آموزش دانش‌آموزان استثنايي ، امكانات ويژه مي‌خواهد

جام جم آنلاين: از اجراي طرح آموزش فراگير كه براساس آن، دانش‌آموزان استثنايي در مدارس عادي آموزش مي‌بينند، بيش از 3 سال مي‌گذرد، تا شايد سطح پوشش تحصيلي اين دانش‌آموزان افزايش يابد، اما تمديد يك سال ديگر اجراي آزمايشي طرح و شفاف نمودن آن نشان مي‌دهد كه هنوز آموزش دانش‌آموزان استثنايي در مدارس عادي با دشواري‌هايي همراه است.

طرح آموزش فراگير به عنوان يكي از مصوبات سازمان يونسكو از 3 سال قبل مورد توجه مسوولان نظام آموزش قرار گرفت كه براساس آن، تمامي مراكز آموزشي موظفند متناظر با نيازها و علايق دانش‌آموزان، خدمات آموزشي ارائه كنند، اين طرح هر چند دانش‌آموزان تيزهوش را نيز در برمي‌گيرد، اما تاكنون تنها به بخش استثنايي آن توجه شده و طبق طرح دانش‌آموزان استثنايي آموزش‌پذير و داراي نقص جسمي در كنار دانش‌آموزان عادي آموزش مي‌بينند؛ طرحي كه پيش از اين «طرح تلفيق» خوانده مي‌شد.

سوسن كشاورز، رئيس سازمان آموزش و پرورش استثنايي كشور به مناسبت روز جهاني معلولان ـ 12 آذر ـ به «جام‌جم» گفت:‌ طرح تلفيق يا فراگير سياست ما براي افزايش پوشش تحصيلي دانش‌آموزان استثنايي است. اين طرح از سال 86 در 7 استان همدان، تهران، فارس، خوزستان، مازندران، هرمزگان و كردستان به طور آزمايشي اجرا شده و براي برآورد ميزان موفقيت طرح شوراي عالي آموزش و پرورش، يك‌سال ديگر اجراي آن را تمديد كرده است.

به گفته كشاورز، پوشش تحصيلي دانش‌آموزان استثنايي يك تا 3 درصد است كه البته به دليل وجود مشكلاتي مانند مخفي‌كاري خانواده‌ها تعداد دقيق افراد معلول آموزش پذير در كشور مشخص نيست و نمي‌توان آمار دقيق پوشش تحصيلي را ارائه كرد اما اخباري كه به آموزش و پرورش مي‌رسد، نشان مي‌دهد اين پوشش افزايش يافته است.

معاون وزير آموزش و پرورش در ادامه به چالش‌هاي پيش روي اين طرح اشاره كرد و گفت: براي آموزش دانش‌آموزان استثنايي در مدارس عادي كه مي‌تواند به تحقق عدالت آموزشي منجر شود، به ابزارهايي نياز داريم از جمله اين كه فضا و امكانات مدارس نيازمند متناسب‌سازي است، هنوز مدارس ـ البته بجز مدارس نوساز ـ براي دانش‌آموزاني كه با ويلچر رفت و آمد مي‌كنند يا نابينا و ناشنوا هستند، مناسب‌سازي نشده است.

اين سخنان در حالي بيان مي‌شود كه مرتضي رئيسي، معاون عمراني وزارت آموزش و پرورش بتازگي خبر داده كه مدارس كشور براساس مشكلات جسمي و حركتي دانش‌آموزان استثنايي مناسب‌سازي شده است.

وي آبان‌ماه اعلام كرد: براي آن دسته از دانش‌آموزان استثنايي كه توان تحصيل در مدارس عادي را دارند، تجهيزات لازم باتوجه به شرايط ويژه آنان لحاظ شده است.اما كشاورز همچنان مدعي است كه سازمان آموزش و پرورش استثنايي با كمبودهايي در فضا و تجهيزات روبه‌روست و هنوز به نياز اين دانش‌آموزان پاسخ داده نشده است.

حذف سختي كار معلمان مدارس استثنايي

از 2 سال قبل تاكنون تامين اعتبارات مورد نياز مدارس استثنايي در سراسر كشور به آموزش و پرورش استان‌ها واگذار شده و اين امر گاه به تنگناهاي مالي اين مدارس منجر شده است كه تصويب قطع سختي كار معلمان اين مدارس از جمله اين تنگناهاست. اين امر نه تنها كاهش انگيزه معلمان را به دنبال داشته كه اجراي طرح فراگير را هم با شبهاتي روبه‌رو كرده است. جاي دهي دانش‌آموزان استثنايي در كلاس‌هاي درس عادي نياز به آموزش معلمان، مديران و توجه به پاداش‌هاي ويژه براي آنان دارد. كشاورز در اين باره توضيح داد: آموزش معلمان، مديران، معلمان رابط (براي تامين نيازهاي دانش‌آموزان) و حتي دانش‌آموزان مدارس از جمله برنامه‌هايي است كه بايد پيگيري شود، با گذشت 3 سال براي پرداخت حق‌الزحمه ويژه به معلمان هنوز در برخي محورها محدوديت داريم.

آموزش فراگير به شرط امكانات

هرچند رئيس سازمان آموزش و پرورش استثنايي، وجود هرگونه نارسايي و كمبود مدارس را در بخش استثنايي رد مي‌كند و از 1400 مدرسه ويژه براي اين دانش‌آموزان، همه را داراي استاندارد و امكانات مي‌داند و البته از رسانه‌ها مي‌خواهد كه ضعف‌ها و كمبودهاي اين بخش را از سراسر كشور به او اعلام كنند، اما اخبار رسيده از مناطق محروم از جمله استان‌هاي لرستان، كردستان، شهرستان‌هاي كوچك مانند عجب‌شير نشان مي‌دهد كه دانش‌آموزان استثنايي خواستار توجه بيشتر به امكانات آموزشي هستند و مراكز آموزشي استثنايي نمي‌تواند به تمام نيازها پاسخ دهد. به همين دليل كارشناسان اميد دارند آموزش فراگير و تلفيق دانش‌آموزان استثنايي در مدراس عادي هم مشكلات كمبود مدارس را حل كند و هم به رشد و يادگيري و پيشرفت تحصيلي اين دانش‌آموزان ياري برساند.

اما آموزش تلفيقي در عين حال مي‌تواند اختلالاتي را ايجاد كند، بهنود اسدي، كارشناس كاردرماني در مقاله‌اي در اين باره گفت: حضور يك دانش‌آموز استثنايي نبايد سرعت ساير اعضاي كلاس را كند كند، بسياري از معلمان نگران اين مساله هستند.

به گفته اين معلم، بسياري از مدارس از خدمات توانبخشي برخوردار نيستند؛ خدماتي مثل كاردرماني و گفتار درماني كه بايد براي اين بچه‌ها فراهم باشد، يا وجود ندارد يا معلمان آگاهي ندارند.

از سوي ديگر بنابر نتايج برخي پژوهش‌ها در تهران، دانش‌آموزان تلفيقي در مدارس عادي با مشكلات خاصي روبه‌رو هستند كه از آن ميان، مي‌توان به كيفيت نامطلوب خدمات معلم رابط، نگرش والدين دانش‌آموزان، پايين بودن سطح تحصيلات و تخصص معلمان و عدم رضايت شغلي آنان و كمبود خدمات توانبخشي و نامساعد بودن فضاي مدارس براي دانش‌آموزان استثنايي اشاره كرد.

هر چند قضاوت در مورد اجراي 3 سال طرح آموزش فراگير كمي زود است و بايد در انتظار گزارش شوراي عالي آموزش و پرورش در سال 90 ماند، اما همين كه اين طرح با تمام كاستي منجر شده تا پاي دانش‌آموزان استثنايي در نقاط مختلف كشور به محيط‌هاي آموزشي باز شود، نشانه مثبتي است، به گفته رئيس سازمان آموزش و پرورش استثنايي هنوز بسياري از والدين فرزند معلول ذهني يا جسمي ـ حركتي خود را پنهان مي‌كنند و بسياري از اين افراد را به مدرسه نمي‌فرستند، از طرفي هيچ قانوني نيز وجود ندارد تا والدين را براي اعزام فرزندان آموزش‌پذير به مدارس خاص يا عادي تحت الزام قرار دهد، با اين شرايط بسياري از كودكان معلول از آموزش محروم مانده‌اند كه اين تعداد در نقاط محروم بيشتر است.

در چنين وضعيتي توجه مسوولان آموزشي به تحصيل و خدمات آموزشي در مدارس استثنايي و عادي براي دانش‌آموزان ويژه و نگاه ويژه به آنان ضروري است، بخصوص اين‌كه طرح آموزش فراگير در برنامه پنجساله پنجم توسعه نيز مورد تاكيد واقع شده و آموزش و پرورش براي رسيدن به اهداف اين برنامه نيازمند برنامه‌ريزي دقيق‌تري است.

كتايون مصري 
گروه جامعه