اولین زنجیرزنی محرم در بازار تهران
منبع : هیئت سردار علقمه (ع)
به گزارش خبرنگار آئين و انديشه فارس، ابراهيم ششكلاني و عباسقلي
علي‌خانلو، هيأت مكتب تشيع را در سال 1272 در تبريز تأسيس كردند و پس از
سلطنت رضاخان و ممنوعيت فعاليت‌هاي عزاداري، علي‌خانلو به تهران آمد و در
سال 1319 اين هيأت را دوباره راه‌اندازي كرد.
طول عمر فعاليت مكتب تشيع در تبريز حدود 30 سال بود و پس از
سخت‌گيري‌هاي حكومت و تنگ شدن فضا براي عزاداران و برگزاري مجالس پنهاني،
حاج عباسقلي علي‌خانلو، يكي از بانيان هيأت به تهران آمد و دوباره هيأت را
در تهران بنا گذاشت.
اين اتفاق در سال 1319 شمسي رخ داد و در همان سال بود كه مكتب تشيع به
عنوان اولين هيأت در ميان اقوام فارس و آذري، به‌صورت علني و بدون واهمه از
مأموران دولتي شروع به عزاداري براي شهدا و اسراي دشت كربلا كرد.
اين اقدام بدون شك نشأت گرفته از روح آزاده متوليان مكتب تشيع بود.
حاج عباسقلي علي‌خانلو كه به حاج قلي زنجيرزن معروف بود، براي راه‌اندازي دوباره هيأت از افرادي همچون حاج ابراهيم ششكلاني، حاج حسن مسأله‌دان و حاج محمود خوشخو كمك گرفت و به گفته اعضاي قديمي هيأت، پايه‌گذاري مكتب تشيع تهران از اخلاص بالايي برخوردار بوده است.
سيدمحمد ميررضايي از اعضاي هيأت‌مديره مكتب تشيع مي‌گويد: "هر هيأتي كه پايه‌اش با خلوص گذاشته شود، هيچ‌گاه تعطيل نخواهد شد. شايد يك روز ضعيف شود، اما به فعاليت خود ادامه خواهد داد. همين هيأتي كه حاج قلي راه‌اندازي كرد، چون بر پايه اخلاص بود، پس از گذشت اين سال‌ها همچنان فعاليت مي‌كند. هرچند در دوره‌اي ضعيف شد، اما امروز پابرجاست. "
اشاره ميررضايي به ضعيف شدن هيأت در بين سال‌هاي 68 تا 74 شمسي است. تا جايي كه جلسات صبح جمعه مكتب تشيع تنها با 8 يا 9 نفر و جلسات ماه رمضان تنها با 4 نفر برگزار مي‌شد. حتي در آن دوران دسته زنجيرزني هيأت مكتب تشيع تنها با 8 زنجيرزن به سمت بازار تهران در روزهاي تاسوعا و عاشورا حركت مي‌كرد.
تا اينكه نسل سوم و چهارم هيأت، نيروي جواني و انرژي را به مكتب تشيع تزريق كردند. تا جايي كه حتي پس از گذشت 62 سال از تأسيس هيأت، حسينيه مكتب تشيع را در سال 81 احداث كردند.
ميررضايي در اين باره مي‌گويد: "در ابتداي كار، جلسات هيأت به‌صورت سيار در خانه‌ها برگزار مي‌شد. پس از چند سال در ايام عزاداري‌هاي مختلف، منزل يكي از اعضا به عنوان حسينيه انتخاب مي‌شد تا اينكه بعد از رونق دوباره هيأت، حسينيه مكتب تشيع در سه راه حسن‌آباد تهران خريداري و در سال 85 نيز بازسازي شد. "
حاج قلي زنجيرزن بيشترين سهم را در ارتقاي جايگاه مكتب تشيع به عهده دارد. هر چند در گذشته اين طور القاء مي‌شد كه افراد كم‌سواد به‌سمت راه‌اندازي هيأت مي‌روند، اما جالب است بدانيد كه حاج قلي در زمان رضاخان مدرك ليسانس اخذ كرده بود و با توجه به آگاهي كه از طريق كسب علم يافته بود، به بهترين وجه ممكن به تبليغ دين و تشيع مي‌پرداخت.
درباره وي داستان‌هاي جالبي در هيأت مكتب تشيع نقل مي‌شود. ميررضايي مي‌گويد: "حاج قلي حتي زماني به معاونت وزارت پست رسيده بود. طبق شنيده‌هاي ما، كارمندان اداره‌اي كه تحت امر او بود در ايام محرم بايد سياه مي‌پوشيدند و زنان كه در آن دوران و به اقتضاي فضاي اجتماعي از حجاب استفاده نمي‌كردند، بايد چادر سر خود مي‌كردند تا احترام محرم حفظ شود. "
جايگاه اجتماعي و مذهبي والايي كه حاج قلي داشت، انگيزه تحصيل در اعضاي مكتب تشيع را افزايش داد. تا جايي كه در حال حاضر تعدادي از بزرگان هيأت داراي تحصيلات عالي هستند و معروف‌ترين پزشكان در رشته‌هاي گوناگون با شركت در دسته‌هاي عزاداري مكتب تشيع در بازار بدون توجه به مقام و مال و عنوان خود به زنجيرزني مشغل مي‌شوند و بسياري از جوانان عضو يا دانشجو هستند يا مدارك عالي دانشگاهي را دريافت كرده‌اند.
* زنجيرزني مشخصه اصلي مكتب تشيع است
مكتب تشيع، نوع عزاداري خود يعني زنجيرزني را از تبريز به تهران آورده است. در سال 1319 در شب تاسوعا 7 تن از اعضاي هيأت، چون در بازار لباس سياه موجود نبود، از گمرك لباس سربازي خريداري و آنها را با رنگ سياه كردند. جاي برخورد زنجير با لباس را سوراخ كردند و در برخي مغازه‌هاي بازار مخفي شدند. صبح تاسوعا كه بازار تعطيل شده بود و مأموران، ورودي‌هاي بازار را مسدود كرده بودند، اين 7 تن از مغازه‌ها بيرون آمدند و شروع به زنجيرزدن و عزاداري براي اباعبدالله الحسين (ع) كردند. از اين زمان عزاداري و دسته‌روي در بازار تهران باب شد.
ميررضايي مي‌گويد: "در تهران، آذربايجاني‌ها عزاداري مي‌كردند، اما داراي هيأت نبودند و مكتب تشيع اولين هيأت آذربايجاني‌هاي مقيم مركز بود. به همين دليل برخي مراسم آذربايجان را در تهران اجرا كرد كه پيش از آن سابقه نداشت. مانند دسته‌روي در بازار قبل از آن در تبريز اجرا مي‌شد.
قلب اقتصادي هر سرزميني بازار آن است و وقتي كه دسته‌ها در بازار عزاداري مي‌كنند و اصناف و كسبه، تجارت خود را تعطيل مي‌كنند به بهترين شكل ممكن عزادار بودن مردم به تصوير كشيده مي‌شود. با علم به اين استدلال مردم تبريز در ايام محرم با تعطيلي بازار اقدام به عزاداري و دسته‌روي در بازار مي‌كردند و پس از انجام اين عمل در بازار تهران توسط مكتب تشيع، دسته‌روي و عزاداري بازار تهران نيز باب شد.
ميررضايي ادامه مي‌دهد: "حتي در ايام شهادتي كه كشور تعطيل رسمي نيست، بازار تهران تعطيل مي‌شود و هيأت‌ها اقدام به دسته‌روي در محيط آن مي‌كنند و اين معنا را مي‌دهد كه ما براي شهادت اين معصوم (ع) عزاداري مي‌كنيم. وقتي بازار براي عزاداري تعطيل مي‌شود، تمام كشور عزادار مي‌شود. "
در حال حاضر نيز برخي مراجع تقليد از جمله آيت‌الله وحيدخراساني، تلاش‌هاي زيادي براي گراميداشت ايام شهادت ائمه معصومين (ع) مي‌كنند.
* نوع زنجير زني مكتب تشيع تنها مخصوص اين هيات است
ميررضايي مي‌گويد: "نوع زنجيرزني مكتب تشيع مخصوص تبريزي‌هاست و در تهران تنها اين هيأت از آن استفاده مي‌كند. هيأت‌هاي ديگري مانند هيأت "بزرگ " زنجيرزني در سه ضرب با سنج را اجرا مي‌كردند، اما ما در مكتب تشيع بدون استفاده از سنج و طبل و با ضرب خاصي كه شبيه سبك خاصي نيست، زنجير مي‌زنيم. "
حاج قلي زنجيرزن در دهه 30 شمسي دسته عزاداري مكتب تشيع را به قم و نزد مراجع تقليد شيعه از جمله آيات عظام بروجردي، كوه‌كمره‌اي، حجت، حكيم، ميلاني و شريعتمداري برد و در حضور اين مراجع اقدام به زنجيرزني كردند و نوع عزاداري خود را به آنها نشان دادند. چون اين نوع زنجيرزني به جسم و بدن آسيبي نمي‌رساند، تمام مراجع ياد شده آن را تأييد كرده و فرمودند كه از نظر شرعي ايرادي ندارد.
نظر مراجع براي نوع عزاداري براي اعضاي مكتب تشيع، فصل‌الخطاب است. برخي از اعضاي قديمي در ايام عاشورا و حتي فاطميه و شهادت حضرت زينب (س) اقدام به قمه‌زني مي‌كردند تا اينكه پس از ايراداتي كه مقام معظم رهبري به اين عمل گرفتند، قمه‌زني در مكتب تشيع نيز ممنوع شد.
البته نوع زنجيرهايي كه اعضاي هيأت استفاده مي‌كنند، مخصوص به خود هيأت است. ميررضايي مي‌گويد: "در تبريز و پس از ممنوعيت عزاداري، زنجيرهاي مكتب تشيع تبريز را به رودخانه‌ها ريختند. اعضا بعدها زنجيرها را كه زنگ زده بودند، پيدا كرده و بعد از پالايش آنها از زنگ و اكسيد، دوباره از آنها در مجالس تهران استفاده كردند. به آن زنجيرها در اصطلاح خودشان "تكمه " يا ريخته شده مي‌گفتند. چون در كارگاه‌هاي ريخته‌گري زنجيرها بافته مي‌شدند و مانند زنجيرهاي امروزي، حلقه‌ها با جوش به يكديگر متصل نمي‌شدند.
ميررضايي ادامه مي‌دهد: "شعر معروفي است با اين عنوان: بو مشكه دَين اوخ مني مأيوس ئلدي چوخ، ايكاش ديي‌يدي گوزومه مشكه دَين اوخ. به اين معني كه تيري كه به مشك برخورد كرد، مرا خيلي مأيوس كرد. اي كاش در چشم من فرو مي‌رفت، تيري كه به مشك برخورد كرد. اين نوحه را هيأت عرب‌هاي آذربايجاني خيلي سنگين اجرا مي‌كنند و زنجير مي‌زنند و در حين خواندن اين بيت، زنجير تنها 4 بار با پشتشان برخورد مي‌كند، اما در مكتب تشيع ضرب‌ها سريع‌تر است و در طول بيت، حدود 12 بار زنجير به پشت كوبيده مي‌شود. "
مكتب تشيع براي بيان فلسفه و دليل زنجيرزني شعري اختصاصي دارد كه در ايام عزاداري‌ها هنگام زنجيرزني خوانده مي‌شود:
نيه شرم اتمدون دنياده زنجير (چرا در دنيا شرم نكردي اي زنجير)
ويرولدون سيد سجاده زنجير (و به سيد سجاد بسته شدي اي زنجير)
رقيه قولاريني ويرانلرده (دست‌هاي رقيه را در ويرانه‌ها)
سيخدون اتدون پاره زنجير (فشردي و پاره كردي اي زنجير)
در اين شعر، عزاداران زنجير را مورد خطاب قرار مي‌دهند و از اينكه اسيران شام و كوفه و حتي امام سجاد (ع) و امام موسي بن جعفر (ع) را با زنجير مورد آزار قرار داده‌اند، اعتراض مي‌كنند.
مطالب مشابه :
سنج و دمام
دانلود نوحه سنتی دمامها با ريتم خاص به صدا در مى آيند و او شش نفر (هر سمت سه
اولین زنجیرزنی محرم در بازار تهران
سه ضرب با سنج را اجرا مي‌كردند، اما ما در مكتب تشيع بدون استفاده از سنج و طبل و با ضرب
دمام , سنج و شاخ
سنج و دمام و بوق هر سه از سازهای طبل زمان جنگ و عادی و با نوحه سرایی ونوحه
«محرم در روستای قلعه نو»
صفحه اصلی | عناوین مطالب | تماس با
مراسم سنتی «جَغجَغه زنی» در روستای ابیانه
«یک‌ضرب»،«سه‌ضرب» و «پشت سر چوبی پس از ترکیب با صدای طبل و سنج و نوحه نوحه‌خوان
سنج و دمام
(هر سمت سه با اعلام واحد از سوى نوحه خوان، قدرى فضا شكسته شده و به ( ضد ضرب های به
سنج و دمام آبادانی‌ها روايتگر دردها و غم‌های سيدالشهدا است
سنج و دمام و بوق هر سه از سازهای با آواز نوحه که خود دو ضرب با دو دست " می
شگفتی ناظران از سنگ زنی کاشیان در تکیه های تهران(نگاهی به آیینی چند هزار ساله)
اين علم- با توجه به نوحه سه ضربي شد. كاشيها ضربه اول را محاذي سينه و ضرب دوم را
مراسم محرم در دیزج شاهرود:
در این مسیر علم داران و طبل و دهل و با نوای سه ضرب به نوحه خوانهای سه مرکز
برچسب :
نوحه با طبل سه ضرب