دخانیات در گذر تاریخ

به‌رغم قدمت 70 ساله صنعت دخانيات ايران، روش‌هاي توليد سيگار همچنان سنّتي است.

استفاده از گياه توتون، اولين بار در قرن ‌‌15 ‌ميلادي و پس از سفر اكتشافي كريستف كلمب به قاره آمريكا در ميان بوميان منطقه مشاهده گرديد. سپس ‌پرتغال، نخستين كشور اروپايي بود كه اين گياه را از قاره آمريكا به ديگر كشورهاي اروپايي روانه ساخت. در سال 1560 ميلادي ژان نيكوت،‌‌ ‌سفير فرانسه در پرتغال‌، مقداري بذر توتون به رسم هديه براي ملكه فرانسه فرستاد كه‌ آن را ‌به همين مناسبت، “نيكوتيانا” )Nicotiana( نام‌گذاري كردند. بذر توتون پس از ورود به انگلستان و اسپانيا، توسط دريانوردان انگليسي به كشورهاي‌ ‌شرقي نظير تركيه، يونان، مصر، سوريه، چين و ژاپن راه يافت.

سوغات پرتغالي‌ها براي شاهان صفوي

توتون و تنباكو اولين بار در دوره صفويه و توسط پرتغالي‌ها وارد‌ ايران شد. لذا سابقه‌اي 300 ساله در كشورمان دارد. شواهد تاريخي نشان مي‌دهند، بذر توتون به احتمال زياد از بنادر جنوبي كشور وارد و به تدريج در نواحي جنوبي، مركزي و شرقي كشت شده است. بذر توتون چپق نيز به احتمال زياد از تركيه به ايران راه پيدا كرده و كشت آن در قسمت غربي و مركزي رواج يافته است. بذر توتون سيگارت در سال 1251 و به توصيه “محمدخان ناصرالملك همداني فرمانفرما” و توسط “دكتر استپان هاراطونيانس” كه در گيلان به نام “حكيم فانوس” مشهور بود، به ايران وارد شده است. بذر اين توتون از نوع “سامسون” ابتدا در گيلان كشت شد و سپس توسط شخصي به نام “كوسيس”، به مازندران برده و در اطراف بابل كشت گرديد. كشت اين بذر به تدريج به گرگان (‌استرآباد) و اروميه رسيد. در حال حاضر توتون سيگارت در استان‌هاي گلستان، مازندران، گيلان، آذربايجان غربي و كردستان و توتون چپق در استان‌هاي آذربايجان غربي، كردستان و كرمانشاه و تنباكو در استان‌هاي اصفهان، فارس، بوشهر، خراسان و شاهرود كشت مي‌شود. ‌

انحصار دولت

عليرغم سابقه 300 ساله كشت توتون و تنباكو در ايران، صنعت توليد‌ ‌سيگارت در كشور، قدمتي 70 ساله دارد، زيرا تا سال 1300 توليد اين محصول در‌ ‌كارگاه‌هاي كوچك و به طور دستي انجام مي‌گرفت. در اين دوره، بازرگانان توتون را از زارعان خريداري نموده و آنها را در بسته‌بندي‌هاي سيگارت، توتون چپق، ساقه تنباكو (خرچوب) و گلبرگ توتون (ميخكي) با علامت‌هاي تجاري خاص به فروش مي‌رساندند.
اما كمتر از نيم قرن پس از كشت توتون در كشور، دولت با وضع قانون “‌انحصار دخانيات ايران” در سال 1294 شمسي، اقدام به دخالت و كنترل بازار دخانيات نمود. اين قانون در سال‌هاي 1302 و 1307 تغييراتي جدّي يافت و در نهايت، حق واردات و صادرات، خريد و فروش، ساخت، نگهداري و حمل‌ونقل محصولات دخاني در سراسر كشور در انحصار دولت قرار گرفت. ماليات‌هايي هم به عنوان “حق انحصار” وضع شدند. در سال 1310، انحصار دخانيات شدت بيشتري يافت و مؤسسه “انحصار دولتي دخانيات” تأسيس گرديد. بر اساس قوانين جديد، حق نگهداري و راه‌اندازي ابزار و ماشين‌هاي توتون‌بري، كاغذبري، صحافي كاغذ سيگار و سيگارپيچي به مو‡سسه انحصار دخانيات اختصاص يافت. دولت نيز موظف گرديد تا امر خريد و فروش سيگارت را در نرخي پايه -‌‌‌‌كه با در نظر گرفتن وضعيت محصول هر سال و با توجه به نرخ‌هاي بازار تعيين مي‌شد- در دست گيرد. همچنين بنا بر قوانين جديد، كالاهاي دخاني به هنگام صدور به خارج، از حقوق گمركي معاف شدند و كساني كه به قاچاق محصولات دخاني مبادرت مي‌كردند، قانون “مرتكبان قاچاق” در مورد آنها به اجرا گذاشته مي‌شد.‌
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، انحصار دخانيات در دست دولت باقي ماند كه البته تا امروز نيز ادامه دارد. در سال 1374 كوششي جهت خصوصي كردن شركت دخانيات در 14 استان كشور به عمل آمد، اما به دليل كاستي‌ها و مشكلات متعدد، پس از يكسال مجدداً انحصار آن در اختيار دولت گذاشته شد. در سال‌هاي اخير نيز تلاش‌هايي براي خصوصي‌سازي شركت دخانيات انجام شده كه هنوز به نتيجه نرسيده‌اند. ‌

اولين كارخانه

در سال 1317 اولين مجتمع صنعتي‌ ‌توليد سيگارت در زميني به مساحت 10 هكتار در خيابان قزوين تهران به بهره‌برداري‌ ‌رسيد- كه هم‌اكنون نيز فعال است. دو سال قبل از شروع به كار كارخانجات سيگارت‌سازي‌ ‌تهران نيز مزرعه آزمايشي توتون در سال 1315 به منظور پشتيباني از كشت اين گياه،‌ ‌در منطقه تالش گيلان ايجاد گرديده بود. البته چند سال بعد، اين مزرعه كه‌ ‌اولين مركز تحقيقات توتون قلمداد مي‌شود، به منطقه تيرتاش شهرستان بهشهر منتقل شد. ‌پس از افتتاح كارخانه‌هاي توليد سيگارت در سال 1317، صنايع مركزي دخانيات به سرپرستي گروهي از كارشناسان آلماني، انگليسي و يوناني شروع به كار كرد. نخستين فرآورده‌هايي كه با اقبال عامه مردم مواجه شدند، شامل سيگارهاي اِشنو، فومن، گرگان، افسر، تارج، ارديبهشت، انواع سيگار برگ و جيگاره (نوعي سيگار دست‌پيچ با نيمكوب توتون چپق) و انواع تنباكو، توتون چپق و توتون پيپ بودند. پس از آن، كارخانجات عمل‌آوري در‌ ‌شهرهاي ساري، رشت، گرگان، اروميه و خوي راه‌اندازي گرديدند. ‌
به طور كلي، سال‌هاي 1315 تا ‌‌1350 ‌بستر پيدايش و تحولات صنعت دخانيات ايران بوده است. پس از آن، با توجه به روند رو‌ ‌به رشد مصرف سيگار در كشور، شركت دخانيات ايران در سال 1372 طرح ساخت و توسعه‌ ‌مجتمع سيگارت‌سازي گيلان با ظرفيت توليد 20 ميليارد نخ سيگارت در سال را به مرحله‌ ‌اجرا گذاشت. اين مجتمع هم‌اكنون در سه بخش عمل‌آوري توتون، توليد سيگارت، فيلترسازي و بسته‌بندي فعاليت دارد. در سال‌هاي اخير نيز فعاليت‌هاي مختلفي در زمينه اصلاح خطوط‌ ‌توليد، ايجاد ظرفيت‌هاي جديد و ارايه محصولات تازه در اين مجتمع صورت گرفته است كه توليد سيگارت‌هايي با سايزهاي كوتاه و بلند از اين جمله‌ هستند. اما عليرغم تغييرات مقطعي، روش‌هاي‌ ‌توليد سيگار در ايران همچنان مبتني بر شيوه‌هاي سنتي بوده و ساختار اين صنعت عليرغم 70 سال تجربه، براي حضور در عرصه سنگين رقابت جهاني امروز، آماده نيست.

منبع: www.iraneconomic.net

دخانیات در گذر تاریخ

مطالب مشابه :

فروش سیگار در دکه‌های مطبوعاتی غیرقانونی است

طرح فروش سیگار از طریق عاملان مجاز بزودی آغاز می شود

سیگار در ایران

وقتی ناصرالدین شاه به فرانسه رفت و ماجرای توتون و تنباکو پیش آمد

مراكز رسمي فروش سيگار مشخص مي شود

دخانیات در گذر تاریخ

ممنوعیت عرضه سیگار از سوی دکه‌های مطبوعاتی

رتبه مناطق ۲۰گانه تهران در سیگار کشیدن

سوداگران مرگ در كمین مصرف كنندگان قلیان

قیمت سیگار در بازار تهران و ایران