تاریخچه شهر آمل- قسمت 2

بررسی بافت آمل

محدوده بافت قدیم توسط عناصر و فضاهای شالوده ای ، عملکردی و کالبدی زیر تعریف میگردد :

1. عناصر و فضاهای شالوده ای و ساختاری بافت کهن :

· راسته اصلی بازار با عناصر عملکردی و کالبدی به عنوان ستون فقرات بافت کهن با جهت جنوب شرقی-شمال غربی .

· پیوستگی و انسجام فضایی بین مراکز اصلی و گذرها و معابر اصلی و فرعی محلات پانزده گانه بافت قدیم .

2. عناصر و فضاهای شالوده ای و عملکردی استخوان بندی شهر :

· حفاظت بافت کهن توسط کنترل ساخت وسازهای نوساز در جوار شبکه های اصلی شهر و اتصال و ارتباط ستون فقرات بافت قدیم به خیابانها و لبه های شریانی شهر اعم از :

× خیابانهای انقلاب ، مهدیه ، 17 شهریور ، مصطفی خمینی ، شهید رجایی و باهنر ، واقع در حاشیه جنوبی بافت .

× خیابان طالب آملی در غرب .

× خیابان شهید بهشتی واقع در شرق .

× پلهای دروازه چشمه و معلق واقع در بخش مرکزی شهر .

× میدان 17 شهریور به عنوان مهمترین گره شهری واقع در جنوب غربی بافت .

× خیابان شهید فیاض بخش واقع در شمال بافت و غرب مسجد امام حسن عسگری .

· همجواری کاربری ها و عملکردهای شهری ، اداری ، آموزشی ، تجاری ، خدماتی و ... واقع در حاشیه جنوب و شرق بافت قدیم .

3. عناصر و فضاهای تاریخی :

· عناصر و محوطه های تاریخی شهر قدیم آمل واقع در شمال بافت کهن مشتمل بر :

× بقاع متبرکه : بقعه میر حیدر ، بقعه ناصرالحق ، بقعه آل رسول یا آتشکده .

× اراضی باغداری

× فضاهای عملکردی : دبیرستان محمد طبری ، خانه جوان ، میدانچه مسجد امام حسن عسگری و ... .

· فضاها و مبادی ورودی گذشته بافت قدیم شامل :

× دروازه شمالی ( بحر خزر ) منطبق بر خیابان علیزاده .

× دروازه شرقی یا بار فروش ( بابل فعلی) منطبق بر کوچه برزگر .

× دروازه جنوبی یا تهران ( لاریجان ) در شرق بیمارستان 17 شهریور ( مصلی قدیم آمل ) منطبق بر خیابان رسالت .

× دروازه غربی یا نور واقع در شمال قبرستان امازاده ابراهیم و منطبق بر کوچه طاهری و کوچه چهارده معصوم .

· عناصر کالبدی و عملکردی با ارزش دارای سبک پهلوی اول و دوم شامل :

× ادارات اقتصاد ودارایی ( ثبت ملی ) ، ثبت اسناد ، ثبت احوال ، شهربانی و ژاندارمری سابق واقع در شرق پل دروازه چشمه .

× شهرداری آمل ، دبیرستان امام خمینی ، هتل شهرداری ، دفتر فروش شهرک نارنجستان ، کارگاه نوسازی و تجهیز مدارس و ... واقع در جنوب بافت کهن .

× ساختمانها و بدنه های شکل گرفته در جوار خیابان شهید بهشتی .

4. عناصر و فضاهای شهری :

· تکیه اسک به عنوان عمده ترین فضای باز شهری محصور شده توسط کاربری های مذهبی-اجتماعی واقع در میان خیابان شهید رجایی و کوچه قدس به مثابه یک فضای واسط بین بافت کهن و بافت میانی ( پهلوی اول ) و دیگر کاربری های شهری .

· نهر شهرود با معابر ، گذرهای پیاده و بناهای شکل گرفته در پیرامون آن و عبور از این نهر از نزدیکی تکیه اسک و فضاهای ورودی گذشته شهر ( دروازه تهران ) .

· رودخانه هراز و شکل گیری فضاهای باز عمومی و تفرجگاهی در جوار آن با ارزش ویژه دیداری .

محدوده بافت قدیم آمل که هسته قدیمی شهر را تشکیل میدهد ، از گذشته های دور به علت نزدیکی رودخانه هراز و جاری شدن آب آن بر این اراضی ، مورد استقبال اهالی برای سکونت و تمرکز قرار گرفته است و احتمالا کهندژ اصلی شارستان را در دوران ساسانی همین محدوده تشکیل میداده است و بازمانده آتتشکده آن دوران در این محدوده نیز این گمان را تایید میکند .

از نظر کالبدی شهر آمل و بافت کهن آن در طول تاریخ با تحولات گوناگونی مواجه بوده که در این میان تهاجم و تخریب شهر ( مانند کشتار امیر تیمور در سال 1378 قمری و یا آتش سوزی بزرگ شهر در سال 1335 هجری قمری ) شهر را در دوره های انتقالی حساسی قرار داده است که بیشتر از همه چیز با تحرکهای مهاجرتی همراه گردیده است .

بر اساس سرشماری سال 1375 در محدوده بافت قدیم آمل تعداد 3026 خانوار شامل 11790 نفر ساکن هستند که در مقایسه با آمار جمعیت شهر آمل ، فقط 4/7 درصد جمعیت کل شهر را شامل میشود ؛ ولی این میزان عملکرد واقعی این محدوده را نمایش نمیدهد . این محدوده در حقیقت تاریخی ترین هسته مرکزی و سکونتی شهر آمل شناخته میشود و مجموعه ای از چند محله قدیمی و تاریخی شهر آمل است اغلب با اسامی اقوام و طوایف نخستین و مهاجران به شهر آمل که توسعه و رونق این شهر را ایجاد کرده اند همراه است .

بطور کلی مقر ابتدایی شهر آمل از حوالی سبزه میدان و مصلای قدیم ( موقعیت فعلی بیمارستان 17 شهریور ) تا منطقه پایین بازار و کمی پایین تر از محله پایین بازار یعنی اراضی « گنبد بن » که در گذشته به آنجا « عوامه کوی » میگفتند ، بوده است . بر اساس شواهد تاریخی و مستندات محلی وجود بنایی موسوم به آتشکده ( گنبد شمس آل رسول ) واقع در اراضی شهر قدیم ، اینگونه به نظر میرسد که محدوده و باغهای اطراف آتشکده در اصل « کهندژ » شهر ساسانی بوده و بعد از ورود اسلام و احداث مسجد و اردوگاه اعراب در بخش « ربض » شهر ساسانی ( محدوده جنوب کهندژ ) ، عملا نطفه شهری به موقعیت جدید ( گلباغ محله یا محدوده اطراف مسجد جامع ) منتقل گردید .

تنها عامل طبیعی در گذشته که موجب اشکال در توسعه شهر بوده است ، رودخانه هراز میباشد . این رودخانه امل را به دو قسمت غربی-شرقی تقسیم کرده است .

ظاهرا به دلیل افزایش جمعیت وتازه واردین از دیگر نقاط ، شهر آمل به دور هسته اولیه شروع به گسترش میکند . مقر ابتدایی شهر به دور خود قشری میبندد که به دلیل عدم وجود منابع مستند ، نمیتوان مدعی شد که گسترش شهر به کدام جهت جغرافیایی سریعتر بوده است ولی حدسی که میتوان زد این است که گسترش شهر به طرف جنوب و جنوب غربی بوده است . در دوره های بعد از ایجاد هسته اولیه مخصوصا در دوره صفویه علاوه بر رشد طبیعی جمعیت شهر به دلیل مهاجرتهای دسته جمعی افراد ساکن در قریه های کوهستانی لاریجان ، شهر را به طرف جنوب ، جنوب شرقی و جنوب غربی به دلیل نزدیکی نسبی به مبدا حرکت مهاجرین و در دوره متاخر به جبهه شرقی گسترش داده است . لذا مناطق مسکونی جدید بعد از دوران صفویه به سرعت در بافت کهن آمل به صورت محلات طایفه ای ایجاد گردید .

چون بافت کهن آمل از دخالتهای کالبدی و عبور خیابانهای چلیپایی دوران پهلوی مصون مانده است ، لذا پیوستگی فضایی عناصر شهری و مراکز محلات از طریق گذرها و معابر اصلی بافت موجب تشکل و انسجام بافت میگردد .

عناصر و ساختمانهای با ارزش :

1. بناهای ثبت شده :

· بقعه میربزرگ ( بقعه میر قوام الدین مرعشی آملی).

· گنبد ناصر الحق

· بقعه میر حیدر آملی ( سید سه تن )

· گنبد شمس آل رسول ( شمس طبرسی )

· بقعه و قبرستان امامزاده ابراهیم

· بقعه امامزاده قاسم

· پل دوازده چشمه

· بقعه قدمگاه خضر

· پل معلق

· اداره اقتصاد و دارایی

تاریخچه شهر آمل- قسمت 2

مطالب مشابه :

انفجار در بیمارستان آمل

افتتاح بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی شمال

تاریخچه شهر آمل- قسمت 2

شمال نيوز/سی تی اسکن بیمارستان امام خمینی ره شهرستان نور افتتاح شد

شمال نيوز/وزیر بهداشت از بیماران بیمارستان شهید بهشتی انزلی عیادت کرد

چرا آمل باید فرودگاه داشته باشد؟