مقامهای تنبور
مقامهای تنبور
- مقامهای یاری (کلام، حقانی): مشهورترین مقامهای تنبور، در لرستان به «ذِکِرسُرو» به معنای سرود ذکر -که همان سرودهای دینی اهل حق یا مقامهای حقانی پارسان است- مشهورند. در این مقامها سروده‌های بزرگان یارسان با تنبور خوانده می‌شوند. تعداد کلامهای اصلی 72 مقام است. این مقامها اغلب مربوط به پس از اسلام هستند گرچه برخی از این آهنگها از دوره باستان به جا مانده لیکن با سرایش شعرهایی به مثابه آموزه‌های دینی بزرگان یارسان همچون شاه خُشین، سلطان اسحاق و ... اجرای آنها با این موسیقی در گذر زمان تغییر رنگ داده‌اند. . از مقامهای حقانی می توان به مقامهایی چون : ترز یاری - حقن حقن - فانی فانی - پیشروی - باریه - علی علی - دیار دیار - عابدینه و ... اشاره کرد .
- مقامهای مجلسی: تنبور نوازان گاه این مقامها را غیر یاری، غیر کلام یا غیر حقانی مینامند. تنبور، ممکن است به فراخور محدوده جغراقیایی نوازندگان و فرهنگ مسیقی آنان با سازی دیگر همراه شود. این مقامها برخی حالت تغزلی دارند که از دوران باستان به جا مانده بیشتر این مقامها در کوک طرز نواخته می‌شوند.از انواع مقامهای مجلسی می توان به مقامهایی جون : سحری - مجنونی - سوارسوار- بایه بایه - جلوشاهی - جنگه را - ساروخانی - قه تار - گلودره - خان امیری و ... اشاره کرد .
- مقامهای مجازی: که ویژه ساز تنبور نیست و با تنبور یا هر ساز مرسوم دیگری همچون سرنا نواخته می‌شود مانند مقام بایه بایه .
کوک ترز: بیشتر مقامهای مجلسی با این کوک نواخته می‌شود. نسبت میان وترها در کوک پنجم درست نزولی است و صدای باز وتر دوم اکتاو پایین تر از صدای دستان پنجم است. کوک بَرز: برز، به معنی بلند، عنوان تازه‌ای است که استاد سید ولی حسینی بر این کوک نهاده‌است. بیشتر مقامهای کلام در این کوک اجرا می‌شوند. کوکهای دیگری نیز وجود دارد که بیشتر از طرف مرحوم سید خلیل عالی نزاد روایت شده است .
انواع تنبور
تنبور با شکلهای مشابه هنوز در بیشتر مناطق ایران حضور دارد.
- تنبور قوچانی
- شروانی
- بغدادی
- تیسفونی و انواع دو تار
- چگور
- قپوز
- تنبور گهواره که نزد جماعت اهل حق از قداستی خاص برخوردار است . و ساخت آن در خاندان گهواره امری موروثی است .
تنبور از کهنترین سازهای ایرانی است که در گذشته توانسته‌است در محدوده وسیعی در آسیا و اروپا پراکنده شود. تنبور به نسبت این پراکندگی گوناگونی و تغییر بسیار داشته‌است اما آنچه امروزه با نام تنبور شناخته می‌شود سازی است زهی با کاسه بیضی شکل و سه سیم که در غرب ایران -لرستان، کرمانشاه و کردستان- به ویژه شهر صحنه و ده گهواره متداول است. تنبور در گذشته دو تار داشته‌است که در کمتر از صد سال گذشته یک سیم دیگر برای تقویت صدا و پیشرفت تکنیکی به آن افزوده شده. آخرین نوازنده این دوتار امام قلی امامی نام داشت وی از مردم لرستان بود که در منطقه دلفان می‌زیست و در اردیبهشت سال 1353 درگذشت. تنبور به خاطر رواج آن در میان یارسان و اهل حق به سازی عرفانی شهرت یافته.
آنطوری که در فرهنگنامه‌ها آمده در ایران باستان مصر و آشور این ساز وجود داشته در آشور آن را پاندورا میخواندند و این ساز دارای سه سیم بوده‌است و یونانیان تنبور را بصورت فاندورا اقتباس کرده و سپس بصورت پاندورا وارد زبان و منطقه اروپایی گردیده‌است. در پنج هزار سال پیش در آناتولی قدیم تنبور در میان قوم هندواروپایی هیتیت رواج داشته‌است و درنقشها حجاری شده روی سنگ این ساز تصویر شده‌است. آرتور کریستسن سن در کتاب «ایران در زمان ساسانیان» نام ابزار موسیقی ایران را چنین آورده: بربط، نای، مزمار، چنگ و گوید مردم خراسان بیشتر وسیله‌ای را در موسیقی بکار می‌برند که هفت تار داشت و آن را «زنگ» میخواندند. اما مردم ری، طبرستان و دیلم تنبور را دوست تر داشته و این ساز نزد همه، مقدم بر سایر سازها بوده‌است. تنبور که مردمان حق بخصوص در کردستان و کرمانشاه قرنهای متمادی در نگاهداری آن و نعمات باستانی و اهورایی آن کوشیده‌اند ساز مذهبی و آیینی آنها و همدم قلندران عارف وحق پرستان است بطوریکه قبل و بعد از نواختن دست و دستانش را می‌بوسند و بر دیده میگذارند. آهنگ و نغمه‌های تنبور به صورت «مقامی» اجرا می‌شود و مانند کلیه موسیقیهای ایران زمین دارای تمی موزون و بدون وزن و در بعضی مقامهای آن اوزان بصورت سنگین و فراخ است که بسیار کهنسال میناید و قدمت و سابقه دور و دراز آن را نشان می‌دهد. کاسه تنبور بیضی شکل و دسته‌ای نسبتاً بلند دارد. دارای 13 الی 14 و حداکثر 15 دستان (پرده) بوده و فواصل آن نزدیک به پرده و نیم پرده‌است و برخلاف سازهای موسیقی سنتی در این ساز ربع پرده وجود ندارد و این شاید بدویت و دست نخوردگی آن را نشانگر باشد.
فارمر مینویسد: با انتشار دین اسلام به اکناف عالم تأثیر ایران در آلات موسیقی به همه جا رخنه کرد و حتی در نقاطی هم که اسلام انتشار نیافته بود راه یافت، یعنی از طرف مشرق به سواحل اقیانوس اطلس و از شمال به سیبری و از جنوب به هندوستان و جزایر شرقی هند نفوذ کرد. تنبور که در ممالک مجاور ایران به «طنبوره» معروف شد به تدریج به چین رسید و موسوم به «تنپولا» گشت. در یونان آنراً تام پوراس «نامیدند. از یونان به آلبانی رفت و آن را» تامورا «خواندند. در روسیه آن را» دومبرا «، در سیبری و مغولستان» دومبره یا دمبوره «نام نهادند و در بیزلنس معروف شد به» پاندورا ". سایر اقوام اروپایی توسط بیزانس با این ساز آشنا شدند. این ساز در ترکیه و هندوستان رواج یافت . در فرهنگ موسیقی «ریمان» (ص1319) واژه تنبور آمده‌است: تنبور سازی است منسوب به ایرانیان و اعراب و از خانواده عود. «ریمان» عقیده دارد که این ساز در هندوستان «تمبوری» نامیده می‌شود که بیشک همان تنبور ایرانی است. در ایتالیا آن را «تمبورو» و در قفقاز «تمپور» گویند. ارمنیها مانند ایرانیها آن را تنبور مینامند. در فرهنگ موسیقی «گروو» گفته شده که کلمه تنبور در طی زمان در اثر تلفظهای ملل مختلف به اسمهای مختلف در آمده‌است. دانشنامه بریتانیکا «مینویسد: تنبور سازی است شرقی از خانواده عود که دارای دسته بلند است و 2 یا 3 سیم داردو با انگشت به صدا در میاید. قدیمیترین نشانه‌های موجود از این ساز در مشرق زمین نقشهایی است که از تپه های» بنی یونس «و» کیوان «واقع در شهر موصل به دست آمده‌است. از این نقشها معلوم می‌شود که شکل این ساز به تار امروزی شباهت بسیاری داشته‌است و دسته بسیار بلند و نازک آن با کاسه ظریف و مجوفش بسیار متناسب بوده‌است. مجسمه‌های بدست آمده از شوش که متعلق به 1500 سال قبل از میلاد مسیح است و همچنین مجسمه‌های بدست امده از» هفت تپه " بیانگر قدمت این ساز است . «ژول روئانه» مینویسد: فارابی از مولفان قرن دهم میلادی آلات موسیقی زمان خود را مانند عود و تنبور خراسانی، تنبور شیرازی و ... به طور دقیق نشان داده‌است. بین این سازها تنبور بغدادی که در دمشق مرسوم بوده، پرده بندی متفتوت داشته‌است. در فرهنک کامل آلات موسیقی «زاکس» آمده‌است: تنبور فارسی و کردی و عبری به شکل تخم مرغ است و دسته بلند دارد و در حقیقت ساختمان تنبور نخستین گامی است که بشر در طریق رشد و تحولاین قبیل سازها برداشته‌است. به طور کلی می‌توان چگونگی تغییرات شکل ظاهری تنبور را از زمان آشوریها تا عصر حاضر مشاهده کرد. امروزه تنبور به یک قشر وسیع از جامعه بشری تعلق دارد. ریشه لغوی تنبور «پاندورا» بوده‌است. تنبور در نقاط مختلف ایران، نامهای خاصی داشته‌است، مانند تنبور خراسانی و میزانی یا تنبور بغدادی یا ترکی، شروانیان و از آنچه یاد شه چنین بر میاید که تنبور باستانی مشخصاتی به این ترتیب داشته‌است .1_سازی رشته‌ای 2_نواختن با ناخن یا سه انگشت دست راست 3_در آغاز یک تار یا یک رشته داشته‌است 4_ تنبور دو نوع بوده یک نوع که پرده یا دستان میبستند و دیگری بدون پرده بوده‌است 5_ شکل ظاهری آن مانند دو تار (چگور) بوده‌است .6_بی تردید دارای گوشی و خرک بوده‌است. آقای علیرضا فیض بشی پور در پژوهش درجه کارشناسی خود درباره تنبور اشاره دارد به تعدادی از مقامهای این ساز مانند مقام «باریه» و «طرز رستم»، «مجنونی» و «جنگ آرا» که این مقامها از مقامهای کهنی است که سینه به سینه از تنبور باستان تا تنبور حاضر نقل شده‌است. گویا مقام «باریه» را «باربد» خوانده‌است. (به نقل از ماهنامه هنر موسیقی شماره3) (با تخلیص) تنبور در واقع تنها ساز مقدس و سمبولیک ایران است که هنوز نیز به حیات قدسی خود در دل جماعت اهل حق و یا ایین یاری ادامه می دهد . مرحوم سید ولی حسینی - استاد طاهر یارویسی - مرحوم سید خلیل عال نژاد - مرحوم سید امرالله شاه ابراهیمی - علی اکبر مرادی - کیخسرو پورناظری - و ... برخی از مشهورترین نوازندگان این ساز کهن و آیینی هستند .
منابع
- تنبور در دیگر فرهنگها از مجله هنر موسیقی، شماره 3، مرداد ماه 1377
- تنبور از فرهنگ سازها اثر ملاح.
- دانشنامه بریتانیکا
مطالب مشابه :
مقام های دف - اثر استاد سلامیه
هدف این وبلاگ جمع آوری اطلاعات منتشر شده در کتابها و سایت های موسیقی درباره ساز ها ی کوبه ای
مقامهای دف
دف و ذکر در مقام جمع الجمع در باطن صفه مقدور تواند بود و دف عمیق ترین نماد های
ساز شناسی. دف
اصطلاح مقام های دف از آنجا ناشی می شود که چون در مراسم مختلفکه ساختمان و ابعاد قسمت های دف.
مقامهای تنبور
مقامهای تنبور کلاسهای آنلاین دف ، سه تار ، تار ،نی،کمانچه،عود،قانون،سنتور و تمبک در
نرم افزارهای تصویری آموزش دف
در این میان مجموعه های آموزش دف می شود.ریتم شناسی ، مقام های دف ، سازشناسی دف ، ساختار
آموزش تخصصی دف نوازی در قالب کتاب و نرم افزار
مشق عشق، تنها تولیدکننده مجموعه های آموزش دف در قالب بخشند.ایقاع و مقام های دف نوازی
برچسب :
مقام های دف