دستورزبان فارسی کلاس چهارم

عنوان

ردیف

منادا چیست ؟به کسی یاچیزی که آن راصدابزنیم یامخاطب قراردهیم .منادامی گوییم،   خدایا.  سعدیا

1

صفت چیست ؟صفت کلمه ای است که اسم راتوضیح می دهدوحالت وچگونگی آن رابیان می کند .بین اسم وصفت پس ازآن«   ِ  » می آید، مانند: پسرِخوب . یادرختِ بزرگ و.......

2

مو صو ف چیست ؟ اسمی را که همراه صفت می آیدموصوف می گویند.

مانند :درِ  بزرگ  ( درِ = موصوف   )

3

مضاف الیه چیست ؟گاهی جمله بایک اسم کامل می شودونیاز به کلمه ای دیگری نیست.                                         مانندجمله ی:        من می روم .   محمّد درامتحان موفق شد .

  ولی گاهی چنین نیست وجمله به اسم دیگری نیازدارد تا معنای آن روشن تر گردد.

مثلاٌ اگرگفته شود ((کتاب گم شد ))شنونده نمی داندکه کتاب چه کسی گم شده است.

ولی اگربگوییم که کتاب علی گم شد.جمله کامل می شوددراین صورت به اسم اوّل ((مضاف ))وبه اسم دوّم ((مضاف الیه ))        می گوینددرجمله ی کتاب علی گم شد.((کتاب )) مضاف وکلمه ((علی )) مضاف الیه است.

4

مضاف چیست ؟کلمه قبل ازمضاف الیه رامضاف می گویند .

       (کلمه کتاب درجمله ی::  کتاب علی گم شد : : مضاف است .)

5

طرزتشخیص صفت وموصوف بامضاف ومضاف الیه ؟

صفت وموصوف دوکلمه ی جدا ازهم نیستند درحالی که مضاف ومضاف الیه دوکلمه جداازهم هستند.

مثلاٌ درترکیب ((مداد بزرگ )) مداد وبزرگ ازهم جدا نیستند یعنی صفت وموصوف هستندولی درترکیب    

     ((خودکار امیر )) خودکاروامیردوچیزجدا ازهم هستند پس مضاف ومضاف الیه می باشد.

می توان بین دو اسم ویرگول ( ، ) گذاشت ودرآخرترکیب کلمه ربطی "" است "" اضافه کرداگرجمله واقعیت داشت

صفت وموصوف ودرغیر این صورت مضاف ومضاف الیه است .

دفتر ، بزرگ است .(جمله واقعیت دارد یعنی صفت وموصوف است . ) گل سرخ ، خانه بزرگ ، هوای خوب

خودکار، رضا است . (جمله غلط است پس مضاف ومضاف الیه است ) خواهر امین .کتاب داستان

الف ) صفت از موصوف جدا نمی شود ،امّا مضاف رامی توان ازمضاف الیه جدا کرد :

           درِ                   بزرگ                                 در                     باغ

       موصوف             صفت                               مضاف              مضاف الیه

ب) صفت جمع بسته نمی شود : امّا مضاف الیه را می توان جمع بست :    در باغ ها          دربزرگ ها ( نادرست )

6

نهاد راتعریف کنید ؟نهادقسمتی ازجمله است که درباره ی آن خبری می دهند . یعنی صاحب خبری است

شیشه ی پنجره ی اتاق درس            شکست .                من          روزهای جمعه به گردش می روم .

              نهاد                                                 گزاره                     نهاد                              گزاره

گزاره یعنی چه ؟ قسمتی ازجمله است که درباره نهاد خبرمی دهد .یا اینکه خبری است که درباره ی نهاد داده می شود  .  

      آن پسر  : ( نهاد )            توپ رابه اکبرمی دهد : (گزاره )

 زیرا آن پسر صاحب خبر است و توپ را به اکبر می دهد. اگر آن پسر را جمع ببندیم ،فعل هم جمع بسته می شود.

آن پسران توپ را به اکبر می دهند . یعنی هر نهادمعمولاٌ بافعل خود مطابقت می کند. نهاد پیش ازگزاره می آید.

7

بند چیست ؟ هرقسمت درس رابند می گویند. ( هربندازچندسطرتشکیل شده است .

8

)

فعل چیست ؟فعل جزاصلی جمله است که برانجام دادن کاریاروی دادن حالت دلالت می کند .  

                 مانند: علی رفت  

9

قافیه چیست؟کلمه ای است که معمولاٌدرپایان مصراع می آیدوآخرین حرف اصلی آن یکی باشد.                                 مانند :                ای  نام  تو بهترین  سر آغاز              بی  نام    تو  نامه  کی کنم باز        

10

ردیف چیست ؟کلماتی هسنتدکه بعدازقافیه عیناٌ تکرا رمی شوند . 

11

مترادف یا(هم معنی) یعنی چه ؟به کلمه هایی که دارای یک معنی هستند کلمات مترادف می گویند.                          مانند :  علم = دانش                آفریدگار = خدا     

12

فعل لازم راتعریف کنید ؟ فعل لازم به فعلی گفته می شودکه نیازبه مفعول ندارد.                                                             مثال :  شیشه     شکست  .            کودک    نشست .

13

فعل متعّدی راتعریف کنید ؟فعل متعّدی فعلی است که نیازبه مفعول دارد

مثال :رامین کتاب راخواند .

14

قید چیست ؟قید کلمه ای است که حالت وچگونگی انجام فعل را نشان می دهد .

15

قید زمان چیست ؟واژه هایی مانند (( ، امروز ،دیروز ، فردا ، هفته ی گذشته ، چند ساعت قبل وغیره )) که زمان انجام دادن کاری  رانشان می دهندقیدزمان نامیده می شود. دیروزباران بارید. ( دیروز  ) قیدزمان است .

16

قید مکان چیست ؟قیدگاهی مکان انجام گرفتن فعل رابیان می کند .                                                                            مانند احمد به مدرسه رفت. ( مدرسه )  قیدمکان  است .

17

کنایه چیست ؟ به کلمات وجملاتی که غیرازمعنی ظا هری معنی دیگری داشته باشندکنایه می گویند.                                   برای مثال دم به تله ندادن ، کنایه اززیرکاردررفتن، ازکاری شانه خالی کردن ، کنایه ازنپذیرفتن مسئولیت است .

18

فاعل چیست ؟فاعِل کسی است که کارازاوسرزده است ویا این که کننده ی کاراست .                                                          مانند : حسین  رفت (حسین =  فاعل)

19

فعل گذشته ( فعل ماضی ) چیست ؟به فعل هایی مانندنوشت ورفت ومانده بودندونبودندوفعل هایی ازاین قبیل که درگذشته اتفاق افتاده اند فعل گذشته می گویند.مانند :آن روزازغذاخبری نبود.                 پدرم هرروزسرِکار   می رفت

20

فعل حال چیست؟این فعل برای عملی که هم اکنون درحال انجام شدن است به کار می رود .                                  مانند:موسی می رود  .

21

فعل مفردیعنی چه ؟فعلی راکه به یک شخص نسبت دهیم مفرد گوییم .مانند :  گفت ، رفت ، می نویسد

22

فعل جمع یعنی چه ؟ فعلی راکه به بیش از یک شخص نسبت دهیم جمع می گوییم .                                                      مانند : گفتند ، رفتند ، می نویسند

23

فعل معلوم یعنی چه ؟هرفعل که به فاعل نسبت داده شودوفاعل آن نیزآشکارومعلوم باشدآن را فعل معلوم خوانند .

مانند : علی به درس گوش می دهد ،   اکبرازمدرسه برگشت .

24

فعل مجهول یعنی چه ؟ ولی هرگاه فاعل فعل مشخص نشودوفعل به مفعول نسبت داده شودآن رافعل مهجول گویند –  مانند : این درس خوانده شده است ، شیرینی هاخورده می شود ، که درجمله اوّل خواننده درس ودردوّ می خورنده ی شیرینی مشخص نیست .

25

یاد آوری – فقط فعل متعدی می تواندمجهول قرارگیرد زیرافعل لازم مفعول نداردتافعل بدان نسبت داده شود .

اگر .... بپردازید ،منظره های .... می بینید .    – اگر..... پرداخته باشید ، منظره های ...... خواهید دید.

26

ضمیر چیست ؟کلمه ای است که به جا ی اسم می نشیند واز تکرارآن جلوگیری می کند .احمد کلاس چهارم است (او) خوب درس می خواند. ( من ، تو ، او ، ما ، شما ، آن ها ) ضمیر هستند .

27

مضارع راتعریف کنید ؟به فعلی که درزمان حال انجام گیرد مضارع می گویند .

28

مفعول چیست ؟مفعول کلمه ای است که فعل روی آن انجام شده است. مانند  حسن کتاب فارسی راخواند .

کتاب فارسی مفعول است زیرا عمل خواندن روی آن انجام گرفته است.

29

باز نویسی چیست؟ به نوشته هایی که دوباره به زبان ساده وامروزی نوشته شده است بازنویسی شده می گویند .

30

واژه مخفف یعنی چه؟ گاهی لازم است حرفی را ازکلمه ای برداریم وآن رابدون آن حرف تلفظ کنیم .

    مانند :    (اکنون = کنون )    ( راه =ره )     ( دیگر = دگر )     ( گناه = گنه )   ( اگر = گر )

31

کلمه های ربط یا پیوند یعنی چه ؟ جمله ها به وسیله کلماتی مانند ( که ، ولی ، و )به هم مربوط می شوند به این کلمات حرف ربط یا پیوند می گویند

32

علائم نگارش چه کمکی به ما می کند ؟علائم نگارش به ما کمک می کنند تا بهترو با دقت بیشتری بخوانیم .

33

کلمات متشابه یعنی چه ؟کلمات متشابه کلماتی هستندکه تلفظ آن هایکی است ولی درمعناباهم فرق دارند .مانند اساس و اثا ث .اساس به معنی پایه واثا ث به معنی لوازم خانه  (گذاردن) به معنی قراردادن    (  گزاردن) به معنی انجام دادن

( خویش )به معنی خود ،خویشاوند  ( خیش) به معنی گاو آهن (  قضابه معنی داوری ) (غزا به معنی جنگ )     (غذا : خوراک )

34

جمله ی پرسشی ؟ جمله ی پرسشی جمله ای است که درگوینده انتظارجواب دارد   

  مانند : خانواده درزندگی انسان چه نقشی دارد؟      جواب : پایه های تربیتی هرشخص ،درخانواده گذاشته می شود .

یانام توچیست :جواب : محمّد  درپایان جمله های پرسشی علامت ( ؟ ) گذاشته می شود . حسن آمد؟ (جمله پرسشی )

گاهی هم یکی ازکلمات پرسشی ( که ، چه ، کدام ، کی ، چه وقت ، چه قدر ، چند ،کجا ، چگونه ، چرا )در جمله به کار می رود و نشان ازپرسشی بودن جمله دارد که حتماٌ باعلامت پرسشی در آخرهمراه خواهد بود.

35

جمله ی خبری : درآن جمله درموردچیزی خبر می دهیم ودرپایان جمله ، این نشانه ( . ) = نقطه ، گذاشته        می شود مانند :   حسین ازتهران آمد .  پدرم یک دوچرخه خرید .   حسن آمد.  (جمله خبری )

36

جمله تعجّبی: آن است که بیان حالتی شگفت انگیزیا شادی بخش نماید . درآخر این جمله ها علامت تعجب گذاشته می شود.  مانند :  کس گهرازبهرسودبازبه عمان برد ؟ إ  هیچ کس اززیرکی زیره به کرمان برد ؟ إ

37

 پایه وپیرو یعنی چه : اگرجمله دارا یک فعل باشد ،جمله ی ساده خوانده می شودواگر معنای آن تمام وکمال باشد،

به آن ((جمله مستقل ))می گوییم. امّا جمله هایی هستندکه معنی آن هابایک فعل تمام

 نمی شودوشنونده درانتظاردنباله مطلب است تا به فهم کامل مطلب دسترسی یابد.

مثلاٌ: - وقتی که تو آمدی ، من به مدرسه رفته بودم.   -   هرجا گل است ، خار است  -  

اگربه گفتن کار برمی آمد ، دنیا بهشت بود .

درهریک ازجمله ها دوفعل وجود دارد.امّا هیچ یک ازآن ها به تنهایی معنی جمله راتمام نمی کند؛ بلکه ازهردو آنها می توان معنی کامل دریافت . این گونه عبارت هارا، که معنی آن ها تمام نیست وبرای تکمیل معنی به عبارت دیگری نیازدارند،(( فرا کرد ))می خوانیم .جمله هایی راکه شامل دو یا چندفراکرد هستند. جمله ی مرکب می خوانیم . درهرجمله مرکب،یک فراکردواصلی هست که غرض گوینده بیان معنی آن است. این فرا کرد اصلی را  ((فراکردپایه ))می خوانیم .یک یا چند فراکرددیگرراکه برای تکمیل معنی ((فراکردپایه می آید )) (( فراکردپیرو ))می نامیم .

38