نوازندگی در جاده خاکی

شبی در کنار هنرمندان جهرمی

نوازندگی در جاده خاکی

با پشتوانه دوست هنرمند جهرمی، ابراهیم حسن‏پور که خود در نواختن تار و سه‏تار دستی دارد، توفیق دیدار با یکی از گوهرهای ناب موسیقی بومی در جهرم را داشتم. استاد اصغر پورزاد متولد 1305 خورشیدی (1926 میلادی) هنرمندی بسیار متفاوت از هنرمندان پایتخت‏نشین است. از حدود 14 سالگی به صورت خودآموز به نواختن تار رو آورده و پس از مدتی به قول خودش تارنوازی شغل وی شده است. نزدیک به چهل سال در عروسی‏های جهرم و لار، مضراب و پنجه بر سیم‏های تار کشیده تا موج انقلاب از راه رسیده و او برای بیست سال دست از کار نوازندگی کشیده است. حکایت وی خیلی به استاد حاج قربان سلیمانی می‏ماند.

ساز تار در شهر جهرم با بیشینه جمعیت پارسی‏زبان و کمینه جمعیت عرب‏زبان، یک ساز بومی به شمار می‏رود. یعنی حسابش با دیگر سازها جداست، چنان که اداره اماکن عمومی این شهر، در تالارهای عروسی، تنها به تار و تنبک و سینتی سایزر اجازه هنرنمایی می‏دهد! دیگر سازهای موسیقی، مجاز به استفاده در تالار عروسی نیستند. همین هم غنیمت است که تار چنین شانسی برای خودنمایی دارد.

بخشی از تارنوازی استاد اصغر پورزاد در سال‏های میانسالی را بشنوید

در جهرم همانند همه جاهای دیگر ایران، توده مردم و حتی خانواده هنرمندان بومی، شناخت درست و دقیقی از روحیات این گوهرهای ناب ندارند. اگر نیک بنگریم، متوجه خواهیم شد، درون ایشان، دنیایی دگر است. شادزیستی و شاداندیشی که در سنت ایرانیان عهد باستان جاری بود و امروزه از میان توده‏ها رخت بر بسته است، در وجود هنرمندانی چون اصغر پورزاد همچنان موج می‏زند. او خود را درگیر مقولاتی نمی‏کند که قادر به تغییرش نیست و تنها نصیبش از این درگیری ممکن است درد و رنج باشد. در نشست چند ساعته ما، هیچ سخنی از گرانی و سوریه و نفت و احمدی نژاد و تحریم و غیره و غیره نشد که اگر هم می‏شد، کاری بیهوده بود و تنها اعصاب خردکنی به همراه داشت. نقل یک خاطره از زندگی خصوصی وی شاید کُنهِ اندیشه او را بنمایاند. به نقل از دامادش، روزی برای دیدن دخترش به خانه آن‏ها می‏رود و می‏بیند یکی از نوه‏ها بیمار است. بی‏درنگ راه بازگشت پیش می‏گیرد و چون دلیلش را می‏پرسند، پاسخ می‏دهد «من که نمی‏توانم برای او کاری بکنم، این جا بایستم، اعصابم خرد می‏شود».

ابراهیم حسن‏پور و استاد اصغر پورزاد

دَک و پُز در زندگی هنری او جایی ندارد. نیازی نیست التماس بکنی تا زخمه بر ساز بزند ولی در تهران، التماس که چه عرض کنم، کلی پاچه خواری لازم است تا اگر استاد سرما نخورده باشد، شاید مرحمتی بکند! می‏گفت: «ما نوازندگان محلی روی جاده خاکی می‏رویم، اگر بخواهیم، روی آسفالت هم بلدیم برویم ولی هنرمندان شهری فقط روی آسفالت می‏روند و روی خاکی نمی‏توانند بیایند!» به گمانم همین تعبیر برای نشان دادن دیدگاه هنرمندان بومی با هنرمندان شهری کافی باشد.

شهر جهرم بر خلاف بسیاری از شهرهای پارسی زبان که تنها موسیقی دستگاهی را می‏شناسند، صاحب یک موسیقی ویژه و انحصاری است که امروزه ما آن را با عنوان «جهرمی» می‏شناسیم ولی خود مردم بومی به آن «ترک» می‏گویند و منظورشان همان بیات ترک است. البته ملودی بیشتر به سوی دستگاه شور می‏رود ولی با بیات ترک هم خیلی بیگانه نیست. این موسیقی در سال‏های اخیر به صورت دست‏مالی شده در زاگرس میانی از شهرکرد گرفته تا شیراز بارها اجرا و منتشر شده است ولی طعم و رنگ اجرای خود جهرمی‏ها، چیز دیگری است که یک نمونه از آن را که متأسفانه نام خواننده اش را فراموش کردم، در این جا خواهید شنید. زنده یاد عطا جنگوک که زاده لار بود، با اصغر پورزاد دوستی دیرینه داشت و اگر چه شاگرد وی به شمار نمی‏رفت ولی هنرش بی‏تأثیر از هم‏نشینی با استاد پورزاد نبود.

ساز و آواز جهرمی با نوازندگی استاد اصغر پورزاد در کهنسالی را بشنوید

مطالب مرتبط:

پیر کمانچه نوازی بختیاری-دهکردی

علی آبچوری، نی‌نواز دیگری از خراسان رفت

به بهانه درگذشت غمبار غلامعلی نی‌نواز

در باره زنده یاد علی اکبر مهدی پور دهکردی

یادی از زنده یاد سیمین آقارضی

به یاد خنیاگر روزهای آتش و خون

خداحافظی با ساز و سخن استاد پایور

چکامه ای برای نابغه نیشابوری موسیقی ایران پرویز مشکاتیان

آخرین راوی همایون قدیم - در باره استاد علی تجویدی

دیداری با سوز کمانچه استاد بهاری