نگاهی به آداب و رسوم محرم در كاشان
برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم در كاشان به عنوان يكی از كهن‌ترين پايگاه‌های پذيرش تشيع در ايران علاوه بر اشتراكاتی كه با ساير شهرها دارد از ويژگی‌ها و آداب و رسوم خاصی برخوردار است.
مردم اين شهرستان قبل از آغاز محرم با
برپايی مجالس فوق‌العاده به صورت هفتگی به استقبال ماه محرم مي‌روند كه
گواه بر اين آمادگی نصب پرچم‌های مشكی، سبز، قرمز توسط تكايا و هيئت‌های
مختلف از نيمه دوم ذی‌الحجه است كه پس از پايان ماه صفر اين پرچم‌ها
جمع‌آوری مي‌شود.
مجالس عزاداری در كاشان از شب نخست محرم شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه
دارد كه اوج برپايی اين مجالس از شب نخست تا شب شانزدهم محرم است كه به شب
شش امام حسين (ع) معروف است كه يكی از رسوم ديرينه در اين شهر اين است كه
هر شب از ماه محرم به نام هيئت خاصی است و در واقع آن هيئت سعی دارد اوج
توان خود را در عزاداری در آن شب به نمايش بگذارد و اكثر مردم در آن هيئت
حضور مي‌يابند.
به عنوان نمونه شب چهارم و دهم برای هيئت علي اصغر (ع) شب پنجم و نهم
محرم متعلق به هيئت ابوالفضل (ع) و شب ششم به نام هيئت علی اكبر (ع) است و
در واقع آن هيئت تمام تلاش و هم و غم خود را در طول سال برای عزاداری
باشكوه در آن شب به‌كار مي‌گيرد.
يكی ديگر از رسوم عزاداری در كاشان حركت هيئت‌های مختلف از مركز هيئت
تا بازار و برپايی مراسم عزاداری در اين مكان است كه ورود دسته‌ها به بازار
از سمت دروازه دولت و بازار مسگرها و سمت پا نخل و بازار گذرنو است كه پس
از طی كردن بازار و بازارچه‌ها در تيمچه امين‌الدوله مراسم ختم می‌شود.
اين بنای با عظمت به دستور يكی از رجال نامدار عصر قاجار به نام فرخ خان غفاری ملقب به امين الدوله و با معماری استاد علي مريم در اواخر قرن سيزدهم قمری (1285) ساخته شد .
اين بنای باشكوه در سه طبقه و با طول و عرض زياد بنا شده و ارتفاع گنبد آن نيز مورد توجه است . همه ساله در ايام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسين (ع) اين تيمچه ميعادگاه دسته ها و هيات مذهبی عزادار كاشان است .)
به منظور ايجاد نظم با وجود بيش از 500 هيئت در كاشان كه به نام يكي از
ائمه (ع) ناميده شده‌اند هر هيئتی در ساعت و روز خاصی مي‌تواند به بازار
برود و تقريبا تمام دسته‌های عزاداری در يكی از روزهای دهه نخست ماه محرم
با تشريفات و برنامه‌ريزی قبلی به بازار شهر رفته و به عزاداری می پردازند.
از نكات حائز اهميت براي هيئت‌های كاشان است كه دسته هيئت با شكوه و
ابهت به بازار برود بنابراين رفتن دسته عزاداری هر هيئتی به بازار با
همياری و كمك چند دسته همجوار كه حالت رقابتی بين آنها نباشد صورت
می پذيرد.
معمولا رسم بر اين است كه هر هيئت در شب قبل از روز بازار خود با
برپايی مراسم عزاداری از تعدادی از هيئت‌ها دعوت مي‌كند تا در اين محفل و
مراسم روز بازار شركت كنند و بر مراسمشان رونق بخشند و آن هيئت‌ها نيز در
قالب دسته‌هايی به كمك هيئت كمك خواه رفته و همنوا و هماهنگ مي‌شوند و در
پايان مراسم شب و نيز مراسم عزاداري روز بازار با شام و ناهار از عزاداران
پذيرايی مي‌شوند.
گروهی از دسته‌ها عزادار نمادها و نشانه‌هايی را در اختيار داشتند كه
اغلب به آن شناخته مي‌شوند علم، كتل، توغ، جريده يا جريته، شش گوشه، نهر
علقمه، شط فرات و نخل از جمله نمادهایی هستند كه در پيشاپيش هيئت‌های
عزادار حركت مي‌كنند.
نخستين دسته عزاداری كه به بازار می رود، دستهای است به نام چاووش عزا
كه در آخرين روز ذی الحجه يعنی يك روز قبل از شروع ماه محرم به بازار شهر
می آيد و مردم را از فرا رسيدن ماه محرم مطلع كرده و نيز كسبه‌ها و بازار
را برای استقبال از هيئت‌ها و دسته‌های عزادار آماده مي‌كنند كه اين دسته
عزا مربوط به محله پشت‌مشهد كاشان است كه از سمت بازار مسگرها وارد شده در
تيمچه امين الدوله مراسم خود را ختم می كنند.
سقاها گروه ديگری از عزاداران هستند اين گروه كه در قالب چهار دسته
هستند در طول دهه نخست ماه محرم با بستن لنگی به كمر و انداختن مشك سقايی
به دوش و جام‌های فلزی به دست در بازار شهر بين عزاداران ظاهر می شوند و به
سقايی می پردازند.
تشرف به مسلك سقايی در سنين نوجوانی بر اساس نيت پدر و مادر مبنی بر
اين كه فرزندشان هميشه سالم و تندرست بماند طی مراسمی به تشريفات خاص انجام
مي‌گرفته است كه معمولا كودك در هفت يا هشت سالگی در مجلسی توسط بابا و
سرپرست هيئت سقايان لباس سقايی به او پوشانده مي‌شده و اين حين، قصيده‌ای
ويژه می خواند.
لباس و وصله‌های سقايی شامل كلاه ترمه به نشانه تاج افتخار خدمتگزاری
امام حسين (ع)، شير و قلاب به نشانه كمربند سقايی ، كشكول به نشانه مشك آب
سقايی ، لنگ به جای نطع سقايی ، رشته‌ای قرمز به نشانه رشته غم و ماتم امام
حسين (ع) است كه به كمر كودك می بندند.
پس از پوشاندن لباس، مراسم با دعا و فاتحه‌خوانی و پاشيدن گلاب و دادن
شيرينی پايان می‌پذيرد و آن كودك از آن روز تا آخر عمر به طور رسمي سقا
محسوب شده و عضو هيئت سقايان كاشان به شمار می رود.
از ديگر آداب و سنن ماه محرم در كاشان، برداشتن علم و علمات، كتل و
بيرق، شامل عزاداری در بازار، نخل‌برداری ، شمع زنی و چهل منبر، جريده است.
نخل‌برداری كه نماد و نشانه تشييع جنازه حضرت سيد الشهدا (ع) در روز
عاشورا است، در بيشتر شهرهای ايران، همچنين كاشان انجام می‌شود كه البته
نحوه پوشاندن نخل در اين شهرستان ساده و بدون تشريفات است.
در كاشان پنج نخل شامل نخل سرپره، نخل در فين، نخل در باغ، نخل كلهر و
نخل باباشرف وجود دارد كه در مراسمی پرشكوه و پرشور و همراه با اعتقادی
عميق برداشته می‌شود.
قربانی كردن متعدد گوسفند توسط صاحبان نذر در طول مسير حركت در
جلو نخل، اسپند دود کردن توسط صاحبان منازل در مسير راه نخل، دويدن پابرهنه زن و
مرد و پير و جوان به دنبال نذر و فريادهای پرسوز يا حسين و عبور به سختی
جمعيت كثير از كوچه‌ها و گذرهای تنگ قديمی شهر جلوه‌هايی از عشق و ارادت
مردم اين خطه به اهل‌بيت (ع) به ويژه امام حسين (ع) را خلق می كند كه
مرواريدهای اشك در صدف چشمان هر بيننده تحسين‌كننده آنست.
همچنين ساعاتی به غروب روز تاسوعا، مراسم شمع‌زنی با روشن كردن 72 شمع
به تعداد ياران باوفای امام حسین(ع) در چهل مسجد و زيارتگاه به ياد چهل منزل اسرای
كربلا توسط بسياری از نذرداران و علاقه‌مندان به ويژه بانوان برگزار
می شود.
علم جريده نيز شبيه به نيزه بوده و دارای يك يا دو تسمه آهنين هلالی
شكل، دو پنجه فولادين، دو عدد شير، كشكول مسی، رشته‌های مرواريد، جاشمعی و
چند تكه پارچه قيمتی است.
جريده در واقع نمادی از ويژگي‌های علمدار كربلاست، كشكول به نشانه
سقايی حضرت، هلال تشبيه رخسار او به ماه، آينه صداقت و يكرنگي حضرت
ابوالفضل (ع) و رشته‌های مرواريد نشانه رشته الفت و وفاداری ايشان به حضرت
سيد الشهدا (ع)، است و علم نشانه علمداری و سپهداری، پنجه‌های فلزی نشانی
از دستهای بريده قمر بنی هاشم (ع) است به اعتقاد مردم كاشان دادن آب از
اين كشكول به بيماران شفابخش است.
از ديگر سنت‌های كاشان پختن و توزيع نانی در روز تاسوعا به نام نان
عباسعلی است كه در قديم در خانه‌ها پخت مي‌شده و امروزه توسط نانوايی‌هايی
خاص پخت می‌شود و مشتری فراوان دارد.
از ديگر سنت‌های كاشانی‌ها در روزعاشورا آن است كه در گذشته كه در
منازل دام نگهداری می‌شد هر دامداری برای بركت و يا ادای نذر شير دام خود
را در صبح روز عاشورا به ياد شش ماهه سيدالشهدا (ع) به هيئت‌هايی كه مزين
به نام علی‌اصغر بودند مي‌دادند و امروزه همچنان اين سنت وجود دارد مردم با
خريداری شير و اهدای آن نذر خود را ادا می كنند.
دادن غذاهای نذری در كاشان رواج بسيار دارد به گونه‌ای كه در طول ماه
محرم در تمام محلات كاشان انجام می شود و منحصر به دو روز عاشورا و تاسوعا
نيست كه از ميان اين غذاهای نذری در ماه محرم گوشت لوبيای آن بسيار شهرت
دارد كه بسيار خوشمزه طبخ شده و خواهان بسياری دارد.
مردم كاشان به دليل صبغه مذهبی و سابقه شكل‌گيری تشيع در اين ديار كه
بر اساس اسناد موجود به اواخر قرن اول هجری برمی‌گردد عشق و ارادتي خاص و
مثال‌زدنی به اهل بيت (ع) دارند و در برگزاری مراسم محرم و صفر بسيار مقيد
هستند به‌گونه‌ای كه گرمای طاقت‌فرسای تابستان و سوز سرمای جانسوز زمستان
كوير ذره‌ای در برگزاری مراسمشان تاثير نمی گذارد.
تعدد هيئت‌های مذهبی از ويژگی‌های مردم كاشان است به گونه‌ای كه در يك محله
چند تكيه يا حسينيه وجود دارد و نسبت به اين امر حساسيت خاصی دارند كه در
حال حاضر بيش از 500 هيئت رسمی و غيررسمی در كاشان فعاليت دارد و هر كدام
از اين هيئت‌ها دارای تشكيلات هيئت اُمنا يا هيئت رئيسه، رئيس، ناظم،
ميان‌دار صندوق‌دار، برقی، تاسيساتی، چای‌ريز، چای‌بده، آشپز، سفره بده، و
ديگر است كه اينگونه وظايف افراد مشخص است.
مطالب مشابه :
توضیح مختصری درباره رشته برق_مخابرات:
انجمن مهندسی برق.مخابرات پیام نور کاشان سیستم جامع گلستان. دانشگاه پیام نورکاشان
کمال‌الملک
حوضخانهٔ عمارت گلستان پورتال اطلاع رسانی تشکلهاوانجمن های علمی دانشگاه پیام نورکاشان.
نگاهی به آداب و رسوم محرم در كاشان
گلستان شعروادب پورتال اطلاع رسانی تشکلهاوانجمن های علمی دانشگاه پیام نورکاشان. قالب
آثار تاريخی و اماكن ديدنی كاشان
گلستان شعروادب پورتال اطلاع رسانی تشکلهاوانجمن های علمی دانشگاه پیام نورکاشان. قالب
حكيم افضل الدين مرقي كاشاني فیلسوفی معنوی
كاشان شناسی - حكيم افضل الدين مرقي كاشاني فیلسوفی معنوی - - كاشان شناسی
برچسب :
گلستان پیام نورکاشان