صرفه‌جویی آب در قرآن و روایات اسلامی

بسم رب الشهداء و الصدیقین

در مورد مسلمانان در حفاظت و صرفه‌جویی در صرف این ماده با ارزش نیاز به ایجاد فرهنگ جدیدی نیست چرا که رعایت همه این موارد در تعالیم مقدس اسلامی گنجانده شده است و آنان موظف به اجرای آنها می‌باشند. در آموزه‌های زندگی‌ساز اسلام، اسراف کلاً ممنوع است و این ممنوعیت همه ابعاد زندگی انسان را فرا می‌گیرد یعنی همه مردم در تمام شئون و در هر زمان و مکان موظفند اصل عدم اسراف را رعایت کنند. نعمتهای الهی امانتهایی هستند که خداوند برای رشد و تعالی انسانها در اختیار آنها نهاده است پس بهره‌برداری از نعمتها باید همسو با اوامر الهی و در جهت سعادت جاودانی انسان باشد. پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «در مصرف آب باید صرفه‌جویی کرد حتی اگر به وفور یافت شود چرا که حیوانات نیز حق استفاده از این آب را دارند». درسی که از فرمایش آن حضرت می‌توان گرفت این است که انسانها باید از نیازهای آبی دیگر مصرف‌کنندگان آگاه باشد و این باور، یعنی همان توسعه پایدار. برای نیل به این هدف باید پایگاه‌های ارتقاء آگاهی عمومی تشکیل شوند و باورها و ارزشهای دینی مصرف‌کنندگان مسلمان را متوجه این مطلب مهم سازند.

صرفه‌جویی مفهوم ثابت‌شده‌ای در تعالیم اسلامی است. صرفه‌جویی، راه جاودانی است که باید در سراسر زندگی انسان انجام شود نه به عنوان یک راه حل موقت برای کم‌آبی یا وضعیتهای اضطراری بلکه باید در همه مواقع (خوب و بد) انجام شود. دین اسلام بر ارضای مقتضی نیازها و خواسته‌های فردی و گروهی تاکید دارد اما از اسراف کردن نهی فرموده است.

آیات قرآن و احادیث فراوان، با تعبیرهای گوناگون، اسراف و زیاده‌روی در هر کاری را به طور عام و در مورد آب، به طور خاص، مورد نکوهش و مذمت قرار داده است. قرآن کریم دو عبارت صریح راجع به صرفه‌جویی آب و مدیریت تقاضا دارد: اول اینکه منابع آب ثابت (معین) است (و آن خدایی که از آسمان آبی به قدر و اندازه نازل می‌کند...)[1] و ثانیاً در مصرف آب نباید اسراف شود (از نعمتهای خدا بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید که خدا مسرفان را دوست ندارد)[2].

از نظر اسلام دور ریختن بقیه ظرف آبی که قابل استفاده باشد، بخصوص در جایی که آب نایاب است و به آن مقدار رفع نیازمندی می‌گردد، حرام است. امام صادق (ع) فرموده‌اند: «صرفه‌جویی کاری است که خداوند آن را دوست می‌دارد و اسراف عملی است که خداوند از آن بیزار است حتی دور ریختن هسته میوه زیرا آن هسته برای کاری همچون کاشتن مفید است و نیز دور ریختن باقیمانده آب آشامیدنی نیز اسراف است.»[3] همچنین می‌فرمایند: «کمترین درجه اسراف ریختن آب اضافی، پوشیدن لباس مهمانی در منزل و دور انداختن هسته خرماست.»[4]

در دین مبین اسلام حتی از اسراف کردن آب در وضو گرفتن و غسل کردن نهی شده است. عبدالله بن عمرو می‌گوید: «رسول اکرم (ص) از کنار سعد می‌گذشت در حالی که او مشغول وضو گرفتن بود پیامبر پرسیدند: این عمل اسراف نیست؟ سعد گفت: آیا در آب وضو هم اسراف است؟ حضرت فرمودند: بله اگر چه وضو گرفتن در آب رودخانه‌ای باشد.»[5]. رسول اکرم (ص) در جایی دیگر فرمودند: «برای وضو یک مد (سه‌چهارم لیتر) و برای غسل یک صاع (3 لیتر) آب کافی‌ است و به زودی بعد از من مردمی می‌آیند که این مقدار آب را ناچیز می‌شمارند پس آنها بر خلاف سنت و روش من عمل می‌کنند در حالی که آن کسی که بر سیره و روش من ثابت‌قدم باشد در بهشت برین در کنار من می‌باشد». امام باقر (ع) می‌فرمایند: «پیامبر خدا (ص) با یک مد آب وضو می‌ساخت و با یک صاع آب غسل می‌کرد.»[6]. امام صادق (ع) نیز فرمودند: «اگر آب فراوان دارید وضو را به نیکویی و پرآب بساز و گرنه مقدار کمی آب برای تو کافی‌است.»[7]

با توجه به روایات فوق (که روش منطقی معصومین برای مصرف پایدار آب را نشان می‌دهند) اسراف و زیاده‌روی از صفات زشت و ناپسند و مورد غضب خداوند است[8]؛ مخصوصاً اسراف در مصرف مایه حیات انسانها، حیوانات و گیاهان (آبی که در نظر هوشیاران عالم، یک قطره آن برابر یک قطره خون می‌باشد). با وجود این احادیث روشن، جای بسی تعجب است که در کشورهای برجسته اسلامی، صرفه‌جویی در مصرف آب ارتقاء نیافته است. پیشوایان مسلمانان باید تعلیمات لازم را به مردم بدهند. تعالیم اسلامی در مورد صرفه‌جویی آب باید در استراتژیهای مدیریت تقاضای کشورهای اسلامی گنجانده شود. این امر می‌تواند با برنامه‌های تعلیمی از طریق مساجد یا رسانه‌های عمومی انجام شود. در پاکستان با کار مشترک فرهنگی که به کمک امام جمعه شهرها، پیشوایان محلی و دانش‌آموزان مدارس مذهبی انجام شد نتایج بسیار جالبی به دست آمد: تعداد معترضین در مورد کمبود آب، در شهرها 32% و در بخش آبیاری 26% کاهش یافت. مهمترین پیامی که در نماز جمعه و مساجد منتشر شد این بود که «خوردن حق آب دیگران یک گناه و از نظر اخلاقی زشت است». البته باید توجه شود که سیستم آموزش باید سراسری باشد و فقط به مدرسه و مساجد ختم نشود بلکه برنامه‌ها باید با همکاری مشترک وزارتخانه‌های نیرو، ارشاد و آموزش‌وپرورش تهیه شود.

[1] - زخرف 11

[2] - اعراف 31 و همچنین در آیه 27 سوره اسراء مسرفین و مبذرین، برادران شیاطین و در آیه 43 سوره مؤمن، اسراف‌کنندگان اهل آتش معرفی شده‌اند.

[3] - کافی ج4

[4] - بحارالانوار ج 71 ص 346 و کافی ج4 ص 50

[5] - سنن ابن ماجد

[6] - تهذیب‌الاحکام

[7] - تهذیب‌الاحکام

[8] - خداوند در آیه 43 سوره مؤمن می‌فرماید: «اسراف‌کنندگان اهل آتش‌اند». به استناد این آیه، اسراف از جمله گناهان کبیره است، زیرا ملاک گناهان کبیره وعده بر عذاب است.

صرفه‌جویی آب در قرآن و روایات اسلامی

بسم رب الشهداء و الصدیقین

مطالب مشابه :

طرح درس صرفه جویی و اسراف

طرح درس قرآن دوم ابتدایی

صرفه جویی در برق و وسایل برقی

مقاله ای درباره صرفه جويي

صرفه‌جویی آب در قرآن و روایات اسلامی

صرفه جویی در مصرف برق.