کارآفرینان خانوادگی ؛خاندان لاجوردی

امروز اولین روز اینده شماست.چقدربه اینده فکر کردید؟

خانواده لاجوردی فعالیت اقتصادی خود را از سال 1270 شمسی با فعالیت‌های حاج سید‌محمد لاجوردیان و برادرش شروع کرد. این فعالیت‌ها توسط حاج سید‌محمود لاجوردی از نسل دوم و سایر اعضای خانواده تا سال 1357ادامه یافت. لاجوردی‌ها که تا سال‌های اوایل 1950 میلادی (1330 شمسی) در بخش تجاری بیشتر فعال بودند آیندۀ توسعۀ اقتصاد را در بخش صنعت دیدند و لذا به توسعۀ فعالیت‌های صنعتی پرداختند. لاجوردی‌ها در بسیاری زمینه‌ها جزء پایه‌گذاران بخش خصوصی مدرن در ایران بودند. آنها اولین شرکت خصوصی کامپیوتری ایران را بعد از شرکت ملی نفت ایران تأسیس کردند که با داشتن بیش از 250 پردازنده مرکزی نظام پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان و کارگران، حسابداری و هزینه‌های سرمایه‌گذاری را با محاسبات کامپیوتری انجام می‌داد. لاجوردی‌ها اولین شرکت خصوصی بودند که بیمۀ درمانی خصوصی برای کارکنان خود راه اندازی کردند، تا آنها بتوانند از خدمات موسسات خصوصی درمانی و بهداشتی (چون تهران کلینیک و بیمارستان شهرام) استفاده کنند. اگرچه بزرگِ خانواده، سید‌محمود لاجوردی، بر بیشتر فعالیت‌های خانواده ـ به‌خصوص فعالیت‌های اقتصادی ـ نظارت می‌کرد و یکی از ویژگی‌های اصلی این خانواده اتحاد به حساب می‌آمد اما لاجوردی‌ها با گسترش فعالیت‌ها، مرزهای مالکیت خانوادگی را شکستند. آنها شروع به تفکیک مدیریت از مالکیت خانوادگی کردند و برخی از مسئولیت اعضای خانواده را به مدیران واگذار کردند. اگر چه سیدمحمود نقش پدری را بازی می‌کرد که به فعالیت واحدها همبستگی می‌داد اما در مدیریت دخالت نمی‌کرد. در دهه 1340 شمسی اولین مدیر غیرعضو فامیل یعنی ناصر متینی را در گروه خود منصوب کردند و تا پایان دهه 50 میلادی بسیاری از مدیرانشان هم سهامدار بودند و هم مدیرواحدهای مختلف گروه صنعتی بهشهر با اختیارات کامل.

نسل اول و دوم و سوم این خانواده در فعالیت‌های بازرگانی (واردات و صادرات) فعال بودند اما با شروع فعالیت‌های نسل سوم شاهد گسترش فعالیت‌های آنان در صنعت هستیم. این خاندان در فعالیت‌های مختلف اقتصادی از جمله تجارت داخلی، تجارت خارجی، تولیدات صنعتی و کشاورزی و ساختمانی و خدمات بانکی و بیمه، نوآوری‌هایی برای صنعت مدرن داشت که در تاریخ اقتصاد ایران به نام آنها به ثبت رسیده است. گسترش شرکت‌ها مبتنی بر سرمایه‌گذاری مجدد سود شرکت‌ها بود. لاجوردی‌ها بیش از 80 شرکت و کارخانه در نقاط مختلف کشور از جمله تهران، کاشان، بهشهر، کرمانشاه، قزوین، مشهد، گنبدکاووس، گرگان، نکا، اراک، خرمشهر، نوشهر و حومۀ محمودآباد تأسیس کردند. در این شرکت‌ها که عمدتاً در چارچوب گروه صنعتی بهشهر بود تا سال 1357 بیش از 15 هزار مهندس، کارشناس، مدیر، کارمند و کارگر مشغول به کار بودند. تولیدات مهم این شرکتها و کارخانه‌ها از تولیدات صنعتی چون انواع روغن نباتی، صابون‌ها، پودرهای رختشویی، قوطی و کارتن برای بسته‌بندی، پارچه‌های مخملی، ابریشمی و نخ‌های پنبه‌ای، نخ‌های پلی‌استر و اکرلیک، فرش‌های ماشینی، انبارهای فلزی سوله آماده برای نصب، سیمان ـ به‌ویژه از دهۀ 1330 به بعد ـ تولیدات کشاورزی ـ چون پنبه برای مصرف کارخانه‌های نساجی و صادرات، لوبیای سویا، دانه آفتابگردان برای روغن‌کشی و مصرف در روغن نباتی ـ تا خدمات اقتصادی ـ چون تولید آب برای کشاورزان کاشان از طریق حفر چاه‌های عمیق، سمپاشی هوایی مزارع پنبه شمال، ایجاد کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی ـ تأسیس بانک بین‌المللی ایران و ژاپن ـ با مشارکت بانک آو توکیو ـ و تأسیس بیمۀ حافظ
ـ‌ با مشارکت بیمه‌های کنتینانتال و رویال ـ را دربرمی‌گرفت. لاجوردی‌ها در بیشتر این فعالیت‌ها پیشتاز بودند از جمله در تولید انواع مخمل به شیوۀ نوین، به وجود آوردن زراعت سویا، تولید گلیسیرین از آب صابون که سال‌های قبل از آن هدر می‌رفت، تولید قالی ماشینی ارزان قیمت برای عموم و برای صادرات، تولید الیاف پلیستر ـ نخ فیلدمت پلیستر و الیاف اکرلیگ برای صنایع نساجی.

نسل اول و دوم خانواده لاجوردی تنها تحصیلات ابتدایی را طی کرده بودند اما بعدها با گسترش فعالیت‌های اقتصادی دوره‌های عالی مدیریتی را در خارج از کشور نیزگذراندند. لاجوردی‌ها نیروهای مختلفی را به شیوه‌های گوناگون به کار گرفتند و نقش مهمی در راه اندازی نگرش علمی به مدیریت داشتند.

در همین رابطه تمامی اعضای خانواده ضمن شرکت‌ در دوره‌های مدیریتی کوتاه و بلندمدت به ارائه انواع آموزش علمی پرسنل ـ در داخل و خارج از کشور ـ پرداختند. با گسترش فعالیت‌ها، آنها به تأسیس بخش سازمان و روش‌ها در گروه اقدام کردند. این بخش ـ بر اثر اقدامات حبیب لاجوردی ـ شرح وظایف، جدول مسئولیت‌ها و اختیارات، قوانین و اساسنامه داخلی و طبقه‌بندی مشاغل برای اولین بار بعد از شرکت ملی نفت در ایران انجام شد. حبیب لاجوردی در پاکسان اولین اقدامات را در راه توسعه بخش تحقیقات بازار و شناخت سلیقۀ مصرف‌کننده برداشت.

لاجوردی‌ها علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های خانوادگی به سرمایه‌گذاری مشترک با دولت، سایر سرمایه‌داران و شرکت‌های خارجی ـ بانک آو ژاپن و کارخانه دوپان امریکا برای طرح اکریلیک ـ اقدام کردند. پلی‌اکریل بزرگ‌ترین شرکت سهامی مشترک در ایران به حساب می‌آمد. فعالیت‌های خانواده لاجوردی در چهار نسل نمایانگر ویژگی‌های یک سرمایه‌داری خانوادگی بر اساس اعتماد دو طرفۀ اعضای خانواده و سرپرست بود که موجب افزایش کارایی در بازده سرمایه‌گذاری می‌شد. ضمن اینکه در همین چارچوب کارآفرینی نیز شکل می‌گرفت.

خانواده لاجوردی‌ها به غیر از سید‌محمد از نسل اول اغلب در اتاق بازرگانی و بعد در تأسیس اتاق صنایع و معادن و سپس در ادغام آن با اتاق بازرگانی که به شکل‌گیری اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران منجر شد نقش مهمی بازی کردند و تعاملات خود را با سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری و تعامل با مقامات اقتصادی از طریق آن نهاد شکل می‌دادند.

خانواده از آغاز سال 1341 با تأسیس بنیاد خیریه لاجوردی به کارهای خیریه سازمان یافته همچون ساخت و گسترش مدارس، کمک به تأسیس درمانگاه و موسسات آموزشی دیگر اقدام نمود. به‌طوری که 15 درصد از درآمد سالیانۀ شرکت‌های تابعه به بنیاد لاجوردی پرداخت می‌شد. اعطای بورس به دانشجویان یکی از کارهای ابتکاری آنان بود. همچنین آنها اولین شرکت خصوصی بودند که تسهیلات رفاهی ـ در تابستان‌ها ـ برای کارکنان خود در شمال کشور تأسیس کردند.

مدیریت یکی از حوزه‌های اصلی بود که لاجوردی‌ها به آن توجه خاص داشتند. گروه صنعتی بهشهر مدیران فارغ التحصیل دانشکده صنعت نفت، پلی تکنیک، دانشکده فنی و فارغ التحصیلان خارج از کشور را در واحدهای خود استخدام کرد که نشانۀ نیاز و توجه آنها به عامل انسانی در موفقیت بنگاه‌هایشان بود. برخی مدیران ارشد به دوره‌های پیشرفته در دانشگاه‌های امریکا از جمله‌ هاروارد اعزام شدند. با گسترش گروه احمد لاجوردی در دهه 1960م (1340 هـ ـ ش) با بخشی از مدیران مشهور بازنشسته امریکایی قرارداد مشاوره امضا کرد تا در مدیریت، گروه لاجوردی‌ها را یاری کنند. او خود نیز به عضویت انستیتوی تحقیقات مدیریت در استنفورد درآمد تا هم مفاهیم مدیریت جدید را بیاموزد و هم با آشنایی با مدیران امریکایی از آنها برای تقویت تولید و سرمایه‌گذاری گروه استفاده کند.

هنگامی که که سید‌محمود لاجوردی در سال‌های 1300 الی1320 هـ ـ ش کارهای تجاری انجام می‌داد، تنوع وسیعی در کارهای او دیده می‌شد، و به دلیل محدود بودن بازارداخلی و فقدان تخصص، خود را متمرکز در یک رشته در عرصه تجارت داخلی یا صادرات نکرد. ولی در عصر پهلوی دوم با گسترش بازار فعالیت‌ها به‌تدریج متمرکز شد به‌طوری که آنان توانستند در هر حوزه‌ای که فعالیت می‌کردند شرکت تجاری خاص آن حوزه را نیز درست نمایند. لاجوردی‌ها در دهۀ 1330 از تجارت به صنعت روی آوردند. نخست کارخانه روغن نباتی را تأسیس کردند و سپس حلقه‌های مرتبط با آن را ـ چون روغن‌کشی، تصفیه روغن، صابون‌سازی و بسته‌بندی ـ گسترش دادند و تأسیسات کارخانه‌ای در نساجی و مواد شیمیایی از تولید نخ پنبه‌ای و مصنوعی گرفته تا تهیۀ انواع پارچه، پتو و قالی راه‌اندازی کردند. علی‌رغم موفقیت‌هایشان در مواجه با رقابت داخلی و خارجی در عرصه کشتیرانی، چوب (شرکت آکام چوب) و تهیه فلاسک ناکام بودند. ارقام حاکی از آن است که در آخر آبان 1357 که دوران اوج خروج سرمایه از ایران نام دارد ـ ‌چه به سبب اقدامات قبلی شاه در حمایت از کارگران و چه شروع رخدادهایی که به انقلاب سال 1357 منجر شد ـ بیش از 310میلیون ریال سرمایه‌گذاری داشتند.

اگرچه نسل اول و دوم خانواده لاجوردی گرایش‌های مشروطه خواهانه داشتند اما با ظهور سلسله پهلوی به‌تدریج در زمرۀ مدافعان غیرفعال آنها درآمدند، زیرا برقراری امنیت نیاز اصلی سرمایه‌گذاری و انباشت سرمایه آنان بود؛ اما به‌طور کلی گرایش‌های سیاسی اعضای خانواده لاجوردی، با قدرت گرفتن دولت، چندان قوی نبود، به‌ویژه آنکه اگر فعالیت در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران را فعالیتی صنفی تلقی کنیم در سال‌های پایانی رژیم پهلوی تنها یک نفر در احزاب سیاسی مورد حمایت دولت شرکت کرد که تا درجۀ نمایندگی مجلس سنا نیز پیش رفت.

سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در خانواده لاجوردی‌ها به صورت متداخل نیز بود. در توسعه صنایع بهشهر و شرکت مخمل در نساجی، صنایع بسته‌بندی و صنایع ساختمانی آکام نقش شرکت مادر را در سرمایه‌گذاری داشتند. گسترش شرکت‌هایی که نقش مادر را برای سایر شرکت‌ها بازی نمودند در آغاز دهۀ 1350 افزایش یافت. لاجوردی‌ها برنامه کاریشان را طوری قرار دادند که همیشه یکی از آنان در تهران باشند. تعدادی از نیروهای بازنشستۀ نظامی به خاطر کارایی‌شان در انتظامات و کارگزینی، جذب شدند. با گسترش شرکت‌ها نظامیان جذب مدیریت علمی شدند. اما هیچ نشانه‌ای از اینکه از نیروی آنها برای سرکوب حرکت‌های کارگری استفاده می‌کردند دیده نشد.

به‌طورکلی موفقیت لاجوردی‌ها را معلول عوامل زیر باید دانست:.1. میانه‌روی و مقتصد بودن به‌ویژه در نسل اول و دوم؛ آنها که تجاری شناخته شده بودند حسابگری را حتی در دادن پول به فرزندان خویش نیز در نظر می‌گرفتند. 2. تنوع فعالیت‌های تجاری و صنعتی؛ آنها تمامی تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نمی‌گذاشتند و در تمامی عرصه‌ها فعالیت داشتند. 3. گرایش به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری به جای مصرف به نحوی که سرمایه‌های اولیه نسل اول و دوم تنها با پس اندازهای شخصی به‌دست آمده بود. 4. اخلاق اقتصادی به‌ویژه در رابطه شرکا و انجام تعهدات چه در مقابل افراد و چه در مقابل دولت به نحوی که هیچ‌گاه به عنوان فراریان مالیاتی شناخته نشدند و بعد از مصادره اموالشان نیز هیچ‌گاه مورد تعقیب نهادهای مالیاتی نبودند. تمامی شرکا چه آنهایی که واحدی را تأسیس کردند و بعد به دست آنها سپردند و چه آنها که تا پایان همراه بودند به نیکی از آنان یاد می‌کنند. 5. تلاش و سخت کوشی از مهم‌ترین ویژگی‌ها و عوامل موفقیت آنان بود؛ تمامی افراد بیش از ده ساعت کار روزانه برایشان امری طبیعی بود. سید‌محمد و سید‌محمود در سنین 70 سالگی هم کار می‌کردند. 6. نوآوری در تجارت و صنعت را نسل به نسل می‌توان مشاهده کرد. 7. بهره‌گیری از نیروهای پرتوان و متخصص. 8. توجه به رفاه پرسنل در بیشتر امور ضروری چون بیمه درمانی و تهیه مسکن و غیره. 9 توجه به امور فوق اقتصادی مانند امور عام‌المنفعه.

اما این موفقیت‌ها پایانی دردناک داشت و سرانجام با وقوع انقلاب اسلامی دادگاه انقلاب اسلامی مستقر در بنیاد مستضعفان در تاریخ سوم تیرماه 1363 حکم بر توقیف اموالشان را صحه گذاشت. آنان به عنوان سرمایه‌داران معروف و انگشت‌شمار وابسته به رژیم پهلوی به مردم معرفی شدند که با استفاده از دربار پهلوی کسب ثروت کرده بودند و بنابراین مشمول حکم حکومتی امام شدند. در نیمه تیر ماه 1358 بر اساس بند 4 ماده 3 آئین‌نامه قانون حفاظت و توسعۀ صنایع ایران مدیریت و کنترل شرکت‌ها در اختیار دولت قرار گرفت و بعد از آن توسط دادگاه انقلاب مصادره شد. شرکت‌های کوچک غیرصنعتی و معدنی که مشمول بند (ب) هم نبودند از قبیل شرکت‌های صادراتی و توزیع و خدماتی به‌تدریج از اختیار صاحبان و مدیران اصلی خارج شدند. منازل مسکونی و مستغلات افراد خانواده به‌تدریج اشغال شد و بسیاری از افراد خانواده ممنوع‌المعامله شدند.

یک ماه پس از آن، احمد لاجوردی مدیرعامل گروه صنعتی بهشهر و از نسل سوم که از اروپا به تهران برگشته بود در مرداد ماه 1358 به‌وسیله گروه فرقان ترور و به سختی مجروح گردید. سید‌محمود لاجوردی تنها بازماندۀ نسل دوم و سرپرست اکثر واحدهای شرکت، تا مهرماه 1363 در ایران ماند و در این سال (1984) برای معالجه سرطان به امریکا رفت و در همانجا درگذشت. نسل چهارم فعالیت‌های خود را در طرح‌های اقتصادی در خارج از کشور شروع کرد اما قبل از آن، خانواده لاجوردی به عنوان یکی از برجسته‌ترین خانواده‌های عضو طبقۀ بالا و برجستۀ اجتماعی و اقتصادی با وقوع انقلاب از صحنۀ تحولات اقتصادی و اجتماعی ایران حذف شده بود.

بعد از انقلاب، گروه صنعتی بهشهر تحت‌نظر مدیریت دولتی قرار گرفت و پروندۀ توسعۀ شرکت‌های سرمایه‌داری خانواده لاجوردی در طول سه نسل که با تأسیس شرکت پنبه‌پاک‌کنی بهشهر شروع شده بود و با تأسیس شرکت سهامی خاص صنعتی بهشهر، شرکت سهامی عام صنایع بسته‌بندی ایران، شرکت سهامی کامپیوتر و روش‌های مکانیزه، شرکت سهامی ساختمان گروه صنعتی بهشهر، شرکت سهامی خاص تهران کمیکال، شرکت سهامی خاص بهپخش، شرکت سهامی بهکو و بالاخره شرکت سهامی عام توسعه صنایع بهشهر (صاحب سهم کلیه شرکت‌ها ذکر شده)، ادامه یافته بود، بسته شد. در سال 1370 توسعه صنایع بهشهر اولین شرکتی بود که از سوی دولت، سهام آن به بخش خصوصی واگذار شد و هم اکنون 49 درصد سهام شرکت‌های روغن نباتی صنعتی بهشهر و مارگارین در اختیار سرمایه‌گذاران عربستان سعودی است

کارآفرینان خانوادگی ؛خاندان لاجوردی

مطالب مشابه :

تهيه انواع خاكهاي باغباني

طراحي فضاي سبز

کارآفرینان خانوادگی ؛خاندان لاجوردی

فرمهای مورد نیاز ثبت شرکتها و موسسات غیر تجاری

استخدام شرکت مهندسی تالیران (سهامی خاص) در کرج و شهریار-مهلت:93.02.31

سوالات حقوق تجارت 2

کنگر

صورتجلسه مجمع عمومی عادی سالیانه شرکت خودکفایی برای سال مالی منتهی به 30 اسفند 92

شرکت احرار سپاهان (سهامی خاص)

گزارش کارآموزی کنترل کیفیت ، مدیریت تولید و صنایع