني مشترك كه بتوان توسط آن به مفاهيم ومباني اشاره نمود وآنها را مورد بررسي قرار داد ، بشدت احساس مي شود .
به زبان ساده تر ، برخلاف رشته هاي فني كه داراي ادبيات و كلامي استاندارد شده و قراردادي هستند و همين طور بعضي از هنرها ، نظير ادبيات يا نقاشي كه در بخش خارجي وبيروني ، داراي قالبها و قراردادهاي مشترك براي برقراري ارتباط مابين حداقل صاحبان هنر و نظر مي باشند، هنوز در معماري اين مرز و بوم، زباني مشترك وبطور نسبي قابل قبول در نزد متخصصين و يا همان معماران وجود ندارد .
البته اين وضعيت وجوه مختلفي را داراست كه از آن جمله مي توان به ماهيت معماري كه به موضوعاتي چون فضا و خلاقيت و احساس وابستگي پيدا مي كند (كه البته غير قابل تعريف اند و يا تعاريف متعدد و متنوعي دارند) و يا اتكا به تفاسير و تعابير شخصي توسط بيانيه هاي معماري اشاره كرد به هر روي چيزي كه در دانشگاه تدريس مي شود و يا در فضاهاي حرفه اي معماري كشور وجوددارد ، ناگزير از استفاده ابزاري از كلمات و واژه ها براي بيان مفاهيم و مباني مي باشد و از آنجايي كه هنوز واژگان با مفاهيم بصورتي هم نظير ، مورد بررسی و توافق كلي قرار نگرفته اند ،در اينجا انتقال مباحث نظري معماري و موضوعات بنيادي هر طرحي دچار اشكال مفهومي ميشود.
مطلب چندان هم پيچيده نيست ، شايد به ساده ترين بيان بتوان گفت كه ما معماران براي انتقال مباحث نظري در معماري ، زبان مشتركي نداريم .
اين بنده ادعا ندارد كه اين مسئله راحل مي كند و يا اينكه مشكلات معماري تنها در اين موضوع خلاصه مي شوند ، بلكه پيشنهاد مي نمايدكه با قرار دادن ادبياتي ساده و مشترك در فضاي فكري پروژه های معماری ، بخشي از مشكلات و معضلات انتقال مفاهيم و ارتباط ما بين انديشه هايمان را رفع نماييم .
براي انجام اين مهم ، نويسنده از چندی پیش به تدوين 4 دسته مباني براي سازماندهي مقولات نظري معماري مبادرت ورزیده و حاصل آن بصورت آزمايشي (Pilot) در واحدهاي درسي نظير (مباني نظري معماري ، طراحي معماري پنج طرح نهایی کارشناسی و پروژه هاي ديپلم کارشناسی ارشد) بكار برده شده و تا بحال مورد تحليل و بررسيهاي مقدماتي قرار گرفته است .
شكل كار بدين صورت است كه دسته بندي مباني در چهار مقياس و اندازه و با ترتيب كل به جزء انجام مي پذيرد ؛

1-مباني نظري ( فردي – جمعي )
2-مباني نظري معماري
3-مباني نظري عام طرح
4-مباني طراحي معماري پروژه

1-مباني نظري ؛ نوع نگاه شخص و يا جمع به زندگي و طرز تلقي از جهان هستي است (جهان بيني) و موضوعيت اصلي آن مباحث فلسفي و علوم اجتماعي مي باشد.
2-مباني نظري معماري ؛ مجموعه و نظامي از داده ها و مفاهيم است كه به توصيف و تبيين پديده هاي معماري ( آثار معماري و انديشه هاي مكتوب) مي پردازد و اين كار را با دو هدف انجام مي دهد ؛
الف_ توليد معماري جديد
ب – نقد معماري موجود

توجه :شاید بتوانیم به گونه دیگری نیز مبانی نظری معماری را تعریف کنیم ؛ معمار مردم معماری

و بگوييم كه مباني نظري معماري تعامل اين سه راس بر يكديگر است ؛ يعني ؛
-نگاه معمار به معماري.
-نگاه مردم به معماري.
-نگاه معمارانه به زندگي مردم .

3-مباني نظري عام طرح ،‌روحيه و شخصيتي كه طراح براي يك پروژه خاص متصور مي شود و از طريق آن ايده هاي كلي خود را در ارتباط با پروژه بيان مي كند.
4-مباني طراحي معماري پروژه : اصول و ضوابطي ( دستورالعملهاي طراحي) است كه طراح بعد از شناخت و ارزيابي موضوعات يك پروژه براي حصول مباني نظري عام طرح ، اتخاذ مي نمايد.
توضيحات ؛

در حالت كلي چنين به نظر مي رسد كه يك معمار قبل از آنكه ، معمار باشد يك انسان است و انسان عاري از انديشه و باور نيست ، پس داراي نوعي نگاه به زندگي ومحيط پيرامون خود مي باشد ، اين مطلب به زير ساختهاي نظري ، مانند فلسفه بودن، تعريف زندگي ، هستي شناسي و از آنجا به مباحث فرهنگي واجتماعي مربوط ميشود.
بعداز آن ، هر شخصي و با هر اعتقادي از سر انتخاب و يا يك تصادف محض به حوزه معماري قدم مي گذارد وهنر و پيشه معماري را مربوط به خود مي داند ، اين شخص با آن زمينه هاي جهان شناختي درمعماري، بطور طبيعي بدنبال تبيين و توصيف انديشه هاي خود است و مباني نظري معماري مطلوب خود را مي جويد ، تا اينجا مسائل عام ،‌كلي و فارغ از يك پروژه و يا يك سوژه است و يا بهتر است بگوييم سوژه هاي ما به ترتيب ، هستي ومعماري است در دو مرتبه بعدي به پروژه هاي معماري متمركز مي شويم و به آن معمار مثالي كه خواه ناخواه داراي شناخت و باوري نسبت به هستي ( زندگي ) و معماري است ، پروژه اي را پيشنهاد مي نماييم و در اين ارتباط معمار در مرحله توافقات اوليه در قالب يك طرح خاص ، مباني نظري عام مربوط به پروژه را مطرح مي نمايد و طبعاً بعداز مباحث و گفتگوهاي مقدماتي و يا بي هيچ مبحثي ، واردميدان طراحي پروژه مي شود.
می دانیم كه بطور طبيعي حوزه شناخت از طريق مطالعات عمومي و پايه طرح توسط معمار آغاز مي شود و بعد از مرحله شناخت و طي مرتبه مهم و حساس تحليل، طراح اقدام به تدوين مباني طراحي معماري پروژه خود مي نمايد .
مبانی طراحی معماری در واقع يكسري دستورالعملها ،ضوابط و يا عملگرهاي طراحي براي به واقعيت رسانيدن و به تصوير كشيدن مباني نظري عام طرح در قالب زبان رايج معماري (خط و سطح و حجم ) مي باشد.
ساده تر بگوييم ، مباني نظري عام طرح براي يك پروژه ، ذهنيات وتصورات (حتي خيالات) و موضوعي نرم افزاري بوده و مباني طراحي معماري پروژه عینیت ها ،واقعیات و موردی سخت افزاري ميباشد.
شايد ذكر يك مثال كلي براي روشن تر شدن مطلب ، موثر باشد.
براي يك معمار كه در ديدگاه نظري خود طبيعت گراست و به وي پروژه اي مسكوني در يك منطقه شهري پيشنهاد مي شود شايد بتوان 4 دسته مباني را اينگونه ترسيم كرد؛
مباني نظري : احترام به طبيعت ، طبيعت گرايي
مباني نظري معماري : معماري سبز ، معماري زمينه گرا ، معماري ارگانيك و یا معماري اكوتك
مباني نظري عام طرح : طرح برج در پارك – سايت به مثابه يك باغشهر – سايت سبز
مباني طراحي معماري پروژه : حداقل سطح اشغال – حياط تراسهاي سبز – تقدم پياده به سواره – حداكثر فضاي سبز

با اين مثال ساده شده ، سعي داريم اين مطلب را بيان كنيم كه يك معمار ناگريز انديشه ها و باورهاي خود را خواسته و ناخواسته در طرح بيان مي كند و استفاده از قالبهاي 4 گانه مباني ، براي دسته بندي مقولات نظري و ذهني هر طرحي ، سازماني كلي را براي قرارگيري هر موضوع درمرتبه و درجه خود فراهم ساخته وشايد به نوعي با رعايت مقياس و سلسه مراتب براي ورود به فضاي نقد و بررسي يك پروژه ، از سردرگمي و همين طور اتلاف وقت فراوان براي ظاهر و شفاف شدن انديشه هاي پديد آورنده يك طرح ، جلوگيري بعمل آورد.
در پایان نگارنده امیدوارست این مختصر ، در امر تقویت ادبیات نوشتاری و کلامی معماری مفید واقع گردد .

مدرس گروه معماری
خسرو صحاف

مبانی نظری معماری

مطالب مشابه :

پروژه های درس مبانی نظری معماری

مبانی نظری معماری

عنوان پروژه های درس مبانی نظری معماری

انسان طبیعت معماری مبانی نظری معماری معماری اسلامی معماری معاصر معماری جهان

مبانی نظری معماری

مقاله مبانی نظری